Samenvatting door een scholier 3455 woorden 13 februari keer beoordeeld. Onderdeel 2: Markten. Hoofdstuk 3: Hoe werken markten?

Transcriptie

1 Samenvatting door een scholier 3455 woorden 13 februari keer beoordeeld Vak Methode Economie Percent Onderdeel 2: Markten Hoofdstuk 3: Hoe werken markten? 3.1 Markten Marktmechanisme: Vragers + Aanbieders à Markt Soorten markten: Aantal aanbieders: 1. Een aanbieder: Veerboot eigenaar 2. Enkele aanbieders: Benzinestations 3. Veel aanbieders: Koffie (één verkoper heeft geen invloed op de wereldmarktprijs) Aard product: 1. Homogeen (overal gelijk): consument maakt geen onderscheid tussen het ene product en het andere (aardappelen) 2. Heterogeen (nergens gelijk) : consument maakt wel onderscheid tussen verschillende productvarianten (mobiele telefoons) Soorten marktvormen: Aantal aanbieders Aard van het product Marktvorm Één Homogeen Monopolie weinig Heterogeen Heterogeen oligopolie Weinig Homogeen Homogeen oligopolie Pagina 1 van 15

2 Veel Homogeen Volkomen concurrentie Veel Heterogeen Monopolistische concurrentie 1. Monopolie: Leidingwater 2. Oligopolie: Supermarkt 3. Volkomen Concurrentie: Koffie 4. Monopolistische Concurrentie: Restaurants Perfecte en niet-perfecte markten: 1. Perfect werkende markten: veel aanbieders, homogene producten, 1 aanbieder kan prijs niet beïnvloeden, evenwichtsprijzen 2. Niet-perfect werkende markten: 1 aanbieder kan prijs wel beïnvloeden 3.2 Hoe werken perfecte markten? Prijs stijgt à Gevraagde hoeveelheid daalt Prijs daalt à Gevraagde hoeveelheid stijgt Vraagcurve: dalend verloop, want: dalende prijs à meer Verkoop, stijgende prijs à minder verkoop Het aanbod: Prijs stijgt à Aangeboden hoeveelheid stijgt Prijs daalt à Aangeboden hoeveelheid daalt Aanbodcurve: stijgend verloop, want: dalende prijs à minder Aanbod, stijgende prijs à meer aanbod Evenwicht: Evenwichtsprijs = hotdogs aangeboden, hotdogs gevraagd Verschuiving van het evenwicht: Popconcert: meer vraag dus hogere prijs, bij hetzelfde Aanbod à evenwichtsprijs Hoofdstuk 4: De consument 4.1 Het consumentensurplus Pagina 2 van 15

3 Betalingsbereidheid = bepaald bedrag dat je maximaal wilt uitgeven. Consumentensurplus = verschil tussen betalingsbereidheid en prijs die je moet betalen Marktprijs daalt à consumentensurplus stijgt 4.2 De vraagcurve nader bekeken Vraagvergelijking = B.V. qv = - p +7 Vraagcurve: De vraagcurve verschuift: Stel tijdje later vraagvergelijking = qv = - p + 8 Een verschuiving van vraagcurve naar rechts komt omdat bij elke prijs meer producten worden gevraagd. Oorzaken: 1. Budget consument is toegenomen. 2. Voorkeur van consument voor dat product is toegenomen. 3. Prijs van andere producten verandert. 4. Aantal vragers neemt toe. Substitutiegoederen en complementaire goederen: 1. Substitutiegoederen: Vis/vlees, kebabtent/snackbar, aardbeien/bosbessen. 2. Complementaire goederen: Auto/benzine, printers/inktpatronen. - Vis duurder: minder vis vraag, meer vlees vraag (vlees vraagcurve naar rechts) - Printers goedkoper: meer printer vraag, meer inktpatroon vraag (printer/inktpatroon vraagcurve naar rechts. Twee soorten verschuiving: 1. Verschuiving langs de vraagcurve 2. Verschuiving van de vraagcurve De prijselasticiteit Prijselasticiteit = hoe reageert gevraagde hoeveelheid op prijsverandering? Oorzaak : prijsverandering à gevolg : verandering gevraagde hoeveelheid text{prijselasticiteit} = frac{text{procentuele verandering gevraagde hoeveelheid}}{text{procentuele Pagina 3 van 15

