Kop van Schouwen in beweging
|
|
- Jan van der Wal
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Een volledig dichtgegroeide uitgestoven laagte in de Meeuwenduinen. Kop van Schouwen in beweging LIFE Duinen: Staatsbosbeheer herstelt dynamiek met EU-geld Han Sluiter en Kees van der Meer Op de kop van het Zeeuwse Schouwen ligt een bijzonder duingebied, met een breed scala aan zeer verschillende duintypen in een landschap dat al eeuwen in beweging is. Aan die interessante dynamiek dreigde een eind te komen. Maar Staatsbosbeheer grijpt in. De duinen van de Kop van Schouwen zijn van nature al eeuwen in beweging: zee en wind laten hun invloed gelden. Dat heeft geleid tot een gevarieerd landschap, met een grote diversiteit aan planten en de daarbij horende veelheid aan diersoorten. Maar de laatste tientallen jaren is die beweging sterk afgeremd, doordat stuivende duinen sneller dichtgroeien. Dat komt door luchtverontreiniging en het wegvallen van de invloed van konijnen door ziekten. Dezelfde factoren zorgen ervoor dat de bloemrijke duingraslanden overgroeid raken met hoge grassen en struiken. In de jaren zestig tot tachtig waren al veel natuurwaarden verloren gegaan door bebouwing en verdroging. Deze problemen hebben de variatie in het landschap en de rijkdom aan planten en diersoorten aangetast. Natuurherstel Vanaf begin negentiger jaren voert Staatsbosbeheer op de Kop van Schouwen maatregelen voor natuurherstel uit. Sinds het midden van de jaren negentig wordt dit breder aangepakt, door de Provincie Zeeland, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en Waterschap de Zeeuwse Eilanden samen. Het gaat daarbij om een stelsel van maatregelen als plaggen, maaien, begrazen en maatregelen voor het herstel van het grondwatersysteem.
2 LIFE Duinen Omdat de structurele aanpak van luchtverontreiniging niet snel genoeg op gang komt en de konijnenpopulatie zich nog onvoldoende heeft hersteld, waren extra inspanningen noodzakelijk. De hier beschreven problemen doen zich in vrijwel alle Nederlandse duingebieden voor. Daarom heeft Staatsbosbeheer, met partners als onder andere Stichting Duinbehoud, in 2005 het project LIFE Duinen opgestart. Via de LIFE subsidieregeling ontving dit project financiële steun van de EU. LIFE Duinen omvat omvangrijke pakketten van herstelmaatregelen op acht plaatsen aan de Nederlandse kust. Zo ook op Schouwen, waar de maatregelen het vliegwiel van de reeds opgestarte gezamenlijke aanpak een extra slinger geven. Duinen, levend landschap Duinen ontwikkelen zich. Landwaarts gelegen binnenduingraslanden of vroongronden zijn ooit op een strand begonnen als embryonale duinen, of als strandvlakten die later ondergestoven zijn. Ze hebben zich daarna ontwikkeld tot witte stuivende duinen. Vervolgens zijn ze begroeid geraakt door elkaar opeenvolgende gemeenschappen van planten. Vanaf dat moment waren het grijze duinen of duingraslanden. De duingraslanden waren aanvankelijk kalkrijk, doordat er nog wel eens een laagje vers kalkrijk zand uit de nabijgelegen jongere witte duinen overheen stoof. Later lagen de witte duinen verder weg nabijgelegen witte duinen veranderden langzamerhand in grijze duinen - en heeft het regenwater het kalk uit de bovenste grondlaag weggespoeld. Er groeien nu planten die daaraan aangepast zijn en we noemen het kalkarm duingrasland of binnenduingrasland. In de loop der tijden zijn mensen deze gronden gaan gebruiken door er hun vee te laten grazen. Ook dat heeft invloed gehad op de begroeiing. De gronden kwamen in het bezit van een grondheer of vroon en zo zijn het uiteindelijk vroongronden geworden. Een nieuw ontstaan stuifduin in de Meeuwenduinen.
3 Compleet duinsysteem De Kop van Schouwen is een van de weinige plekken waar de verschillende ontwikkelingsstadia van de duinen allemaal nog te zien en te beleven zijn. De kust en duinen van de Kop van Schouwen zijn robuust en compleet. Vanaf de overgang van het strand naar de eerste duinen tot aan de polder is een ingewikkelde lappendeken van kenmerkende kust- en duinecosystemen tot ontwikkeling gekomen. Geleidelijke overgangen (gradiënten) in de bodem van kalkrijk naar kalkarm, van betrekkelijk arm aan voedingsstoffen naar nog schraler, van vochtig naar droog en alle mogelijke combinaties daartussen, zorgen voor deze variatie in het landschap. Dynamiek Vanaf de dertiger jaren schuift een strandhaak in noordelijke richting langs de kust, embryonale duinen en afgesnoerde strandvlakten achter zich latend. Plaatselijk zijn de afgesnoerde strandvlakten door maaibeheer ontwikkeld tot soortenrijke duinvalleivegetaties (Buitenverklikker), plaatselijk ook tot heel soortenrijke duindoornstruwelen. Achter hoge primaire duinen en secundaire duinen, die tot de vijftiger jaren nog stoven, komen binnenduingraslanden of vroongronden voor met een geschiedenis vanuit de Middeleeuwen. De dynamiek heeft ervoor gezorgd dat het landschap zich plaatselijk verjongd heeft, terwijl het zich op andere plaatsen door heeft kunnen ontwikkelen. De duinzoom, de overgang van de duinen naar de polder, bestaat uit een kleinschalig landschap van natte duinbossen - onderdeel van landgoederen en voormalig kroondomein, afgewisseld met graslandjes en elzensingels. De duinzoom Natura 2000 gebied Natura 2000 is een netwerk van waardevolle natuurgebieden in de Europese Unie. Volgens de EU Habitatrichtlijn moeten de lidstaten hun meest waardevolle natuurgebieden aanwijzen als Natura 2000 gebieden. In het ontwerp aanwijzingsbesluit als Natura 2000 gebied heeft de Kop van Schouwen een oppervlakte van 2250 hectare. Vanaf de duinvoet (de westelijke grens van het Natura 2000 gebied) tot de polder, zijn de duinen op plaatsen bijna 4 km breed. Daarmee is het een van de grotere duingebieden van Nederland en kan het zich meten met de Kennemerduinen en het Provinciaal Noordhollands duinreservaat. In het ontwerp aanwijzingsbesluit worden vijftien habitattypen (levensgemeenschappen van planten en dieren) genoemd, die allen voortkomen uit de hierboven beschreven processen en de gradiënten die daarmee samenhangen. Uit een kartering van Van der Goes en Groot uit 2008 (G&G rapport ) van de habitattypen van de Kop van Schouwen blijkt dat de habitattypen op meer dan 1500 hectare van de oppervlakte goed tot matig ontwikkeld voorkomen. is ook de plaats waar veel verspreide bebouwing en campings voorkomen. Het watersysteem Het robuuste natuurgebied de Kop van Schouwen laat zich zowel met grove penseelstreken schetsen als met de precisie en de details van een Hollandse Meester. Op het Verklikkerstrand zien we overgangen tussen plekken waar de wind nog volop vat heeft op het zand en waar het zand al door de eerste planten is vastgelegd. Tussen de embryonale duinen komen kleine meertjes voor met overgangen van zout naar zoet. In de grote en
4 Schema van de hydrologie van de binnenduingraslanden hoge primaire en secundaire duincomplexen komen uitgestoven laagten voor die zich hebben ontwikkeld tot duinmeertjes en duinvalleien. De duinmeertjes en duinvalleien zijn afhankelijk van het toestromende grondwater en de plek in de duinen (jonge kalkhoudende duinen of oudere kalkarme secundaire duinen) kalkhoudend of kalkarm. Oorspronkelijk waterden de binnenduingraslanden vrijelijk naar zee af via een laagte en een doorbraak in de duinen (Palinxgat). In 1683 is deze slufter afgesloten met zanddijken en is een waterhuishouding ingericht richting de polder. Boeren hebben op deze nieuwe richting van afwateren ingespeeld met greppeltjes. De binnenduingraslanden van Schouwen worden het hele jaar door gevoed met kwelwater uit de omringende hoge duinen. Dit grondwater stroomt onder een hoogteverschil van vijf meter boven NAP aan de duinvoet af naar een meter boven NAP aan de rand van de duinen. Deels zoekt het grondwater een weg door het goeddoorlatende duinzand. Plaatselijk komt het grondwater via een stelsel van greppels en uitgestoven laagten aan de oppervlakte en vormt meertjes. De binnenduingraslanden zijn opgebouwd uit een mozaïek van duinheide, droge kalkarme en kalkhoudende duingraslanden, kruipwilgstruwelen, vochtige kalkhoudende en kalkarme duinvalleien, gebufferde duinmeertjes en plaatselijk zelfs aanzetten voor duinblauwgrasland. De grillige weg die het grondwater volgt is sturend voor de kwaliteit van de verschillende duinvegetaties. Langs de duinzoom is de druk van het grondwater het hoogst. Hier komen natte duinbossen voor.
