STIVORO: Kettingroken verdriedubbelt kans op hersenbloeding

Transcriptie

1 STIVORO: Kettingroken verdriedubbelt kans op hersenbloeding Een pragma-dialectische verklaring van de keuze voor pragmatische argumentatie in winst- of verliesperspectief in adviserende gezondheidstwitterberichten! Masterscriptie Tekst en Communicatie, Universiteit van Amsterdam Capaciteitsgroep Taalbeheersing, Argumentatietheorie en Retorica Auteur: D.I. Smits Studentnr.: Datum: 10 juni 2013 Begeleider: dr. E.T. Feteris Tweede lezer: drs. L. van Poppel

2 Samenvatting Een adviserend gezondheidstwitterbericht is een twitterbericht waarin door een gezondheidsinstelling een advies wordt uitgebracht aan een lezer ter bevordering van zijn gezondheid. In deze scriptie wordt onderzocht hoe schrijvers van adviserende gezondheidstwitterberichten strategisch manoeuvreren met de argumentatie die zij gebruiken voor hun adviesstandpunt. Een adviserend gezondheidstwitterbericht kan worden gereconstrueerd als onderdeel van een (argumentatieve) kritische discussie die is gericht op het oplossen van een verschil van mening. De discussie in het adviserende gezondheidstwitterbericht is impliciet. Omdat het gaat om de taalhandeling adviseren, waarbij de schrijver voorschrijft wat de lezer wel of niet zou moeten doen, moet de schrijver voorzichtig zijn in de stelligheid van zijn argumentatie om niet al te paternalistisch over te komen. Dit kan hij doen door pragmatische argumentatie in te zetten om te anticiperen op de mogelijke twijfel en de tegenwerpingen van de lezer. Hij kan bij dit argumentatietype wenselijke (variant I) of onwenselijke (variant II) gevolgen inzetten om de lezer te overtuigen. Bovendien kan hij een keuze maken uit het winst- of verliesframe om zijn argumentatie te presenteren. Deze keuzes van het argumentatietype en de presentatiemiddelen hangen af van de doelgroep waartoe de schrijver zich richt: mensen die het ongewenste gedrag al vertonen of mensen die het ongewenste gedrag nog niet vertonen. Met het voorbeeldmateriaal van STIVORO kunnen twee categorieën worden onderscheiden voor de strategische keuzes van de schrijver van adviserende gezondheidstwitterberichten. Tot categorie 1 behoren adviserende gezondheidstwitterberichten die zich richten tot zowel rokers als niet-rokers (een preventief en correctief advies), waarin pragmatische argumentatie in variant II wordt gebruikt die is geschreven in het verliesperspectief. Tot categorie 2 behoren adviserende gezondheidstwitterberichten die zijn gericht tot rokers (een correctief advies), waarin de schrijver pragmatische argumentatie in variant I gebruikt, die kan worden geschreven in zowel het winst- als het verliesperspectief. Omdat de adviserende gezondheidstwitterberichten uit categorie 1 zich richten op een bredere doelgroep, worden deze het meest gebruikt. Trefwoorden: adviserende gezondheidstwitterberichten, strategisch manoeuvreren, adviseren, institutionele context, pragmatische argumentatie, framing 2

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding 5 2 Het adviserende gezondheidstwitterbericht als argumentatief activiteitstype Twitter in gebruik De communicatieve praktijk van gezondheidstwitterberichten De gezondheidsinstelling als zender De twitteraar als ontvanger Het gezondheidstwitterbericht als boodschap Het adviserende gezondheidstwitterbericht als argumentatieve discussie De argumentatieve kenmerken van adviserende gezondheidstwitterberichten Conclusie 24 3 De institutionele invloed van Twitter en de Stichting Reclame Code Regelgeving en vrijheid Conventies van gezondheidswitterberichten Conclusie 31 4 Strategisch manoeuvreren met pragmatische argumentatie in adviserende gezondheidstwitterberichten De pragma-dialectische benadering van pragmatische argumentatie Pragmatische argumentatie in adviserende gezondheidstwitterberichten Pragmatische argumentatie en de taalhandeling adviseren Pragmatische argumentatie als een strategische manoeuvre De strategische keuzes in adviserende gezondheidstwitterberichten Aanpassen aan de doelgroep: het type advies Keuze uit het topisch potentieel: de variant van pragmatische argumentatie Keuze uit de presentatiemiddelen: het framen in winst- of verliesperspectief Conclusie 47 3

4 5 In de praktijk: adviserende gezondheidstwitterberichten van STIVORO Beschrijving van gezondheidsinstelling STIVORO Analyses van de adviserende gezondheidstwitterberichten van STIVORO Categorie Categorie Algemene bevindingen analyses 62 6 Conclusie 63 Bibliografie 66 Bijlage: ondersteunend materiaal in de vorm van korte analyses 69 - Categorie Categorie

5 1 Inleiding Het blijft een dure vorm van zelfmoord: kettingroken verdriedubbelt kans op hersenbloeding luidt het twitterbericht van STIVORO op 3 september Een van de vele berichten die op Twitter worden uitgezonden door gezondheidsinstelling STIVORO. De overheid en de gezondheidsinstellingen houden zich de laatste tijd veel bezig met antirookcampagnes om de gezondheid van de bevolking te bevorderen. Dit gebeurt veelal met behulp van reclames, advertenties en brochures. Sinds een aantal jaar worden de sociale media daarnaast een sterker middel om het publiek te bereiken. Twitter is een goed voorbeeld van zo n groeiend sociaal medium. Adviesorganen zoals de overheid en non-profitorganisaties zenden twitterberichten uit om lezers aan te sporen tot gedrag dat goed is voor hun gezondheid, zoals stoppen met roken en meer bewegen. Omdat verwacht wordt dat de lezer niet meteen overtuigd is van het advies, is het verstandig om in de berichten te beargumenteren waarom de gedragsverandering gewenst is voor de lezer. In het bovengenoemde voorbeeld van STIVORO wordt gesteld dat de lezer moet stoppen met (ketting)roken, omdat (ketting)roken de kans op een hersenbloeding verdriedubbelt. Een ongewenst gevolg wordt gebruikt als een argument voor het standpunt je moet stoppen met roken. Dit soort twitterberichten binnen de medische context is nog niet eerder onderzocht en verdient de aandacht opdat de schrijver van deze berichten meer inzicht krijgt in de mogelijkheden ervan. Schrijvers kunnen met behulp van deze informatie hun twitterberichten versterken zodat de lezer overtuigd wordt van het advies in het bericht. Twitterberichten die aansturen tot gedrag dat goed is voor de gezondheid van de lezer definieer ik als adviserende gezondheidstwitterberichten. Ik vergelijk deze berichten met het activiteitstype dat de meeste overeenkomsten vertoont, de adviserende gezondheidsbrochure die Van Poppel (2008, 2012, 2013) heeft onderzocht. In deze scriptie wordt dan ook veel verwezen naar dit activiteitstype in de vorm van verschillen en overeenkomsten, zodat het argumentatieve activiteitstype adviserende gezondheidstwitterberichten theoretisch kan worden onderbouwd. Een adviserend gezondheidstwitterbericht kent twee doelen: informeren en overtuigen. De lezer van een gezondheidstwitterbericht moet worden geïnformeerd over een bepaalde handeling of actie die in het voordeel is van zijn gezondheid en bovendien moet hij worden overtuigd van overgaan tot handelen in de voorgestelde richting. Het doel dat de adviesorganen met adviserende gezondheidstwitterberichten hebben is dat het advies wordt geaccepteerd en opgevolgd. Dit met als achterliggende gedachte om de volksgezondheid te 5

6 verbeteren en de eventuele gezondheidsgerelateerde kosten terug te dringen. Bij zo n poging tot gezondheidsverandering wordt echter wel verwacht dat de lezer de boodschap op een kritische wijze zal beoordelen (Van Poppel, 2008: 1). Om de gezondheidsveranderingen aan te moedigen, kunnen schrijvers anticiperen op deze verwachte kritische houding van de lezer. Schrijvers van gezondheidstwitterberichten kunnen bijvoorbeeld wijzen op de positieve gevolgen die het opvolgen van het advies zal hebben of zij kunnen afraden om een bepaalde handeling te doen door op de negatieve gevolgen ervan te wijzen (Van Poppel, 2012: 97). Dit type argumentatie wordt pragmatische argumentatie genoemd en kent verschillende varianten. In de pragma-dialectische benadering van argumentatie die door Van Eemeren en Grootendorst (1984, 1992, 2004) is ontwikkeld, wordt ervan uitgegaan dat discussianten argumentatie gebruiken als middel om een meningsverschil op te lossen. Dit oplossen van een meningsverschil wordt het dialectische doel genoemd. Daarnaast willen discussianten ook streven naar het retorische doel: het verschil van mening oplossen in hun eigen voordeel. Voor een gezondheidsinstelling is het retorische doel het overhalen van de lezer om tot de aangeprezen handeling over te gaan. De poging tot het zoeken van een balans tussen het dialectische doel en het retorische doel wordt door Van Eemeren en Houtlosser (2002, 2006a) strategisch manoeuvreren genoemd. Iedere mondeling of schriftelijke uitspraak die een discussiant doet, kan worden geanalyseerd als een strategische manoeuvre. Deze bestaat uit met elkaar samenhangende keuzes uit het topisch potentieel, de presentatiemiddelen en de aanpassing aan het publiek om de balans te behouden. Ook in gezondheidstwitterberichten moet rekening worden gehouden met zowel het dialectische als het retorische doel om de lezer ervan op een redelijke manier te kunnen overtuigen. De institutionele context van een bericht heeft altijd een grote invloed op het strategisch manoeuvreren. Omdat iedere argumentatieve activiteit haar eigen regels kent, hebben Van Eemeren en Houtlosser (2006b) verschillende argumentatieve activiteitstypen opgesteld die op cruciale punten van elkaar verschillen (Van Poppel, 2008: 2). Met een onderscheiding van de kenmerken van zo n argumentatief activiteitstype wordt duidelijk welke mogelijkheden de schrijver van het bericht heeft om strategisch te manoeuvreren. Voor het argumentatieve activiteitstype adviserende gezondheidstwitterberichten is de context nog niet onderzocht en in deze scriptie wordt daarom ingegaan op de mogelijkheden van de gezondheidsinstelling om strategisch te manoeuvreren binnen adviserende gezondheidstwitterberichten. In een adviserend gezondheidstwitterbericht kan de schrijver strategische keuzes 6

7 maken uit het topisch potentieel en de presentatiemiddelen die afhangen van de doelgroep waarvoor de schrijver het adviserende gezondheidstwitterbericht schrijft. In adviserende gezondheidstwitterberichten ligt de nadruk bij de keuze uit het topisch potentieel op de variant van pragmatische argumentatie, waarbij de varianten vooral van elkaar verschillen op het gebied van het noemen van positieve of negatieve gevolgen van het al dan niet opvolgen van het advies. Bij de keuze uit de presentatiemiddelen is vooral de keuze voor het winst- of verliesperspectief interessant. Met het winstperspectief wordt de nadruk gelegd op wat het de lezer oplevert als hij het advies opvolgt, terwijl met het verliesperspectief wordt benadrukt wat de lezer kan verliezen. Voor de doelgroep kan een onderscheid worden gemaakt tussen lezers die het afgeraden gedrag vertonen en lezers die het gedrag (nog) niet vertonen. Vanzelfsprekend is er dan ook een onderscheid in het type advies; preventief en correctief advies. Preventief advies wordt gegeven aan mensen die het gedrag (nog) niet vertonen en is erop gericht dat de lezer het gedrag niet zal gaan vertonen. Correctief advies wordt gegeven aan mensen die het afgeraden gedrag al wel vertonen en is erop gericht dat de lezer stopt met het afgeraden gedrag. De keuze voor het type advies heeft gevolgen voor de inhoud van het adviserende gezondheidstwitterbericht. In deze scriptie staat de samenhang van de bovengenoemde drie aspecten van het strategisch manoeuvreren in adviserende gezondheidstwitterberichten centraal: Hoe hangt in adviserende gezondheidstwitterberichten de keuze voor de verschillende varianten van pragmatische argumentatie in winst- of verliesperspectief samen met het type advies (preventief of correctief)? Om deze vraag te kunnen beantwoorden, dient in hoofdstuk 2 eerst te worden onderzocht hoe Twitter werkt om meer inzicht te verkrijgen in de digitale wereld van Twitter. Daarnaast moet het communicatieve activiteitstype adviserende gezondheidstwitterberichten worden omschreven. Dat gebeurt aan de hand van de drie aspecten van communicatie: de zender, de ontvanger en de boodschap. Zo wordt duidelijk hoe het gezondheidstwitterbericht eruitziet. Vervolgens wordt het communicatieve activiteitstype adviserende gezondheidstwitterberichten als een argumentatieve discussie gekarakteriseerd. Op die manier kunnen de kenmerken van het adviserende gezondheidstwitterbericht worden achterhaald, wat nodig is om uiteindelijk de strategische manoeuvres van de schrijver te kunnen analyseren. In hoofdstuk 3 zal ik ingaan op de institutionele invloed die Twitter en de Stichting Reclame Code hebben op de adviserende gezondheidstwitterberichten van 7

8 gezondheidsinstellingen. Omdat het adviserende gezondheidstwitterbericht nog niet eerder is onderzocht is nog niet duidelijk hoe de institutionele context van Twitter het strategisch manoeuvreren van de schrijver kan beïnvloeden. Daarom worden in dit hoofdstuk de regelgeving en de conventies voor adviserende gezondheidstwitterberichten onderzocht die zorgen voor beperkingen en mogelijkheden voor de schrijver. In hoofdstuk 4 zal ik mij richten op het argumentatietype pragmatische argumentatie, dat een veelgebruikt type is in de voorlichting en dat ook in adviserende gezondheidstwitterberichten wordt gebruikt. Eerst wordt uitgelegd wat pragmatische argumentatie is en welke varianten er van dit argumentatietype kunnen worden onderscheiden. Vervolgens komt aan bod welke kritische vragen er bij pragmatische argumentatie horen. Daarna wordt uitgelegd hoe pragmatische argumentatie in adviserende gezondheidstwitterberichten kan worden ingezet als een strategische manoeuvre en waarom pragmatische argumentatie een geschikt argumentatietype kan zijn in de voorlichting. Ten slotte zet ik de mogelijke strategische keuzes van de schrijver van adviserende gezondheidstwitterberichten uiteen. Zo komt naar voren hoe het type advies invloed heeft op de keuze voor de variant van pragmatische argumentatie en de keuze voor het framen in winst- en verliesperspectief. Daarbij onderscheid ik twee categorieën van adviserende gezondheidstwitterberichten. Om mijn bevindingen uit de eerdere hoofdstukken over adviserende gezondheidstwitterberichten toe te lichten, zal ik in hoofdstuk 5 verschillende analyses geven van de strategische manoeuvres van de schrijver van de adviserende gezondheidstwitterberichten van STIVORO. Deze analyses worden vooral toegespitst op de keuze voor een bepaalde variant van pragmatische argumentatie (de keuze uit het topisch potentieel) en het framen in winst- of verliesperspectief (de keuze uit de presentatiemiddelen) die afhangen van de doelgroep waarvoor de schrijver van het adviserende gezondheidstwitterbericht schrijft (het aanpassen aan het auditorium). Zo kunnen de twee onderscheiden categorieën worden aangetoond. In het laatste deel van dit hoofdstuk worden de algemene bevindingen gegeven over deze analyses. Tot slot zal ik in hoofdstuk 6 een conclusie geven van het onderzoek in deze scriptie naar de samenhang tussen het type advies (preventief of correctief) en de keuze voor de verschillende varianten van pragmatische argumentatie in winst- of verliesperspectief in adviserende gezondheidstwitterberichten. Daarna doe ik suggesties voor vervolgonderzoek. 8

9 2 Het adviserende gezondheidstwitterbericht als argumentatief activiteitstype Deze scriptie heeft het adviserende gezondheidstwitterbericht als object van onderzoek. De gezondheidsinstelling probeert de lezer van het twitterbericht ervan te overtuigen te handelen in de gewenste richting: het verbeteren van de gezondheid. Omdat sociale media nog steeds groeien en twitterberichten steeds vaker worden ingezet door gezondheidsinstellingen is het interessant om bij verschillende situaties te weten welk argumentatietype het meest geschikt is, zodat de lezer kan worden overtuigd van het advies in het twitterbericht. Daarvoor moet eerst de achtergrond van adviserende gezondheidstwitterberichten worden geschetst. In dit hoofdstuk wordt eerst uitgelegd hoe Twitter werkt en welke termen er bij het lezen en schrijven van gezondheidstwitterberichten voorkomen die belangrijk zijn voor deze scriptie. Vervolgens ga ik in op de communicatieve eigenschappen van het gezondheidstwitterbericht. Wie zijn de zender en de ontvanger en hoe ziet de boodschap eruit? Dat is nodig om te weten te komen hoe een adviserend gezondheidstwitterbericht eruit ziet, wie het verstuurt en wie het bericht leest. Daarna wordt het adviserende gezondheidstwitterbericht gereconstrueerd als onderdeel van een argumentatieve discussie. In deze paragraaf wordt duidelijk wie de protagonist en de antagonist zijn, wat het meningsverschil van een adviserend gezondheidstwitterbericht inhoudt en hoe de vier fasen van de kritische discussie in een adviserend gezondheidstwitterbericht worden doorlopen. Dat is nodig om het argumentatieve activiteitstype adviserende gezondheidstwitterberichten met haar bijbehorende kenmerken te onderscheiden van andere argumentatieve activiteitstypes. Deze kenmerken moeten worden omschreven om de strategische manoeuvres van de schrijver uiteindelijk op een systematische wijze te kunnen analyseren en evalueren. 2.1 Twitter in gebruik Om de argumentatie die in gezondheidstwitterberichten wordt gebruikt te kunnen onderzoeken, is het noodzakelijk eerst te weten hoe Twitter werkt en welke termen er bij Twitter worden gebruikt. In deze paragraaf wordt dit beschreven aan de hand van verschillende bronnen om een zo compleet mogelijk inzicht van het gebruik van Twitter te geven. Twitter is opgericht in 2006 en is een snel groeiend sociaal medium. Vier jaar na de oprichting, in 2010, waren er bijvoorbeeld al 21,7 miljoen twittergebruikers (Kwak, e.a. 2010: 591) en in 9

10 december 2013 meldde Twitter op haar eigen twitteraccount 1 dat het aantal maandelijks actieve gebruikers is opgelopen tot 200 miljoen. In Nederland zijn er 3,3 miljoen twittergebruikers, wat ongeveer neerkomt op een vijfde deel van de bevolking (Newcom, Social Media Onderzoek, 2013). Iedereen die toegang heeft tot het internet kan gratis een account aanmaken op Twitter om twitterberichten te sturen en te ontvangen (Strickland, 2008: 2). Twitter werd opgericht als een open platform dat kan worden gebruikt voor het uitzenden van (informatieve) berichten om zo de wereld te ontdekken en met elkaar te delen (Twitter, Developer Rules of the Road, 2013). Een twitteraccount kan echter ook voor persoonlijke doeleinden worden gebruikt, zoals het onderhouden van contacten met vrienden en kennissen (Strickland, 2008: 2). De sociale media pagina Twitter maakt gebruik van korte berichtjes van maximaal 140 tekens waarin de schrijver van het bericht alle informatie plaatst die hij of zij wil delen met de rest van de wereld (Kwak e.a., 2010: 591). Het zenden van korte berichtjes is een speciale vorm van communicatie dat microblogging wordt genoemd en kent volgens het O Reilly Twitter Report (2008: 19) een aantal voordelen. Ten eerste wordt de schrijver van het twitterbericht door de beperkte ruimte gestimuleerd alleen die informatie te noemen die belangrijk is. De lezer krijgt op deze manier geen overbodige informatie die kan afleiden van het doel waarmee de schrijver het twitterbericht zendt. Daarnaast kent microblogging een snelle manier van verspreiden. De schrijver bereikt met het uitzenden van de korte berichtjes snel zijn doel. Dit verschilt bijvoorbeeld van het versturen van gedrukte communicatievormen waarbij het drukken en het verzenden ervan veel tijd inneemt. Ten slotte vereisen microbloggingberichten geen antwoord van de lezer. De lezer hoeft niet in te gaan op de berichten van de volger en kan daarom alleen informatie opnemen. Er bestaan verschillende sociale media sites die aan microblogging doen. Een groot verschil met bijvoorbeeld Facebook en MySpace 2 is het vriendennetwerk. Bij Facebook en MySpace dienen twee gebruikers elkaar uit te nodigen en te accepteren vrienden te worden om elkaars statusupdates te kunnen lezen. Bij Twitter daarentegen kun je de statusupdates van iemand lezen zonder dat deze persoon jouw statusupdates hoeft te lezen. In twittertermen wordt dit volgen genoemd. Op deze manier kun je op Twitter alle statusupdates van iedereen lezen en!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 1 Het oorspronkelijke bericht van Twitter is: There are now more than 200M monthly users. You are the pulse of the planet. We re grateful for your ongoing support! Het is verzonden op 18 december 2013 vanaf het en is te vinden via 2 Facebook en MySpace zijn beide sociale media sites die in Nederland heel populair zijn of zijn geweest. Facebook is een nog steeds veelgebruikte sociale media site en heeft volgens het onderzoek van Newcom Research & Consultancy 7,9 Nederlandse miljoen gebruikers in MySpace bereikte rond een hoogtepunt van Nederlandse gebruikers en is sinds de komst van Facebook in gebruik afgenomen. Twitter heeft 3,3 Nederlandse gebruikers in 2013 ( 10

