Samenvatting Economie Vraag en aanbod hoofdstukken 3, 4 & 5

Transcriptie

1 Samenvatting Economie Vraag en aanbod hoofdstukken 3, 4 & 5 Samenvatting door een scholier 2679 woorden 14 juni ,4 5 keer beoordeeld Vak Economie Hoofdstuk 3. De producent: prijzen, kosten en aanbod We gaan er nu even vanuit dat bedrijven de producten die ze produceren ook kunnen verkopen. We houden geen rekening met externe effecten van de productie. We gaan er ook vanuit dat de producent één product verkoopt. Omzet = totale opbrengst = afzet x verkoopprijs TO = q x p Totale winst = totale opbrengst - totale kosten totale opbrengst = afzet x gemid. opbrengst TW = TO - TK totale kosten = geproduceerde hoeveelheid x gemid. tot. kosten Totale kosten = afzet x kostprijs P = verkoopprijs - GO TK = q x GTK GO = gemiddelde opbrenst = opbrengst per product GTK = gemiddelde totale kosten (hier: kostprijs) = TK/q Totale winst = afzet x (verkoopprijs - kostprijs) GW = gemiddelde winst = winstmarge = GO - GTK = TW/q TW = q x (P-GTK) Ondernemingen kunnen niet meer aanbieden dan hun productiecapaciteit toelaat. Capaciteit hangt af van gedane investeringen. Bij inv. beslissing gaat hij uit van de gewenste capaciteit. (gaat uit van verwachte afzet en die vermeerderen met een reservecapaciteit voor evt. afzetpieken) 3.3 verkoopprijs en aanbod De aanbieder zal zijn productieomvang en daarmee bezettingsgraad opvoeren totdat h hij zijn gewenste capaciteit volledig heeft benut. (hoe hoger verkoopprijs van een product, hoe meer wist.) Er bestaat in het algemeen een positief verband tussen verkoopprijs en aangeboden hoeveelheid. verband wordt individuele aanbodfunctie/ aanbodvergelijking genoemd. mate waarin het aanbod reageert op prijsveranderingen wordt weergeven door Pagina 1 van 8

2 prijselasticiteit van het aanbod. procentuele verandering van de aangeboden hoeveelheid (Qa) Formule: Ea = procentuele verandering van de prijs (P) Geeft weer hoe groot het aanbod is bij verschillende prijzen Andere factoren aantal aanbieders en productiefactoren (we gaan er vanuit dat deze niet veranderen = ceteris paribus) veranderen de ceteris-paribusvoorwaarden, dan geldt de aanbodfunctie niet meer. Ceteris-paribusvoorwaarden: - kostenverloop (1 v/d voorwaarden) Kosten per product (kostprijs) - winst (winstmarge) Bij eenzelfde prijs zal de onderneming meer willen aanbieden aanbodlijn verschuift naar rechts. aantal aanbieders (van belang bij c ollectieve aanbodvergelijking) Collectieve aanbodvergelijking geeft weer hoeveel producten er bij elke prijs worden aangeboden door de hele bedrijfstak. (collectieve aanbod kun je bepalen door het aanbod van alle ondernemingen in een bedrijfstak op te tellen.) Neemt aantal aanbieder toe en ieder blijft evenveel aanbieden, neemt collectieve aanbod bij elke prijs toe aanbodlijn verschuift naar rechts. er is een positief verband tussen prijs en aangeboden hoeveelheid 3.4 constante en variabele kosten Kosten hebben net zoals de verkoopprijs invloed op het aanbod. Lagere kostprijs (bij gelijkblijvende verkoopprijs) hogere winstmarge (kosten hangen af van de aard van het product.) de constante kosten Totale kosten zullen toenemen als er in een onderneming meer producten worden geproduceert. Grotere productie vereist de inzet van grotere hoeveelheden productiefactoren. Niet alle kosten reageren op de productieopvang. = constante kosten, vaste kosten of capaciteitskosten Liggen als vast (bijv.: gebouwen, machines, installaties en deel van de personeelskosten.) de variabele kosten Variabele kosten = kosten die variëren met de productieomvang Worden in het algemeen aangetrokken door de productiefactoren die een onderneming in een korte tijd aantrekt. (bijv.: grondstoffen) Proportioneel variabele kosten = wanneer de totale variabele kosten evenredig stijgen met de productieomvang Progressief en degressief evenredig Kosten zijn niet altijd proportioneel variabel. Kunnen ook progressief = meer dan evenredig stijgen. Of degressief = minder dan evenredig stijgen. (bijv.: door efficiëntere grondstofverbruik nemen de gem. variabele kosten af. Door tekort aan personeel en vervanging door onervaren uitzendkrachten kunnen de gem. variabele kosten juist toenemen.) Combinatie van toe- en afnemende GVK is ook mogelijk. Het kan zijn dat gem. var. kosten aanvankelijk afnemen door efficiëntere productie, maar op den duur weer stijgen door het steeds moeilijker te organiseren productieproces. (opdr 3.12 geeft een voorbeeld.) totale kosten en kostprijs Pagina 2 van 8