5 Stuivende duinen Lange tijd was kleinschalig gebruik door de mens synoniem met complexe en diverse natuur. In de Kop van Schouwen ligt een groot duincomplex waar stormen uit het zuidwesten nog steeds vat op het zand hebben. Een deel van dit complex, de Meeuwenduinen (200 hectare) is in beheer bij Staatsbosbeheer. Het andere deel, het Zeepe (300 hectare), wordt door Natuurmonumenten beheerd. Hier wordt het zand van het strand en de primaire duinen landinwaarts geblazen. Het rolt als een wals over het achterliggende landschap. Dit landschapsvormende proces zorgt voor een subtiel opgebouwd en complex landschap van grootschalige stuifvlakten, verval van struwelen, kleine uitgestoven meertjes, de eerste ontwikkeling van fragiele korstmosvegetaties. Schreeuwerige zilvermeeuwen en kleine mantelmeeuwen broeden hier naast spotvogels en gekraagde roodstaarten. Bedreigingen Als het gaat om de bedreigingen verschilt de Kop van Schouwen niet van andere duingebieden in Nederland. In de duinen is in de zestiger, zeventiger en tachtiger jaren veel gebouwd. Er is een compleet nieuw dorp verrezen. Ook zijn campings fors uitgebreid. Een kleine beperkte drinkwaterwinning is uitgegroeid tot een bedrijf dat tienduizenden mensen van water moet voorzien. In de polders die aan de duinen grenzen is de landbouw intensiever geworden. Daarvoor zijn de polderpeilen verlaagd, waardoor de duinzoom verdroogt. Minder verstuiving De laatste jaren neemt de oppervlakte stuivend duin in de Kop van Schouwen af. De eerste fase waarop stuivend zand wordt vastgelegd is de vorming van een dun laagje algen in de eerste centimeters van het zand. Op deze teer gefixeerde duinzanden komt een vegetatie met zandzegge en kraakloof (een korstmos) tot ontwikkeling. De vegetatie bestaat grotendeels uit mossen en korstmossen. Het zand is nu verder vastgelegd. Alleen kleine hoeveelheden zand stuiven nog. Zowel het algenlaagje als deze eerste pioniervegetaties kunnen nog gemakkelijk verstoord worden, zodat de verstuiving weer op gang komt. Konijnen deden dat tot voor kort door te graven en te grazen. Betreding, bijvoorbeeld door grote grazers, kan verstuiving ook op gang houden. Als dit niet gebeurt, ontwikkelt zich vrij snel een vegetatie van zandzegge, duinsterretje en muurpeper, mogelijk samen met korstmossen. Het stuivende duin is dan veranderd in een droog duingrasland. Dit natuurlijke proces, waarbij stuivend duin wordt vastgelegd, verloopt de laatste tientallen jaren sneller. Luchtverontreiniging en konijnenziekten De belangrijkste oorzaken van bovengenoemde versnelling zijn luchtverontreiniging en konijnenziekten. Luchtverontreiniging zorgt ervoor dat er meer voedingsstoffen voor planten (stikstof) in de duinen terecht komen. De konijnenziekten hebben ervoor gezorgd dat de konijnenpopulatie in de Kop van Schouwen, net als in andere duingebieden, is ingestort en ook nu nog niet hersteld is. Konijnen bevorderden door hun gegraaf en gegraas de verstuiving en deze positieve invloed is nu grotendeels weggevallen. De lage konijnenstand en de luchtverontreiniging hebben ook een negatieve invloed op de natuurwaarden in de verdere stadia van zich ontwikkelende duinen. De kenmerkende open structuur verdwijnt. De soortenrijkdom van de eerste begroeiing van het vastgelegde duin, het duingrasland, neemt af. Het gebied raakt overwoekerd
6 door hoge grassen, voornamelijk duinriet, en struiken. Daardoor is de tapuit als broedvogel van de Kop van Schouwen als broedvogel verdwenen. Ingrijpende herstelmaatregelen Vanaf de jaren tachtig beseffen de Provincie Zeeland en Staatsbosbeheer dat behoud en herstel van de duinen van de Kop van Schouwen van groot belang zijn. De eerste herstelmaatregelen voerde Staatsbosbeheer al in het einde van de jaren tachtig uit. Dit omvatte onder andere het plaggen van verdroogde en verzuurde duinvalleien. Natuurmonumenten laat in het Zeepe al vanaf 1983 Shetlandpony s grazen. Na 1995 werd het herstel op meerdere schaalniveaus uitgevoerd. Tientallen hectaren in de binnenduingraslanden werden geplagd en vrijgesteld door het verwijderen van opslag. Naast de vele duinvalleien die gemaaid werden, beweidde Staatsbosbeheer delen van de binnenduingraslanden met schapen, paarden en runderen. Steeds grotere oppervlaktes binnenduingraslanden werden begraasd. Hydrologisch herstel in de binnenduinen. Waardevol grondwater werd voorheen versneld afgevoerd om het bungalowdorp Nieuw Haamstede droog te houden. Nu wordt het opgevangen in uitgegraven laagten. Langzaam kan het grondwater in het zand wegzakken om elders weer aan de oppervlakte te komen (De Maire, Kop van Schouwen).
7 Binnenduingraslanden van de Kop van Schouwen. Kleine hoogteverschillen zorgen voor lokale grondwaterstromen. Plaatselijk komt kalkrijk grondwater aan de oppervlakte. Herstel vroongronden De Provincie, de beheerders en het Waterschap hebben in deze periode projecten uitgevoerd om de hydrologie van de binnenduingraslanden te herstellen. Projecten die bedoeld waren om de wateroverlast rond de bebouwing in de duinen te voorkomen, werden gekoppeld aan projecten die de verdroging van de binnenduingraslanden moesten tegengaan. Inmiddels loopt een brede ondiepe beek door de binnenduingraslanden. Hierlangs wordt het water van de bebouwing van Nieuw Haamstede afgevoerd. Deze ondiepe waterloop komt uit op een stelsel van laagten, waar het water kan infiltreren in de zandbodem van de binnenduingraslanden en als grondwater zijn grillige weg kan vervolgen. Aaneensluiting binnenduingraslanden De Provincie heeft ook bereikt dat een weg van Renesse naar Burgh-Haamstede is verwijderd. De binnenduingraslanden zijn er weer aaneengesloten. Er wordt meer gebruik gemaakt van begrazing. Het water loopt minder snel weg, nu de sloten langs de voormalige weg verwijderd zijn. Het stroomt deels als oppervlaktewater, deels als grondwater onbelemmerd af in de richting van de duinzoom.