11 ben je daarom meer op de hoogte van wat er in de wereld gebeurt dan bij andere sociale media sites. Als een twitteraar iemand die berichten plaatst op Twitter de berichten van een andere twitteraar leest, wordt deze in termen van Twitter een volger genoemd (Kwak e.a., 2010: 591). Een volger zijn betekent dat de twitteraar alle berichten tweets of twitterberichten genaamd ontvangt van de andere twitteraars die hij volgt. Een voordeel van het communicatiemiddel Twitter voor bedrijven of instanties is dat iedere gebruiker die geïnteresseerd is in een bepaald bedrijf of een bepaalde instantie de berichten van dit bedrijf of deze instantie kan volgen. Op die manier kan het bedrijf moeiteloos berichten verspreiden naar de doelgroep: de geïnteresseerde. Dit verschilt van schriftelijke communicatie, zoals nieuwsbrieven en brochures, waarbij meer moeite moet worden gedaan om de doelgroep te vinden alvorens de schriftelijke communicatiemiddelen aangepast aan deze doelgroep te kunnen opstellen en versturen. Het volgen van een andere twitteraar gebeurt door te drukken op de follow-knop. Een volger kan ook het bericht van een andere twitteraar verspreiden op zijn eigen twitterpagina (retweeten) of reageren op het bericht (replyen). Een standaard twitterbericht ziet er als volgt uit: (Twitter, Developer Display Requirements, 2013) Linksboven in het voorbeeldbericht staat de avatar het plaatje of de foto van de gebruiker die het bericht plaatst. In dit geval is dat een blauw rondje met het profiel van een vogel erin. Bovenaan het twitterbericht staat in zwarte letters de naam van de twitteraar ( Twitter API ) die dit bericht heeft geplaatst, met daaronder in het grijs zijn twitternaam ). De twitternaam kan in een bericht worden genoemd wanneer de inhoud van het bericht aan deze persoon is gericht. Deze persoon krijgt hier in dat geval een melding van zodat hij op het bestaan van het bericht wordt geattendeerd en het bericht kan lezen. Dat gebeurt ook in het voorbeeldbericht wordt genoemd. De tekst If you re... guide along is de inhoud van het twitterbericht en de link dev.twitter.com/blog/field-gui... die erna volgt is een 11

12 link waarop de lezer kan klikken om naar de pagina te gaan waarnaar wordt verwezen in het bericht. Twitter verkleint de adressen van webpagina s bestaande uit meer dan dertig tekens automatisch, zodat de schrijver van het twitterbericht meer ruimte over heeft in het bericht voor informatie over de link (Strickland, 2008: 3). Rechtsboven in de afbeelding staat de follow-knop waarop een twittergebruiker kan klikken om de gebruiker Twitter Api te volgen. Deze persoon zal dan in het vervolg de berichten van Twitter Api ontvangen op zijn overzichtspagina. Linksonder staat de datum waarop het bericht is geplaatst en rechtsonder zijn diverse handelingsmogelijkheden die kunnen worden uitgevoerd: reply, retweet, favorite. Zoals al eerder is genoemd, kan de lezer een reactie geven op het twitterbericht door op de reply-knop te klikken en de gewenste inhoud te typen. Door op de retweet-knop te klikken, kan de lezer het twitterbericht retweeten waardoor het bericht van Twitter Api tussen zijn eigen berichten op zijn eigen pagina komt te staan. Door op de favorite-knop te klikken, kan de lezer aangeven dat dit bericht een van zijn favoriete berichten is. Het bericht komt dan in de favorietenlijst van de lezer te staan. Andere twitteraars kunnen deze favorietenlijst van de betreffende persoon ook zien door op deze lijst te klikken. Een bericht als favoriet benoemen kan dan ook extra aandacht voor het bericht opleveren. In deze scriptie worden bovenstaande termen als twitteraar, volgen en twitterbericht gebruikt. Om verwarring te voorkomen worden de termen de lezer en de schrijver gebruikt ter specificatie van de term de twitteraar. De term twitteraar wordt wel gebruikt als een algemene term voor iedereen die berichten plaatst op Twitter, indien het zowel de lezende als de schrijvende twitteraar betreft. 2.2 De communicatieve praktijk van gezondheidstwitterberichten Nu duidelijk is hoe een twitterbericht eruitziet en hoe Twitter werkt, moet worden vastgesteld hoe de communicatieve praktijk eruitziet voor een specifiek twitterbericht; het adviserende gezondheidstwitterbericht. Dit is nodig om te kunnen achterhalen hoe het verzenden van een adviserend gezondheidstwitterbericht in zijn werking gaat en welke kenmerken hierbij horen. In deze paragraaf wordt de communicatieve praktijk geschetst aan de hand van de drie aspecten van communicatie: de zender, de ontvanger en de boodschap. Zoals in de inleiding naar voren kwam kunnen gezondheidsinstellingen gebruikmaken van twitterberichten om informatie te verspreiden en om de lezer van het bericht ervan te overtuigen om te handelen in de voorgeschreven richting. Een twitterbericht dat wordt geplaatst door een 12

13 gezondheidsinstelling wordt een gezondheidstwitterbericht genoemd en heeft betrekking op de gezondheid van een groep mensen. Om deze groep mensen te overtuigen over te gaan tot een bepaalde handeling, moet er argumentatie in het gezondheidstwitterbericht worden gebruikt. Er wordt immers van uitgegaan dat de lezer van een gezondheidstwitterbericht zonder argumentatie niet direct overtuigd zal zijn, omdat de lezer van het twitterbericht anders het gewenste gedrag voorafgaand aan het lezen van het twitterbericht al had vertoond. Om te bepalen of de argumentatie uit het gezondheidstwitterbericht redelijk is, moet de argumentatieve inhoud van het gezondheidstwitterbericht worden gereconstrueerd en worden vergeleken met het ideaalmodel van de kritische discussie. Het gezondheidstwitterbericht wordt in dat geval opgevat als een argumentatief activiteitstype. Argumentatieve activiteitstypen zijn cultureel bepaalde communicatieve praktijken in de verschillende discourse domeinen. Een gezondheidstwitterbericht is een voorbeeld van zo n communicatief activiteitstype binnen de communicatieve praktijk Twitter. Indien een communicatief activiteitstype volledig of gedeeltelijk argumentatief is, wordt er gesproken van een argumentatief activiteitstype (Van Eemeren, 2010). Sommige van deze praktijken zijn geïnstitutionaliseerde vormen van communicatie die in het algemeen als zodanig worden herkend en een min of meer vast format hebben, zoals een politiek debat (Van Eemeren & Houtlosser, 2006: 3). Daarom is het belangrijk om eerst te kijken naar de communicatieve praktijk om vervolgens de argumentatieve aspecten voor het argumentatieve activiteitstype gezondheidstwitterberichten te kunnen onderzoeken. De communicatieve praktijk bestaat uit drie onderdelen: de zender, de ontvanger en de boodschap. In gezondheidstwitterberichten is de zender de gezondheidsinstelling, de ontvanger is de twitteraar en de boodschap is het gezondheidstwitterbericht. De kenmerkende eigenschappen van de communicatie in adviserende gezondheidstwitterberichten worden in deze paragraaf dan ook toegelicht aan de hand van de zender en de ontvanger van de boodschap en de boodschap zelf. Aangezien het adviserende gezondheidstwitterbericht de meeste raakvlakken heeft met de adviserende gezondheidsbrochure die Van Poppel onderzocht (2008, 2012, 2013), vergelijk ik beide activiteitstypes om op deze manier het activiteitstype voor gezondheidstwitterberichten te omschrijven. De raakvlakken die het gezondheidstwitterbericht en de gezondheidsbrochure hebben, zijn: een gemeenschappelijk doel (het verbeteren van de gezondheid in de vorm van houdings- of gedragsverandering), een gemeenschappelijke communicatievorm (schriftelijke communicatie), een gemeenschappelijke ontvanger (de lezer die wordt voorgelicht over houdings- of gedragsverandering) en een gemeenschappelijke zender (de gezondheidsinstelling). 13

14 Naast de vergelijking met de adviserende gezondheidsbrochure gebruik ik ook de kennis uit de theoretische artikelen over Twitter in combinatie met mijn eigen ervaring met Twitter om de communicatieve praktijk beter te kunnen omschrijven De gezondheidsinstelling als zender Gezondheidstwitterberichten worden verzonden door instanties met de nodige deskundigheid en kennis met betrekking tot gezondheidskwesties. STIVORO kan bijvoorbeeld worden gezien als een deskundige op het gebied van roken en stoppen met roken. STIVORO is namelijk opgericht door het Longfonds, de Nederlandse Hartstichting en KWF Kankerbestrijding en bestaat sinds 1974 als expertisecentrum voor tabakspreventie in Nederland. Meer over de werkzaamheden van STIVORO komt aan bod in paragraaf 5.1 van deze scriptie. Gezondheidsinstellingen zenden adviserende gezondheidstwitterberichten uit met als doel om een houdings- of gedragsverandering bij de lezer teweeg te brengen. Van Poppel (2008, 2012, 2013) onderzocht adviserende gezondheidsbrochures en kwam tot de conclusie dat deze brochure een vorm van voorlichting is om de gezondheid van de bevolking in haar geheel te verbeteren door iedere afzonderlijke burger bepaalde keuzes te laten maken die voordelig voor hem zijn (2008: 2). In adviserende gezondheidstwitterberichten probeert de gezondheidsinstelling eveneens de gezondheid van de bevolking te verbeteren en speelt daarbij ook in op de gezondheid van de afzonderlijke burger De twitteraar als ontvanger Adviserende gezondheidstwitterberichten worden verspreid via de sociale media site Twitter en zijn dus voor vrijwel iedereen beschikbaar. Om het twitterbericht te lezen moet de lezer wel zelf de pagina van de gezondheidsinstelling bezoeken of de gezondheidsinstelling volgen. De lezer dient daarvoor een twitteraccount aan te maken alvorens de berichten te kunnen lezen. Omdat iedereen gratis en zonder veel moeite een twitteraccount kan aanmaken, hoeft dit geen belemmering te vormen voor de ontvanger. Alleen de geïnteresseerde lezer volgt de berichten van de gezondheidsinstelling. Dit hoeft geen verschil uit te maken met bijvoorbeeld de gezondheidsbrochure die ook alleen wordt gelezen door geïnteresseerden. De kans dat een brochure plotseling onder ogen van de lezer komt, lijkt door de op papier gedrukte verspreiding misschien groter dan de kans dat een twitterbericht ongevraagd bij de lezer terechtkomt. Echter, door een gezondheidstwitterbericht te 14

15 retweeten, kan het bericht een veel breder publiek bereiken. Een geretweet bericht verschijnt namelijk ook op de pagina van de persoon die het bericht retweet. Iedere organisatie of persoon met een twitteraccount heeft de mogelijkheid om berichten te retweeten. Een ander groot verschil is de te bereiken doelgroep in combinatie met de frequentie van de verspreiding. Een brochure, die uit ongeveer 12 tot 40 bladzijden bestaat, wordt in de meeste gevallen gericht tot een specifieke doelgroep (Van Poppel, 2008: 3). De doelgroep moet echter niet te specifiek zijn, omdat er in dat geval brochures moeten worden geschreven voor veel verschillende doelgroepen. Dat zorgt niet alleen voor extra tijd en inspanning, omdat er niet alleen verschillende versies van de brochure moeten worden geschreven, maar ook zorgt het voor extra uitzoekwerk, omdat moet worden uitgezocht welke brochure naar wie moet worden verstuurd. Een gezondheidstwitterbericht, dat uit maximaal 140 tekens bestaat, kan daarom tot een specifiekere doelgroep worden gericht, omdat ze heel frequent kunnen worden verstuurd. Twitterberichten kunnen vaker worden verstuurd dan brochures, omdat het schrijven en drukken van gezondheidsbrochures veel meer tijd en geld kost dan het typen en verzenden van gezondheidstwitterberichten. Omdat er meerdere gezondheidstwitterberichten per dag kunnen worden verstuurd, kunnen meerdere doelgroepen per dag worden aangesproken. Nieuwe informatie kan het publiek dan ook sneller bereiken met het adviserende gezondheidstwitterbericht dan met de adviserende gezondheidsbrochure. Een specifieke doelgroep van gezondheidstwitterberichten is bijvoorbeeld de roker die geadviseerd wordt te stoppen of de jongere die geadviseerd wordt niet te beginnen met roken. Omdat niet altijd meteen duidelijk is wat de beste aanspreekvorm is voor de te bereiken doelgroep, is het verstandig om vooraf een doelgroeponderzoek uit te voeren. Dit wordt vooral aangeraden voor gezondheidsbrochures of andere activiteitstypen waar veel tijd in wordt gestoken (Van Poppel, 2008: 3, Van Woerkum en Kuiper, 1995). Iedere voorlichtingstekst moet worden aangepast aan de groep die het risicogedrag vertoont en aan de determinanten die invloed hebben op het betreffende gedrag om retorisch effectief te zijn (Klaassen, 2004: ). Voor gezondheidstwitterberichten is een vooronderzoek per twitterbericht echter niet te verwachten, aangezien de gezondheidsinstelling meerdere twitterberichten per dag kan uitzenden. Een vooronderzoek naar de doelgroep kost dan ook veel meer tijd dan het uitzenden van het gezondheidstwitterbericht zelf. Wel kan eenmalig een vooronderzoek worden gedaan per doelgroep zodat de gezondheidsinstelling in het vervolg de formulering van haar twitterberichten kan aanpassen aan de doelgroep om het bericht zo effectief mogelijk te laten zijn. De doelgroep van een gezondheidstwitterbericht verschilt per bericht. In sommige twitterberichten worden mensen aangesproken die het ongewenste gedrag vertonen. Aan hen 15

16 wordt geadviseerd te stoppen met het gedrag. In andere twitterberichten worden mensen aangesproken die het ongewenste gedrag nog niet vertonen. Aan hen wordt geadviseerd niet over te gaan tot het ongewenste gedrag. Een derde mogelijkheid is het uitzenden van een gezondheidstwitterbericht waarin beide doelgroepen worden aangesproken. De mogelijkheid om meerdere doelgroepen aan te spreken is in adviserende gezondheidstwitterberichten niet per se wenselijk. Van Poppel (2008: 3) noemt in gezondheidsbrochures een frictie tussen de noodzaak om in te spelen op specifieke gezondheidsproblemen van lezers en de wens om tegelijkertijd verschillende (groepen) mensen aan te spreken. In gezondheidstwitterberichten speelt dit probleem niet, omdat de gezondheidsinstelling frequenter berichten kan verzenden. Een adviserend gezondheidstwitterbericht hoeft daarom niet voor iedereen van toepassing te zijn, omdat er een ander bericht kan worden geschreven voor een andere doelgroep Het gezondheidstwitterbericht als boodschap Gezondheidstwitterberichten kunnen ten behoeve van meerdere communicatieve functies worden ingezet. Bij de gezondheidstwitterberichten van STIVORO zijn er vier categorieën te onderscheiden. 3 Ten eerste is er het informerende gezondheidstwitterbericht waarin slechts informatie wordt gegeven aan de lezer. Een voorbeeld hiervan is Gebruik medicijnen tegen tabaksverslaving in 2011 fors toegenomen. Percentage rokers tegelijkertijd flink gedaald: farmaactueel.nl/nieuws/07(...). Het bericht dient ter informatie over de effectiviteit van medicijngebruik tegen tabaksverslaving. Daarnaast is er het oproepende gezondheidstwitterbericht waarin de lezer wordt gevraagd zijn of haar mening te geven over een bepaalde gezondheidskwestie. Het doel ervan is de kwestie bespreekbaar te maken en de lezer erover te laten nadenken. Tegelijkertijd is zo n twitterbericht voor de gezondheidsinstelling een goed middel om te achterhalen welke kwestie er leeft bij de lezer en waarop verder kan worden ingespeeld met een nieuw twitterbericht. Een voorbeeld hiervan is Overheid is verantwoordelijk voor gezondheidsbeleid. Tabaksgebruik is groot gevaar. Is dat de taak voor de markt? _nd.nl/artikelen/2013(...). Ten derde is er het beïnvloedende gezondheidstwitterbericht waarin gepoogd wordt de opinie van de lezer te beïnvloeden. Deze categorie is vooral bedoeld ter bewustwording van het roken en ter demoralisering van het roken bij de bevolking. In deze!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 3 In een interview op 17 mei 2013 met de schrijver van de gezondheidstwitterberichten van STIVORO, Rob Broekstra, werden deze vier categorieën bevestigd. 16

17 twitterberichten wordt wel beargumenteerd waarom roken slecht is, maar er wordt niet in geadviseerd. Een voorbeeld hiervan is Roken is als geblinddoekt een drukke snelweg oversteken. Er zijn altijd mensen die dan de overkant halen: Mijn opa rookte en werd 100. Ten slotte is er het adviserende twitterbericht waarin de lezer wordt geadviseerd om een bepaalde gedragsverandering te ondergaan of een andere levensstijl aan te nemen. Een voorbeeld daarvan is Onderzoekers: roken en alcoholmisbruik vaak oorzaak hartfalen jongeren - Gezondheid - TROUW s.trouw.nl/3355(...) 4 Dit laatste type, adviserende gezondheidstwitterberichten, staat in deze scriptie centraal. Twitterberichten worden door bedrijven en instellingen steeds vaker als communicatiemiddel ingezet om een breed publiek te bereiken. Het gebruikmaken van adviserende gezondheidstwitterberichten als voorlichtingsmateriaal kent meerdere voordelen ten opzichte van de adviserende gezondheidsbrochure die Van Poppel (2008, 2012, 2013) heeft onderzocht. Voor gezondheidsinstellingen is een twitterbericht een manier om veel mensen direct en snel aan te spreken zonder hier veel moeite voor te hoeven doen. Dat blijkt uit de vorige subparagraaf waarin de twitteraar als ontvanger werd beschreven. Daarnaast is het verzenden van gezondheidstwitterberichten goedkoper dan het gebruik van andere communicatiemiddelen, zoals de gezondheidsbrochure die ontworpen en gedrukt moet worden. Bovendien kunnen gezondheidstwitterberichten vaker worden verzonden dan andere voorlichtingsteksten, waardoor nieuwe informatie het publiek snel bereikt. Omdat een twitterbericht net als een brochure een schriftelijk communicatiemiddel is, is het nodig dat de inhoud ervan eenduidig is en dat in het bericht wordt geanticipeerd op alle mogelijke vragen en tegenwerpingen van de lezers (Van Poppel, 2008: 3). In de argumentatie kan de schrijver daar rekening mee houden. Echter, omdat de gezondheidsinstelling ook direct kan reageren op de reacties van de lezer of door middel van het verzenden van een nieuw twitterbericht, lijkt de gezondheidsinstelling hier minder rekening mee te hoeven houden dan de schrijver van de gezondheidsbrochure. Bij reacties van de lezer in de vorm van twijfel kan de gezondheidsinstelling in een volgend twitterbericht direct op deze twijfel inspelen. Het onderwerp van het adviserende gezondheidstwitterbericht komt overeen met het onderwerp van de adviserende gezondheidsbrochure. In de brochures die Van Poppel (2008, 2012, 2013) onderzoekt, wordt beargumenteerd waarom de lezer het geadviseerde gedrag zou!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 4 In drie van de vier de categorieën (oproepende, beïnvloedende en adviserende) bestaan berichten waarbij getwijfeld kan worden over de vraag of de uitspraak in het bericht als argumentatie kan worden opgevat. Ik heb ervoor gekozen om in die gevallen de strategie van de maximaal argumentatieve interpretatie toe te passen. Dat houdt in dat uitspraken die ook mededelingen of uitleg of iets dergelijks zouden kunnen zijn nu worden geïnterpreteerd als argumentatie (Van Eemeren & Snoeck Henkemans, 2006: 42-43). 17

18 moeten aannemen of het afgeraden gedrag zou moeten stoppen of vermijden. In gezondheidstwitterberichten wordt ook een verandering van gedrag geadviseerd en wordt er met argumentatie onderbouwd waarom de lezer over moet gaan tot het genoemde gedrag. Een voorbeeld hiervan is Rokers hebben 38% meer kans op ontwikkelen van spierziekte ALS dan niet-rokers. Het argument 38% meer kans op het ontwikkelen van spierziekte ALS ter gevolg van het roken moet in dit bericht een reden zijn om niet te roken. Veel van deze adviezen zijn geschreven in het belang van de lezer. Er wordt bijvoorbeeld van uitgegaan dat een verhoogd risico op het ontwikkelen van de spierziekte ALS ongewenst is voor de lezer en het voorkomen ervan in het belang is van de lezer. Wanneer er namelijk een algemeen belang voorop staat, kan het aangeraden gedrag ingaan tegen de rechten of waarden van individuele burgers. Voorbeelden hiervan zijn privacy en keuzevrijheid. Van Poppel (2008: 3) noemt een brochure over meeroken als voorbeeld: het opvolgen van het advies komt de bevolking als geheel wel ten goede, maar een individuele roker kan zich beperkt voelen in zijn vrijheid om een keuze te hebben in zijn eigen gedrag. Ook voor gezondheidstwitterberichten geldt dat rekening moet worden gehouden met de privacy en keuzevrijheid van de lezer. De schrijver van een adviserend gezondheidstwitterbericht kan dit probleem eventueel oplossen door de lezer het gevoel te geven dat het advies voor zijn gezondheid het beste is, in plaats van zich te richten op het algemeen belang van de bevolking. Adviserende gezondheidstwitterberichten kunnen, net als iedere andere voorlichtingscampagne, slechts effectief zijn als er een probleem in wordt genoemd waar de lezer zelf invloed op heeft, zoals stoppen met roken, gezonder eten of meer bewegen. De lezer moet zelf tijdens en na het lezen van het bericht bepalen of de inhoud van het bericht van toepassing is op zijn gezondheid en bepalen of hij het advies al dan niet opvolgt. De inhoud van de boodschap moet daarop worden aangepast. Het is voor de zender lastig de juiste balans te vinden om te adviseren zonder bemoeizuchtig over te komen en de keuzevrijheid van de ontvanger te beperken (Van Poppel, 2008: 4). 2.3 Het adviserende gezondheidstwitterbericht als argumentatieve discussie Nu duidelijk is hoe de communicatieve praktijk van het adviserende gezondheidstwitterbericht eruitziet, moet worden gekeken naar de argumentatie in het bericht zodat de strategische manoeuvres van de schrijver kunnen worden geanalyseerd. Het adviserende gezondheidstwitterbericht dat in deze scriptie centraal staat, is (gedeeltelijk) argumentatief en kan daarom als onderdeel van een argumentatieve discussie worden gereconstrueerd. Om het 18