3 Totale kosten van een onderneming (kosten van alle gemaakte producten) bestaan uit totale variabele kosten en de totale constante kosten. TK = TVK + TCK Je kunt ook kijken naar de kosten per product, kostprijs. (GTK) bestaat uit een constant deel (GCK) en een variabel deel (GVK). Constante deel neemt af naarmate de productie toeneemt (dezelfde kosten worden bij toename over meer producten verdeeld.) hoe lager de kostprijs van een product, hoe efficiënter. 3.5 de break-evenanalyse Hoeveel producten moet ik maken en verkopen om geen verlies te maken? Break-evenafzet (kritische afzet) = afzet waarbij de kosten en de totale opbrengsten precies aan elkaar gelijk zijn. Break-evenpoint = het snijpunt van de TO-lijn met de TK-lijn in de grafiek. 3.6 het streven naar de hoogste winst je hebt informatie over de opbrengsten nodig om iets over de winst te kunnen zeggen. Totale winst = totale opbrengst - totale kosten TW = TO- TK Totale opbrengst = afzet x verkoopprijs TO = q x p Totale kosten = totale variabele kosten + totale constante kosten TK = TVK + TCK de marginale analyse Winst neemt toe als productie toeneemt (gebeurd als de opbrengst van de productie kosten hoger is dan de kosten van de extra productie.) Marginale kosten = de extra kosten bij uitbreiding van de productieomvang met één eenheid. TK TVK MK = q staat voor: verandering of MK = q Marginale opbrengst = de extra opbrengsten bij uitbreiding van de productieomvang met één eenheid. TO MO = q Marginale winst = de extra winst bij uitbreiding van de productieomvang met één eenheid. TW MW= q Als een ondernemer de verandering van de winst beoordeelt aan de hand van de extra opbrengst en extra kosten van een extra geproduceerd en verkocht product, past hij de marginale analyse toe. De totale winst is niet altijd maximaal bij de laagste kostprijs. (opdr 3.21) MO > MK dan zal TW toenemen MO < MK dan zal TW afnemen MO = MK zal TW gelijk blijven De winst is maximaal als de marginale opbrengsten gelijk zijn aan de marginale kosten, dus MO = MK Hoofdstuk 4. De markt Pagina 3 van 8

4 Verband tussen prijs en aangeboden hoeveelheid is positief, dus het verband tussen de prijs en gevraagde hoeveelheid is negatief. 4.1 evenwicht op de markt Op de markt komen vraag en aanbod samen. prijs komt tot stand. Zolang vraag en aanbod niet gelijk zijn, zal de prijs van het product veranderen. Als de aangeboden hoeveelheid groter is dan de gevraagde hoeveelheid, zal de prijs dalen. Dan vinden consumenten het eerst te duur en willen het nu wel kopen. (Gevraagde hoeveelheid neemt toe, aangeboden hoeveelheid neemt af. Dit gaat net zolang door totdat de gevraagde en aangeboden hoeveelheid aan elkaar gelijk zijn.) We kunnen de prijs berekenen als Qa gelijk is aan Qv. Qa = Qv De prijs waarbij dit geldt noemen we de evenwichtsprijs. De daarbij behorende hoeveelheid noemen we de evenwichtshoeveelheid. De evenwichtsprijs wordt ook wel marktprijs genoemd. Veranderingen van de vraag- of aanbodcurve beïnvloeden de evenwichtprijs en -hoeveelheid. Er ontstaan een nieuwe evenwichtprijs en evenwichtshoeveelheid. (opdr. 4.10) 4.2 het marktmechanisme Marktmechanisme/prijsmechanisme = het vrije spel van vraag en aanbod Het zorgt er in theorie voor dat precies de hoeveelheid waar behoefte naar is wordt geproduceerd. Hierdoor worden de productiefactoren (arbeid, kapitaal, natuur & ondernemerschap) daar ingezet waar er de producten mee worden gemaakt die het beste in de behoeften voorzien. = optimale allocatie van productiefactoren. ( doet soms ook op de arbeidsmarkt zijn werk.) Doordat zij naar de aanleiding van de prijsinformatie hun productie aanpassen zorgt het marktmechanisme ervoor dat de vraag en aanbod op elkaar worden afgestemd. Wordt ook wel onzichtbare hand genoemd. Zonder dat er actief wordt ingegrepen regelt de economie zich vanzelf en is de uitkomst voor iedereen optimaal. 4.3 kanttekeningen bij het marktmechanisme - Het werkt alleen bij een markt waar veel aanbieders zijn zodat er voldoende concurrentie is. (bij markten met weinig aanbieders, bepalen de aanbieders de prijs.) - het marktmechanisme werkt alleen als alle marktpartijen volledige marktkennis hebben. (is meestal niet het geval. Meer kennis over de markt verzamelen, kost inspanning en geld in de vorm van transactiekosten. = alle kosten die gemaakt moeten worden voordat er een overeenkomst of transactie Pagina 4 van 8