8 Particulier initiatief Ook particuliere eigenaren hebben het herstel van de duinen ter hand genomen. De stichting Behoud Open Duin heeft enkele hectaren struweel verwijderd en kleine duinmeren gegraven. Een aantal particulieren heeft een hek om hun gebied laten zetten. Dit gebeurde met financiering vanuit Programma Beheer 9/. Deze particulieren hebben zich aangesloten bij een groot begrazingsprogramma van Staatsbosbeheer. Herstel met EU subsidie De aandacht voor de Kop van Schouwen is nog steeds groot. In 2005 is Staatsbosbeheer met een groot duinherstelproject begonnen. Het herstelproject van de Kop van Schouwen maakt deel uit van het veel grotere, landelijke herstelproject Restoration of Dune habitats along the Dutch coast, deels gefinancierd met Europese LIFE Nature-subsidie. Groot- en kleinschalig Aansluitend bij het karakter van de Kop van Schouwen zijn in het herstelproject grootschalige maatregelen uitgevoerd. Daaronder vallen het vergroten van begrazingsgebieden in de Meeuwenduinen en de binnenduingraslanden. Ook kleinschalige maatregelen behoren echter tot het herstelproject: het plaggen, maaien, verwijderen van struweel, lokaal afdammen van slootjes en het graven van poelen. Tabel 1 Maatregelen van het LIFE herstelproject in de Kop van Schouwen. Maatregelen Biester- Binnenduin- Ver- op de Kop veld graslanden klikker van Schouwen (vroongronden) Verwijderen van struikopslag 6 ha. 5 ha. 4 ha. Chopperen * 8 ha. 6 ha. 4 ha. Plaggen * 2 ha. 3 ha. 2 ha. Maaien 2 ha. 2 ha. 4 ha. Vergroting begrazingseenheid 30 ha. 81 ha. Verwijderen afwatering 10 ha. * Plaggen: het verwijderen van de bovenste grondlaag met begroeiing. * Chopperen: het verwijderen vegetatie en humuslaag.
9 Kansrijke locaties In een gebied als de Kop van Schouwen moet een beheerder nauwkeurig opereren. Kostbare maatregelen, zoals plaggen of chopperen, moeten daar uitgevoerd worden waar de kansen voor herstel van een soortenrijke duinvalleivegetatie het grootst zijn. Uit eerdere projecten blijkt dat de ingrepen succesvol zijn op plaatsen waar de waterhuishouding nog intact is of zich onder invloed van eerdere genoemde maatregelen hersteld heeft. Ook het kalkgehalte in de bovenste bodemlaag is van belang voor het herstel. In de bovenste dertig centimeter onder het maaiveld moet het kalkgehalte hoger zijn dan 1%. Een regelmatige toestroom van grondwater tot vlak onder het maaiveld is hiervoor nodig. Tot slot moet de grondwaterstand in het groeiseizoen hoog genoeg zijn voor de kenmerkende duinplanten. Voorbereidend onderzoek Nauwkeurig en trefzeker opereren, daarbij ook nog lettend op de financiële aspecten, stelt hoge eisen aan participanten aan het LIFE duinherstelproject. Het bestaat niet alleen uit het uitvoeren van maatregelen, maar ook uit voorbereidend onderzoek. Aansluitend op eerdere studies in de binnenduingraslanden heeft de Universiteit van Groningen de grondwaterstroom op een viertal locaties nauwkeuriger in beeld gebracht. Zie Nadere systeemanalyse Vroongronden op Schouwen 2007, A.P. Grootjans et.al. De grondwaterstanden zijn gemeten in een aantal raaien met grondwaterstandbuizen. Op dezelfde locaties zijn kalkprofielen gemonsterd. In een boorprofiel van meer dan anderhalve meter diep is om de twintig centimeter een kolom uit de boorprofiel van tien centimeter bemonsterd op kalkgehalte. Hiermee wordt de ontkalkingsdiepte per boorprofiel aangegeven. Vooral in de delen van de binnenduingraslanden waar regenwater infiltreert, is de ontkalkte laag dikker dan zestig centimeter. Dat is het binnenduingrasland wat grenst aan de waterscheiding en relatief hooggelegen is. Met dit onderzoek zijn kansrijke locaties gevonden voor het herstel van duinvalleivegetaties. Uitdunning dennenbos Belangrijke zwaartepunten van de herstelmaatregelen in het kader van LIFE Duinen liggen in de Meeuwenduinen en de Boswachterij Westerschouwen. Het strak aangelegde karakter van de duinbebossing met zwarte dennen wordt geleidelijk veranderd door de randen van de boswachterij sterk uit te dunnen. Aan de westkant van de boswachterij is een viertal uitgestoven valleien helemaal vrijgemaakt van bomen en struiken. Begrazing Meeuwenduinen In het kader van LIFE Duinen en in samenwerking met Natuurmonumenten worden de Meeuwenduinen samen met het Zeepe begraasd. Ongeveer 120 pony s grazen nu in 500 hectare aaneengesloten duingebied. De dieren zullen het zand en de korstmosvegetaties in de valleien lostrappen en het duinriet begrazen.
10 Werkzaamheden Kop van Schouwen Uitdunnen t.b.v. loofbomen, bosranden lichten Duinvalleien vrijmaken van opslag (zuidkant Boswachterij) Vergroten van begrazingseenheid Boswachterij Westerschouwen 40 ha. 12 ha. Meeuwen- duinen 200 ha. Tabel 2 Herstelmaatregelen van het LIFE herstelproject in de Kop van Schouwen (vervolg) Begrazingsonderzoek Grote valleien met uitsluitend wit zand en lange zuidhellingen zijn bijzondere plekken voor insecten. In de Meeuwenduinen komen bijzondere soorten loopkevers en bijen voor. Deze insecten kunnen in het losse zand eenvoudig gangen maken en zijn dus kwetsbaar voor vertrapping door grazers. Vóór de start van de begrazing van de Meeuwenduinen inventariseerden onderzoekers de insectenstand, het zogeheten 0-onderzoek. Daarna volgden zij de ontwikkeling van de insectenpopulatie in verschillende proefvlakken. Deze vlakken werden blootgesteld aan diverse begrazingsintensiteit om vast te stellen welk effect langdurige begrazing heeft. Omdat het Zeepe al vanaf 1983 begraasd wordt, is een optimale veldsituatie beschikbaar om de effecten van begrazing in open duinen te onderzoeken. Het onderzoek, waarin Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en de stichting Bargerveen samenwerken, is gefinancierd door LIFE Duinen Eerste resultaten van het project Het project LIFEduinen zal dit jaar worden afgesloten. Na een jaar van voorbereidingen zijn de werkzaamheden in de Kop van Schouwen in 2006 tot en met zomer 2008 grotendeels uitgevoerd. Alleen de begrazing van de Meeuwenduinen is uitgesteld tot januari 2010, omdat meer tijd nodig was voor het 0-onderzoek naar insecten. Het begrazingsonderzoek wordt overigens voortgezet, ook nadat LIFE Duinen voltooid is. Plaggen en chopperen Om het succes van maatregelen als plaggen en chopperen in de binnenduinen vast te stellen is een periode van drie jaar na uitvoering (2006) te kort. Voor de keuze van de plaglocaties is gebruik gemaakt van de lessen die geleerd zijn bij onderzoek in de geplagde valleitjes (Monitoring Effectgerichte maatregelen Vroongronden op Schouwen H. Everts et.al. 1999). Vanaf begin 1990 zijn door het plaggen van valleien de pioniervegetaties van zwakgebufferde milieus toegenomen. Het gaat hierbij om vegetaties van dwergbloem, liggend vetmuur, borstelbies en dwergzegge en een vegetatie van veelstengelige