19 gezondheidstwitterbericht als argumentatieve discussie te reconstrueren, worden een aantal zaken onderscheiden. Het meningsverschil van de boodschap wordt geïdentificeerd en de ingenomen standpunten ten opzichte van dit meningsverschil worden aangegeven. Bovendien onderscheid ik de vier fasen van de kritische discussie voor adviserende gezondheidstwitterberichten. Op deze manier wordt het adviserende gezondheidstwitterbericht als argumentatieve discussie getypeerd zodat vervolgens in de volgende paragraaf de kenmerken van het argumentatieve activiteitstype gezondheidstwitterberichten kunnen worden gepresenteerd. In een argumentatieve discussie bestaat een meningsverschil dat door twee partijen moet worden opgelost. Het meningsverschil van een adviserend gezondheidstwitterbericht bestaat uit een advies in de vorm van een standpunt over een gezondheidsgedrag en is gericht op het verbeteren van de gezondheid van de lezer. Het betreft een meningsverschil, omdat de schrijver van het advies een andere kijk heeft op het gedrag dat de lezer vertoont dan de lezer zelf. Immers, anders hoeft er geen advies te worden gegeven. Het standpunt kan worden herleid tot de vorm Doe X of Doe X niet. Voorbeelden hiervan zijn Stop met roken of Rook niet. De schrijver van het bericht is de gezondheidsinstelling en wordt de protagonist genoemd. Van de protagonist wordt verwacht dat hij het standpunt verdedigt en dat hij de antagonist probeert te overtuigen van de aanvaardbaarheid van zijn standpunt (Van Eemeren & Snoeck Henkemans, 2006: 29). De lezer van het bericht is de twitteraar die de gezondheidsinstelling volgt en wordt de antagonist genoemd. Van de antagonist wordt verwacht dat hij consequent zijn twijfels uit of tegenwerpingen naar voren brengt in de vorm van kritische vragen (Van Eemeren & Snoeck Henkemans, 2006: 29). Er zijn drie mogelijkheden voor de houding van de lezer ten opzichte van het standpunt: de lezer is het eens met het standpunt van de schrijver (positieve houding), de lezer twijfelt aan het standpunt van de schrijver (neutrale houding) of de lezer heeft een tegengesteld standpunt van de schrijver (negatieve houding). Er wordt van uitgegaan dat de lezer van het gezondheidstwitterbericht een neutrale of een negatieve houding ten opzichte van het standpunt van de schrijver heeft. Immers, de lezer had de gedragsverandering al toegepast als hij een positieve houding zou hebben ten opzichte van het standpunt van de schrijver. Een adviserend gezondheidstwitterbericht is in dat geval overbodig. Adviserende gezondheidstwitterberichten zijn vooral gericht tot lezers die een neutrale houding hebben ten opzichte van het standpunt. Zij twijfelen aan het standpunt en kunnen eerder worden overtuigd van het advies dat in het standpunt naar voren komt dan lezers die een negatieve houding hebben ten opzichte van het standpunt. Bovendien wordt van een persoon die een tegengesteld standpunt inneemt van het 19

20 standpunt van de gezondheidsinstelling niet verwacht dat hij de gezondheidsinstelling volgt op Twitter. De lezer die een positieve houding heeft ten opzichte van het standpunt hoeft niet te worden overtuigd van het standpunt; het advies is dan ook niet voor hem bedoeld. De twijfel van de lezer kan betrekking hebben op verschillende onderdelen van het advies, zoals de noodzakelijkheid van het advies, of het advies wel een effectieve oplossing biedt (Van Poppel, 2008: 4) en wat de gevolgen zijn van het al dan niet opvolgen van het advies. In een adviserend gezondheidstwitterbericht kan de schrijver hiermee rekening houden en op die manier de twijfel van de lezer met argumentatie wegnemen. Een succesvolle overtuigingspoging leidt ertoe dat de lezer het advies accepteert en zich voorneemt het voorgeschreven gedrag aan te nemen. Argumentatie kan er echter volgens de pragma-dialectiek niet toe leiden dat het aangeraden gedrag direct door de lezer wordt geactiveerd. Wel kan de lezer het advies accepteren en zich voornemen het gedrag aan te nemen (Van Poppel, 2008: 4). Ervan uitgaande dat de lezer van het bericht twijfelt aan het standpunt dat de gezondheidsinstelling inneemt, vormt het adviserende gezondheidstwitterbericht een nietgemengd verschil van mening. Omdat een gezondheidstwitterbericht maximaal 140 tekens kan bevatten, wordt ervan uitgegaan dat het verschil van mening betrekking heeft op slechts één propositie: een enkelvoudig verschil van mening. Er wordt dan één (positief of negatief) standpunt ingenomen (en in twijfel getrokken) ten opzichte van deze propositie (Van Eemeren & Snoeck Henkemans, 2006: 21). Van een adviserend gezondheidstwitterbericht wordt dus verwacht dat het geschil enkelvoudig en niet-gemengd is. Om de gezondheidstwitterberichten op een systematische manier als onderdeel van een argumentatieve discussie te kunnen analyseren, kunnen deze berichten worden vergeleken met het ideaalmodel van een kritische discussie. In het ideaalmodel wordt ervan uitgegaan dat iedere discussiant het meningsverschil op een redelijke manier wil oplossen. Daarbij doorlopen de discussianten de vier fasen die nodig zijn om dat doel te behalen. In de confrontatiefase wordt vastgesteld dat er een meningsverschil bestaat. In de openingsfase wordt de verdeling van de bewijslast gemaakt ten opzichte van het standpunt. Daarnaast maken de discussianten afspraken over de procedurele en materiële uitgangspunten. Dit zijn respectievelijk de regels die de discussie reguleren; en de feiten, normen en waardehiërarchieën die beide partijen gemeen hebben. In de argumentatiefase geven beide discussianten argumenten voor en tegen het standpunt en in de afsluitingsfase wordt beoordeeld of het meningsverschil is opgelost en ten gunste van wie (Van Eemeren & Grootendorst 1984, 1992). In werkelijkheid, en zo ook bij adviserende gezondheidstwitterberichten, verloopt de discussie echter niet volgens dit ideaalmodel. Discussianten willen hun gelijk behalen en zullen 20

21 daarvoor middelen inzetten. Naast het dialectische doel van het behouden van een redelijke discussie, ontstaat er op die manier ook een retorisch doel van effectief handelen. Dit resulteert er in sommige gevallen in dat de retorische effectiviteit de overhand krijgt en dat de regels voor een kritische discussie niet langer worden nageleefd. Door het adviserende gezondheidstwitterbericht als een argumentatief activiteitstype te beschouwen, kunnen de strategische mogelijkheden binnen zo n teksttype beter in kaart worden gebracht. Naast het extra retorische doel dat door de discussiant wordt nagestreefd verschilt ook de manier waarop de vier discussiefasen worden doorlopen met het ideaalmodel van de kritische discussie. Omdat een gezondheidstwitterbericht een schriftelijk communicatiemiddel is, komt slechts de gezondheidsinstelling schriftelijk aan het woord. 5 Een discussie waarin slechts één van beide partijen aan het woord komt, wordt een impliciete discussie genoemd (Van Eemeren & Snoeck Henkemans, 2006: 31) en heeft gevolgen voor het verloop van de discussie. Zo wordt in de confrontatiefase niet expliciet door beide partijen vastgesteld dat er een verschil van mening bestaat, maar slechts door de lezer. De schrijver gaat er echter wel van uit dat het uiten van het standpunt kan leiden tot een meningsverschil, omdat hij anders geen gezondheidstwitterbericht aan het onderwerp had gewijd. De openingsfase wordt door het gemis van een expliciete confrontatiefase niet expliciet doorlopen, omdat niet allebei de partijen expliciet op de hoogte zijn van het meningsverschil en omdat de partijen daarom geen afspraken kunnen maken over het verloop van de discussie. Ook de argumentatiefase van het adviserende gezondheidstwitterbericht verschilt van de argumentatiefase van het ideaalmodel van de kritische discussie. Aangezien de discussie niet expliciet gaande is, moet de gezondheidsinstelling de argumentatie voorafgaand aan het schrijven van het twitterbericht zorgvuldig afwegen. De lezer van het twitterbericht krijgt immers geen mogelijkheid om kritische vragen te stellen waarop de gezondheidsinstelling kan reageren. Alle argumenten voor het standpunt die overtuigend kunnen werken, moeten daarom naar voren worden gebracht in dat twitterbericht. Ten slotte ontbreekt ook de afsluitingsfase bij gezondheidstwitterberichten. De gezondheidsinstelling zal haar standpunt niet kunnen intrekken en zal ook niet te weten komen of de lezer is overtuigd van de inhoud van het standpunt.!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 5 Een adviserend gezondheidstwitterbericht kan op twee manieren als onderdeel van een kritische discussie worden gereconstrueerd. Indien een lezer reageert op het twitterbericht van de gezondheidsinstelling, kan dit worden meegenomen in de reconstructie van de kritische discussie. In dat geval wordt de discussie wel expliciet gevoerd tussen de lezer en de schrijver. In de meeste gevallen reageert de lezer echter niet, waardoor ik ervoor heb gekozen slechts het adviserende gezondheidstwitterbericht van de gezondheidsinstelling te reconstrueren. Het meningsverschil is dan ook impliciet en het verschil van mening is niet-gemengd. 21

22 2.4 De argumentatieve kenmerken van adviserende gezondheidstwitterberichten Een argumentatief activiteitstype wordt onderscheiden op basis van de specifieke manier waarop de vier discussiefasen worden doorlopen (Van Poppel, 2008: 5). Voor elk activiteitstype worden daarom respectievelijk de beginsituatie, de procedurele en de materiële uitgangspunten, de argumentatieve middelen en de uitkomst van de discussie gespecificeerd (Van Eemeren & Houtlosser, 2005, 2006b, uit Van Poppel, 2008: 5). Voor het argumentatieve activiteitstype het adviserende gezondheidstwitterbericht is in de vorige paragraaf beschreven hoe de verschillende discussiefasen worden doorlopen. In deze paragraaf worden bovengenoemde kenmerken voor het gezondheidstwitterbericht gespecificeerd om de strategische manoeuvres van de schrijvers van adviserende gezondheidstwitterberichten op een systematische wijze te kunnen analyseren. Het adviserende gezondheidstwitterbericht wordt ook hiervoor vergeleken met het communicatiemiddel dat de meeste raakvlakken kent; de adviserende gezondheidsbrochure van Van Poppel (2008, 2012, 2013). Een adviserend gezondheidstwitterbericht is een sterk geïnstitutionaliseerd argumentatief activiteitstype, dat op een aantal punten verschilt van andere communicatievormen. De beginsituatie is vrijwel gelijk aan die van adviserende gezondheidsbrochures. Een gezaghebbende instantie ontdekt bij (delen van) de bevolking een gezondheidsprobleem en brengt op eigen initiatief advies uit aan de bevolking. Omdat het mogelijk is dat de ontvanger van dit bericht het advies niet direct aanvaardbaar zal vinden, verwacht de instantie een meningsverschil. Alleen gezondheidskwesties die goed zijn onderzocht, waartegen mensen zelf iets kunnen ondernemen en die passen in het beleid van de betreffende instanties lenen zich voor deze voorlichting (Van Poppel, 2008: 5). De procedurele uitgangspunten reguleren de discussie en worden bij adviserende gezondheidstwitterberichten door twee instanties aangegeven. Ten eerste hebben gezondheidsinstellingen te maken met de regelingen die in de Nederlandse Reclame Code zijn vastgelegd. Gezondheidsinstellingen verspreiden diensten en denkbeelden en vallen daarom onder reclame. Welke regelingen uit de Nederlandse Reclame Code van toepassing zijn op gezondheidstwitterberichten komt in paragraaf 3.1 aan bod. Daarnaast heeft Twitter zelf omgangsregels opgesteld waaraan iedere twitteraar zich dient te houden (Twitter, The Twitter Rules, 2013) en regels waarbij rekening moet worden gehouden in verband met adverteren (Twitter, Developer Display Requirements). De belemmeringen en mogelijkheden die als gevolg van deze regels ontstaan, worden ook in paragraaf 3.1 uitgebreider besproken. 22

23 Het format van een adviserend gezondheidstwitterbericht bepaalt de strikte rolverdeling in de discussie. De gezondheidsinstantie verdedigt het standpunt en de lezer wordt beschouwd als een twijfelende partij die moet worden overtuigd. Omdat het een geschreven tekst betreft, verschilt een adviserend gezondheidstwitterbericht van het ideaalmodel van de kritische discussie. Voor de lezer is het door het impliciete karakter van de discussie niet mogelijk om kritische vragen te stellen aan de schrijver om op die manier de aanvaardbaarheid van het standpunt te testen. Een ander verschil met het ideaalmodel van de kritische discussie is de lengte van het adviserende gezondheidstwitterbericht. Deze is korter dan bij andere communicatiemiddelen, zoals bij de adviserende gezondheidsbrochure. Met slechts 140 tekens aan ruimte wordt de schrijver beperkt in zijn mogelijkheden om de gewenste punten te bespreken. Meer over de restricties door de conventies van Twitter is te lezen in paragraaf 3.2. De materiële uitgangspunten zijn niet, zoals de procedurele regels, vastgelegd. Deze verschillen voor de lezer en de schrijver. De schrijver is een officiële instantie waarvan wordt verwacht dat zij vertrouwen heeft in de medische wetenschap en belang hecht aan een lang, gezond leven. Door middel van bronvermeldingen en contactgegevens van de instantie wordt de betrouwbaarheid vergroot en de controleerbaarheid versterkt (Van Poppel, 2008: 6). De lezer behoort echter tot een heterogene groep, bestaande uit individuen met ieder zijn eigen uitgangspunten. Net als Van Poppel (2008) er bij de lezers van adviserende gezondheidsbrochures van uitgaat, kan er ook bij lezers van adviserende gezondheidstwitterberichten van uitgegaan worden dat de lezer gezond en gelukkig wil zijn. De argumentatieve middelen die in adviserende gezondheidstwitterberichten worden gebruikt, bestaan vooral uit argumenten die de wenselijkheid of onwenselijkheid van het aangeraden gedrag moeten aantonen. In de literatuur heet dat pragmatische argumentatie; het beargumenteren van de wenselijkheid van een actie, gedraging of maatregel op basis van de vooren/of nadelen ervan (Schellens en De Jong, 2000: 291). Volgens Schellens en De Jong is pragmatische argumentatie een verwacht type argumentatie in persuasieve boodschappen, omdat het standpunt in persuasieve voorlichting betrekking heeft op de wenselijkheid van gedrag. De werking van pragmatische argumentatie in adviserende gezondheidstwitterberichten wordt in hoofdstuk 4 van deze scriptie onderzocht. Omdat er geen expliciete discussie wordt gevoerd in gezondheidstwitterberichten, blijft de uitkomst van de discussie impliciet. De lezer bepaalt zelf of hij het standpunt accepteert en overgaat tot het handelen in de geadviseerde richting. De schrijver, de gezondheidsinstelling, zal haar mening echter niet (kunnen) bijstellen en blijft bij haar standpunt. Er kan daarom ook niet 23

24 worden vastgesteld of het meningsverschil is opgelost en ten gunste van wie. 2.5 Conclusie In dit hoofdstuk werd onderzocht hoe Twitter werkt en hoe de communicatieve praktijk van een gezondheidstwitterbericht eruitziet. Bovendien werd het adviserende gezondheidstwitterbericht gekarakteriseerd als een argumentatieve discussie om de argumentatieve kenmerken ervan te kunnen onderscheiden. Omdat Twitter een snel groeiend sociaal medium is, kan het door een gezondheidsinstelling goed worden gebruikt om veel mensen tegelijk te adviseren om te handelen in de voorgeschreven richting. De gezondheidsinstelling (zender) plaatst dan een gezondheidstwitterbericht (boodschap) van maximaal 140 tekens op haar twitterpagina en de lezer (ontvanger) leest het bericht en volgt het advies eventueel op. Zo n twitterbericht van een gezondheidsinstelling waarin een advies naar voren wordt gebracht wordt een adviserend gezondheidstwitterbericht genoemd. In het adviserende gezondheidstwitterbericht moet de schrijver rekening houden met de mogelijke twijfel en tegenwerpingen van de lezer door zijn argumentatie daar op aan te passen. Hierbij is het vooral belangrijk dat de schrijver de privacy en keuzevrijheid van de lezer in het oog houdt. Dit kan hij bereiken door te beargumenteren dat het advies gunstig is voor de gezondheid van de lezer. Omdat er in het bericht wordt geargumenteerd om de lezer te overtuigen van het standpunt dat wordt gegeven, kan het adviserende gezondheidstwitterbericht worden opgevat als een argumentatief activiteitstype. De schrijver is in dat geval de protagonist en de lezer de antagonist. Het meningsverschil bestaat uit een advies in de vorm van een standpunt over een gezondheidsaspect en is gericht op het verbeteren van de gezondheid van de lezer. Om de adviserende gezondheidstwitterberichten op een systematische manier als onderdeel van een argumentatieve discussie te kunnen analyseren, kunnen deze berichten worden vergeleken met het ideaalmodel van een kritische discussie. Daarbij doorlopen de discussianten de vier fasen die nodig zijn om dat doel te behalen. In adviserende gezondheidstwitterberichten is slechts de argumentatiefase expliciet aanwezig. Binnen deze argumentatiefase probeert de schrijver de lezer er op een redelijke manier van te overtuigen het advies in het standpunt op te volgen. Omdat het gaat om een schriftelijke impliciete discussie, moet de schrijver anticiperen op de mogelijke twijfel en tegenwerpingen van de lezer. In zijn argumentatie moet hij rekening houden met zowel het dialectische als het retorische doel. De balans die de schrijver probeert te 24

25 behouden tussen deze beide doelen wordt het strategisch manoeuvreren genoemd. Door het adviserende gezondheidstwitterbericht als een argumentatief activiteitstype te beschouwen, kunnen de strategische mogelijkheden binnen het teksttype worden geanalyseerd. De beginsituatie van het adviserende gezondheidstwitterbericht is dat de gezondheidsinstantie een gezondheidsprobleem ontdekt bij (delen van) de bevolking en op eigen initiatief hiervoor een advies uitbrengt in de vorm van een adviserend gezondheidstwitterbericht. Bij het schrijven van dit bericht dient de schrijver rekening te houden met de regelgeving van de Stichting Reclame Code en Twitter. Bovendien zorgen de conventies van een twitterbericht voor beperkingen voor de schrijver. Omdat de lezer behoort tot een heterogene groep, bestaande uit individuen met ieder zijn eigen uitgangspunten, is het voor de schrijver lastig te bepalen hoe hij de lezer kan overtuigen van het advies. Een veelgebruikte manier hiervoor is het gebruiken van argumenten die de wenselijkheid of onwenselijkheid van het aangeraden gedrag moeten aantonen. Omdat er geen expliciete discussie wordt gevoerd, blijft de uitkomst van de discussie impliciet. 25

26 3 De institutionele invloed van Twitter en de Stichting Reclame Code In het vorige hoofdstuk is duidelijk geworden dat het adviserende gezondheidstwitterbericht kan worden gezien als een argumentatief activiteitstype. Daarbij zijn ook de kenmerken van het adviserende gezondheidstwitterbericht onderscheiden. Tot nu toe is uitgegaan van de ideale situatie waarbij de schrijver geen belemmeringen ondervindt in het schrijven van zijn adviserende gezondheidstwitterbericht. In werkelijkheid zijn er restricties verbonden aan het schrijven van adviserende gezondheidstwitterberichten, wat ervoor zorgt dat deze berichten verschillen van de ideale situatie. Deze restricties bestaan uit regels en conventies, wat al even ter sprake kwam in paragraaf 2.4. In het eerste deel van dit hoofdstuk bespreek ik de regelgeving en de vrijheid die Twitter en de Stichting Reclame Code met zich meebrengen. In het tweede deel van het hoofdstuk worden de conventies van twitterberichten uiteengezet. Beide onderdelen vereisen aandacht om te weten te komen waarmee de schrijver rekening dient te houden bij het schrijven van zijn adviserende gezondheidstwitterbericht. 3.1 Regelgeving en vrijheid Om vast te stellen wat voor invloed de institutionele context van Twitter heeft voor de schrijver van adviserende gezondheidstwitterberichten op de mogelijkheden met betrekking tot het strategisch manoeuvreren, is het nodig om de regelgeving en de conventies van Twitter te onderzoeken. Naast de regelgeving van Twitter dient de schrijver van gezondheidstwitterberichten ook rekening te houden met de regelgeving van de Stichting Reclame Code, zodat zijn strategische manoeuvres niet in strijd zijn met de officiële regels die door deze instantie zijn vastgelegd. Beide aspecten komen in deze paragraaf aan bod. Twitter dient als een open platform waarop miljoenen gebruikers informatie kunnen uitwisselen. Om ervoor te zorgen dat er een balans blijft bestaan tussen het aanmoedigen van interessante ontwikkelingen en het beschermen van de rechten van de gebruikers en Twitter, heeft Twitter regels opgesteld. Deze regels beschrijven het beleid en de filosofie van wat is toegestaan wat betreft de inhoud en de informatie die gebruikers met elkaar delen op Twitter (Twitter, Developer Rules of the Road, 2013). Op Twitter wordt een gezondheidsinstelling gezien als een normale gebruiker, waarvoor dezelfde regels gelden als voor standaardgebruikers. Voor het noemen van Twitter in advertenties of voor andere commerciële doeleinden zijn extra regels opgesteld. Deze regels gaan niet op voor 26