4 verandering prijs}} B.V. Prijselasticiteit paprika s: Qv = - 2 p + 6 Procentuele verandering = Nieuw - Oud : Oud x 100%. In stappen: 1. Bereken de procentuele verandering van de VRAAG 2. Bereken de procentuele verandering van de PRIJS 3. Bereken prijselasticiteit (%Dvraag) : (%Dprijs) De uitkomst Ev = -2 betekent dat de hoeveelheidverandering 2 x zo groot is. B.V.: als de prijs met 1% daalt, neemt de gevraagde hoeveelheid met 2% toe. Inelastisch = tussen -1 en 0 Elastisch = alles buiten -1 en De inkomenselasticiteit Inkomenselasticiteit van de gevraagde hoeveelheid = hoe reageert gevraagde hoeveelheid op verandering van het inkomen? Ey = (% qv) : (% inkomen) Inkomen stijgt à gevraagde hoeveelheid stijgt Veel stijging gevraagde hoeveelheid : luxegoederen (buitenlandse vakanties) Weinig stijging gevraagde hoeveelheid : noodzakelijke goederen (brood) Noodzakelijke goederen: Stappen: Bereken de procentuele verandering van de VRAAG Bereken de procentuele verandering van het INKOMEN Bereken inkomenselasticiteit (% vraag) : (% inkomen) Noodzakelijk product = als inkomenselasticiteit kleiner is dan 1 Luxegoederen: Stappen: zie noodzakelijke goederen. Luxeproduct = als inkomenselasticiteit groter is dan 1 Pagina 4 van 15

5 Inferieure goederen: B.V. Consument krijgt inkomen stijging à producent vervangt goedkope speklappen voor duurdere biefstuk à inkomen stijgt à gevraagde hoeveelheid speklappen daalt. B.V. : inkomen stijgt à consument gaat naar India i.p.v. Duitsland op vakantie à vraag voor vakantie Duitsland daalt. Inferieur product = inkomen stijgt, vraag daalt. Statusgoederen: Statusgoederen = gekocht goed wat een ander niet kan kopen (villa in het Gooi) Hoofdstuk 5: De producent 5.1 Kosten en opbrengsten Kosten = de daadwerkelijke uitgaven 1. Constante kosten = CK = huur, vaste loon personeel etc. 2. Variabele kosten = VK = in te kopen grondstoffen, inval personeel etc. TK = TVK + TCK CK hangen af van productiecapaciteit = de maximaal te produceren hoeveelheid producten VK hangen af van de werkelijke productie = benutting productiecapaciteit TK = totale kosten TVK = variabele kosten per stuk x het aantal geproduceerde eenheden TK = B.V. : 20q TK = B.V. : 20 x = Kostenvergelijking = berekening van verband tussen productie en hoogte v/d TK. V.B. : producent mobiele telefoons: TK = 20q TK = 20 x = (euro) Opbrengsten: Opbrengsten = omzet = waarde verkochte goederen Algemene formule: TO = pq TO = Totale opbrengsten p = Marktprijs q = verkochte hoeveelheid (afzet) Pagina 5 van 15