11 waterbies. Binnen deze pioniervegetaties komt een aantal bijzondere soorten voor, zoals ondergedoken moerasscherm, liggend hertshooi, fraai duizendguldenkruid, drienervige zegge en armbloemige waterbies. De toename van oeverkruid en stijve moerasweegbree in de geplagde valleitjes duidt ook op hogere grondwaterstanden. In de periode van het begin van het plaggen zijn de valleien uitgekozen als plaglocatie waar moerasstruisgras, kruipwilg, zwarte zegge en duinriet toenamen. Op deze locaties is de toename van de invloed van regenwater ook te zien aan de stapeling van organisch materiaal in de bodem. Volledig herstel doet zich echter niet overal voor in de binnenduingraslanden. De meest spectaculaire ontwikkeling in de geplagde valleitjes vond plaats in de jaren Dit was een natte periode. Grote delen stonden langdurig onder water. Mede hierdoor heeft een aantal basenminnende planten zoals parnassia, moeraswespenorchis, herfstbitterling, strandduizendguldenkruid zich kunnen vestigen. De echte schraallandgradiënt in de binnenduingraslanden van de Kop van Schouwen beslaat zones langs de hellingen die niet breder zijn dan een tot twee meter. Historische gegevens wijzen er sterk op dat schraalland tot het midden van de twintigste eeuw in de binnenduinen veel hoger op de gradiënt van de valleitjes voorkwam en waarschijnlijk ook een veel grotere oppervlakte besloeg dan nu. Geplagde valleitjes die hoog in de binnenduingraslanden lagen, herstellen het meest succesvol. De gebufferde vegetaties komen in valleitjes voor die dicht bij de waterscheiding in de binnenduingraslanden liggen. Hier werkt het doorstroomprincipe of het watervalsysteem het best en treedt er buffering in de valleitjes op door het kalkhoudende grondwater. Aanbeveling: grondwaterverhoging De herstelkansen voor gebufferde vegetaties in de Kop van Schouwen, zoals duinvalleivegetaties, maar ook duinblauwgrasland, worden versterkt door het verder verhogen van het freatisch grondwater. Hier ligt nog een opgave voor de betrokkenen bij het opstellen van het Natura 2000-beheerplan. Impulsen voor dynamiek Het project LIFE Duinen heeft, waar het gaat om dynamiseren van duinen, gezorgd voor een aantal stevige impulsen. Zo is de begrazingsoppervlakte van de binnenduingraslanden fors toegenomen. De vergrassing met duinriet wordt teruggedrongen als gevolg van jaarrondbegrazing door runderen. Dit is een beginstap om plaatselijk ook meer open duingebieden te creëren. De begrazing van de Meeuwenduinen en het Zeepe betekent een eerste aanzet om de duinen weer fors aan het stuiven te krijgen. Door de gedegen voorbereiding is het project onderdeel geworden van een landelijk onderzoek naar begrazing in de duinen. LIFE helpt herstel Het vliegwiel van het herstel van de Kop van Schouwen was al aan het draaien gebracht door de samenwerking tussen Provincie, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en het Waterschap Zeeuwse eilanden. LIFE Duinen heeft er een extra sterke slinger aan gegeven. Het internationaal waardevolle duingebied van de Kop van Schouwen verdient het om in het Natura 2000-beheerplan nog een extra ambitie op te nemen om het vliegwiel van herstel stevig door te laten draaien. Han Sluiter is ecoloog bij Staatsbosbeheer regio Zuid. Kees van der Meer is opzichter Kop van Schouwen bij Staatsbosbeheer.
LIFE+ IN DE AMSTERDAMSE WATERLEIDINGDUINEN
LIFE+ IN DE AMSTERDAMSE WATERLEIDINGDUINEN De AWD maakt onderdeel uit van Natura 2000, een netwerk van beschermde Europese natuurgebieden. Dankzij een LIFE+ subsidie kan Waternet het duin de komende jaren
Nadere informatieNatuurherstel in Duinvalleien
Natuurherstel in Duinvalleien Kan het natuurlijker? A.P.Grootjans@rug.nl 1 Universiteit Groningen, IVEM 2 Radboud Universiteit Nijmegen Opbouw lezing Hydrologisch systeem van een duinvallei Relatie hydrologie,
Nadere informatieMotivaties in het beheer van de duinen
Motivaties in het beheer van de duinen Ter gelegenheid van het Lymesymposium 1 november 2013 Marianne Snabilie Manager Onderhoud en Administratie PWN Waterleidingbedrijf Afdeling Natuur en Recreatie Inhoud
Nadere informatieDe geohydrologie van een eiland: en wat dat betekent voor het natuurbehoud
De geohydrologie van een eiland: en wat dat betekent voor het natuurbehoud Ab Grootjans 1,2 Evert Jan Lammerts 3 1 Universiteit Groningen 2 Radboud Universiteit Nijmegen 3 Staatsbosbeheer Korte inhoud
Nadere informatieNu geen verstuivingen in de Noordwest Natuurkern NPZK!
Nu geen verstuivingen in de Noordwest Natuurkern NPZK! Verstuivingen in de duinen Verstuivingen in de kustduinen zijn een belangrijk proces waardoor weer nieuwe duinen en duinvalleien kunnen ontstaan en
Nadere informatieNatura 2000 gebied 116 Kop van Schouwen
Natura 2000 gebied 116 Kop van Schouwen (Zie leeswijzer) Kenschets 116_gebiedendocument_Kop van Schouwen_november 2006 Natura 2000 Landschap: Duinen Status: Habitatrichtlijn Site code: NL1000017 Beschermd
Nadere informatieEindexamen biologie pilot vwo I
West-Europese duinvalleien bedreigd Natte kalkrijke duinvalleien met hun typische plantengemeenschappen worden steeds zeldzamer, niet alleen in Nederland maar in heel West-Europa. Dit komt niet alleen
Nadere informatieDe Topnatuur van Ameland. Natura 2000 beheerplan
De Topnatuur van Ameland Natura 2000 beheerplan 1 Voorwoord Europeeske topnatuer en dat is Ameland! Het hoort bij het natuurnetwerk Natura 2000. Dit netwerk ligt in heel Europa en Ameland is daar onderdeel
Nadere informatieDe Topnatuur van Ameland. Natura 2000 beheerplan
De Topnatuur van Ameland Natura 2000 beheerplan 1 Voorwoord Europeeske topnatuer en dat is Ameland! Het hoort bij het natuurnetwerk Natura 2000. Dit netwerk ligt in heel Europa en Ameland is daar onderdeel
Nadere informatieModel 1, Kust. 1 Intro
Model 1, Kust 1 Intro Het gidsmodel Kust beschrijft de Nederlandse duinenkust, het overgangsgebied tussen land en zee. Duinenkusten komen voor langs de hele Noordzeekust, van de Waddeneilanden tot de Zuid-Hollandse
Nadere informatieAccumulatie van C en N gedurende successie in kalkrijke en kalkarme duinen