27 de adviserende gezondheidstwitterberichten die in dit artikel centraal staan. Daarnaast bestaan er binnen de standaardregels ook regels die voor gewone gebruikers niet opgaan, en slechts voor bedrijven en instellingen zijn opgesteld. Daarmee dient de gezondheidsinstelling wel rekening te houden bij het schrijven van zijn adviserende gezondheidstwitterbericht. Zo mag Twitter bijvoorbeeld worden ingezet om te informeren over diensten en producten, maar niet om anderen aan te moedigen om over te gaan tot aankoop of tot een andere vorm van direct gedrag (Twitter, Developer Rules of the Road, 2013). Deze regel is van belang voor de gezondheidsinstelling en kan worden nageleefd door te adviseren een bepaalde handeling uit te voeren zonder de instelling zelf erbij te vermelden of zonder expliciet het standpunt Doe X (niet) te schrijven. Het noemen van de gevolgen van de handeling (pragmatische argumentatie) is dan ook een oplossing om deze regel na te leven en tegelijkertijd de lezer te adviseren over een bepaald gedrag. Een andere regel is dat de naam van het bedrijf mag worden genoemd, maar niet op een dusdanige wijze dat het andere twittergebruikers kan misleiden, verwarren of teleurstellen. Bovendien moeten alle links naar een website, document, foto of video in het twitterbericht direct leiden naar de betreffende pagina en niet eerst naar bedrijfsinformatie. Twitterberichten mogen worden gebruikt in advertenties, maar niet worden ingezet als advertenties. De gezondheidsinstelling mag dus niet haar eventuele eigen diensten en producten aanprijzen in een gezondheidstwitterbericht. Voor advertenties gelden aparte regels die nageleefd dienen te worden, maar deze gaan voor adviserende gezondheidstwitterberichten niet op. (Twitter, Developer Rules of the Road, 2013). Naast de regelgeving van Twitter bestaan er regels van de Stichting Reclame Code (SRC), waarmee schrijvers van adviserende gezondheidstwitterberichten rekening moeten houden. Adviserende gezondheidstwitterberichten kunnen worden beschouwd als reclame en schrijvers van deze twitterberichten dienen daarom rekening te houden met de Nederlandse Reclame Code die door de SRC is opgesteld. Dat adviserende gezondheidstwitterberichten als reclame dienen te worden beschouwd, blijkt uit de definitie van reclame op de website van de SRC: Onder reclame wordt verstaan: iedere openbare en/of systematische directe dan wel indirecte aanprijzing van goederen, diensten en/of denkbeelden door een adverteerder of geheel of deels ten behoeve van deze, al dan niet met behulp van derden. Onder reclame wordt mede verstaan het vragen van diensten. Adverteerder is een organisatie of een persoon niet zijnde een consument. ( bezocht op 30 maart 2013) De regels die relevant zijn voor gezondheidstwitterberichten hebben betrekking op de waarheid, 27

28 eerlijkheid en deskundigheid van de inhoud van de boodschap. Deze regels zijn opgesteld om ervoor te zorgen dat reclame verantwoord, begrijpelijk en praktisch is (Stichting Reclame Code, 2013). Het opstellen van zulke regels kan worden verklaard met de achterliggende kennis van het ideaalmodel van een kritische discussie. Volgens het ideaalmodel van een kritische discussie kan de antagonist aan de protagonist kritische vragen stellen om zo de aanvaardbaarheid van het standpunt te beoordelen. Omdat er in adviserende gezondheidstwitterberichten echter geen expliciete discussie gaande is tussen de twee partijen, is de lezer niet in staat om de schrijver kritische vragen voor te leggen en om rechtvaardiging te vragen. Daarnaast is de lezer in enkele gevallen niet in staat om kritische vragen te stellen, omdat hij niet over voldoende kennis beschikt over het betreffende onderwerp. Het is dan ook mogelijk dat de lezer wordt blootgesteld aan informatie die hij niet begrijpt. Toch zal hij zelf een zorgvuldige afweging willen en moeten maken over het al dan niet opvolgen van het advies dat door de gezondheidsinstantie wordt aangeboden. Om deze keuze zelf te kunnen maken, heeft de SRC de eerder genoemde regels opgesteld die ervoor zorgen dat de schrijver van reclame-uitingen betrouwbare en begrijpelijke reclame aanbiedt. 3.2 Conventies van gezondheidstwitterberichten Schrijvers van adviserende gezondheidstwitterberichten krijgen niet alleen te maken met de regelgeving van Twitter en de Stichting Reclame Code, maar moeten ook rekening houden met de conventies van gezondheidstwitterberichten. Deze conventies zorgen voor beperkingen, maar creëren tegelijkertijd ook mogelijkheden. In deze paragraaf wordt het activiteitstype twitterberichten vergeleken met andere activiteitstypen om de onderscheidende conventies van twitterberichten te kunnen achterhalen en te weten te komen hoe deze conventies de mogelijkheden van de schrijver van adviserende gezondheidstwitterberichten beïnvloeden. De lengte van het twitterbericht is het eerste punt dat opvalt. Een twitterbericht dat uit maximaal 140 tekens mag bestaan, is voor de schrijver waarschijnlijk de grootste belemmering om zijn standpunt en gehele argumentatie voor dat standpunt weer te geven. Anders dan in bijvoorbeeld een gezondheidsbrochure kan er slechts een beperkte hoeveelheid aan informatie en argumentatie worden gebruikt. Hij zal daarom een keuze moeten maken uit de argumenten die hij gebruikt om zijn standpunt te verdedigen. Daarbij zal hij zijn argumenten zorgvuldig moeten afwegen zodat het sterkste argument in het gezondheidstwitterbericht kan worden gebruikt. Bovendien moet hij 28

29 een keuze maken in welke vorm hij zijn argumenten presenteert; het argumentatietype. Naast de inhoud en het type argument moet de schrijver ook kiezen welke delen van de argumentatie hij expliciet maakt en welke delen hij impliciet laat. Immers, een gezondheidstwitterbericht heeft te weinig ruimte om zowel het standpunt als de argumenten die hij ervoor heeft geheel expliciet te vermelden. Naast de tekstuele beperkingen aan lengte die de geschreven tekst binnen het adviserende gezondheidstwitterbericht kent, is ook de vormgeving van het bericht beperkend. In het twitterbericht kan geen afbeelding worden geplaatst. Het adviserende gezondheidstwitterbericht verschilt daarmee van andere gezondheidsvoorlichting, zoals adviserende gezondheidsbrochures. Het voordeel van een afbeelding in gezondheidsvoorlichting is dat de schrijver de waarschijnlijkheid van een gevolg met een afbeelding kan versterken. Vooral als lezers denken dat een gevolg onmogelijk kan optreden, kunnen foto s een positieve rol spelen in het acceptatieproces (Hoeken, Hornikx, Hustinx, 2009: 151). Bij voorlichting over stoppen met roken kan bijvoorbeeld een afbeelding van de longen van voor en na het stoppen met roken het argument Na vijf jaar stoppen met roken schonere longen ondersteunen. De lezer ziet deze verandering dan met eigen ogen en accepteert daardoor mogelijk het standpunt. Bovendien kan een afbeelding de wenselijkheid versterken. Vaak worden de wenselijkheid en de waarschijnlijkheid zelfs tegelijkertijd door een afbeelding ondersteund, waardoor de overtuigingskracht van het standpunt wordt versterkt. Echter, de vraag is of de overtuigingskracht van foto s niet aan het afnemen is, omdat er veel mogelijkheden zijn om foto s en afbeeldingen te manipuleren met behulp van computerprogramma s (Hoeken, Hornikx, Hustinx, 2009: 152). Als de schrijver van het adviserende gezondheidstwitterbericht toch een afbeelding wil gebruiken, kan hij een link in het bericht toevoegen naar de webpagina waarop de afbeelding staat. De mogelijkheid bestaat echter dat de lezer niet op de link klikt en daarom de afbeelding mist, in tegenstelling tot andere voorlichtingsmiddelen waarbij de afbeelding niet over het hoofd gezien kan worden als de lezer de tekst leest. Adviserende gezondheidstwitterberichten verschillen op nog meer punten van andere voorlichtingsmiddelen. Deze verschillen kunnen voor het adviserende gezondheidstwitterbericht voordelig of nadelig zijn. Zo kent een twitterbericht het voordeel om direct in het bericht een link te kunnen plaatsen naar een andere webpagina of een ander document waarop informatie of argumentatie voor de lezer te vinden is. In gezondheidsbrochures kan ook een link naar een website worden gezet, maar dat wordt vaker gebruikt om de lezer te wijzen op de eigen website en niet om te verwijzen naar interessante nieuwsupdates of andere wijzigingen. Een gezondheidsbrochure wordt immers minder vaak uitgegeven dan dat een 29

30 gezondheidstwitterbericht wordt verstuurd. Omdat digitale links veranderen en verouderen is het voor de adviserende gezondheidsbrochure in tegenstelling tot het adviserende gezondheidstwitterbericht niet handig om te verwijzen naar links. Een nadeel van gezondheidstwitterberichten is daarentegen dat er niet uit andere opmaakmogelijkheden kan worden gekozen, zoals lettertypen, grootte en cursivering, om bijvoorbeeld sommige delen tekst extra aandacht te geven. Een ander verschil met geschreven voorlichtingsmiddelen is dat bij adviserende gezondheidstwitterberichten tags kunnen worden ingevoegd. Dat houdt in dat de schrijver voorafgaand aan een woord een hekje (#) plaatst, waardoor het woord blauwgekleurd wordt. Door op dat woord te klikken, komt de lezer bij een twitterpagina waar alle berichten met het betreffende woord staan. STIVORO schrijft in een bericht op 24 augustus 2012 bijvoorbeeld #rokersziekte. Als de lezer op het woord rokersziekte klikt, verschijnen alle berichten waarin #rokersziekte voorkomt. Andersom kan de lezer ook op de twitterpagina van STIVORO terechtkomen door in een ander twitterbericht op het woord rokersziekte te klikken en zo in het overzicht het twitterbericht van STIVORO vinden. Een positief gevolg voor de gezondheidsinstelling is dan ook dat tags kunnen zorgen voor meer aandacht voor het twitterbericht en de gezondheidsinstelling zelf. Doordat twitteraars kunnen reageren op elkaars berichten, is het mogelijk dat de lezer zijn mening geeft over een standpunt dat de gezondheidsinstelling naar voren brengt. Als er veel negatieve reacties verschijnen, weet de gezondheidsinstelling dat het twitterbericht niet geschikt is of dat het onderwerp juist veel commotie met zich meebrengt, omdat het een gevoelig onderwerp betreft en daarom juist moet worden aangehaald. Op deze manier kan de schrijver daar gebruik van maken als hij in het vervolg een ander twitterbericht plaatst. Dit verschilt van andere argumentatieve activiteitstypen, zoals de adviserende gezondheidsbrochure, omdat de lezer daar niet direct reageert op het standpunt. De schrijver van de gezondheidsbrochure kan daarom niet leren van vorige brochures en daar op inspelen bij het schrijven van de volgende brochure. De gezondheidsinstelling is beperkt in de hoeveelheid twitterberichten die zij mag uitzenden. Het maximum aantal toegestane berichten inclusief retweets en replies ligt op 10 miljoen per dag (Twitter, Developer Rules of the Road, 2013). Een oplossing die sommige instellingen daarvoor hebben bedacht, is per regio een twitteraccount aan te maken. Dit is niet alleen handig om het maximale aantal berichten te ontwijken, maar het is ook overzichtelijk voor de lezer. Indien de gezondheidsinstelling het maximum aantal bereikt, kan een twitteraccount per regio een oplossing bieden voor het probleem. 30

31 3.3 Conclusie In dit hoofdstuk werd onderzocht met welke beperkingen en mogelijkheden de schrijver van een adviserend gezondheidstwitterbericht rekening kan en moet houden bij het schrijven van zijn bericht. Deze beperkingen en mogelijkheden worden gecreëerd door regelgeving van Twitter en de Stichting Reclame Code en conventies van twitterberichten. De schrijver van adviserende gezondheidstwitterberichten is niet geheel vrij in het schrijven van zijn bericht. Om ervoor te zorgen dat er een balans blijft bestaan tussen het aanmoedigen van interessante ontwikkelingen en het beschermen van Twitter en de rechten van de gebruikers, hebben de makers van Twitter regels opgesteld. Zo mag de gezondheidsinstelling twitterberichten inzetten om de lezer te informeren over diensten en producten, maar niet om anderen aan te moedigen om over te gaan tot aankoop of tot een andere vorm van direct gedrag. Daarnaast dient de gezondheidsinstelling rekening te houden met de regels die de Stichting Reclame Code heeft opgesteld. Als aan deze regels wordt gehouden is de inhoud van de boodschap verantwoord, begrijpelijk en praktisch. Bovendien zorgt het ervoor dat de lezer niet wordt blootgesteld aan informatie die hij niet begrijpt. Naast de regelgeving zorgen conventies van gezondheidstwitterberichten ook voor belemmeringen en mogelijkheden voor de schrijver. Vooral het maximale aantal tekens dat de schrijver kan gebruiken heeft gevolgen voor de argumentatie van het bericht. De schrijver zal een gedeelte uit zijn argumentatie weg of impliciet moeten laten. Een oplossing daarvoor is het toevoegen van een link naar een andere webpagina waarop de lezer meer argumenten voor het standpunt uit het bericht kan terugvinden. Naast deze tekstuele beperking bestaat er ook een beperking in de vormgeving. Er kunnen geen afbeeldingen in adviserende gezondheidstwitterberichten worden gebruikt. Om hier op in te spelen kan de schrijver ervoor kiezen om een link naar een afbeelding of een webpagina waarop deze afbeelding staat te gebruiken. 31

32 4 Strategisch manoeuvreren met pragmatische argumentatie in adviserende gezondheidstwitterberichten In de vorige hoofdstukken is beschreven hoe het adviserende gezondheidstwitterbericht kan worden gekarakteriseerd als een argumentatief activiteitstype en dat er aan dat argumentatieve activiteitstype restricties zijn verbonden in de vorm van regelgeving en conventies. De schrijver van adviserende gezondheidstwitterberichten kan hiermee rekening houden door bepaalde keuzes te maken in de argumentatiemiddelen die hij in zijn twitterberichten gebruikt. Al in de inleiding en in paragraaf 2.4 kwam even ter sprake dat pragmatische argumentatie een veelgebruikt type argumentatie is in gezondheidsvoorlichting en ook in adviserende gezondheidstwitterberichten komt pragmatische argumentatie vaak voor. In dit hoofdstuk wordt daarom onderzocht hoe pragmatische argumentatie in adviserende gezondheidstwitterberichten kan worden ingezet om op die manier rekening te houden met de institutionele context. In het eerste deel van dit hoofdstuk wordt de pragma-dialectische benadering van pragmatische argumentatie uiteengezet. Dat is nodig om de achtergrond en de verschillende varianten van pragmatische argumentatie te kennen en om vervolgens in het tweede deel van dit hoofdstuk te kunnen verklaren waarom pragmatische argumentatie kan worden gebruikt in adviserende gezondheidstwitterberichten. Vervolgens ga ik in op de taalhandeling adviseren zodat toegelicht kan worden waarom pragmatische argumentatie een mogelijk geschikt argumentatietype is ter onderbouwing van een advies. Daarnaast omschrijf ik in deze paragraaf pragmatische argumentatie als een strategische manoeuvre zodat in de laatste paragraaf van het hoofdstuk de mogelijkheden voor de schrijver van het strategisch manoeuvreren kunnen worden geanalyseerd. In dit hoofdstuk ligt de nadruk op de samenhang tussen het type advies en de keuze voor de variant van pragmatische argumentatie in winst- of verliesperspectief. 4.1 De pragma-dialectische benadering van pragmatische argumentatie De schrijver van een adviserend gezondheidstwitterbericht wil de lezer ervan overtuigen het advies uit het standpunt in het bericht op te volgen. Daarbij moet hij rekening houden met het dialectische doel van redelijkheid en het retorische doel van het winnen van de discussie door de lezer te overtuigen van zijn standpunt (voor het retorische doel: zie paragraaf 4.2.1). Aan het dialectische doel van redelijkheid kan door de schrijver worden voldaan door zich te houden aan de normen die gelden voor het argumentatietype dat hij gebruikt in zijn twitterbericht. 32

33 Zo hoort bij ieder type argumentatie volgens de pragma-dialectiek een argumentatieschema met bijbehorende kritische vragen. Met behulp van deze vragen kan worden gecontroleerd of de argumentatie voldoet aan de criteria die bij dat type argumentatie horen. Voor argumentatie van het ene type gelden immers andere deugdelijkheidscriteria dan voor argumentatie van het andere type (Van Eemeren & Snoeck Henkemans, 2006: 80). Als deze kritische vragen voor het standpunt positief kunnen worden beantwoord, is het argumentatieschema correct toegepast en kan de lezer er daarom van uitgaan dat de argumentatie aanvaardbaar is. Dat houdt voor pragmatische argumentatie in gezondheidsvoorlichting onder meer in dat het uitvoeren van handeling X daadwerkelijk leidt tot het gevolg Y. Voor pragmatische argumentatie bestaan er verschillende varianten van argumentatieschema s. Deze en de bijbehorende kritische vragen worden in deze paragraaf besproken zodat in de volgende paragraaf kan worden onderzocht hoe pragmatische argumentatie in gezondheidstwitterberichten kan worden ingezet. Pragmatische argumentatie wordt in de pragma-dialectiek gezien als argumentatie die gebaseerd is op een causale relatie (Van Eemeren & Grootendorst, 1992: 97). In pragmatische argumentatie wordt van een bepaalde actie beargumenteerd dat deze wel of niet moet worden uitgevoerd omdat het wenselijke of onwenselijke gevolgen heeft. Dit type argumentatie verschilt van de standaardvorm van causale argumentatie, omdat de argumentatie bestaat uit twee delen: een empirisch deel over de gevolgen van de actie die in het standpunt staat vermeld; en een normatief deel over de (on)wenselijkheid van de genoemde gevolgen. De (on)wenselijkheid blijft vaak impliciet, omdat ervan uitgegaan wordt dat het duidelijk is dat het genoemde gevolg (on)wenselijk is (Van Poppel, 2012: 99). De basisvorm van pragmatische argumentatie is variant I, vertaald uit Van Poppel (2012: 99) en ontworpen door Feteris (2002). Variant I 1 Actie X moet worden uitgevoerd 1.1a Actie X leidt tot Y 1.1b Y is wenselijk 1.1a-1.1b (Als actie X leidt tot Y en Y is wenselijk, dan zou actie X moeten worden uitgevoerd) In de negatieve variant wordt beargumenteerd dat de actie niet moet worden uitgevoerd vanwege de negatieve gevolgen die door deze actie zullen optreden. Van Poppel (2012: 99) noemt het variant II en deze ziet er schematisch als volgt uit: 33

34 Variant II 1 Actie X moet niet worden uitgevoerd 1.1a Actie X leidt tot Y 1.1b Y is onwenselijk 1.1a-1.1b (Als actie X leidt tot Y en Y is onwenselijk, dan zou actie X niet moeten worden uitgevoerd) In de pragma-dialectiek worden argumentatieschema s van elkaar onderscheiden op basis van de beoordelingscriteria die per schema zijn vereist. Die beoordelingscriteria bestaan uit kritische vragen die de analist een houvast bieden om na te gaan of het argumentatieschema correct is toegepast. De kritische vragen die bij bovenstaande varianten (I en II) van pragmatische argumentatie horen, zijn vertaald uit Van Eemeren, Houtlosser en Snoeck Henkemans (2007: ): Kritische vragen bij pragmatische argumentatie 1. Leidt de voorgestelde actie (X) daadwerkelijk tot het genoemde (on)wenselijke resultaat? 2. Kan het genoemde resultaat ook door andere middelen worden bereikt of tegengewerkt? 3. Zijn er andere factoren die aanwezig moeten zijn, samen met de voorgestelde actie, om het genoemde (on)wenselijke resultaat te creëren? 4. Heeft de voorgestelde actie (X) geen serieuze onwenselijke bijwerkingen? 5. Is dat wat is gepresenteerd als resultaat (Y) in de argumentatie daadwerkelijk (on)wenselijk? Deze kritische vragen kunnen mogelijke punten van twijfel zijn van de antagonist die hem ervan zouden kunnen weerhouden het standpunt te accepteren. De protagonist kan hier op inspelen door deze twijfel met behulp van argumentatie weg te nemen. In adviserende gezondheidstwitterberichten kan de schrijver er bijvoorbeeld voor kiezen te beargumenteren dat het uitvoeren van een bepaalde actie daadwerkelijk leidt tot het gewenste resultaat en zo de lezer die daarover twijfelt mogelijk overtuigen (kritische vraag 1). Vooral in geschreven teksten als adviserende gezondheidstwitterberichten is het anticiperen op mogelijke twijfel een strategische zet, aangezien er geen expliciete discussie wordt gevoerd. Door rekening te houden met de mogelijke twijfel die bij de lezer kan ontstaan, bestaat er een grotere kans dat de lezer het standpunt accepteert en gaat handelen in de gewenste richting. Om te anticiperen op de twijfel van de lezer, kan de schrijver er ook voor kiezen om extra argumenten naar voren te brengen. In de vorm van pragmatische argumentatie bestaan er twee varianten die hiervoor kunnen worden gebruikt (Van Poppel, 2012: 100). De eerste variant, variant III van pragmatische argumentatie, wordt gebruikt ter verdediging van het 34