6 Kortom: Totale opbrengsten (omzet) = prijs x afzet q = productie/afzet à we zullen geen onderscheid tussen die twee maken à we gaan er van uit dat er precies evenveel eenheden geproduceerd als verkocht worden. Weten we de marktprijs? à opbrengstenvergelijking! Opbrengstenvergelijking = B.V. : 1 mobieltje = 45 euro TO = 45q Ze verkopen mobieltjes TO (omzet) = x 45 = euro P.S.: Grafiek: 1. KOSTEN/OPBRENGSTEN à Y-as 2. PRODUCTIE /AFZET à X-as 5.2 Berekening van de winst Winst = Verschil tussen opbrengsten en kosten Winst IS ANDERS DAN opbrengsten! Opbrengst = omzet = Omzet - kosten = winst Totale winst: TW = Totale winst TW = TO - TK B.V.: 1. Kostenvergelijking = TK = 20q Opbrengstenvergelijking = TO = 45q Winstvergelijking: TW = TO - TK TW = 45q - (20q ) TW = 45q - 20q TW = 25q AppleMark Pagina 6 van 15

7 Het verband tussen OMZET,KOSTEN en WINST. FOTO: 1. Bij productie & verkoop van 0 telefoons à verlies van Meer productie à minder verlies 3. Bepaald moment: bedrijf schuldvrij 4. Moment schuldvrij à verlies wordt winst, winst neemt toe 5. Waarom winst? Verkoopprijs hoger dan variabele kosten per stuk. 6. Geproduceerde telefoon = 20, verkochte telefoon levert 45 winst op. 7. Elke geproduceerde en verkochte telefoon = 25 winst 8. Break-evenpunt = bij telefoons Break-evenpunt: Break-evenpunt = punt van verlies à winst Break-evenafzet = hoeveelheid telefoons die verkocht worden bij break-evenpunt & komt overeen met het snijpunt van TO - TK-curve Break-evenomzet = wat je in je kassa hebt na break-evenafzet Maximale winst: TO (25.000) = x 45 = TK (25.000) = x = TW (25.000) = Want, productiecapaciteit = Maximaal te behalen winst = Het effect van prijsveranderingen: Stel verkoopprijs daalt à 30,-. TO = x 30 = TK = x = TW = = Het producentensurplus Verkoopbereidheid = Bedrag dat aanbieders minimaal voor hun product willen ontvangen Producentensurplus = verschil tussen marktprijs en verkoopbereidheid Stel marktprijs per bloemkool = 1,80 1. Persoon A heeft een verkoopbereidheid van 1,20 dus een producentensurplus van 0, Persoon B heeft een verkoopbereidheid van 1,50 dus een producentensurplus van 0,30 Pagina 7 van 15

8 Kortom; producentensurplus = marktprijs - verkoopbereidheid 5.4 De aanbodcurve nader bekeken Aanbodvergelijking = verband aangeboden hoeveelheid product en prijs product B.V.: qa = 5p qa = aangeboden p = prijs product In de grafiek van een aanbodvergelijking bevindt zich een aanbodcurve. Prijst stijgt à aangeboden hoeveelheid stijgt De aanbodcurve verschuift: Nieuwe vergelijking: qa = 5p Verschuiving aanbodcurve naar rechts = bij dezelfde prijs meer aanbod Oorzaken: 1. Afname productiekosten 2. Verbetering productietechnieken 3. Toename aanbieders à aangeboden hoeveelheid neemt toe Hoofdstuk 6: Perfect werkende markten 6.1 Evenwicht op een perfect werkende markt Eigenschappen van perfect werkende markten: 1. Veel aanbieders à individuele aanbieder geen invloed op marktprijs 2. Veel vragers à individuele vrager geen invloed op de prijs 3. Homogene goederen à het maakt de vrager niet uit bij welke aanbieder hij het product koopt Andere kenmerken perfect werkende markten: 1. Vrije toe- en uittreding = iedere vrager mag ieder product kopen. 2. Doorzichtige markt = alle vragers en aanbieders kunnen alles weten wat er op de markt gebeurt. Marktevenwicht = waar vraagcurve en aanbodcurve snijden Twee vergelijkingen om evenwicht te bepalen: P = Prijs à CENTEN PER KG. qa & qv = Hoeveelheden à x KG Pagina 8 van 15