Veldwerkplaats, 16 juni2015 1 Accumulatie van C en N gedurende successie in kalkrijke en kalkarme duinen Yuki Fujita & Camiel Aggenbach 2 Overzicht Wat zijn Grijze duinen? Atmosferische N-depositie en
Nadere informatieBermenplan Assen. Definitief
Definitief Opdrachtgever: Opdrachtgever: Gemeente Assen Gemeente Mevrouw Assen ing. M. van Lommel Mevrouw M. Postbus van Lommel 30018 Noordersingel 940033 RA Assen 9401 JW T Assen 0592-366911 F 0592-366595
Nadere informatie4.2 Deelgebied 2: Ballumerduinen. 4.2.1 Verzwaring
4.2 Deelgebied 2: Ballumerduinen Ten noorden van Ballum, ter hoogte van paal 8 ligt deelgebied 2. In 1989 is het duin verzwaard met zand uit de naastliggende vallei. Over het hoogste deel van de verzwaringen
Nadere informatieBeheerplan bijzondere natuurwaarden Solleveld & Kapittelduinen
Beheerplan bijzondere natuurwaarden Solleveld & Kapittelduinen Samenvatting van het Ontwerpbeheerplan 2012-2017 Oktober 2011 Een bijdrage aan het Europese programma Natura 2000 Het Ontwerpbeheerplan is
Nadere informatieOerlandschap, gekneed door ijs en oorlog Samenvatting van het beheerplan Holtingerveld Concept
Oerlandschap, gekneed door ijs en oorlog Samenvatting van het beheerplan Holtingerveld Concept a Oerlandschap, gekneed door ijs en oorlog Samenvatting van het beheerplan Holtingerveld Colofon Deze samenvatting
Nadere informatiePotenties voor vegetaties van Natte duinvalleien in het plangebied Hanenplas
reg.nr. 17.87199 17.100697 Potenties voor vegetaties van Natte duinvalleien in het plangebied Hanenplas 1. Hydrologie 1.1 Hydrologische voorwaarden voor Schoenetum : zomergrondwaterstanden die niet verder
Nadere informatieDynamische kustecosystemen op de Waddeneilanden. Op reis naar de Boschplaat, symposium 30/31 mei 2017 Evert Jan Lammerts, Staatsbosbeheer
Dynamische kustecosystemen op de Waddeneilanden Op reis naar de Boschplaat, symposium 30/31 mei 2017 Evert Jan Lammerts, Staatsbosbeheer Sturende dynamische processen Stroming van zoet en zout oppervlakte-
Nadere informatieBergvennen & Brecklenkampse Veld
Bergvennen & Brecklenkampse Veld Terugkoppeling resultaten onderzoek 15 november 2016 Programma 20:00 uur 20:10 uur 20:15 uur 20:45 uur 21.15 uur 21:20 uur 22:00 uur Opening door Aart van Cooten Proces
Nadere informatieWaardevol heidelandschap op de Hondsrug Samenvatting van het beheerplan Drouwenerzand Concept
Waardevol heidelandschap op de Hondsrug Samenvatting van het beheerplan Drouwenerzand Concept a Waardevol heidelandschap op de Hondsrug Samenvatting van het beheerplan Drouwenerzand Colofon Deze samenvatting
Nadere informatieHoogveenherstel in de Groote Peel
Hoogveenherstel in de Groote Peel Verslag veldwerkplaats Nat Zandlandschap 9 oktober 2009, De Groote Peel Inleiders: Gert-Jan van Duinen (Stichting Bargerveen/Afd. Dierecologie, Radboud Universiteit Nijmegen)
Nadere informatieNatura 2000 gebied 100 Voornes Duin
Natura 2000 gebied 100 Voornes Duin (Zie leeswijzer) Kenschets Natura 2000 Landschap: Duinen Status: Habitatrichtlijn + Vogelrichtlijn Site code: NL9803077 + NL2002017 Beschermd natuurmonument: - Beheerder:
Nadere informatieEco-hydrologische aspecten van beheer op landschapsniveau; Duinvalleien op de Waddeneilanden
Eco-hydrologische aspecten van beheer op landschapsniveau; Duinvalleien op de Waddeneilanden Ab Grootjans, Rijksuniversiteit Groningen/ Radboud Universiteit Nijmegen E-mail; A.P.Grootjans@rug.nl Groenknolorchis
Nadere informatieStruinen door De Stille Kern
58 Horsterwold Struinen door De Stille Kern Een 900 hectare groot natuurgebied waar natuurlijke processen volop de ruimte krijgen. Het gebied wordt begraasd door een kudde konikpaarden, die zorgen voor
Nadere informatieProgramma 4: Dynamische eilanden
Programma 4: Dynamische eilanden De Nederlandse Waddeneilanden liggen verankerd in de zee. Stuif- en andere dijken maken dat ze geen kant op kunnen. Wind, water en stuivend zand hebben nauwelijks invloed
Nadere informatieDE BANEN NAAR EEN HOGER PEIL
DE BANEN NAAR EEN HOGER PEIL Bekijk op https://www.youtube.com/watch?v=pgyczqy-krm voor het herinirichtingplan Sarsven en De Banen. Begin vorige eeuw kwamen plantenliefhebbers uit het hele land al naar
Nadere informatieNatuurontwikkeling op voormalige landbouwgronden; herstel van blauwgraslanden
Natuurontwikkeling op voormalige landbouwgronden; herstel van blauwgraslanden Verslag veldwerkplaats --- Nat zandlandschap Wijnjeterper Schar, 9 november 2010 Inleiders: Jan Streefkerk (Staatsbosbeheer),
Nadere informatieCultuurhistorisch natuurbeheer kan!
Cultuurhistorisch natuurbeheer kan! Verslag veldwerkplaats Beekdallandschap Drentsche Aa, 22 oktober 2008 Inleiders: stafmedewerker Jori Wolf, ecoloog Willem Molenaar en beheerder Pieter Jan Wolf (allen
Nadere informatieOp weg naar een levend hoogveen Samenvatting van het beheerplan Fochteloërveen Concept
Op weg naar een levend hoogveen Samenvatting van het beheerplan Fochteloërveen Concept a Op weg naar een levend hoogveen Samenvatting van het beheerplan Fochteloërveen Colofon Deze samenvatting is een
Nadere informatieBestuurlijke samenvatting. Laatste onderzoeksresultaten De Groote Meer op de Brabantse Wal
Bestuurlijke samenvatting Laatste onderzoeksresultaten De Groote Meer op de Brabantse Wal De Groote Meer, deels gevuld met water De Brabantse Wal: een afwisselend natuurgebied met een grote variatie aan
Nadere informatieBeleidsplan
Beleidsplan 2014-2024 2 3 foto s: ruud maaskant, pwn, kenneth stamp, mark kras Vooraf Nationaal Park Zuid-Kennemerland behoort met zijn duinen en bossen tot de mooiste en waardevolste natuurgebieden van
Nadere informatieAantal 2014 Opp. Luchtfoto 2014
Noordvoort - Monitoring ontwikkeling geomorfologie Verandering overstuivingszones 2014-2015 Ter verbetering van de dynamiek in de zeereep tussen Zandvoort en Noordwijk zijn een aantal stuifkuilen aangelegd.
Nadere informatiegrondwater doorgrond wat kunt u doen tegen grondwateroverlast?
grondwater doorgrond wat kunt u doen tegen grondwateroverlast? grondwater doorgrond Grondwater bestaat uit regenwater en oppervlaktewater dat in de bodem is weg gezakt en kwelwater dat onder druk uit lager
Nadere informatieOntwikkeling en beheer van natuurgraslanden in Utrecht: Kruiden- en faunarijk grasland
Provincie Utrecht, afdeling FLO, team NEL, 5 februari 2015 is het basis-natuurgrasland. Het kan overal voorkomen op alle grondsoorten en bij alle grondwaterstanden, maar ziet er dan wel steeds anders uit.