35 standpunt Actie X moet worden uitgevoerd. Deze variant beargumenteert dat de aangeraden actie geen onwenselijke gevolgen zal hebben. De andere variant, variant IV van pragmatische argumentatie, wordt gebruikt ter verdediging van het standpunt Actie X moet niet worden uitgevoerd. Deze variant beargumenteert dat de afgeraden actie een bepaald wenselijk gevolg niet heeft. De schema s zien er als volgt uit: Variant III 1 Actie X moet worden uitgevoerd 1.1a Actie X leidt niet tot Y 1.1b Y is onwenselijk 1.1a-1.1b (Als actie X niet leidt tot Y en Y is onwenselijk, dan zou actie X moeten worden uitgevoerd) Variant IV 1 Actie X moet niet worden uitgevoerd 1.1a Actie X leidt niet tot Y 1.1b Y is wenselijk 1.1a-1.1b (Als actie X niet leidt tot Y en Y is wenselijk, dan zou actie X niet moeten worden uitgevoerd) Deze varianten dienen altijd opgevat te worden als nevenschikkende argumentatie, omdat ze op zichzelf onvoldoende ondersteuning bieden aan het standpunt. Met variant III beargumenteert de schrijver bijvoorbeeld wel dat de aangeraden actie geen onwenselijke gevolgen heeft, maar laat hij in het midden of de aangeraden actie wel de wenselijke gevolgen heeft die van de actie worden verwacht. Om variant III of variant IV in te zetten ter verdediging van een standpunt, moet daarom daarnaast ook variant I of variant II worden gebruikt. In adviserende gezondheidstwitterberichten is het gebruik van pragmatische argumentatie in de varianten III en IV wegens het beperkte aantal tekens dan ook niet te verwachten. Varianten I en II kunnen wel door de schrijver van adviserende gezondheidstwitterberichten worden gebruikt. Waarom schrijvers van adviserende gezondheidstwitterberichten vooral kiezen voor pragmatische argumentatie (in de vorm van variant I en II) kan worden verklaard aan de hand van verschillende theoretische inzichten. Deze worden in de volgende paragraaf besproken. 35

36 4.2 Pragmatische argumentatie in adviserende gezondheidstwitterberichten In de vorige paragraaf besprak ik de verschillende varianten van pragmatische argumentatie. Daarbij kwam naar voren dat in adviserende gezondheidstwitterberichten de varianten I en II van pragmatische argumentatie kunnen voorkomen, maar de varianten III en IV zeer waarschijnlijk niet. In deze paragraaf wordt onderzocht waarom pragmatische argumentatie in adviserende gezondheidstwitterberichten kan worden ingezet als een strategische manoeuvre. Met het omschrijven van de taalhandeling adviseren wordt duidelijk aan welke eisen een advies moet voldoen en hoe de schrijver van een adviserend gezondheidstwitterbericht hier op in kan spelen. Daaruit zal blijken dat het gebruikmaken van pragmatische argumentatie een mogelijk en veelgebruikt argumentatietype is bij het uitbrengen van een advies. In het tweede gedeelte van deze paragraaf zal ik daarom pragmatische argumentatie omschrijven als een strategische manoeuvre om het gebruik van pragmatische argumentatie in adviserende gezondheidstwitterberichten te verklaren Pragmatische argumentatie en de taalhandeling adviseren Om de lezer van een adviserend gezondheidstwitterbericht ervan te overtuigen om over te gaan tot actie X uit het bericht moet hij het standpunt in het bericht accepteren. Omdat het standpunt in een adviserend gezondheidstwitterbericht een advies aan de lezer betreft, is de taalhandeling adviseren. Van Poppel (2013) herformuleerde de taalhandeling adviseren, die Searle in 1979 omschreef, voor het activiteitstype adviserende gezondheidsbrochures op basis van de ontdekkingen die zij deed in haar brochures. De herschreven taalhandeling adviseren van Van Poppel neem ik als uitgangspunt in deze scriptie. 6 Om de taalhandeling adviseren geslaagd te laten zijn, moet aan een aantal geslaagdheidsvoorwaarden worden voldaan. Dat houdt in dat de schrijver oprecht is in zijn advies, dat het advies gegrond is en dat de voorgestelde actie uitvoerbaar is. Wanneer de lezer van een adviserend gezondheidstwitterbericht bijvoorbeeld twijfelt aan het advies in het bericht, kan hij worden overtuigd doordat hij merkt dat aan de geslaagdheidsvoorwaarden van het adviseren wordt voldaan. De geslaagdheidsvoorwaarden van de taalhandeling adviseren!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 6 Ik kies ervoor om de herschreven versie van de taalhandeling adviseren met de bijbehorende geslaagdheidsvoorwaarden als uitgangspunt te nemen voor deze scriptie, omdat de argumentatieve activiteitstypen de adviserende gezondheidsbrochure en het adviserende gezondheidstwitterbericht veel raakvlakken hebben. Deze raakvlakken zijn in paragraaf 2.2 omschreven. De taalhandeling adviseren is voor beide activiteitstypen gelijk. Bovendien ben ik van mening dat de herschreven versie van Van Poppel (2013) vollediger is en beter aansluit op het argumentatieve activiteitstype adviserende gezondheidstwitterberichten dan de versie van Searle (1979). 36

37 die Van Poppel (vertaald uit Van Poppel 2013: 49) omschreef, zijn als volgt: Geslaagdheidsvoorwaarden voor de taalhandeling adviseren : (S is de schrijver, L is de lezer, A is de actie) 1. Essentiële voorwaarde: Adviseren telt als een poging door S om L de voor hem voordelige handeling A te doen uitvoeren om een probleem voor L te behandelen, te voorkomen of op te sporen omdat dat probleem de gezondheid van L beïnvloedt. 2. Propositionele inhoudsvoorwaarde: S stelt aan L de toekomstige gezondheidsgerelateerde voordelige handeling A voor. 3. Voorbereidende voorwaarden: a. S heeft reden om te geloven dat handeling A de gezondheid van L bevordert en de gezondheid (of een gedeelte ervan) van de populatie door een gezondheidsprobleem te voorkomen, op te sporen of te behandelen. b. S gelooft dat L, in principe, de wil heeft om A te doen. c. S gelooft dat L, in principe, in staat is om A te doen. d. S is (een vertegenwoordiger van) een gezondheidsautoriteit met kennis en/of ervaring over A en over de effecten van A. e. Het is voor zowel S als L niet duidelijk dat L onder normale omstandigheden A zal doen. f. S gelooft dat L A nog niet heeft gedaan of nog niet doet. 4. Oprechtheidsvoorwaarden: a. S wil dat L A doet. b. S gelooft dat A de gezondheid van L bevordert. Fasold (1990) verklaarde dat de taalhandeling adviseren niet alleen wordt uitgevoerd door een performatief werkwoord ( ik adviseer ) te gebruiken, maar ook door aan te geven dat aan de geslaagdheidsvoorwaarden voor die taalhandeling is voldaan. Immers, als aan alle geslaagdheidsvoorwaarden is voldaan, heeft de lezer van een adviserend gezondheidstwitterbericht reden om het advies te accepteren en op te volgen. Het advies is in dat geval gegrond; de intenties van de schrijver zijn oprecht en de actie is uitvoerbaar. Als ervan uitgegaan wordt dat de lezer gelooft dat aan vrijwel alle geslaagdheidsvoorwaarden is voldaan, kan de schrijver ervoor kiezen alleen die geslaagdheidsvoorwaarden expliciet te beargumenteren die nog nodig zijn om de lezer te overtuigen. In principe kan de lezer voor elk van deze geslaagdheidsvoorwaarden betwijfelen of ze zijn vervuld (Van Poppel, 2013: 52). Daarom is het voor de schrijver verstandig om die geslaagdheidsvoorwaarde waarvan hij verwacht het meest betwijfeld te worden te 37

38 onderbouwen met argumentatie. Om dit te kunnen achterhalen, kan hij de correctheid van het advies controleren en van iedere geslaagdheidsvoorwaarde afzonderlijk beoordelen of de lezer deze zonder verdere argumentatie zal accepteren. Hiervoor zijn de vragen die Van Poppel (2013: 56) opstelde voor het activiteitstype adviserende gezondheidsbrochures een mogelijk instrument. Ik heb de vragen hieronder aangepast aan het activiteitstype adviserende gezondheidstwitterberichten : De correctheid van het advies in adviserende gezondheidstwitterberichten: (S is de schrijver, L is de lezer, A is de actie) 1. De bruikbaarheid van adviserende gezondheidstwitterberichten: a. Is handeling A voordelig voor de gezondheid van L en de gezondheid van (een gedeelte van) de populatie door een gezondheidsprobleem te voorkomen of te behandelen? b. Heeft L in principe de wil om handeling A uit te voeren? c. Is L in principe in staat om handeling A te doen? d. Is de schrijver van het adviserende gezondheidstwitterbericht (een vertegenwoordiger van) een gezondheidsautoriteit met kennis en/of ervaring over handeling A en de effecten ervan? 2. De noodzakelijkheid van adviserende gezondheidstwitterberichten: a. Zal L niet zonder het adviserende gezondheidstwitterbericht handeling A al uitvoeren? b. Heeft L handeling A niet al uitgevoerd of is L handeling A niet al aan het uitvoeren? 3. De oprechtheid van de schrijver van adviserende gezondheidstwitterberichten: a. Wil S dat L handeling A uitvoert? b. Gelooft S dat handeling A voor de gezondheid van L van belang is? Als bovenstaande vragen over de noodzakelijkheid met een nee kunnen worden beantwoord en de rest van de vragen met een ja kunnen worden beantwoord, is aan de geslaagdheidsvoorwaarden van de taalhandeling adviseren voldaan. Voor de lezer van het adviserende gezondheidstwitterbericht is het vooral relevant wat de positieve of negatieve gevolgen van het opvolgen van het advies zullen zijn. Deze gevolgen zullen voor hem relevanter zijn dan de oprechtheid van de schrijver en het geloof van de schrijver in hem, omdat het gaat om zijn eigen gezondheid en niet van dat van de schrijver. De vraag Is handeling A voordelig voor de gezondheid van L (...)? is daarom het meest relevant voor de lezer. Door te beargumenteren waarom handeling A de gezondheid van de lezer bevordert, kan aan deze geslaagdheidsvoorwaarde worden voldaan. Als ook aan deze geslaagdheidsvoorwaarde wordt voldaan (de rest van de geslaagdheidsvoorwaarden zijn al door de lezer geaccepteerd), is dat een reden voor de lezer om het advies in het standpunt 38

39 van het adviserende gezondheidstwitterbericht te accepteren. Het beargumenteren waarom handeling A de gezondheid van de lezer bevordert, kan door de voordelige of nadelige gevolgen van de genoemde handeling aan te geven (pragmatische argumentatie). Van Poppel (2012: 104, 2013: 28) noemt pragmatische argumentatie dan ook een geschikte keuze, omdat het verwijst naar de cruciale voorwaarde die de (on)wenselijke gevolgen van de geadviseerde handeling beschrijft. Uit paragraaf 4.1 bleek dat schrijvers van adviserende gezondheidstwitterberichten gebruikmaken van variant I en variant II: een positief of een negatief gevolg van de beschreven actie. In het volgende deel van deze paragraaf wordt uitgelegd hoe pragmatische argumentatie in een adviserend gezondheidstwitterbericht kan worden ingezet als een strategische manoeuvre Pragmatische argumentatie als een strategische manoeuvre In paragraaf 4.1 werd het retorische doel van het winnen van de discussie genoemd, wat inhoudt dat de lezer wordt overtuigd van het standpunt in het adviserende gezondheidstwitterbericht en in de meest ideale situatie gaat handelen in de gewenste richting. Bij een adviserend gezondheidstwitterbericht van STIVORO betekent het dat de lezer stopt met roken of niet zal beginnen met roken. Om dat retorische doel te bereiken kan de schrijver verschillende keuzes maken bij het schrijven van zijn twitterbericht. Bij deze keuze dient de schrijver eveneens rekening te houden met het dialectische doel dat in paragraaf 4.1 is besproken. Zo n keuze waarbij de schrijver de balans houdt tussen het retorische en het dialectische doel wordt een strategische manoeuvre genoemd en iedere strategische manoeuvre hangt samen met drie aspecten: een keuze uit alle zetten die mogelijk zijn (een keuze uit het topisch potentieel), het aanpassen van het bericht aan het publiek en een keuze uit de presentatiemiddelen om de inhoud van het bericht vorm te geven (Van Eemeren, 2010). De drie aspecten van een strategische manoeuvre zijn niet los van elkaar te zien en hangen altijd met elkaar samen. Zo kan het gebruikmaken van pragmatische argumentatie in adviserende gezondheidstwitterberichten in plaats van een ander argumentatietype worden gezien als een topische keuze uit het potentieel in de argumentatiefase om op een redelijke manier zijn doel het overtuigen van de lezer te bereiken (Van Poppel, 2013: 27, 2012: 103). Deze keuze hangt echter ook af van het publiek waarvoor het bericht is bestemd en deze dient door de schrijver in het achterhoofd te worden gehouden. De schrijver kan de formulering dan ook aanpassen aan de doelgroep en een keuze maken uit verschillende formuleringen. Het aanpassen van de formulering aan het publiek valt onder het aspect keuze 39

40 uit de presentatiemiddelen en hangt af van de doelgroep en de keuze uit het topisch potentieel. Een strategische keuze is daarom dus onlosmakelijk verbonden aan alledrie de aspecten van het strategisch manoeuvreren. In voorlichtingsmiddelen, en zo ook in adviserende gezondheidstwitterberichten, worden de mogelijkheden voor het strategisch manoeuvreren beperkt door het type standpunt dat in de impliciete confrontatiefase wordt geuit (Van Poppel 2013: 28). Omdat het standpunt in adviserende gezondheidstwitterberichten prescriptief is, kunnen niet alle argumentatietypen ter verdediging van het standpunt worden gebruikt. Een prescriptief standpunt moet namelijk in tegenstelling tot een beschrijvend of een evaluatief standpunt ook altijd een normatief aspect bevatten. Dat houdt in dat aan de lezer wordt voorgeschreven wat hij zou moeten doen om een positief gevolg te ondervinden of een negatief gevolg te voorkomen en dat de lezer wordt verteld dat dit gevolg (on)wenselijk is. Want waarom zou een lezer bijvoorbeeld willen stoppen met roken als dat geen voordelen heeft? Een prescriptief standpunt kan worden herleid tot Doe X (niet) en moedigt de lezer aan om een bepaalde handeling al dan niet uit te voeren door de argumenten X leidt tot Y en Y is (on)wenselijk te noemen. Omdat het prescriptieve standpunt Doe X (niet) door het voorschrijvende karakter erg paternalistisch kan overkomen, kan de lezer het gevoel krijgen dat hij geen vrijheid heeft in het maken van zijn eigen beslissingen (Van Poppel 2013: 31). Een mogelijke oplossing daarvoor is het impliciet of indirect presenteren van het standpunt of het argument. De meest gebruikte vorm hiervan is het presenteren van een positief of negatief gevolg zonder de (on)wenselijkheid ervan te uiten. De lezer moet echter wel worden overtuigd van het advies dat in het bericht wordt gegeven. Daarvoor kan de schrijver van adviserende gezondheidstwitterberichten een keuze maken uit de presentatiemiddelen om het argument zo overtuigend mogelijk te formuleren. In de volgende paragraaf leg ik uit welke strategische keuzes de schrijver van het adviserende gezondheidstwitterbericht kan maken om zijn advies over te brengen aan de lezer. 4.3 De strategische keuzes in adviserende gezondheidstwitterberichten In de vorige paragrafen kwam naar voren dat pragmatische argumentatie een veelgebruikt argumentatietype is in adviserende gezondheidstwitterberichten en dat dit argumentatietype ook geschikt is voor de taalhandeling adviseren. Bovendien omschreef ik pragmatische argumentatie als een strategische manoeuvre. In deze paragraaf worden de drie aspecten voor de strategische keuzes van de schrijver van adviserende gezondheidstwitterberichten 40

41 geanalyseerd. Ondanks dat de drie aspecten los van elkaar worden behandeld, hangen deze wel met elkaar samen. In het eerste deel van deze paragraaf leg ik uit hoe de schrijver met het type advies het adviserende gezondheidstwitterbericht aanpast aan de doelgroep waarvoor hij schrijft. In het tweede deel zal naar voren komen hoe de schrijver afhankelijk van dit type advies een keuze maakt voor een van de verschillende varianten van pragmatische argumentatie uit het topisch potentieel. Ten slotte blijkt uit het derde deel hoe de schrijver deze verschillende varianten van pragmatische argumentatie kan presenteren door gebruik te maken van framing in winst- en verliesperspectief Aanpassen aan de doelgroep: het type advies Uit het voorgaande is gebleken dat pragmatische argumentatie een geschikt argumentatietype kan zijn in adviserende gezondheidstwitterberichten, omdat de schrijver ingaat op die geslaagdheidsvoorwaarde waarvan hij verwacht dat deze het meest betwijfeld wordt door de lezer. Vaak worden positieve gevolgen aangegeven die het uitvoeren van een bepaalde handeling met zich meebrengen: Doe X, want dan ondervind je positief gevolg Y. Voor bepaalde gezondheidsvoorlichting, zoals het stoppen met roken worden vaker negatieve gevolgen aangegeven: Doe X niet, want dan ondervind je negatief gevolg Y. Er is geen literatuur die de effectiviteit van beide typen aantoont, dus allebei de manieren zijn mogelijk gelijkwaardig effectief. In adviserende gezondheidstwitterberichten worden de varianten I en II gebruikt en in de adviserende gezondheidstwitterberichten van STIVORO komt met name variant II vaak voor. De keuze van de schrijver voor variant I of variant II van pragmatische argumentatie uit het topisch potentieel kan worden verklaard als wordt gekeken naar de doelgroep waarvoor het advies wordt geschreven en het moment waarop het advies wordt uitgebracht. In adviserende gezondheidstwitterberichten kan namelijk een onderscheid worden gemaakt in het type advies: een preventief en een correctief advies. Dit onderscheid is nog niet eerder gemaakt in literatuur over gezondheidsadvies. In de analyses van de adviserende gezondheidsbrochures die Van Poppel (2008, 2012, 2013) onderzocht, wordt er immers van uitgegaan dat de lezer de keuze voor het uitvoeren van een bepaald gedrag nog niet heeft gemaakt. Deze keuze is altijd voorafgaand aan een actie (een preventief advies), zoals het halen van een vaccin tegen baarmoederhalskanker. De actie kan worden omschreven als Doe X ( Laat je vaccineren ). In de adviserende gezondheidstwitterberichten die ik onderzoek is het echter ook mogelijk dat het advies correctief is uitgebracht. De lezer vertoont het 41

42 ongewenste gedrag al en wordt aangeraden om gedragsverandering Doe X niet ( Rook niet ) uit te voeren. Als wordt gekeken naar het type advies in de adviserende gezondheidstwitterberichten van STIVORO, blijkt dat alle adviserende gezondheidstwitterberichten correctief kunnen worden opgevat, maar niet altijd preventief. In sommige gevallen zijn de twitterberichten enkel gericht aan mensen die het ongewenste gedrag al vertonen en deze twitterberichten kunnen slechts correctief worden opgevat. Een voorbeeld hiervan is Rokers die stoppen voor 40 e leven langer Maar als je stopt leef je sowieso langer. En gezonder! Dit bericht is alleen interessant voor mensen die al roken en geldt als een reden om te stoppen met roken. In de meeste gevallen zijn de twitterberichten echter zowel preventief als correctief op te vatten. Een voorbeeld hiervan is Zorgwekkende cijfers nierkanker bij mannen - medisch - GezondheidsNet gezondheidsnet.nl/medisch/nieuws(...). Het argument zorgwekkende cijfers nierkanker bij mannen kan zowel worden opgevat als een reden om niet te beginnen met roken als een reden om te stoppen met roken. Er zijn geen voorbeelden van adviserende gezondheidstwitterberichten van STIVORO te vinden waarbij het advies slechts preventief kan worden opgevat Keuze uit het topisch potentieel: de variant van pragmatische argumentatie Nu duidelijk is welk onderscheid gemaakt kan worden in het type advies, kan worden gekeken naar de argumentatie in adviserende gezondheidstwitterberichten. In twitterberichten die slechts correctief kunnen worden opgevat wordt gebruikgemaakt van wenselijke gevolgen. In de twitterberichten die zowel correctief als preventief kunnen worden opgevat wordt daarentegen gebruikgemaakt van onwenselijke gevolgen. Op deze manier kan een verband worden gelegd tussen a) het preventief en correctief afraden van een bepaald gedrag en het aangeven van onwenselijke gevolgen (pragmatische argumentatie in variant I), en een verband tussen b) het correctief aanraden van een bepaalde actie en het aangeven van de wenselijke gevolgen ervan (pragmatische argumentatie in variant II). Dat is aan te tonen met voorbeelden van adviserende gezondheidstwitterberichten van STIVORO. Van deze twitterberichten geef ik eerst de argumentatiestructuur om vervolgens het verband te kunnen aanduiden: a) Categorie 1 (variant II pragmatische argumentatie) Preventief en correctief: afraden gedrag + het aangeven van een onwenselijk gevolg 42

