MARKT & OVERHEID. HAVO 4 Blok 4

Transcriptie

1 MARKT & OVERHEID HAVO 4 Blok 4

2 INHOUD Hoofdstuk 1: Hoofdstuk 2: Hoofdstuk 3: Hoofdstuk 4: Hoofdstuk 5: Hoofdstuk 6: Hoofdstuk 7: De telefoniemarkt Van volledige mededinging naar monopolie Oligopolie en monopolistische concurrentie De markt levert niet altijd de juiste prijs De overheid bemoeit zich ermee Wat moet ik met mijn oude telefoon Ondernemen: aansprakelijkheid en financiering

3 HOOFDSTUK 1 De telefoniemarkt (volledige mededinging)

4 HOOFDSTUK 1 Type marktvorm homogeen / heterogeen volkomen concurrentie monopolistische concurrentie oligopolie veel / weinig aanbieders veel / weinig vragers vrije toe- en uittreding homogeen veel veel ja - heterogeen veel veel Ja, lastiger ± Eerst heterogeen, door concurrentie heterogeen weinig veel matig + monopolie homogeen weinig / één veel lastig ++ invloed op de prijs

5 HOMOGEEN OF HETEROGEEN HOMOGEEN Voor de consument geen waarneembaar verschil tussen producten van verschillende aanbieders Marktprijs is daardoor altijd de laagste prijs Komt voor op de markt van volkomen concurrentie / volledige mededinging HETEROGEEN Voor de consument een waarneembaar verschil tussen producten van verschillende aanbieders Product innovatie, service, merk, etc. Consument is bereid een hogere prijs te betalen voor een vergelijkbaar product Markt van monopolistische concurrentie, oligopolie

6 Maken 1.1 t/m 1.4 DE PERFECTE MARKT Volkomen concurrentie (volledige mededinging) Kenmerken: Homogene producten Veel vragers & veel aanbieders Transparante markt Vrije toe- en uittreding

7 Maken 1.5 t/m 1.10 MARKTMECHANISME Qa2 Qa 1 Qv2 Qv1 Het spel van vraag & aanbod waarbij er steeds een prijs tot stand komt bij het marktevenwicht. Als er een hogere (verkoop)prijs, is treden meer aanbieders toe op de markt en stijgt het aanbod. Hierdoor daalt uiteindelijk de marktprijs Als de kostprijs laag is, is het aantrekkelijk om toe te treden tot de makrt. Hierdoor stijgt het aanbod en daalt uiteindelijk de prijs Als de (verkoop)prijs sterk daalt, zullen aanbieders op de markt uittreden omdat ze geen of weinig winst maken. Als er veel vraag naar het product is zal de prijs stijgen Als er weinig vraag naar het product is zal de prijs dalen Als er geen vraag is, dan zal het niet meer geproduceerd worden

8 VAN MARKT NAAR ONDERNEMER Geen enkele ondernemer wil verlies maken, en het liefst zoveel mogelijk winst! Om dit vast te stellen moet bekend zijn: Varriabele kosten (gvk) de kosten die toenemen als productie toeneemt Constante kosten (TCK) de kosten die de ondernemer sowieso heeft Marginale Kosten (MK) de extra kosten voor het maken van één extra product

9 TK= TVK + TCK GTK = GVK + GCK TVK stijgt als de productie stijgt GVK is constant (immers GVK = TVK/q) TCK blijft bij elke productie constant GCK daalt naarmate er meer wordt geproduceerd (immers GCK = TCK/q) Marginale kosten zijn de extra kosten voor het maken van een extra product. Bij proportioneel variabele kosten is dit gelijk aan GVK

10 Maken 1.11 t/m 1.23 TOTALE WINST (TW) TW = TO-TK Break-even: bij welke productie draait de onderneming geen verlies meer? TO=TK Ondernemer wilt tevens weten waar de winst maximaal is: MO=MK opbrengsten De marginale kosten zijn gelijk aan de marginale Bij een markt van volledige mededinging ligt de prijs vast: dat is de prijs die ervoor betaald wordt. Dus de MO is gelijk aan de P. De prijs (P) wordt ook wel de gemiddelde opbrengst genoemd (GO) Dus MO=GO=P op een markt van volledige mededinging MO<MK: elke extra product levert minder op dan het kost MO>MK: elke extra product levert meer op dan het kost MO=MK: de winst is maximaal