Nadere informatieeen schetsontwerp in het kader van het Groen- en waterplan / reconstructie Plesmanweg Gemeente Beverwijk LUNA IN PHREAR PAUL DE KORT 2004
een schetsontwerp in het kader van het Groen- en waterplan / reconstructie Plesmanweg Gemeente Beverwijk LUNA IN PHREAR PAUL DE KORT 2004 De voormalige Stelling van Beverwijk kan beschouwd worden als een
Nadere informatieDynamisch duin Landschap van de eeuwige jeugd
Dynamisch duin Landschap van de eeuwige jeugd Dynamisch duin landschap van de eeuwige jeugd Wie gericht gebruik maakt van de dynamische krachten van zee, wind en zand in de kuststrook, bevordert een veilige
Nadere informatieNatura 2000 gebied 87 Noordhollands Duinreservaat
Natura 2000 gebied 87 Noordhollands Duinreservaat (Zie leeswijzer) Kenschets Natura 2000 Landschap: Duinen Status: Habitatrichtlijn Site code: NL9801080 Beschermd natuurmonument: Duinen bij Bergen BN Beheerder:
Nadere informatieDrasland. Groot Wilnis-Vinkeveen
Groot Wilnis-Vinkeveen Drasland in de Zouweboezem, provincie Zuid-Holland Bron: provincie Utrecht Drasland Drasland is niet bemest kruidenrijk hooiland dat maximaal 30 cm boven het oppervlaktewaterpeil
Nadere informatieSamenvatting Ontwerpbeheerplan bijzondere natuurwaarden Meijendel & Berkheide
Samenvatting Ontwerpbeheerplan bijzondere natuurwaarden Meijendel & Berkheide Natura 2000-ontwerpbeheerplan periode 2016 2022 Een bijdrage aan het Europese programma Natura 2000 ================ Het Ontwerpbeheerplan
Nadere informatieDe inrichting en het beheer van de kwelders sluit aan bij het Kwelderherstelprogramma Groningen.
Beschrijving kwelderherstelmaatregelen 1 1.1 Inleiding Aan de noordkust van Groningen heeft Groningen Seaports, mede ten behoeve van RWE, circa 24 ha. kwelders aangekocht. Door aankoop van de kwelders
Nadere informatieGebiedswijzer De Bruuk
Programmatische Aanpak Stikstof Gebiedswijzer De Bruuk Nederland heeft ruim 160 natuurgebieden aangewezen als Natura 2000-gebied. Samen met de andere landen van de Europese Unie werkt Nederland zo aan
Nadere informatieMemo. Aanleiding De Cie. m.e.r. heeft kritiek op de Passende Beoordeling voor de Structuurvisie Veere. Het gaat om het aspect stikstofdepositie.
Memo datum 15 mei 2012 aan Tim Artz Oranjewoud van Christel Schellingen Oranjewoud kopie project Passende beoordeling Structuurvisie Veere projectnummer 247734 betreft Resultaten berekeningen stikstofdepositie
Nadere informatieVerslag Bezoekersavond 2013 Noordhollands Duinreservaat
Verslag Bezoekersavond 2013 Noordhollands Duinreservaat 12-06-2013 Puur water & natuur www.pwn.nl Bezoekersavond Noordhollands Duinreservaat (NHD) Woensdag 12 juni 2013 organiseerde PWN haar jaarlijkse
Nadere informatieEffecten van begrazing in kustduinen
Effecten van begrazing in kustduinen een wereld van verschil Marijn Nijssen Stichting Bargerveen Geschiedenis van begrazing in kustduinen Huidige kustduinen ontstaan tussen 1100-1600 n.chr. Natuurlijke
Nadere informatieProgrammatische Aanpak Stikstof TERSCHELLING
Programmatische Aanpak Stikstof TERSCHELLING Programma informatieavond Programma Aanpak Stikstof (PAS) 19.30-20.00 uur Inloop 20.00-20.05 uur Opening door voorzitter Piet Dijkstra - Programma en doel van
Nadere informatieHerstel van een soortenrijk zandlandschap. Jaap Bouwman (Unie van Bosgroepen)
Herstel van een soortenrijk zandlandschap Jaap Bouwman (Unie van Bosgroepen) Gert-Jan van Duinen Jaap Bouwman Hein van Kleef Michiel Wallis de Vries Achterliggende vraag Waarom hebben sommige soorten wel
Nadere informatieWerkzaamheden in Meijendel en Berkheide van september 2017 tot maart Zorg voor onze duinen
Werkzaamheden in Meijendel en Berkheide van september 207 tot maart 208 Zorg voor onze duinen De duinen zorgen voor ons water, wij zorgen voor onze duinen. Meijendel en Berkheide zijn belangrijk voor de
Nadere informatieDynamisch kustbeheer. Erna Krommendijk. Milieufederatie Noord-Holland. Versneller van duurzaamheid
Dynamisch kustbeheer Erna Krommendijk Milieufederatie Noord-Holland Programma veldbezoek 15 november 2013 Welkom / introductie Veldbezoek met diverse toelichtingen Lunch Wensen en kansen in deelgebieden:
Nadere informatieVraag 1. Geologie en Sedimentatie
Vraag 1. Geologie en Sedimentatie Geef korte antwoorden op onderstaande vragen (gebruik volgend vel papier), ca. 5 min. per vraag. Noordzee Waddenzee zee niveau zee niveau ca. 1 km 1 m Figuur 1. Schematische
Nadere informatieBijlage VMBO-GL en TL-COMPEX 2006
Bijlage VMBO-GL en TL-COMPEX 26 tijdvak 1 BIOLOGIE CSE GL EN TL COMPEX Deze bijlage bevat informatie. 613-1-589b DUINEN INFORMATIE 1 DUINGEBIEDEN Het grootste deel van de Nederlandse kust bestaat uit duingebieden.
Nadere informatieHeidebeheer in de 21 e eeuw
Heidebeheer in de 21 e eeuw Henk Siebel Met OBN-faunaonderzoek van Joost Vogels, Arnold van den Burg, Eva Remke, Henk Siepel Stichting Bargerveen, Radboud Universiteit Nijmegen Herstel en beheer van droge
Nadere informatieNatuurpad De Mient. Wandelen. In het Nationaal Park Duinen van Texel
Staatsbosbeheer Duinen van Texel Ruijslaan 92, 1796 AZ De Koog T 0222-312228 www.staatsbosbeheer.nl Wandelen Natuurpad De Mient In het Nationaal Park Duinen van Texel Natuurpad De Mient De Mient was een
Nadere informatieBeheerpakketten Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer. Natte dooradering
Beheerpakketten Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer Natte dooradering 9 Poel en klein historisch water Poelen zijn natuurlijke of gegraven laagtes, gemaakt om over water voor vee te kunnen beschikken.
Nadere informatieDynamisch kustbeheer - Kustveiligheid en natuur profiteren van stuivend zand
Dynamisch kustbeheer - Kustveiligheid en natuur profiteren van stuivend zand Moniek Löffler (Bureau Landwijzer), Petra Goessen (Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier), Tycho Hoogstrate (PWN), Bert
Nadere informatieLIFE09 NAT/NL/00417. <Type hier de titel> Hoe duinnatuur het won van beton. Publieksverslag van het project Revitalisering van de Noordduinen 2013
Hoe duinnatuur het won van beton Publieksverslag van het project Revitalisering van de Noordduinen LIFE09 NAT/NL/00417 2013 Publieksverslag van het project Revitalisering van de Noordduinen
Nadere informatieOntwikkeling en beheer van natuurgraslanden in Utrecht: Nat schraalland
Provincie Utrecht, afdeling FLO, team NEL, 5 februari 2015 Nat is zeer laagproductief hooiland op natte, onbemeste, basenrijke veen- en zandgrond dat gewoonlijk een keer per jaar worden gemaaid in de nazomer.