5 plaats heeft.) - soms werkt het niet. (bijv. als de werkloosheid stijgt. In theorie zouden de lonen moeten dalen, maar gebeurd in de praktijk vaak niet.) - soms leidt het marktmechanisme tot ongewenste uitkomsten. (als je de vrije markt zijn gang laat gaan wordt er bijv. te veel gevlogen slecht voor milieu of sigaretten zijn zo goedkoop dat mensen te veel roken. Lonen kunnen op de arbeidsmarkt zo laag worden dat het sociaal en maatschappelijk niet acceptabel is.) - sommige producten kunnen alleen door de overheid worden geproduceerd. (bijv.: dijken en rechtsspraak. Collectieve goederen.) Hoofdstuk 5. Productietechnieken Arbeidsproductiviteit = de gemiddelde productie per arbeider per periode Arbeidsverdeling kan ervoor zorgen dat de arbeidsproductiviteit toeneemt. Arbeiders worden handiger omdat ze meer routine kunnen ontwikkelen Er gaat minder tijd verloren met het voordurend veranderen van taken Er ontstaan meer mogelijkheden om machines te gebruiken Technische veranderingen hebben, behalve op de arbeidsproductiviteit, ook invloed kapitaalproductiviteit. = de productie die een geïnvesteerde euro kapitaal gemiddeld oplevert = een verhoudingsgetal tussen twee geldbedragen. (als het getal 5 is, dan wil het zeggen dat de geïnvesteerde euro in dat jaar gem. 5 euro oplevert.) In de 19e eeuw kwam massaproductie op gang, mogelijk gemaakt door mechanisering & automatisering. Mechanisering = eenvoudige handelingen, zoals de aanvoer van grondstof, bewerking en de afvoer van eindproducten, overgenomen door machines. Automatisering = hierbij werden ook de regeling en sturing van het productieproces door machines overgenomen (nu is er de computer die in steeds meer onderdelen van het productieproces zijn intrede heeft gedaan. = computerisering) Om verschillende productietechnieken met elkaar te vergelijken, kijken we naar de kapitaalintensiteit. = het geïnvesteerd bedrag aan kapitaal per werknemer. Waarde kapitaalgoederen Kapitaalintensiteit = aantal werknemers Als er per werknemer meer kapitaal wordt ingezet noemen we het productieproces kapitaalintensiever. Minder kapitaal maakt het kapitaalextensiever of arbeidintensiever Een onderneming die investeert (voor vervanging of uitbreiding) kan vaak kiezen uit meerdere productietechnieken. Keuze: doorgaan met bestaan techniek of overschakelen op een kapitaalintensievere techniek. Pagina 5 van 8