11 HOOFDSTUK 2 Van volledige mededinging naar monopolie

12 Maken 2.1 t/m 2.4 DE MONOPOLIST De enige aanbieder van een product In theorie bepaalt de monopolist zijn eigen prijs In de praktijk: Beperkt de betalingsbereidheid van de consument de hoogte van de prijs Als de prijs te hoog is, zullen consumenten afzien van koop of overstappen op een alternatief: de afzet daalt. De betalingsbereidheid is af te leiden uit de collectieve vraaglijn Dit is de vraaglijn van alle vragers naar het product samen De collectieve vraaglijn is daar mee de prijs-afzetlijn oor de monopolist P Collectieve vraaglijn = Prijs-afzetlijn monopolist Qv Q

13 Maken 2.5 t/m 2.9 GO = P GO P gemiddelde opbrengst prijs Stel: bedrijf B is monopolist. Als zij meer klanten wilt, dan zal de prijs van het product moeten dalen. Dit geldt dan voor alle afnemers van het product. Hierdoor daalt de gemiddelde opbrengst. P stuks TO GO MO Bij volkomen concurrentie: P = GO = MO Bij monopolist MO is niet gelijk aan GO We zien dat bij uitbreiding van de productie van 1 naar 2 stuks De TO toeneemt met 8. De MO is dus 8. Bij uitbreiding van 2 naar 3 neemt de TO nog maar toe met 6. Hier is de MO dus 6

14 DOELSTELLINGEN MONOPOLIST Maximale omzet Kostendekking Maximale winst meer klanten break-even-afzet behalen MO=MK

15 PRIJSDISCRIMINATIE Klanten indelen in verschillende categorieën die voor hetzelfde product een andere prijs betalen Prijsdiscriminatie is alleen mogelijk bij strikt gescheiden deelmarkten Prijsdiscriminatie is niet bij alle typen producten mogelijk: Voorbeelden: toegang pretpark, reizen met ov etc.

16 Maken 2.9 t/m 2.25 PRIVATISERING Het afstoten van een taak dat door de overheid werd uitgevoerd naar particuliere bedrijven Er komt marktwerking Door deze marktwerking ontstaat er concurrentie waardoor er een betere prijs-kwalitieitverhouding ontstaat Voordelen voor consument: product innovatie, proces innovatie, lagere prijzen, meer keuze, belasting gaat niet langer naar dit product Nadelen voor consument: Kwaliteit dienstverlening kan verslechteren, bezuinigen op arbeid (loon, arbeidsvoorwaarden)

17 HOOFDSTUK 3 Oligopolie en monopolistische concurrentie

18 Maken 3.1 t/m 3.2 DE OLIGOPOLIE Beperkt aantal aanbieders van het product OF een klein aantal aanbieders met een groot marktaandeel Voorbeelden: auto industrie, computers, telefonie, supermarkten Concurrentie op prijs OF concurrentie op productinnovatie Op lokaal niveau kan er ook een oligopolie zijn: twee supermarkten in een dorp, de gamma vs praxis Beperking in het aantal aanbieders op een oligopolie heeft te maken met de toetredingsbarrières: Hoge aanvangsinvesteringen Verzonken kosten octrooien

19 SCHAALVOORDELEN Er is pas sprake van van winstgevendheid als er op grote schaal geproduceerd kan worden Dit heeft te maken met: Hoge (aanvangs)investeringen Deze hoge investeringen brengen grote constante kosten mee die moeten worden terugverdiend Denk aan: de machines in auto frabrieken, boorplatform bij een oliemaatschappij etc.

20 VERZONKEN KOSTEN Er is sprake van verzonken kosten wanneer: De investeringen die gedaan zijn, ook bij het stoppen van de activiteiten, niet meer terugverdiend kunnen worden. d.w.z. dat bij liquidatie van de activa de kosten die gedaan zijn voor bijvoorbeeld het aanleggen van een boorplatform niet terugverdiend worden door verkoop, het is immers specialistisch en een andere maatschappij kan het goedkoop van je opkopen. Je hebt dus een zwakke onderhandelingspositie Wanneer de investering niet terugverdiend wordt noemen we dit verzonken kosten. De mogelijkheid tot verzonken kosten kan nieuwe spelers op de markt afschrikken.