Nadere informatieAangedragen inzichten door Staatsbosbeheer, Rijkswaterstaat en Vitens 10 februari 2014
Notitie Ontwikkelingen kustvak paal 15-20 op Terschelling Aangedragen inzichten door Staatsbosbeheer, Rijkswaterstaat en Vitens 10 februari 2014 In deze notitie worden enkele belangrijke aspecten van het
Nadere informatieIs herstel hoogvenen succesvol? Bart van Tooren. Bjørn van den Boom, Senior beleidsmedewerker Natuurbeheer
Is herstel hoogvenen succesvol? Bart van Tooren Bjørn van den Boom, Senior beleidsmedewerker Natuurbeheer Agenda Inleiding Wat is hoogveen Degradatie van hoogveen in Nederland Herstel van hoogveen Resultaten
Nadere informatieWerkstuk Aardrijkskunde Loonse en Drunense duinen
Werkstuk Aardrijkskunde Loonse en Drunense d Werkstuk door een scholier 1890 woorden 30 oktober 2004 7 79 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde De Loonse en Drunense D A. Tot welk landschapstype behoort het
Nadere informatieBijlage VMBO-KB 2006 BIOLOGIE CSE KB. tijdvak 1. Deze bijlage bevat informatie. 600013-1-663b
Bijlage VMBO-KB 2006 tijdvak 1 BIOLOGIE CSE KB Deze bijlage bevat informatie. 600013-1-663b DUINEN INFORMATIE 1 DUINGEBIEDEN Het grootste deel van de Nederlandse kust bestaat uit duingebieden. De duinen
Nadere informatieMarijn Nijssen, Toos van Noordwijk, Annemieke Kooijman, Herman van Oosten, Bart Wouters, Chris van Turnhout, Jasja Dekker, Michiel Wallis de Vries,
Zijn effecten van begrazing te voorspellen? Marijn Nijssen, Toos van Noordwijk, Annemieke Kooijman, Herman van Oosten, Bart Wouters, Chris van Turnhout, Jasja Dekker, Michiel Wallis de Vries, Ingo Jansen,
Nadere informatieProgramma informatieavond Programma Aanpak Stikstof (PAS)
Programma informatieavond Programma Aanpak Stikstof (PAS) 19.30-20.00 uur Inloop 20.00-20.05 uur Opening door voorzitter Piet Dijkstra - Programma en doel van de avond 20.05-20.20 uur Het wat en waarom
Nadere informatieEFFECTEN VAN GRAZERS OP BELANGRIJKE KWELDER PROCESSEN
Samenvatting INTRODUCTIE Een groot deel van het landoppervlak op aarde is bedekt met graslanden en deze worden doorgaans door zowel inheemse diersoorten als door vee begraasd. Dit leidt vaak tot een zeer
Nadere informatieHartelijk welkom. Informatieavond Beheerplan Natura 2000 Fochteloërveen
Hartelijk welkom Informatieavond Beheerplan Natura 2000 Fochteloërveen Programma Opening Opzet en doel van deze avond Even terug kijken Hoe staat het met de Programmatische Aanpak Stikstof Korte samenvatting
Nadere informatieKleinschalige verstuiving/dynamiek
Kleinschalige verstuiving/dynamiek Bas Arens, Bureau voor Strand en Duinonderzoek m.m.v. Tessa Neijmeijer, Luc Geelen, Marc van Til Veldwerkplaats Begrazing en Kleinschalige Dynamiek 5 september 2014 Grootschalig
Nadere informatieWaterhuishouding en herstelbaarheid van hoogveenvennen
Waterhuishouding en herstelbaarheid van hoogveenvennen Verslag veldwerkplaats Nat zandlandschap Pikmeeuwenwater, 16 juni 2010 Inleiders: Michael van Roosmalen (Stichting Het Limburgs Landschap) Jan Streefkerk
Nadere informatieToekomst voor eeuwenoud bos Samenvatting van het beheerplan Norgerholt Concept
Toekomst voor eeuwenoud bos Samenvatting van het beheerplan Norgerholt Concept a Toekomst voor eeuwenoud bos Samenvatting van het beheerplan Norgerholt Colofon Deze samenvatting is een uitgave van de
Nadere informatie087 Noordhollands Duinreservaat PAS-gebiedsanalyse
087 Noordhollands Duinreservaat PAS-gebiedsanalyse Provincie Noord-Holland 18 mei 2015 Definitief rapport BD2825-103 HASKONINGDHV NEDERLAND B.V. RIVERS, DELTAS & COASTS Entrada 301 Postbus 94241 1090
Nadere informatieWat valt er te kiezen?
Marijn Nijssen Effecten van duinbegrazing op faunadiversiteit Begrazing Wat valt er te kiezen? Effecten van duinbegrazing op faunadiversiteit Wat valt er te kiezen? Marijn Nijssen Bart Wouters Herman van
Nadere informatieZwart Water_Inrichting Schaapsen Diepbroek incl. sanering stortlocaties
Uitgangssituatie Algemeen Zwart Water_Inrichting Schaapsen Diepbroek incl. sanering stortlocaties Projectnummer: 2009_015 Projectnaam: Zwart Water_Inrichting Schaaps- en diepbroek incl sanering stort 1
Nadere informatieGroenknolorchis op de kaart. Baudewijn Odé & Anne Bolier
1. B. Odé & R. Beringen. (in prep). Floristisch meetnet gegevens zoete rijkswateren 2002; uitwerking tweede ronde zoete getijdewateren. FLORON-rapport 29. Stichting FLORON, Leiden. 2. B. Odé & R. Beringen.
Nadere informatieSpiegelplas en Ankeveense plassen
Spiegelplas en Ankeveense plassen Stand van de natuur en herstelmaatregelen Gerard ter Heerdt Bart Specken Jasper Stroom Floor Speet Winnie Rip Een tienminuten gesprek. Hoe staan onze kinderen er voor?
Nadere informatie*Vastgelegde ontkalkte duinen met Empetrum nigrum (H2140) Verkorte naam: Duinheiden met kraaihei
Dit profiel dient gelezen, geïnterpreteerd en gebruikt te worden in combinatie met de leeswijzer, waarin de noodzakelijke uitleg van de verschillende paragrafen vermeld is. *Vastgelegde ontkalkte duinen
Nadere informatieParticulier Natuurbeheer bloemrijk grasland in Groot Mijdrecht Noord-Oost
Particulier Natuurbeheer bloemrijk grasland in Groot Mijdrecht Noord-Oost De laatste jaren heeft de provincie in Groot Mijdrecht Noord-Oost gronden aangekocht voor de ontwikkeling van natuur. Natuurmonumenten
Nadere informatieInventarisatie van ecologische waarden van het agrarisch natuurbeheer in Zeeland juni 2014
Inventarisatie van ecologische waarden van het agrarisch natuurbeheer in Zeeland juni 2014 Stichting Landschapsbeheer Zeeland Lucien Calle Sandra Dobbelaar Alex Wieland 15 juli 2014 1 Inhoud Inleiding...
Nadere informatieWelkom bij de Informatieavond Engbertsdijksvenen. Donderdag 30 november 2017
Welkom bij de Informatieavond Engbertsdijksvenen Donderdag 30 november 2017 Inleiding Programma Onderhoudswerkzaamheden Staatsbosbeheer (Corné) Uitspraak Raad van State (Pieter) Stand van zaken en hoe
Nadere informatieGemeente Den Haag Dienst Stadsbeheer. Welkom in Wapendal. Duingebied in de stad
Gemeente Den Haag Dienst Stadsbeheer Welkom in Wapendal Duingebied in de stad Welkom in Wapendal Duingebied in de stad Inhoud Inhoud Duingebied Wapendal 5 Het ontstaan van het gebied 9 Een beschermd duingebied
Nadere informatieNIEUWE HONDSBOSSCHE DUINEN
NIEUWE HONDSBOSSCHE DUINEN Het zand dat tegen de oude basalten dijk is gestort, zal aangroeien en weer wegstromen, ophopen en weer verstuiven. Een grillig en dynamisch spel dat de Noordzeekust tussen Petten
Nadere informatieBeheerplan bijzondere natuurwaarden Broekvelden, Vettenbroek & Polder Stein Samenvatting
Beheerplan bijzondere natuurwaarden Broekvelden, Vettenbroek & Polder Stein Samenvatting Samenvatting van het beheerplan 2012-2017 een bijdrage aan het Europese programma Natura 2000 Het beheerplan is
Nadere informatieSamen houden we het landschap in de gemeente Dalfsen mooi!