43 Preventief en correctief adviserende gezondheidstwitterberichten zijn zowel gericht tot rokers als niet-rokers. Het advies kan namelijk zijn bedoeld om een bepaald gedrag te voorkomen dat bij de lezer nog niet is vertoond door het gedrag preventief af te raden ( Begin niet met roken ). Daarnaast kan de schrijver een bepaalde actie aanraden in het geval dat het gedrag wel al is vertoond bij de lezer ( Stop met roken ). Het standpunt van het advies kan worden herleid tot de algemene boodschap Je moet niet roken. Er is gekozen voor een ongewenst gevolg van het afgeraden gedrag. Een voorbeeld van een preventief en correctief adviserend gezondheidstwitterbericht van STIVORO is: Argumentatiestructuur 1 Je moet niet roken. 1.1a Roken leidt tot het sneller achteruitgaan van de hersenen. 1.1b Het sneller achteruitgaan van de hersenen is onwenselijk. 1.1a-1.1b Als roken leidt tot het sneller achteruitgaan van de hersenen en het sneller achteruitgaan van de hersenen is onwenselijk, dan moet je niet roken. b) Categorie 2 (variant I pragmatische argumentatie) Correctief: aanraden actie + het aangeven van een wenselijk gevolg Een correctief adviserend gezondheidstwitterbericht is gericht tot rokers, maar niet tot nietrokers. Het advies in het bericht kan daarom worden gezien als een correctief advies en is bedoeld voor het veranderen van een bepaald gedrag dat al is vertoond bij de lezer. Het afraden van het gedrag is al niet meer van toepassing en daarom is er gekozen voor het aanraden van een actie: stoppen met het al geactiveerde gedrag. Hierbij wordt gekozen voor een wenselijk gevolg van de aangeraden actie. Een voorbeeld van een correctief adviserend gezondheidstwitterbericht van STIVORO is: 43

44 Argumentatiestructuur 1 Je moet stoppen met roken (voor je 40 e ) 1.1a Stoppen met roken (voor je 40 e ) leidt tot langer en gezonder leven. 1.1b Langer en gezonder leven is wenselijk. 1.1a-1.1b Als stoppen met roken (voor je 40 e ) leidt tot langer en gezonder leven en langer en gezonder leven is wenselijk, dan zou je moeten stoppen met roken (voor je 40 e ). De twee mogelijkheden die in de adviserende gezondheidstwitterberichten van STIVORO voorkomen, som ik ter verduidelijking op in het volgende schema. In de eerste kolom staan de kenmerken van het type advies, in de tweede kolom de variant van pragmatische argumentatie die hieraan kan worden gekoppeld en in de derde kolom staat een praktijkvoorbeeld van STIVORO dat kenmerkend is voor het type advies. Type advies Variant pragmatische argumentatie Praktijkvoorbeeld van STIVORO Preventief en correctief: Afraden gedrag + onwenselijk gevolg Correctief: Aanmoedigen actie + wenselijk gevolg (Variant II) Doe X niet, want X leidt tot Y en: Y is onwenselijk. (Variant I) Doe X, want X leidt tot Y en: Y is wenselijk. Rook niet/je moet niet roken, want roken leidt tot 38% meer kans op het ontwikkelen van de spierziekte ALS en: 38% meer kans op het ontwikkelen van de spierziekte ALS is onwenselijk. Je moet stoppen met roken, want stoppen met roken leidt tot een langer en gezonder leven een langer en gezonder leven is wenselijk. Omdat een twitterbericht met variant II van pragmatische argumentatie zowel preventief als correctief adviserend kan worden opgevat, zal dit bericht voor een bredere doelgroep kunnen gelden dan variant I, die slechts correctief kan worden opgevat. Variant II kan in de adviserende gezondheidstwitterberichten van STIVORO immers voor rokers en (nog) nietrokers worden gebruikt, terwijl variant I slechts wordt gebruikt voor rokers. Dit gaat echter alleen op voor een advies over een al mogelijk toegepast (ongewenst) gedrag, zoals het roken. Bij een advies over een nog niet toegepast (gewenst) gedrag, zoals het vaccineren 44

45 tegen baarmoederhalskanker dat Van Poppel (2008, 2013) in haar analyses gebruikt, gaat deze eigenschap van het advies (preventief en correctief) niet op, omdat de actie in haar variant I niet correctief adviserend kan worden opgevat. Het is dan ook te verwachten dat de schrijver bij het adviseren over al mogelijk toegepast (ongewenst) gedrag zal kiezen voor variant II van pragmatische argumentatie, om een zo breed mogelijk publiek te bereiken Keuze uit de presentatiemiddelen: het framen in winst- of verliesperspectief Naast de keuze voor pragmatische argumentatie met wenselijke of onwenselijke gevolgen kan de schrijver ook een keuze maken voor het perspectief dat hij gebruikt. Een boodschap kan vanuit twee perspectieven worden geschreven: een winstperspectief en een verliesperspectief. Bij het winstperspectief wordt de nadruk gelegd op de winst van een bepaald gevolg, terwijl bij het verliesperspectief de nadruk ligt op het verlies van een bepaald gevolg. Dat concept wordt framing genoemd. Omdat er meerdere typen van framing bestaan, refereer ik specifiek aan goal framing. Bij goal framing wordt een bepaald gedrag aangemoedigd op basis van de gevolgen die ontstaan door dat gedrag. Het ontwerp van goal framing wordt vooral gebruikt in de voorlichting, omdat communicatie in deze context wordt gebruikt om het gedrag van mensen te beïnvloeden (Van Poppel, 2013: 32). Als de schrijver ervoor kiest vanuit het winstperspectief te schrijven, wordt dat winstframing genoemd. Als de schrijver ervoor kiest vanuit het verliesperspectief te schrijven, heet dat verliesframing. Een vertaald voorbeeld dat Van Poppel (2013: 33) noemt voor deze beide typen is: (1) Je moet niet meer drinken dan de aanbevolen hoeveelheid alcohol, want als je niet meer drinkt dan de aanbevolen hoeveelheid alcohol, dan heb je een grotere controle over wat er gebeurt als je een nacht uitgaat. (2) Je moet niet meer drinken dan de aanbevolen hoeveelheid alcohol, want als je meer drinkt dan de aanbevolen hoeveelheid alcohol, dan heb je geen controle over wat er gebeurt als je een nacht uitgaat. Het standpunt in dit bericht is Je moet niet meer drinken dan de aanbevolen hoeveelheid alcohol. Het gekozen gevolg uit het topisch potentieel is het al dan niet hebben van controle over wat er gebeurt als je een nacht uitgaat. Het perspectief is het enige verschil in het bericht; bij (1) wordt geschreven vanuit het winstperspectief (Wat levert het op als je je houdt aan het advies in het standpunt?) en bij (2) wordt geschreven vanuit het verliesperspectief 45

46 (Wat verlies je als je je niet houdt aan het advies in het standpunt?). Zo twitterde STIVORO bijvoorbeeld op 1 november: Als moeders tijdens hun zwangerschap roken, dan hebben baby s een lager zuurstofgehalte in de hersenen. Een reconstructie van dit twitterbericht, zoals in bovengenoemd voorbeeld van Van Poppel (2013: 33) over de aanbevolen hoeveelheid alcohol, is: (3) Je moet niet roken tijdens je zwangerschap, want als je rookt tijdens je zwangerschap, dan heeft de baby een lager zuurstofgehalte in de hersenen. Dit is te vergelijken met (2) waarbij het verliesframe wordt gebruikt. Van het roken tijdens je zwangerschap wordt het negatieve gevolg een lager zuurstofgehalte in de hersenen van je baby gegeven en het bericht wordt geschreven vanuit het verliesperspectief: wat verlies je als je je niet houdt aan het standpunt? STIVORO had ook kunnen kiezen voor het winstframe waarbij dezelfde keuze voor het negatieve gevolg werd gemaakt, maar waarbij de schrijver het perspectief kiest waarbij er wordt omschreven wat de winst is als de lezer het advies opvolgt: (4) Je moet niet roken tijdens je zwangerschap, want als je niet rookt tijdens je zwangerschap, dan heeft de baby een normaal zuurstofgehalte in de hersenen. De argumentatie in het voorbeeld (4) wordt incorrect als deze wordt vergeleken met het argumentatieschema van pragmatische argumentatie, omdat er geen sprake is van een veranderende situatie in de vorm van een oorzaak en een gevolg. Een normaal zuurstofgehalte in de hersenen is namelijk geen verandering van de situatie, uitgaande van het feit dat een normaal zuurstofgehalte de beginsituatie van een ongeboren kind is. Naast deze twee keuzes kan de schrijver er ook voor kiezen om een positief gevolg te framen in een winstperspectief of een verliesperspectief. In totaal zijn er dus vier mogelijkheden om een boodschap te framen indien er pragmatische argumentatie wordt gebruikt. De mogelijkheden staan in het volgende overzicht en zijn vertaald uit Van Poppel (2013: 121): Variant I (positieve gevolgen) Winstperspectief: (1) Je moet X doen, want actie X leidt tot het wenselijke gevolg Y. (2) Je moet X doen, want actie X voorkomt het onwenselijke gevolg Y. Verliesperspectief: 46

47 (3) Je moet X doen, want als je actie X niet doet, leidt dat tot het onwenselijke gevolg Y. (4) Je moet X doen, want als je actie X niet doet, ontbeer je het wenselijke gevolg Y. Variant II (negatieve gevolgen) Verliesperspectief: (5) Je moet X niet doen, want actie X leidt tot het onwenselijke gevolg Y. (6) Je moet X niet doen, want actie X voorkomt het wenselijke gevolg Y. Winstperspectief: (7) Je moet X niet doen, want als je actie X niet doet, leidt dat tot het wenselijke gevolg Y. (8) Je moet X niet doen, want als je actie X niet doet, ontbeer je het wenselijke gevolg Y. Uit dit overzicht blijkt dat er verschillende mogelijkheden zijn om de boodschap in het adviserende gezondheidstwitterbericht te framen. Met het verliesperspectief wordt verondersteld dat de huidige situatie zal verslechteren wanneer er niets verandert in het gedrag van de lezer. Tegelijkertijd wordt er geïmpliceerd dat het nodig is om te handelen in de geadviseerde richting om een betere situatie te creëren (Van Poppel, 2013: 130). In adviserende gezondheidstwitterberichten waarbij een negatief gevolg wordt aangegeven, wordt daarom verwacht dat het verliesperspectief is toegepast. Immers, zoals in voorbeeld (4) van STIVORO is gebleken, is de argumentatie incorrect bij een negatief gevolg in met winstperspectief, omdat er geen sprake is van een veranderende situatie. Bovendien zou het verliesframe meer gepast zijn bij mensen die zich al op het verkeerde pad begeven en hun gedrag moeten aanpassen. Door gebruik te maken van variant II van pragmatische argumentatie in combinatie met het verliesperspectief wordt de boodschap duidelijker dat de huidige situatie zal verslechteren wanneer de lezer zijn gedrag niet verandert. In adviserende gezondheidstwitterberichten waarin een positief gevolg wordt aangegeven kan daarentegen wel worden gekozen voor zowel het winst- als het verliesperspectief. 4.4 Conclusie In adviserende gezondheidstwitterberichten wordt veel gebruikgemaakt van pragmatische argumentatie. Daarom moest worden onderzocht waarom pragmatische argumentatie een mogelijk geschikt argumentatietype is in de voorlichting en hoe deze door de schrijver kan worden ingezet als een strategische manoeuvre. In een adviserend gezondheidstwitterbericht is de taalhandeling adviseren. Aan deze taalhandeling kan door de schrijver van het bericht worden voldaan door aan alle 47

48 geslaagdheidsvoorwaarden van de taalhandeling adviseren te voldoen. De schrijver van adviserende gezondheidstwitterberichten kan dan ingaan op die geslaagdheidsvoorwaarde waarvan hij verwacht dat de lezer deze het meest betwijfelt. De geslaagdheidsvoorwaarde waarvan wordt verwacht dat de lezer deze het meest betwijfelt zal bestaan uit het noemen van de (on)wenselijkheid van het opvolgen van het advies. Dat kan door de positieve of negatieve gevolgen van het opvolgen van het advies te noemen (pragmatische argumentatie). Nu duidelijk was dat pragmatische argumentatie een mogelijk geschikt argumentatietype in adviserende gezondheidstwitterberichten is, moest worden onderzocht hoe de schrijver strategisch kan manoeuvreren in zijn berichten. Daarbij werden de drie aspecten van het strategisch manoeuvreren geanalyseerd, die onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden. Er kwam naar voren dat de schrijver met het type advies dat hij gebruikt de inhoud van zijn bericht aanpast aan de doelgroep. Het type advies kan preventief én correctief of slechts correctief worden opgevat, maar niet alleen preventief. Deze keuze hangt samen met de keuze voor de variant van pragmatische argumentatie en de keuze voor het framen in winst- of verliesperspectief. In het onderstaande schema wordt duidelijk welke keuzes de schrijver van een adviserend gezondheidstwitterbericht kan maken. Daarbij zijn twee categorieën onderscheiden. Dit onderscheid wordt in het volgende hoofdstuk aangetoond. Dat categorie 1 een bredere doelgroep kent kan een argument zijn voor het feit dat categorie 1 vaker voorkomt in de adviserende gezondheidstwitterberichten van STIVORO. Categorie De mogelijke strategische keuzes van de schrijver van adviserende gezondheidstwitterberichten 1. Aanpassen aan de doelgroep: het type advies 1 Preventief + correctief: de lezer is iemand die rookt of nog niet rookt. 2 Correctief: de lezer is iemand die rookt. 2. Keuze uit het topisch potentieel: de variant van pragmatische argumentatie Variant II: aangeven van onwenselijke gevolgen en de onwenselijkheid ervan. Variant I: aangeven van wenselijke gevolgen en de wenselijkheid ervan. 3. Keuze uit presentatiemiddelen: het framen in winst- of verliesperspectief Verliesperspectief (winstperspectief leidt tot incorrect argumentatieschema). Winst- en verliesperspectief beide mogelijk. 48

49 5 In de praktijk: adviserende gezondheidstwitterberichten van STIVORO In de vorige hoofdstukken is het adviserende gezondheidstwitterbericht als een argumentatief activiteitstype gekarakteriseerd. Daarnaast is gekeken naar hoe de beperkingen en de mogelijkheden van Twitter in combinatie met de regelgeving van de Stichting Reclame Code de aard van het strategisch manoeuvreren in adviserende twitterberichten van gezondheidsinstellingen beïnvloeden. Hieruit kon worden geconcludeerd dat pragmatische argumentatie een geschikt argumentatietype is voor het uitbrengen van een advies. De manier waarop de schrijver pragmatische argumentatie kan gebruiken, moest daarna worden onderzocht. Dat gebeurde aan de hand van praktijkvoorbeelden van STIVORO in combinatie met de theoretische inzichten uit deze scriptie, waarbij de strategische zetten van de schrijver werden geanalyseerd om duidelijkheid te creëren in de mogelijkheden voor de schrijver om strategisch te manoeuvreren met pragmatische argumentatie. Twee categorieën konden daarbij worden onderscheiden; 1. een categorie waarbij het adviserend gezondheidstwitterbericht correctief en preventief kan worden opgevat en 2. een categorie waarbij het bericht slechts correctief kan worden opgevat. De keuze voor deze doelgroep had ook gevolgen voor de keuze voor de variant van pragmatische argumentatie uit het topisch potentieel. In berichten uit de eerste categorie worden altijd negatieve gevolgen gegeven van het niet opvolgen van het advies, terwijl in de tweede categorie positieve gevolgen worden gegeven van het wel opvolgen van het advies. Als wordt gekeken naar de presentatiemiddelen in het bericht, valt op dat berichten uit de eerste categorie in het verliesperspectief worden geschreven, terwijl bij berichten uit de tweede categorie zowel het winst- als het verliesframe kan worden gebruikt. In dit hoofdstuk demonstreer ik deze onderscheiden categorieën met behulp van de adviserende gezondheidstwitterberichten van STIVORO. Hierbij wordt gekeken naar de strategische zetten die de schrijver doet in zijn berichten. Omdat deze analyses dienen als ondersteunend materiaal voor wat is onderzocht in deze scriptie zal soms naar eerdere paragrafen worden verwezen. In de analyses ligt de nadruk op de keuze voor de variant van pragmatische argumentatie (de keuze uit het topisch potentieel) en de keuze voor het frame in winst- of verliesperspectief (de keuze uit de presentatiemiddelen) die afhangen van de doelgroep waarvoor de schrijver van de adviserende gezondheidstwitterberichten schrijft (het aanpassen aan het auditorium). In het eerste deel van het hoofdstuk beschrijf ik de gezondheidsinstelling STIVORO zodat duidelijk is wat haar doel is met het verzenden van adviserende 49

50 gezondheidstwitterberichten. Daarna worden analyses gegeven voor de eerste en de tweede categorie adviserende gezondheidstwitterberichten. Aan het einde van het hoofdstuk komen de bevindingen samen in een concluderende paragraaf. 5.1 Beschrijving van gezondheidsinstelling STIVORO Om de adviserende gezondheidstwitterberichten van STIVORO te kunnen analyseren, is het noodzakelijk dat het doel van de gezondheidsinstelling STIVORO wordt geschetst. Hiermee wordt duidelijk wat de organisatie wil bereiken met het uitzenden van haar adviserende gezondheidstwitterberichten. STIVORO is een Nederlandse organisatie die zich inzet tegen roken. Het doel van de organisatie is om niet roken de norm te maken door middel van voorlichtingscampagnes. In het verleden hielp STIVORO mensen te stoppen met roken en gaf STIVORO voorlichting op scholen. Tegenwoordig richt de gezondheidsinstelling zich meer op organisaties om aandacht te vragen voor een rookvrije leefomgeving. Zo tracht STIVORO ernaar om individuele hulp voor het stoppen met roken op te nemen in de standaard zorgverzekering en aandacht in de politiek te krijgen voor een rookvrije leefomgeving. De naam STIVORO is in 2003 ontstaan uit de afkorting van de vorige naam Stichting Volksgezondheid en Roken. STIVORO is een non-profit organisatie die wordt gefinancierd door het Longfonds, de Nederlandse Hartstichting, KWF Kankerbestrijding en het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (STIVORO, 2013). STIVORO is sinds 9 februari 2010 ook actief op Twitter en heeft ruim 2000 twitterberichten geplaatst. Volgers van STIVORO zijn naast andere organisaties en instellingen die zich bezighouden met anti-rookcampagnes of de volksgezondheid ook gewone burgers en algemene pagina s. Voorbeelden van deze algemene pagina s zijn Inspecteur Horeca en Voorlezenopafstand. STIVORO volgt zelf vooral gelijksoortige pagina s van instellingen die zich bezig houden met de volksgezondheid en anti-roken. Iedereen die STIVORO volgt of het bericht toevallig onder ogen krijgt, 7 kan het adviserende twitterbericht lezen.!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 7 Een twitteraar kan een twitterbericht toevallig onder ogen komen te zien doordat het bericht is geretweet of als favoriet is benoemd. Hoe dat werkt, werd in hoofdstuk 2 van deze scriptie uitgelegd. 50

51 5.2 Analyses van de adviserende gezondheidstwitterberichten van STIVORO Van de elf 8 adviserende gezondheidstwitterberichten van STIVORO die ik analyseerde, zijn er slechts twee te reconstrueren met een andere variant van pragmatische argumentatie dan variant II. Dat houdt in dat STIVORO in haar adviserende gezondheidstwitterberichten met name preventief en correctief een bepaald gedrag afraadt door de negatieve gevolgen van dat gedrag aan te geven. De variant waarbij correctief wordt geadviseerd om te stoppen met roken door positieve gevolgen te noemen, komt slechts twee keer voor. De elf korte analyses zijn opgenomen in de bijlage van deze scriptie. In deze paragraaf volgen vier uitgebreidere analyses om het verschil tussen de twee onderscheiden categorieën aan te tonen. Voor de eerste categorie houdt dat in dat het gezondheidstwitterbericht in beide analyses preventief en correctief adviserend kan worden opgevat, dat er pragmatische argumentatie in variant II wordt gebruikt en dat het bericht in het verliesperspectief is geschreven. Voor de tweede categorie houdt dat in dat het gezondheidstwitterbericht slechts correctief adviserend kan worden opgevat, dat er pragmatische argumentatie in variant I wordt gebruikt en dat het ene bericht in het winstperspectief is geschreven, terwijl in het andere bericht het verliesperspectief wordt gebruikt. In het eerste deel van deze paragraaf wordt de eerste categorie behandeld en in het tweede deel de tweede categorie Categorie 1 (Preventief en correctief adviserende gezondheidstwitterberichten in variant II van pragmatische argumentatie in verliesperspectief) - Twitterbericht 1 Twitterbericht 1 is op 3 september 2012 geplaatst en is expliciet gericht tot kettingrokers. Daarnaast kunnen gewone rokers zich ook aangesproken voelen, omdat de definitie van het woord kettingroken niet voor iedereen hetzelfde zal zijn. Het advies kan worden herleid tot het standpunt Je moet niet (ketting)roken en het argument dat daarvoor wordt gegeven is:!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 8 De gezondheidstwitterberichten van STIVORO vallen niet allemaal onder de categorie adviserende gezondheidstwitterberichten. Vaker gebruikt STIVORO informerende gezondheidstwitterberichten. Daarom koos ik ervoor om alleen die twitterberichten te analyseren die met zekerheid tot deze categorie gerekend kunnen worden. Dat bleken er elf te zijn. Het verschil tussen deze categorieën is uitgelegd in paragraaf van deze scriptie. 51