6 Kiest onderneming voor bestaande techniek is dat een breedte-investering. = per werknemer blijft evenveel kapitaal in gebruik. Arbeidsproductiviteit blijft gelijk. Kiest onderneming voor een kapitaalintensievere techniek is er sprake van een diepte-investering. = per werknemer wordt nu meer kapitaal gebruikt. De arbeidsproductiviteit stijgt. Kunnen dezelfde productie met minder werknemers behalen, of ze kunnen met de bestaande werknemers meer produceren. In het proces van mechanisering en automatisering en computerisering werd het productiproces steeds kapitaalintensiever. 5.2 de keuze van de techniek Bij het kiezen van een productietechniek spelen een aantal factoren een rol de kosten van productiefactoren we zoeken de relatie tussen de benodigde productiefactoren en de productie om inzicht te krijgen op de kosten van de productiefactoren. Input = benodigde productiefactoren Output = het aantal eindproducten Als we ons beperken tot arbeid en kapitaal dan valt er tussen de output en de input de volgende relatie vast te stellen: Q = f (A, K) de vergelijking staat bekend als de productiefunctie. Q= hoeveelheid (eind)product A = hoeveelheid arbeid K = hoeveelheid kapitaal De totale kosten van het productieproces kun je in een vergelijking als volgt weergeven: TK = Pa x A + Pk x K TK = totale kosten Pa = prijs van arbeid P = hoeveelheid arbeid Pk = prijs van kapitaal K = hoeveelheid kapitaal (de prijzen zijn voor een onderneming inkoopkosten) De prijsontwikkeling kan invloed hebben op de keuze van de productietechniek. Als de arbeidskosten harder stijgen dan de kapitaalkosten zal er meer in de diepte worden geïnvesteerd. (kan voor verlies van arbeidsplaatsen zorgen) Schaalvoordelen Pagina 6 van 8

7 Schaalvoordelen = voordelen die het gevolg zijn van een grotere productieomvang (bijv.: korting bij de inkoop als ze grote hoeveelheden grondstof inkopen, kosten drukken door efficiënter organisatie van het bedrijf.) Hogere productie lagere kosten per product (lagere kostprijs) Vaak alleen te bereiken door het productieproces kapitaalintensiever te maken Behalen van schaalvoordelen kan ook een motief zijn om te kiezen voor diepte-investering Kapitaalkosten behoren tot de constante kosten van een onderneming, terwijl een groot deel van de arbeidskosten variabel is. Bij een grote productieomvang worden de gem. constante kosten (GCK) lager kostprijs zal lager worden. (Ook om deze reden leidt de keuze voor een diepte-investering tot schaalvergroting.) Voor de meeste bedrijfstakken (bulkchemie & aardolie-industrie) geldt: Hoe groter de onderneming, des te lager de kostprijs, des te beter de concurrentiepositie. Bedrijven die kapitaalintensief produceren hebben in het algemeen hoge constante kosten. In situatie van hoogconjunctuur hoeft dat geen probleem te zijn omdat de constante kosten worden uitgesmeerd over een groot aantal producten. Als de bezettingsgraad terugloopt door een conjuncturele neergang, zullen de gem. constante kosten (GCK) stijgen en daarmee ook de kostprijs. Schaalvoordeel gaat dan ten dele teniet. Winstmarges staan snel onder druk Innovatie Vaak moeten bedrijven zelf op zoek gaan naar nieuwe technieken. Ze doen zelf onderzoek (research) en zorgen zelf voor de ontwikkeling (development) van hun vindingen. Productinnovatie = wanner de R&D-inspanningen inderdaad leiden tot invoering van een nieuw product. Procesinnovatie = als een productieproces wordt vernieuwd Ondernemingen kunnen hun onderzoeken beschermen met octrooien (patenten) zo krijgen ze gedurende een aantal jaren het alleenrecht op het commerciële gebruik van een uitvinding. Willen ze hun uitvindingen niet zelf toepassen, kunnen ze het octrooi verhuren; ze verlenen dan een licentie. Sommige economen achten kennis zo belangrijk dat ze het zien als een productiefactor. Daarom wordt de economie ook wel ingedeeld naar kennisintensiteit van de producten. men kijkt naar de R&D-uitgaven per product of de R&D-uitgaven in procenten van de omzet. Industriële producten worden op basis hiervan wel ingedeeld in high-tech, medium-tech en low-tech ingedeeld Belang van innoveren is groot. In sommige bedrijfstakken is dit nodig om zich staande te houden in de concurrentiestrijd. Pagina 7 van 8

8 Vooral op de trendgevoelige consumentenmarkten is productinnovatie een voorwaarde van overleving. ( oude worden door nieuwe verdrongen.) Product- en procesinnovaties worden niet alleen gebruikt voor het streven naar kostenvermindering, maar betekenen vaak juist kwaliteitsverbetering. Investeringen in de benodigde apparatuur maken het productieproces kapitaalintensiever. Bedrijven die niet meegaan met deze diepte-investeringen lopen op den duur een technologische achterstand op en zullen hun producten moeilijker kunnen afzetten. Ook overheid kan d.m.v. wetgeving invloed uitoefenen op de aard van de gebruikte techniek. Milieuwetgeving bevat dwingende voorschriften. Om te voldoen aan de regels kunnen bedrijven zich bijvoorbeeld genoodzaakt zien te investeren in zuiveringstechnieken Pagina 8 van 8