De Stichting Groene en lauwe Diensten Overijssel De stichting Groene en lauwe Diensten Overijssel is opgericht door Landschap Overijssel en Natuurlijk Platteland Oost (de koepelorganisatie van Agrarische
Nadere informatieNatuurgebied Oranjezon
Natuurgebied Oranjezon Introductie Wanneer je dwars door Oranjezon loopt, vanaf het binnenland richting de Noordzee, wandel je door struwelen, naaldbos, loofbos, duingrasland en duinen. Het is niet zo
Nadere informatieNatte en Vochtige bossen. Hydrologisch herstel van natte en vochtige bossen: welke kansen liggen er?
Natte en Vochtige bossen Hydrologisch herstel van natte en vochtige bossen: welke kansen liggen er? Indeling Landschappelijke positie natte en vochtige bossen Verdroging Waar liggen de kansen? Hoe te herkennen
Nadere informatie4328 EL Burgh-Haamstede Koopprijs: 695.000 v.o.n.
Hogezoom 94 4328 EL Burgh-Haamstede Koopprijs: 695.000 v.o.n. Bouwkavel Royale bouwkavel aan de rand van natuurgebied de Vroongronden Op de Kop van Schouwen, direct aan het natuurgebied de Vroongronden
Nadere informatieHaalbaarheidsstudie gebiedsontwikkeling
Haalbaarheidsstudie gebiedsontwikkeling duingebied Hoorn-Oosterend, Terschelling Samenstelling: JanSiem Rus (Bureau Hunzebreed) Chris Braat (Stichting FREE Nature) Februari 2010 Inhoudsopgave 1. Verandering
Nadere informatieNatuurherstel: van standplaats naar landschap
Natuurherstel: van standplaats naar landschap Hans Esselink (St. Bargerveen/RU) Wilco Verberk (St. Bargerveen/RU) Ab Grootjans (RU Groningen/RU Nijmegen) André Jansen (Unie van Bosgroepen) Verberk WCEP,
Nadere informatie1' \2-c>~ ~ IO'('U. ~'s CS~~O_ V. fzdq,-v-o. ().e-.~~~.;a
,I.- Dijkverzwaringstraject Onderdeel "Levendbarende De Val, Zierikzee hagedis, Galgepoldertje" CS~~O_ V ().e-.~~~.;a \2-c>~ ~ IO'('U ~'s fzdq,-v-o Aangepast voorstel Stichting Landschapsbeheer Zeeland
Nadere informatieVerzoek wijziging bestemmingsplan
Verzoek wijziging bestemmingsplan Percelen Rucphen O 225 en O 433 Ruimtelijke onderbouwing kwaliteitsverbetering omgeving Rozenven Inleiding Sinds 2011 is Vereniging Natuurmonumenten eigenaar van natuurgebied
Nadere informatieHierdense Beek: building with nature in een Veluws beeksysteem. Peter van Beers Waterschap Vallei en Veluwe 3 maart 2016
Hierdense Beek: building with nature in een Veluws beeksysteem Peter van Beers Waterschap Vallei en Veluwe 3 maart 2016 Overzicht presentatie Overzicht presentatie: 1. Systeem & gebied 2. Wat speelt er
Nadere informatieVan mais naar vochtig schraalland, de teletijdmachine van Blues in the marshes
Van mais naar vochtig schraalland, de teletijdmachine van Blues in the marshes Veldwerkplaats Herstel van vochtig schraalland 14 juli 2016 Fons Mandigers Natuurmonumenten Ecologische Hoofdstructuur (Natte
Nadere informatieNATUURPUNT MALDEGEM-KNESSELARE nominatie Groene Pluim 2014
NATUURPUNT MALDEGEM-KNESSELARE nominatie Groene Pluim 2014 NATUURPUNT vzw Een onafhankelijke organisatie gedragen door vrijwilligers grootste natuurbeschermingsorganisate in Vlaanderen eind 2001 opgericht
Nadere informatiePAS herstelmaatregelen en monitoring Wat kan en moet de kleine beheerder daarmee?
PAS herstelmaatregelen en monitoring Wat kan en moet de kleine beheerder daarmee? Beheerdersdag 2015 Jan Willem van der Vegte, BIJ12 - PAS-bureau Leon van den Berg, Bosgroepen Programmatische Aanpak Stikstof
Nadere informatieFosfaat en natuurontwikkeling
Fosfaat en natuurontwikkeling Verslag veldwerkplaats Laagveen- en zeekleilandschap Arcen, 28 augustus 2008 Inleiders: Fons Smolders, B-Ware Nijmegen en Michael van Roosmalen van Stichting Het Limburgs
Nadere informatieVoorbij natuurherstel volgens het doelenboekje. Rienk-Jan Bijlsma
Voorbij natuurherstel volgens het doelenboekje Rienk-Jan Bijlsma Natuurontwikkeling op vml ideaal weiland Vrijwel vlakke weidegebieden, vooral in vlakke dekzandlandschappen en brede beekdalen. Ideaal voor
Nadere informatieBert Dijkstra. Pingo Programma Drenthe, Beheer en beleid; 23 november VBNE
Bert Dijkstra Pingo Programma Drenthe, Beheer en beleid; 23 november VBNE Aanleiding Pingoruïnes hebben diverse functionaliteiten; - Belangrijkste functies zijn natuur en agrarisch met een eigen focus
Nadere informatieHartelijk welkom. Informatieavond Beheerplan Natura 2000 Holtingerveld
Hartelijk welkom Informatieavond Beheerplan Natura 2000 Holtingerveld Programma Opening Opzet en doel van deze avond Even terug kijken Hoe staat het met de Programmatische Aanpak Stikstof Korte samenvatting
Nadere informatieQuick scan ecologie Grote Sloot 310 te Schagerbrug
Quick scan ecologie Grote Sloot 310 te Schagerbrug Quick scan ecologie Grote Sloot 310 te Schagerbrug Auteur Opdrachtgever Projectnummer Ingen foto omslag T. Ursinus 12.011 maart 2012 Gedeelte van het
Nadere informatieProjectnummer: C01012.100139.0400/LB. Opgesteld door: Tristan Bergsma. Ons kenmerk: 078572453:0.2. Kopieën aan: Cees-Jan de Rooi (gd)
MEMO ARCADIS NEDERLAND BV Beaulieustraat 22 Postbus 264 6800 AG Arnhem Tel 026 3778 911 Fax 026 4457 549 www.arcadis.nl Onderwerp: Beknopte watersysteemanalyse de Knoop, Doetinchem Arnhem, 29 juli 2015
Nadere informatieDe zoute inval. Het Groene Strand Herstel zilte invloed
01 De zoute inval Het Groene Strand Herstel zilte invloed Het Groene Strand is een langgerekte vallei tussen twee zeerepen aan de westkant van Terschelling. In het midden van de vallei loopt een geul die
Nadere informatieNatura 2000 gebied 85 Zwanenwater & Pettemerduinen
Natura 2000 gebied 85 Zwanenwater & Pettemerduinen (Zie leeswijzer) Kenschets Natura 2000 Landschap: Duinen Status: Habitatrichtlijn + Vogelrichtlijn Site code: NL3000016 + NL9910002 Beschermd natuurmonument:
Nadere informatieProgramma publieke avond 26 januari 2012
Informatie avond Beheerplan Natura2000 Ameland 26 januari 2012 1.Piet op t Hof 2.Sies Krap DLG Natura 2000 26 januari 2012 Programma publieke avond 26 januari 2012 1. Opening,Piet Dijkstra (DLG) 2. Presentatie
Nadere informatie