52 (Ketting)roken verdriedubbelt de kans op een hersenbloeding. In twitterbericht 1 ligt pragmatische argumentatie ten grondslag. Twitterbericht 1!! De structuur van de argumentatie uit het twitterbericht kan worden gereconstrueerd tot de volgende argumentatiestructuur: Argumentatiestructuur twitterbericht 1 1 Je moet niet (ketting)roken 1.1a (Ketting)roken leidt tot een verdriedubbeling van de kans op een hersenbloeding 1.1b Een verdriedubbeling van de kans op een hersenbloeding is onwenselijk 1.1a-1.1b Als (ketting)roken leidt tot een verdriedubbeling van de kans op een hersenbloeding en een verdriedubbeling van de kans op een hersenbloeding is onwenselijk, dan zou je niet moeten (ketting)roken. Uit paragraaf 4.3 bleek dat de strategische keuzes van de schrijver kunnen worden onderzocht door de drie aspecten van het strategisch manoeuvreren te analyseren. Dat houdt in dat gekeken wordt naar het aanpassen aan het auditorium, de keuze uit het topisch potentieel en de keuze uit de presentatiemiddelen. Hoewel je over deze drie aspecten afzonderlijk uitspraken kunt doen, hangen ze altijd met elkaar samen. Bij de adviserende gezondheidstwitterberichten van STIVORO kun je deze aspecten analyseren door te kijken hoe de keuze voor een bepaalde doelgroep waaraan het bericht is gericht invloed heeft op de keuze voor de variant van pragmatische argumentatie en de keuze voor presentatiemiddelen, en met name de keuze voor het winst- of verliesperspectief. Als wordt gekeken naar het aspect het aanpassen aan het auditorium in twitterbericht 1 valt op dat het bericht zowel gericht kan zijn tot rokers als tot niet-rokers. Het advies uit het bericht kan zowel preventief als correctief worden opgevat en het bericht kan wat het aspect aanpassen aan het auditorium dan ook worden gerekend tot categorie 1 uit deze scriptie. De lezer wordt niet expliciet als roker aangesproken, waardoor in het midden wordt gelaten of het bericht van toepassing is op de lezer. Dit zal er ook mee te maken hebben dat een advies over 52

53 stoppen met roken niet te paternalistisch mag overkomen. Dat werd uitgelegd in paragraaf van deze scriptie. De lezer wordt om die reden dan ook niet direct aangesproken. In plaats van Je moet niet roken wordt een argument gegeven waarom de lezer niet moet roken. Dit argument is direct een aanleiding voor een ander aspect van het strategisch manoeuvreren de keuze uit het topisch potentieel. De schrijver van dit twitterbericht heeft ervoor gekozen om pragmatische argumentatie ter verdediging van zijn standpunt in te zetten. Naast het paternalistische aspect dat eerder ter sprake kwam, is dit ook een strategische keuze om in te spelen op de beperkte ruimte in het bericht. Met 140 tekens aan ruimte kan de schrijver niet zijn gehele argumentatie voor zijn standpunt kwijt. Voor pragmatische argumentatie houdt dat in dat het standpunt wordt genoemd en daarnaast het argument voor het standpunt met de (on)wenselijkheid van het argument. Door het standpunt niet expliciet in het bericht te zetten komt de schrijver niet te paternalistisch over. Daarnaast laat de schrijver de onwenselijkheid van het gevolg dat het advies met zich meebrengt achterwege, omdat de lezer zelf kan bedenken dat het verdriedubbelen van de kans op een hersenbloeding onwenselijk is. Het is daarom een strategische keuze om alleen een negatief gevolg te noemen. Als de keuze voor pragmatische argumentatie is gemaakt, betekent het dat er een causale relatie wordt gelegd tussen een bepaalde actie of handeling en een bepaald gevolg. Uit paragraaf blijkt dat er een verband bestaat tussen het correctief en preventief afraden van een bepaald gedrag en het gebruik van variant II van pragmatische argumentatie. Ook in twitterbericht 1 gebruikt de schrijver pragmatische argumentatie in variant II, de variant waarbij onwenselijke gevolgen worden gebruikt ter verdediging van het standpunt. Twitterbericht 1 valt wat het aspect de keuze uit het topisch potentieel betreft dus ook onder categorie 1. De schrijver moest bij het schrijven van twitterbericht 1 naast de keuze voor pragmatische argumentatie ook een keuze maken voor een ongewenst gevolg uit alle mogelijke ongewenste gevolgen van het roken om het bericht strategisch sterker te maken. De schrijver heeft gekozen voor het negatieve gevolg een verdriedubbeling van de kans op een hersenbloeding uit het topisch potentieel. Aangezien een hersenbloeding levensgevaarlijk is en daarom onwenselijk is voor de lezer, zal deze keuze bewust zijn gemaakt. De lezer kan dan zeer waarschijnlijk niet anders dan accepteren dat het gevolg onwenselijk voor hem is en bepalen dat hij de kans op een hersenbloeding zo klein mogelijk wil houden. Als de lezer nog wel twijfelt aan de waarheid van het bericht, wordt er bewijs geleverd met de link naar een artikel op NU.nl waarin het gevolg een verdriedubbeling van de kans op een 53

54 hersenbloeding van het roken met onderzoek wordt ondersteund. Naast de keuze voor een bepaalde doelgroep en de keuze voor een argument uit het topisch potentieel, moest de schrijver ook een keuze maken uit de presentatiemiddelen om de inhoud van zijn bericht vorm te geven. De schrijver heeft gekozen voor het verliesframe Kettingroken verdriedubbelt kans op hersenbloeding met het impliciete standpunt Je moet niet roken. De schrijver had bij hetzelfde impliciete standpunt ook kunnen kiezen voor het winstframe Niet kettingroken voorkomt verdriedubbeling van kans op hersenbloeding. Uit paragraaf 4.3 blijkt echter dat het verliesframe het beste aansluit bij pragmatische argumentatie met een negatief gevolg, aangezien er bij de combinatie van een negatief gevolg en het winstframe geen veranderende situatie optreedt. De beginsituatie is immers dat de lezer geen verdriedubbeling op de kans op een hersenbloeding heeft. Met de keuze voor het verliesframe wordt verondersteld dat de huidige situatie verslechtert als de lezer niets verandert aan het gedrag dat hij vertoont. Omdat de lezer zich al op het verkeerde pad bevindt, lijkt het verliesframe meer gepast om dit doel te bereiken. De keuze voor het verliesframe sluit aan bij categorie 1. Ook woordkeuzes zijn strategische keuzes die vallen onder de keuzes uit de presentatiemiddelen. In het twitterbericht wordt gesproken over zelfmoord ; een woord dat op zichzelf gezien al een negatieve connotatie kent. Dit benadrukt de negatieve kant van het roken. Daarnaast geeft het woord zelfmoord ook aan dat de lezer de onwenselijke gevolgen aan zichzelf te danken heeft en op die manier wordt het bericht gelijk ook minder paternalistisch. Het woord dure geeft een extra nadeel van het roken: sigaretten zijn duur. Bovendien wordt het woord de weggelaten voor het woord kans. De schrijver van het twitterbericht overschreed mogelijk het maximaal aantal tekens en moest kiezen welke tekens verwijderd konden worden. Zonder het woord de blijft de zin compleet. Met het verwijderen van het woord een voor dure vorm zou de zin daarentegen niet meer prettig leesbaar zijn en doet het vermoeden dat het bericht door een incapabele Nederlandse-taalspreker is geschreven. Dat kan negatieve reacties opwekken. Door de keuze voor de vorm pragmatische argumentatie in variant II in verliesperspectief lijkt twitterbericht 1 op het eerste gezicht eerder een informatieve functie te hebben dan een overtuigende functie. Dat komt door het gevolg kettingroken verdriedubbelt kans op hersenbloeding dat wordt genoemd. Voor de lezer komt het over als een oorzaak en gevolg waarover hij wordt geïnformeerd. Het gedeelte het blijft een dure vorm van zelfmoord geeft echter een waardeoordeel weer van de schrijver over het gedrag roken en zorgt ervoor dat het bericht als een adviserend gezondheidstwitterbericht kan 54

55 worden opgevat. Dit zal te maken kunnen hebben met het idee dat de lezer het gevoel moet krijgen dat hij nog voor een eigen keuze staat. Door het verband dat is gelegd en het bewijs dat ervoor wordt geleverd kan de lezer bijna niet anders dan tenminste de pragmatische argumentatie roken leidt tot een verdriedubbeling van de kans op een hersenbloeding accepteren. Als de lezer de argumentatie in het adviserende gezondheidstwitterbericht accepteert, is de volgende stap dat de lezer het geadviseerde gedrag daadwerkelijk gaat toepassen. Het verband tussen deze handeling of actie en het twitterbericht is echter niet direct te controleren. - Twitterbericht 2 Twitterbericht 2 is op 27 september 2012 geplaatst en is expliciet gericht tot rokers. Omdat de roker in het bericht wordt vergeleken met de niet-roker kan het bericht ook voor de niet-roker interessant zijn. Het advies kan worden herleid tot het standpunt Je moet niet roken en het argument dat daarvoor wordt gegeven is: Roken leidt tot het hebben van 38% meer kans op het ontwikkelen van spierziekte ALS. In twitterbericht 2 ligt pragmatische argumentatie ten grondslag. Twitterbericht 2!! De structuur van de argumentatie uit het twitterbericht kan worden gereconstrueerd tot de volgende argumentatiestructuur: Argumentatiestructuur twitterbericht 2 1 Je moet niet roken. 1.1a Roken leidt tot het hebben van 38% meer kans op het ontwikkelen van spierziekte ALS. 1.1b Het hebben van 38% meer kans op het ontwikkelen van spierziekte ALS is onwenselijk. 1.1a-1.1b Als roken leidt tot het hebben van 38% meer kans op het ontwikkelen van spierziekte ALS en het hebben van 38% meer kans op het ontwikkelen van 55

56 spierziekte ALS is onwenselijk, dan moet je niet roken. Ook bij twitterbericht 2 kan gekeken worden naar de strategische keuzes van de schrijver door de drie aspecten ( het aanpassen aan het auditorium, de keuze uit het topisch potentieel en de keuze uit de presentatiemiddelen ) van het strategisch manoeuvreren te analyseren. Als in twitterbericht 2 wordt gekeken naar het aspect het aanpassen aan het auditorium valt op dat in het bericht zowel de roker als de niet-roker worden genoemd door beide doelgroepen met elkaar te vergelijken. Het bericht kan gericht zijn tot mensen die al roken en geadviseerd worden te stoppen met roken (correctief advies) en tot mensen die nog niet roken en geadviseerd worden niet te beginnen met roken (preventief advies). Omdat de doelgroep zo breed is dat het advies zowel preventief als correctief kan worden opgevat, valt twitterbericht 2 wat betreft het aspect aanpassen aan de doelgroep onder categorie 1 uit deze scriptie. Wat het aspect de keuze uit het topisch potentieel betreft, valt op dat in twitterbericht 2 gebruik wordt gemaakt van het argument roken leidt tot het hebben van 38% meer kans op het ontwikkelen van spierziekte ALS, wat een negatief gevolg is van het gedrag roken. Aan het bericht ligt dus pragmatische argumentatie in variant II ten grondslag. Deze keuze sluit aan bij de keuze voor het aanpassen aan het auditorium en kan ook worden gerekend tot categorie 1. De schrijver moest kiezen uit alle mogelijke negatieve gevolgen en heeft gekozen voor een gevolg dat door de lezer niet anders dan onwenselijk kan worden gevonden; een grotere kans op de spierziekte ALS. Om de waarheid van dit gevolg met argumentatie te onderbouwen wordt de lezer gewezen op een onderzoek waarin dat gevolg is aangetoond. Aan het einde van het bericht wordt een link gegeven waarop de lezer kan klikken om de resultaten van dat onderzoek met eigen ogen te kunnen zien. Uit paragraaf 3.2 bleek dat het toevoegen van een link niet alleen een strategische keuze om in te spelen op de beperkte ruimte, maar dat het ook tegelijkertijd kan zorgen voor bewijslast. Naast het aanpassen aan het auditorium en de keuze uit het topisch potentieel moest de schrijver ook keuzes maken uit de presentatiemiddelen. De schrijver koos ervoor zijn argument te framen in het verliesperspectief Rokers hebben 38% meer kans op ontwikkelen van spierziekte ALS dan niet-rokers in plaats van het winstperspectief waarbij de nadruk zou liggen op het voorkomen van het ontwikkelen van de spierziekte ALS. Waarschijnlijk koos de schrijver hier voor het verliesperspectief omdat de doelgroep bestaat uit zowel rokers als nietrokers en het gaat om een ongewenst gevolg. Deze combinatie zorgt ervoor dat het verliesframe het beste aansluit, omdat de argumentatie anders geen duidelijke oorzaak- 56

57 gevolgrelatie bevat. Het gaat in dat geval niet om een veranderende situatie en daardoor kan het gevolg niet duidelijk overgebracht worden. Vaak zorgt zo n combinatie van variant II van pragmatische argumentatie en het framen in winstperspectief voor onduidelijke argumentatie of zelfs voor een incorrect argumentatieschema. Dat blijkt uit paragraaf Als de lezer al rookt kan het zelfs overtuigender zijn om te benadrukken welke ziekte hij kan krijgen van het roken dan te benadrukken welke ziekte je voorkomt door niet te roken Categorie 2 (Correctief adviserende gezondheidstwitterberichten in variant I van pragmatische argumentatie in winst- of verliesperspectief) - Twitterbericht 3 Twitterbericht 3 is op 25 januari 2013 geplaatst en is gericht tot rokers die geadviseerd worden te stoppen met roken. Het bericht is niet gericht tot niet-rokers. Het standpunt is te herleiden tot Stop met roken en het argument dat daarvoor wordt gegeven is Rokers die stoppen voor hun 40 e leven langer en gezonder. In twitterbericht 3 ligt pragmatische argumentatie ten grondslag. Twitterbericht 3 De structuur van de argumentatie uit het twitterbericht kan worden gereconstrueerd tot de volgende argumentatiestructuur: Argumentatiestructuur twitterbericht 3 1 Je moet stoppen met roken (voor je 40 e ) 1.1a Stoppen met roken (voor je 40 e ) leidt tot langer en gezonder leven 1.1b Langer en gezonder leven is wenselijk 1.1a-1.1b Als stoppen met roken (voor je 40 e ) leidt tot langer en gezonder leven en langer en gezonder leven is wenselijk dan zou je moeten stoppen met roken (voor je 40 e ). 57

58 Ook bij twitterbericht 3 kan worden gekeken naar de strategische keuzes van de schrijver door de drie aspecten ( het aanpassen aan het auditorium, de keuze uit het topisch potentieel en de keuze uit de presentatiemiddelen ) van het strategisch manoeuvreren te analyseren. Als in twitterbericht 3 wordt gekeken naar het aspect het aanpassen aan het auditorium valt op dat het bericht slechts gericht is tot rokers en niet tot niet-rokers. Het advies uit het bericht kan daarom slechts correctief worden opgevat en het bericht kan daarom wat het aspect aanpassen aan het auditorium betreft worden gerekend tot categorie 2 uit deze scriptie. Als een adviserend gezondheidstwitterbericht tot categorie 2 wordt gerekend, zou dat moeten betekenen dat er in dat bericht dan ook variant I van pragmatische argumentatie wordt gebruikt. Het bericht kan zowel in het winstperspectief als in het verliesperspectief worden geframed. Als wordt gekeken naar het aspect de keuze uit het topisch potentieel blijkt inderdaad dat variant I van pragmatische argumentatie wordt gebruikt, waarbij de schrijver kiest voor een positief gevolg van het aangeraden gedrag en het aangeven van de wenselijkheid ervan. Het positieve gevolg je leeft langer en gezonder bij de actie stoppen met roken kan worden gerekend tot variant I van pragmatische argumentatie. De schrijver heeft het standpunt en de wenselijkheid van de actie impliciet gelaten en het voordelige gedrag expliciet genoemd. Dat is naast het inspelen op de beperkte omvang van het twitterbericht waarschijnlijk een bewuste keuze van de schrijver geweest. Door het standpunt niet expliciet te noemen, komt de schrijver namelijk minder paternalistisch over. Dat is een strategische keuze geweest, omdat schrijvers in voorlichtingsmiddelen voorzichtig moeten zijn in het voorschrijven van hun advies, omdat het al snel te paternalistisch overkomt (zie paragraaf 4.2.1). Omdat het een adviserend gezondheidstwitterbericht betreft waarin de lezer wordt geadviseerd om te stoppen met roken, is pragmatische argumentatie een passende keuze. Met deze keuze voor pragmatische argumentatie met het noemen van een voordeel staat al vast dat er een causale relatie wordt gelegd tussen een bepaalde actie (stoppen met roken) en een positief gevolg. Er moest nog wel gekozen worden voor een positief gevolg uit alle mogelijke positieve gevolgen. De schrijver heeft gekozen voor het positieve gevolg Stoppen met roken (voor je 40 e ) leidt tot langer en gezonder leven uit het topisch potentieel. Lezers zullen niet hoeven twijfelen over de wenselijkheid van dit positieve gevolg. Immers, iedereen wil toch langer en gezonder leven? Nu hiermee het antwoord op de laatste vraag over de geslaagdheidsvoorwaarden (Is actie A voordelig voor lezer L?) is voldaan, kan de lezer niet anders dan accepteren dat de actie stoppen met roken daadwerkelijk leidt tot het positieve gevolg een langer en gezonder leven en dat de actie stoppen met roken wenselijk is. Als de 58

59 lezer er nog over twijfelt of het stoppen met roken daadwerkelijk leidt tot een langer en gezonder leven, kan hij op de link klikken. Hij wordt dan geleid naar de webpagina van gezondernet.nl, waarop het bewijs voor de relatie tussen de actie stoppen met roken en het gevolg een langer en gezonder leven wordt aangedragen. Bovendien zorgt deze verwijzing naar de webpagina voor extra ruimte voor de tekst van de schrijver in het twitterbericht. De volgende stap, of de lezer daadwerkelijk overgaat tot de actie stoppen met roken, is niet controleerbaar. Naast de keuze voor een bepaalde doelgroep en de keuze voor een argument uit het topisch potentieel, heeft de schrijver ook keuzes gemaakt in de presentatiemiddelen die hij gebruikt voor het adviserende gezondheidstwitterbericht. De schrijver koos voor het winstframe Als je stopt met roken, leef je langer en gezonder bij het impliciete standpunt Stop met roken. De schrijver had bij dit impliciete standpunt ook kunnen kiezen voor de formulering in het verliesframe, bijvoorbeeld: Als je stopt met roken, voorkom je een korter en ongezonder leven. STIVORO streeft er in haar gezondheidstwitterberichten echter naar om de lezer zo positief mogelijk te benaderen 9. Bovendien kan de oorzaak-gevolgrelatie duidelijker zijn voor de lezer bij het gebruik van het winstframe. De formulering waarin voorkomen wordt gebruikt maakt deze relatie onduidelijker. Onder de strategische keuzes van de schrijver vallen ook de woordkeuzes en formuleringen die de schrijver heeft gemaakt bij het formuleren van zijn adviserende gezondheidstwitterbericht. De schrijver koos ervoor om een quote op te nemen in het twitterbericht en waarschijnlijk is dat een strategische keuze geweest om niet alleen te verwijzen naar de inhoud van het bericht op gezondheidsnet.nl, maar is het tegelijkertijd ook een strategische zet ter vergroting van de aanvaardbaarheid. De schrijver speelt er daarna op in door te schrijven dat het voordeel van langer en gezonder leven geldt voor iedereen die stopt met roken in plaats van alleen de rokers die stoppen voor hun 40 e om nog eens extra aan te geven dat het lot van de roker in eigen handen ligt. - Twitterbericht 4 Twitterbericht 4 is op 24 augustus 2012 geplaatst en is gericht tot rokers die geadviseerd worden te stoppen met roken. Het bericht is niet gericht tot niet-rokers, wat blijkt uit het!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 9 Dat STIVORO er in haar gezondheidstwitterberichten naar streeft om de lezer zo positief mogelijk te benaderen is afkomstig uit een telefonisch interview op 7 mei 2013 met Rob Broekstra, de schrijver van de gezondheidstwitterberichten van STIVORO. 59

60 directe advies Stop voordat het te laat is! dat wordt gegeven. Dat advies is direct ook het standpunt en het argument dat daarvoor wordt gegeven is Bijna een kwart van de 40-plussers heeft de rokersziekte COPD. In twitterbericht 4 10 ligt pragmatische argumentatie ten grondslag. Twitterbericht 4 De structuur van de argumentatie uit het twitterbericht kan worden gereconstrueerd tot de volgende argumentatiestructuur: Argumentatiestructuur twitterbericht 4 1 Stop met roken (voordat het te laat is). 1.1a Stoppen met roken (voordat het te laat is) leidt tot het niet krijgen van de rokersziekte COPD die bijna een kwart van de 40-plussers heeft. 1.1b Het niet krijgen van de rokersziekte COPD die bijna een kwart van de 40-plussers heeft is wenselijk. 1.1a-1.1b Als stoppen met roken (voordat het te laat is) leidt tot het niet krijgen van de rokersziekte COPD die bijna een kwart van de 40-plussers heeft en deze rokersziekte is onwenselijk, dan zou je moeten stoppen met roken (voordat het te laat is). Ook bij twitterbericht 4 kan worden gekeken naar de strategische keuzes van de schrijver door de drie aspecten ( het aanpassen aan het auditorium, de keuze uit het topisch potentieel en de keuze uit de presentatiemiddelen ) van het strategisch manoeuvreren te analyseren. Als in twitterbericht 4 wordt gekeken naar het aspect het aanpassen aan het auditorium is te zien dat het bericht alleen is gericht tot rokers en niet tot niet-rokers. Er wordt zelfs!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 10 Over de variant van pragmatische argumentatie van dit adviserende gezondheidstwitterbericht kan getwijfeld worden. Het kan gereconstrueerd worden als variant I en als variant III van pragmatische argumentatie. Ervan uitgaande dat variant III slechts als onderschikkend argument kan worden gebruikt (zie paragraaf 4.1) en dat er verder geen pragmatische argumentatie in het adviserende gezondheidstwitterbericht wordt gebruikt waaraan deze argumentatie ondersteuning kan bieden, kies ik ervoor dit twitterbericht als variant I van pragmatische argumentatie te reconstrueren. 60