21 Maken 3.3 t/m 3.5 OCTROOI Een oligopolist doet veel onderzoek naar nieuwe producten en het verbeteren van producten: product innovatie Dit om de race te blijven winnen (concurrentiepositie te behouden) Om de uitvinding te beschermen kan er een octrooi (patent) worden aangevraagd dit geeft voor x jaar het alleenrecht op het gebruik van de technologie Zonder de mogelijkheid tot een octrooi zullen bedrijven veel zuiniger zijn met het ontwikkelen van het product: immers dan doen zij de investering, en gaat een ander met de winst aan de haal Medicijnen

22 Maken 3.6 t/m 3.8 MONOPOLISTISCHE CONCURRENTIE Veel aanbieders Veel vragers Heterogeen product Door het heterogene product kan de aanbieder een eigen prijs-afzetlijn vaststellen met een eigen klantenkring Er kan binnen grenzen een eigen prijs worden vastgesteld: Bij te hoge prijzen zullen klanten overstappen naar de concurrent Geen (grote) toetredingsbarrières

23 MARKTGEDRAG Ondernemingen streven naar (zo veel mogelijk) winst Ondernemingen kunnen gaan concurreren of samenwerken Concurreren: op prijs of productinnovatie Samenwerken: kartelvorming

24 MARKTGEDRAG: CONCURREREN Het verlagen van de prijs om klanten van de concurrenten af te snoepen Dit kan leiden tot een prijzenoorlog Tijdens een prijzenoorlog is het goed mogelijk dat een product onder kostprijs wordt verkocht Het aanpassen/verbeteren van het product door het eigen kenmerken te geven Dit heet product differentiatie De ondernemer krijgt een eigen prijs-afzetlijn waardoor je prijzetter kan worden en een hogere prijs kunt vragen dan de concurrent Er moet rekening worden gehouden met de prijzen van concurrenten. Als de prijs te hard stijgt zullen consumenten overstappen op een alternatief (substitutie) goed. Wat is een effect van een prijs verhoging/verlaging van de concurrent op de vraag naar jouw product: Kruislingse elasticiteit: Ek = % '( ()* +,-,*,./0123- % 4 ()* +,- )*1,/,./0123- Hoe trouw zijn klanten aan jouw merk/product: Prijselasticiteit van de vraag: Ev = % '( % 4

25 MARKTGEDRAG: SAMENWERKEN Samenwerken door afspraken met elkaar te maken, met als doel de onderlinge concurrentie te verminderen à kartelvorming Kartelvorming zijn verboden: ze belemmeren concurrentie op prijs en/of productinnovatie Bij monopolistische concurrentie komt kartelvorming amper voor Bij oligopolie komt kartelvorming regelmatig voor: het kartel gedraagt zich als monopolist

26 Maken 3.9 t/m 3.35 CONCURRENTIE VERGROOT DE WELVAART Toe- of afnemende van het totale surplus is in de welvaartstheorie de maatstaf voor het welvaart van consumenten en producenten: Hoe groter het totale surplus hoe groter de welvaart Bij kartelvorming neemt het totale surplus af Bij concurrentie neemt het totale surplus toe Kartelvorming = gevangenen dilemma Gevangenen dillema: lees hoofdstuk 1 van Jong & Oud Afspraken maken met bindend contract ACM: wie het kartel toegeeft gaat vrij, de ander krijgt de boete

27 HOOFDSTUK 4 De markt levert niet altijd de juiste prijs

28 MARKT FALEN Op een markt komt niet de optimale situatie tot stand: Te hoge of te lage prijzen Produceert bepaalde goederen te weinig / niet Produceert goederen die we liever niet hebben Bij markt falen moet de overheid ingrijpen: Prijsbeïnvloeding Prijsregulering

29 Maken 4.1 t/m 4.5 PRIJSREGULERING MAXIMUMPRIJS De overheid bepaalt dat er MAXIMAAL een bepaalde prijs voor een product gevraagd mag worden Wordt ingevoerd om de consument te beschermen tegen te hoge prijzen Winsten van ondernemingen dalen hierdoor, dit wordt echter gecompenseerd doordat de vraag toeneemt

30 Maken 4.6 PRIJSREGULERING MINIMUMPRIJS Door het prijsmechanisme kan ook een te lage prijs ontstaan De overheid voert een minimumprijs in Wordt ingevoerd om producenten te beschermen Eventuele overschotten worden door de overheid opgekocht

31 PRIJS BEÏNVLOEDING BTW / accijns HEFFINGEN Accijns is een kostprijsverhogende belasting Gebruikt om de vraag naar het product te remmen (hoe hoger de prijs, hoe lager de vraag) Door een heffing verschuift de aanbodlijn naar boven. Er ontstaat een nieuw marktevenwicht

32 Maken 4.7 PRIJS BEÏNVLOEDING SUBSIDIE Gebruikt om de kostprijs te verlagen. Hierdoor kan de producent het product goedkoper aanbieden Gebruikt om producten waarvan we willen dat iedereen gebruik kan maken te stimuleren De aanbodlijn verschuift naar beneden, de evenwichtsprijs wordt lager

33 LOONVORMING THEORIE Loon is de prijs van arbeid. Laten we de markt zijn gang gaan dan komt er vanzelf een evenwichtsloon Hierbij is vraag & aanbod aan elkaar gelijk Als de vraag naar arbeid door bedrijven + overheid gelijk is aan het aanbod van werkenden en werkzoekenden is er geen werkloosheid PRAKTIJK Vraag & aanbod van arbeid sluit niet helemaal op elkaar aan Dit komt doordat arbeid heterogeen is Hierdoor kunnen er tegelijkertijd vacatures en werkzoekenden zijn Verder heb je te maken met arbeidswetgeving, cao en het minimumloon

34 LOONVORMING MINIMUMLOON Een door de overheid ingesteld minimumprijs voor arbeid. Om arbeiders te beschermen tegen een hongerloon Heeft vooral invloed op de onderkant van de arbeidsmarkt: bij de laagproductieven wordt de prijs van arbeid niet bepaald door vraag & aanbod, maar door het minimumloon. Het minimumloon zal boven de evenwichtsprijs zijn. Hierdoor zal de vraag naar arbeid afnemen en het aanbod van arbeid toenemen. Er ontstaat werkloosheid ,5 2,5 R s B A vraag T C E Minimumloon D Evenwichtsprijs Werkloosheid V U aanbod

35 Maken 4.8 t/m 4.11 LOONVORMING MINIMUMLOON Probleem bij het minimumloon: Laagopgeleiden en laagproductieven vinden moeilijker werk, omdat de werkgevers ze niet aannemen (ze kosten meer dan ze opbrengen) Prijsregulering door de overheid Het verstoort het marktmechanisme Gevolg: hetverdeling van welvaart ten gunste van de werknemer Gevolg: per saldo welvaartsverlies Er ontstaat structurele werkloosheid: er is een blijvend overschot aan aanbieders bij het minimumloon ,5 2,5 R s B A vraag T C E Minimumloon D Evenwichtsprijs Werkloosheid V U aanbod

36 LOONVORMING: CAO INDIVIDUELE ARBEIDSOVEREENKOMST Contract tussen de individuele werknemer en de werkgever Onderscheid tussen primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden Primaire arbeidsvoorwaarden: loon + arbeidstijd Secundaire arbeidsvoorwaarden: bv. Reiskostenvergoeding, vakantieregeling, kinderopvang, scholingsactiviteiten. COLLECTIEVE ARBEIDSOVEREENKOMST Arbeidsvoorwaarden die gelden voor iedereen in een bepaalde bedrijf of bedrijfstak Ontstaan door onderhandelingen tussen werkgevers(organisaties) en werknemers organisaties à de vakbond Werkgevers moeten alle werknemers: zowel de leden als de niet-leden- de afspraken van het cao betalen

37 ZELFBINDING Onderhandelingen tussen werkgevers- en werknemersbonden kan er hard aan toe gaan. Werknemers willen vaak betere arbeidsvoorwaarden en werkgevers kunnen/willen daar niet altijd in mee gaan Zelfbinding: je vrijwillig binden aan een bepaalde strategie om de tegenstander te beïnvloeden. Zelfbinding is alleen effectief als deze geloofwaardig is

38 Maken 4.12 t/m 4.34 VERPLICHT LID VAN DE VAKBOND MEELIFTEN WEL OF NIET LID. GEVANGENEN DILEMMA Als een cao avv wordt verklaard profiteren leden en niet-leden Leden betalen wel contributie De vakbond staat alleen sterk met voldoende leden P betaalt contribut ie Anderen betalen contributie ja nee ja nee 25 0