61 expliciet vermeld dat de roker moet stoppen met roken. Het advies kan dan ook alleen correctief worden opgevat en niet preventief. Uit paragraaf 4.4 van deze scriptie blijkt dat het bericht dan moet worden gerekend tot categorie 2 van adviserende gezondheidstwitterberichten. Uit datzelfde schema blijkt ook dat in twitterbericht 4 in dat geval gebruik moet zijn gemaakt van variant I van pragmatische argumentatie en dat het bericht zowel positief als negatief kan zijn geframed. Als wordt gekeken naar het aspect de keuze uit het topisch potentieel blijkt dat er inderdaad gebruik wordt gemaakt van pragmatische argumentatie in variant I, waarbij het positieve gevolg Als je stopt met roken, leidt dat tot het niet krijgen van de rokersziekte COPD die bijna een kwart van de 40-plussers heeft wordt genoemd voor het standpunt Stop met roken. Twitterbericht 4 is het enige adviserende gezondheidstwitterbericht van STIVORO waarbij de lezer expliciet wordt geadviseerd om te stoppen met roken, omdat bij het uitbrengen van een advies opgepast moet worden dat de schrijver niet te paternalistisch overkomt (zie paragraaf 4.2.1). In dit geval wordt de tijdsdruk voordat het te laat is genoemd, wat door de lezer waarschijnlijk wordt gezien als een gegronde reden om het advies op dit moment uit te brengen. Immers, als de lezer het advies niet op tijd opvolgt, zal hij misschien de rokersziekte COPD krijgen. In dit geval kan de lezer het paternalistische karakter van het twitterbericht waarschijnlijk eerder accepteren dan wanneer het standpunt Stop met roken was geweest, zonder het zinsdeel voordat het te laat is. De schrijver heeft gekozen voor het positieve gevolg het niet krijgen van de rokersziekte COPD die bijna een kwart van de 40-plussers heeft in plaats van alle andere mogelijke positieve gevolgen. Deze rokersziekte is chronisch en leidt ertoe dat de patiënt kortademig is, wat ervoor zorgt dat iemand die lijdt aan COPD een minder actief leven kan leiden. Het kiezen van dit gevolg is dan ook een strategische zet van de schrijver, omdat het een ernstige ziekte is en omdat niemand het oneens zal zijn met het feit dat het een vervelende ziekte is. Als de lezer nog twijfelt aan de waarheid van de oorzaak-gevolgrelatie kan hij op de link klikken die na het woord COPD in het bericht is geplaatst en leidt naar de website van STIVORO. Daarop is informatie te vinden die deze relatie onderbouwt, waardoor de lezer de relatie kan accepteren als hij tot nu toe niet was overtuigd. Naast de keuze voor een bepaalde doelgroep en de keuze voor een argument uit het topisch potentieel, heeft de schrijver ook keuzes gemaakt in de presentatiemiddelen die hij gebruikt in het adviserende gezondheidstwitterbericht. De schrijver koos voor het verliesframe Bijna kwart 40-plussers heeft de rokersziekte COPD bij het expliciete standpunt Stop met roken voordat het te laat is. De schrijver had bij dit standpunt ook 61

62 kunnen kiezen voor de formulering in het winstframe Meer dan driekwart 40-plussers heeft de rokersziekte COPD niet, maar in dat geval is de oorzaak-gevolgrelatie lastig te achterhalen en leidt het tot een incorrect argumentatieschema. Bovendien komt het argument minder dreigend over en zal daarom voor de lezer ook minder overtuigend zijn. Naast deze drie aspecten van het strategisch manoeuvreren valt ook op dat de schrijver ervoor heeft gekozen om tags op te nemen in zijn twitterbericht. Aan de woorden rokersziekte en COPD is voorafgaand een hekje geplaatst, waardoor de lezer het bericht automatisch tegenkomt als hij een van de woorden opzoekt. Hoe dat werkt, werd in paragraaf 2.1 van deze scriptie uitgelegd. 5.3 Algemene bevindingen analyses Om de twee onderscheiden categorieën aan te tonen, analyseerde ik in de vorige paragraaf vier twitterberichten van STIVORO. De overige twitterberichten zijn met een korte analyse in de bijlage opgenomen. In deze paragraaf zal ik een algemeen oordeel geven over de bevindingen van de in totaal elf adviserende gezondheidstwitterberichten van STIVORO. Als per adviserend gezondheidstwitterbericht naar de drie aspecten van het strategisch manoeuvreren wordt gekeken, valt op dat de berichten in alle gevallen tot een van de twee onderscheiden categorieën in deze scriptie behoren. Indien het bericht is gericht tot zowel rokers als niet-rokers (preventief en correctief adviserende gezondheidstwitterberichten), gebruikt de schrijver van het bericht in alle gevallen variant II van pragmatische argumentatie. In dat geval is het bericht altijd geframed in het verliesperspectief. Indien het bericht slechts is gericht tot rokers (correctief adviserende gezondheidstwitterberichten), gebruikt de schrijver van het bericht in allebei de gevallen variant I van pragmatische argumentatie. De inhoud van zo n bericht kan zowel geframed worden in het verliesperspectief als in het winstperspectief. Als wordt gekeken naar de analyses van de twee correctief adviserende gezondheidstwitterberichten van STIVORO blijkt dat het ene bericht in winstperspectief en het andere bericht in verliesperspectief is geschreven. Hiermee heb ik aangetoond wat de mogelijke strategische zetten van de schrijver van adviserende gezondheidstwitterberichten zijn en hoe de drie aspecten binnen deze strategische manoeuvres met elkaar samenhangen. 62

63 6 Conclusie Adviesorganen zoals de overheid en non-profitorganisaties willen mensen ervan overtuigen om over te gaan tot een bepaalde handeling of een bepaald gedrag, zoals stoppen met roken en meer bewegen. Zij gebruiken steeds vaker twitterberichten om hun adviezen over te brengen op de bevolking. Deze twitterberichten hebben betrekking op de gezondheid van de lezer en worden in dit onderzoek gezondheidstwitterberichten genoemd. Er bestaan vier typen gezondheidstwitterberichten: informerende, oproepende, beïnvloedende en adviserende gezondheidstwitterberichten. Het laatste type wordt in deze scriptie onderzocht. De vraag die hierbij centraal staat, is: Hoe hangt in adviserende gezondheidstwitterberichten de keuze voor de verschillende varianten van pragmatische argumentatie in winst- of verliesperspectief samen met het type advies (preventief of correctief)? Adviserende gezondheidstwitterberichten kunnen worden gezien als een apart communicatief activiteitstype. Daarbij is de zender de gezondheidsinstelling, de ontvanger de twitterende lezer en de boodschap het adviserende gezondheidstwitterbericht. Omdat dit communicatieve activiteitstype (gedeeltelijk) bestaat uit argumentatie, kan het adviserende gezondheidstwitterbericht ook worden opgevat als een argumentatief activiteitstype. Een adviserend gezondheidstwitterbericht kan dan worden gereconstrueerd als onderdeel van een impliciete discussie naar aanleiding van een mogelijk verschil van mening over de aanvaardbaarheid van het advies. Op die manier kan het adviserende gezondheidstwitterbericht worden vergeleken met het ideaalmodel van de kritische discussie uit de pragma-dialectiek. Omdat de discussie in het adviserende gezondheidstwitterbericht niet expliciet wordt gevoerd, bestaat het adviserende gezondheidstwitterbericht uit een niet-gemengd verschil van mening. Het geschil is vanwege de beperkte ruimte in het twitterbericht enkelvoudig. De gezondheidsinstelling is de protagonist en de lezende twitteraar de antagonist. Omdat de lezer door het impliciete karakter van het adviserende gezondheidstwitterbericht geen mogelijkheid heeft om kritische vragen te stellen of eventuele twijfel uit te spreken, moet de schrijver op een andere manier inspelen op deze mogelijke twijfel of tegenwerpingen van de lezer. De schrijver moet in het adviserende gezondheidstwitterbericht kiezen uit verschillende mogelijkheden om het bericht te presenteren. Daarbij moet rekening worden gehouden met zowel het dialectische doel van redelijkheid als het retorische doel van effectiviteit. Het dialectische doel houdt in dat de schrijver zich moet houden aan de pragma-dialectische regels van de kritische discussie om redelijk te zijn in de argumentatie die hij gebruikt. Het 63

64 retorische doel wordt behaald als de lezer overtuigd is van het standpunt en in de meest gewenste situatie het advies opvolgt. Het in balans houden van het dialectische doel van redelijkheid en het retorische doel van effectiviteit wordt strategisch manoeuvreren genoemd. Bij iedere strategische manoeuvre horen drie aspecten die onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden: het aanpassen aan het publiek, een keuze uit het topisch potentieel en een keuze uit de presentatiemiddelen. Als strategische keuze kan de schrijver kiezen uit verschillende argumentatietypen om zijn bericht zo sterk mogelijk te onderbouwen. Echter, door het normatieve aspect van advies geven en het prescriptieve karakter van het standpunt, is pragmatische argumentatie het meest geschikt voor het gebruik in voorlichtingsmiddelen. In dit type argumentatie wordt een positief of negatief gevolg genoemd en daarvan vermeld dat het gevolg (on)wenselijk is. De lezer kan daaruit afleiden dat het advies voor hem van toepassing is en ervoor kiezen het aanbevolen of afgeraden gedrag al dan niet op te volgen. Door gebruik te maken van pragmatische argumentatie lijkt de argumentatie gepresenteerd als informatie en komt het minder paternalistisch over op de lezer. Als de schrijver ervoor kiest om in zijn adviserende gezondheidstwitterberichten gebruik te maken van pragmatische argumentatie, moet hij nog wel een keuze maken uit het noemen van een positief of een negatief gevolg (varianten I en II van pragmatische argumentatie). Deze keuze hangt af van de doelgroep waarvoor de schrijver het bericht schrijft. Ik onderscheidde een extra aspect aan het adviseren door te kijken of het advies preventief of correctief aan de doelgroep wordt gegeven. De variant met een positief gevolg kan slechts correctief worden ingezet; de variant met een negatief gevolg kan zowel correctief als preventief worden ingezet. In adviserende gezondheidstwitterberichten komt de variant met een negatief gevolg het vaakst voor, omdat zo n bericht is gericht tot een bredere doelgroep. Naast de keuze voor een specifieke doelgroep die wordt aangesproken en de keuze voor pragmatische argumentatie uit het topisch potentieel heeft de schrijver ook keuzes gemaakt uit de presentatiemiddelen. Daarbij is vooral de keuze voor het winstframe of het verliesframe interessant. De schrijver van de adviserende gezondheidstwitterberichten van STIVORO die kiest voor een correctief standpunt met negatieve gevolgen, gebruikt het verliesperspectief om zijn bericht te framen. Een negatief gevolg in winstperspectief leidt immers tot een incorrect argumentatieschema, omdat er dan geen sprake meer is van een veranderende situatie met een oorzaak en een gevolg. In het geval dat een winstperspectief wel kan worden gebruikt is het verliesperspectief krachtiger voor iemand die het ongewenste gedrag al vertoont. In een 64

65 preventief adviserend twitterbericht waarbij variant I van pragmatische argumentatie wordt gebruikt, kan de schrijver wel gebruikmaken van zowel een winst- als een verliesperspectief. De centrale vraag uit deze scriptie kan met een onderscheid in twee categorieën adviserende gezondheidstwitterberichten worden beantwoord. De eerste categorie (preventief en correctief adviserende gezondheidstwitterberichten) bestaat uit berichten die zijn gericht tot zowel rokers als niet-rokers. Bij dit type advies wordt variant II van pragmatische argumentatie gebruikt. Omdat een verliesperspectief beter aansluit bij variant II en een winstperspectief in sommige gevallen zelfs leidt tot een incorrect argumentatieschema, wordt in deze categorie gebruikgemaakt van het verliesperspectief. De tweede categorie (correctief adviserende gezondheidstwitterberichten) bestaat uit berichten die zijn gericht tot rokers. Bij dit type advies wordt pragmatische argumentatie in variant I gebruikt. Bij deze categorie berichten kan de schrijver ervoor kiezen om het bericht in winst- of verliesperspectief te schrijven, omdat beide keuzes mogelijk zijn. De schrijver kan per situatie bekijken welk frame hij kiest. In deze scriptie zijn de mogelijkheden voor adviserende gezondheidstwitterberichten onderzocht, waarin een advies wordt uitgebracht over al mogelijk toegepast (ongewenst) gedrag (zoals het roken ). Hierbij kon een onderscheid worden gemaakt in het preventief afraden van een bepaald gedrag ( Rook niet ) en het correctief aanmoedigen van een bepaalde actie ( Stop met roken ). Vervolgonderzoek moet uitwijzen of de bevindingen uit deze scriptie ook gelden voor andere vormen van al mogelijk toegepast (ongewenst) gedrag, zoals ongezond eten of te weinig bewegen. De bevindingen van deze scriptie gaan niet op voor adviezen over nog niet toegepast (gewenst) gedrag, zoals de adviserende gezondheidsbrochure van Van Poppel (2008, 2012, 2013). Hier kan namelijk de onderscheidende eigenschap (preventief en correctief) van het advies niet worden toegepast, omdat het gedrag in haar brochure een gedragsverandering in de toekomst betreft. Een voorbeeld hiervan is het inenten tegen baarmoederhalskanker. Adviserende gezondheidstwitterberichten met advies over nog niet toegepast (gewenst) gedrag zijn daarom ook interessant voor vervolgonderzoek. Ten slotte is het interessant om adviserende gezondheidstwitterberichten over het stoppen met roken van andere gezondheidsinstellingen te onderzoeken, omdat het onderzoeksmateriaal in deze scriptie slechts afkomstig is van de gezondheidsinstelling STIVORO. Verder onderzoek is noodzakelijk om een gegronde uitspraak over de bevindingen over adviserende gezondheidstwitterberichten in deze scriptie te kunnen doen. 65

66 Bibliografie Eemeren, F.H. van (2010). Strategic maneuvering in argumentative discourse: extending the pragma-dialectical theory of argumentation. Amsterdam: John Benjamins Publishing Company. Eemeren, F.H. van & R. Grootendorst (1984). Speech Acts in Argumentative Discussions: A Theoretical Model for the Analysis of Discussions Directed towards Solving Conflicts of Opinion. Berlin/Dordrecht: De Gruyter/Floris. Eemeren, F.H. van & R. Grootendorst (1992). Argumentation, Communication, and Fallacies: A Pragma-Dialectical Perspective. Hillsdale, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates, Inc. Eemeren, F.H. van & R. Grootendorst (2004). A Systematic Theory of Argumentation: The Pragma-Dialectical Approach. Cambridge: Cambridge UP. Eemeren, F.H. van & P. Houtlosser (2002). Strategic maneuvering with the burden of proof. In F.H. van Eemeren (Ed.), Advances in pragma-dialectics, 13-28, Amsterdam: Sic Sat. Eemeren, F.H. van & P. Houtlosser (2005). Theoretical construction and argumentative reality: An analytic model of critical discussion and conventionalised types of argumentative activity. In: Hitchcock, D. (ed.). The Uses of Argument: Proceedings of a Conference at McMaster University. Hamilton, Ontario: Ontario Society for the Study of Argumentation, Eemeren, F.H. van & P. Houtlosser (2006a). Strategic maneuvering: A synthetic recapitulation. Argumentation, 20, Eemeren, F.H. van & P. Houtlosser (2006b). Strategisch manoeuvreren, het model van een kritische discussie en conventionele actietypen, Tijdschrift voor Taalbeheersing, 28 (1), Eemeren, F.H. van, Houtlosser, P. & A.F. Snoeck Henkemans (2007). Argumentative 66

67 Indicators in Discourse. A Pragma-Dialectical Study. Dordrecht: Springer. Eemeren, F.H. van & A.F. Snoeck Henkemans (2006). Argumentatie. Inleiding in het analyseren, beoordelen en houden van betogen. Groningen/Houten: Wolters-Noordhoff. Feteris, E. (2002). A pragma-dialectical analysis and evaluation of teleological argumentation in a legal context. In: Argumentation, 22, Hoeken, H. (1998). Het ontwerp van overtuigende teksten. Wat onderzoek leert over de opzet van effectieve reclame en voorlichting. Bussum: Countinho. Hoeken, H., Hornikx, J. en L. Hustinx (2009). Overtuigende teksten: onderzoek en ontwerp (1 e editie). Bussum: Coutinho. Klaassen, R. (2004). Voorlichtingskundige ontwerpen. Assen: Koninklijke Van Gorcum. Kwak, H. e.a. (2010). What is Twitter, a Social Network or a News Media? Online artikel. Newcom, Social Media Onderzoek (2013). Geraadpleegd via op 19 april O Reilly Twitter Report (2008). Twitter and the Micro-Messaging Revolution: communication, connections, and immediacy 140 characters at a time. Poppel, L. van (2008). Institutionele invloed op het strategisch manoeuvreren in adviserende gezondheidsbrochures. In: W. Spooren, M. Onrust & J. Sanders (Eds.), Studies in Taalbeheersing, 3, Assen: Van Gorcum. Poppel, L. van (2012). The strategic function of variants of pragmatic argumentation in health brochures. In: Journal of Argumentation in Context, 1, Poppel, L. van (2013). Getting the vaccine now will protect you in the future! A pragmadialectical analysis of strategic maneuvering with pragmatic argumentation in health brochures. Proefschrift, nog te verschijnen. 67

68 Schellens, P.J. & M. de Jong (2000). Soorten argumentatie in voorlichting. In: Tijdschrift voor Taalbeheersing, 22, Stichting Reclame Code (2013). De Nederlandse Reclame Code: Algemeen. Geraadpleegd via op 30 maart STIVORO (2013). STIVORO. Geraadpleegd via op 31 maart Strickland, J. (2008). How Twitter works. How Stuff Works. Geraadpleegd via op 19 april Twitter (2013). Developer Display Requirements. Geraadpleegd via op 23 februari Twitter (2013). Developer Rules of the Roads. Geraadpleegd via op 23 februari Twitter (2013). Terms of service. Geraadpleegd via op 23 februari Twitter (2013). The Twitter Rules. Geraadpleegd via op 23 februari Woerkum, C.M.J. van & D. Kuiper (1995). Voorlichtingskunde: Een inleiding. Houten/Diegem: Buhn Stafleu Van Loghum. 68

69 Bijlage: ondersteunend materiaal in de vorm van korte analyses Argumentatiestructuren van de adviserende gezondheidstwitterberichten van STIVORO in de twee onderscheidende categorieën van strategische keuzes - Categorie 1: Preventief/correctief adviserende gezondheidstwitterberichten in variant II van pragmatische argumentatie in verliesperspectief. I: Variant II van pragmatische argumentatie in verliesperspectief 1 Je moet niet roken. 1.1a Roken leidt tot een verdriedubbeling van het risico op een plotselinge hartdood bij vrouwen. 1.1b Een plotselinge hartdood bij vrouwen is onwenselijk. 1.1a-1.1b Als roken leidt tot een verdriedubbeling van het risico op een plotseling hartdood bij vrouwen en een plotselinge hartdood bij vrouwen is onwenselijk, dan moet je niet roken. II: Variant II van pragmatische argumentatie in verliesperspectief 1 Je moet niet roken. 1.1a Roken leidt tot het vaker krijgen van osteoporose bij tienermeisjes. 1.1b Het vaker krijgen van osteoporose bij tienermeisjes is onwenselijk. 1.1a-1.1b Als roken leidt tot het vaker krijgen van osteoporose bij tienermeisjes en het vaker krijgen van osteoporose bij tienermeisjes is onwenselijk, dan moet je niet roken. 69

70 III: Variant II van pragmatische argumentatie in verliesperspectief! 1 Je moet niet roken. 1.1a Roken leidt tot een verhoging van het risico op het overlijden aan infecties bij dialysepatiënten. 1.1b Een verhoging van het risico op het overlijden aan infecties bij dialysepatiënten is onwenselijk. 1.1a-1.1b Als roken leidt tot een verhoging van het risico op het overlijden aan infecties bij dialysepatiënten en een verhoging van het risico op het overlijden aan infecties bij dialysepatiënten is onwenselijk, dan moet je niet roken. IV: Variant II van pragmatische argumentatie in verliesperspectief! 1 Je moet niet roken. 1.1a Roken leidt tot het vaker krijgen van hartfalen bij jongeren. 1.1b Het vaker krijgen van hartfalen bij jongeren is onwenselijk. 1.1a-1.1b Als roken leidt tot het vaker krijgen van hartfalen bij jongeren en het vaker krijgen van hartfalen bij jongeren is onwenselijk, dan moet je niet roken. V: Variant II van pragmatische argumentatie in verliesperspectief! 1 Je moet niet roken. 1.1a Roken leidt tot het sneller achteruitgaan van de hersenen. 1.1b Het sneller achteruitgaan van de hersenen is onwenselijk. 1.1a-1.1b Als roken leidt tot het sneller achteruitgaan van de hersenen en het sneller achteruitgaan 70