9 Tekstvak: } Tekstvak: marktmodel1. Vraagvergelijking: qv = -10p Aanbodvergelijking: qa = 15p Evenwichtsvoorwaarde: qv = qa Evenwichtsvoorwaarde = gevraagde hoeveelheid is gelijk aan aangeboden hoeveelheid à door concurrentie komt evenwichtsprijs tot stand. - Hogere prijs dan evenwichtsprijs à overschot à verkopers verlagen prijzen - Lagere prijs dan evenwichtsprijs à tekort à verkopers verhogen prijzen 1. Formule evenwichtsprijs à Oplossen marktmodel à evenwichtsvoorwaarde waarin vraag- en aanbodvergelijking: qv = qa -10p = 15p p = p = Evenwichtsprijs à p = : 25 = Formule evenwichtshoeveelheid à evenwichtsprijs invullen in aanbodvergelijking/vraagvergelijking à q = 15 x = Evenwichtsprijs = 320 cent = 3,20 per kg. Bij (1.800 x 1.000) kg aan verhandelde producten. Om aan te geven dat het om evenwichtswaarden gaat van prijs/hoeveelheid krijgen p en q een liggen streepje erboven. 3. Formule marktomzet à evenwichtsprijs x evenwichtshoeveelheid Marktomzet = p x q (met liggend streepje) Verschuiving van de vraagcurve: Inkomen consument stijgt à groter budget à vraagcurve verschuift naar rechts Nieuwe vraagvergelijking: qv = -10p Vraagvergelijking: qv = -10p Aanbodvergelijking: qa = 15p Pagina 9 van 15

10 Evenwichtsvoorwaarde: qv = qa Na berekening zien we nieuwe evenwichtsprijs = 360 centen Na berekening zien we nieuwe evenwichtshoeveelheid = x Kortom à hogere prijs, hogere aangeboden hoeveelheid Verschuiving van de aanbodcurve: Nieuw type oogstmachine à aanbieders willen bij dezelfde prijs meer aanbod à aanbodcurve verschuift naar rechts qa= 15p Vraagvergelijking: qv = -10p Aanbodvergelijking: qa = 15p Evenwichtsvoorwaarde: qv = qa 6.2 Hoe perfect zijn perfect werkende markten? Totaal surplus = consumentensurplus + producentensurplus Consumentensurplus à voor gezamenlijke consumenten die bereid zijn meer te betalen dan de marktprijs Producentensurplus à voor gezamenlijke producenten die bereid zijn het product voor een lagere prijs dan de marktprijs te verkopen Hoe groter surplus, hoe groter bijdrage betreffende product Andere prijs en andere hoeveelheid dan evenwicht à totale surplus hoger? Nee. Waarom is het surplus maximaal? 1. Perfect werkende markten à marktevenwicht situatie waarbij het totale surplus maximaal is. Het gezamenlijke voordeel is maximaal en niemand kan nog extra voordeel behalen zonder dat iemand anders erop achteruit gaat. 2. Perfect werkende markt = transparant à kopers en verkopers weten elkaars voordelen. 3. Voor kopers/verkopers voordeel door tot koop/verkoop over te gaan. 4. Proces gaat door tot evenwichtsprijs à totdat totale surplus is bereikt (bij evenwichtsprijs) 5. Een verhandelde hoeveelheid groter dan de evenwichtsprijs zal niet gaan, aangezien daar de betalingsbereidheid lager is dan de evenwichtsprijs en de verkoopbereidheid hoger dan de evenwichtsprijs. 6. CONCLUSIE = als prijs op perfect werkende markten in vrijheid tot stand komt, het totale surplus maximaal is. Pagina 10 van 15

11 Als markten door vrijheid een maximaal surplus hebben, waarom belemmert de overheid die vrijheid dan? Redenen: 1. De meeste producten worden aangeboden op niet-perfect werkende markten, 2. Vaak brengen productie/consumptie externe goederen mee. Externe goederen = de onbedoelde gevolgen van het streven naar welvaart door de één voor de welvaart van de ander. 3. Marktprijs wordt te hoog of laag gevonden à overheid kan ingrijpen door minimum/maximumprijzen vast te stellen. 6.3 Minimumprijzen en maximumprijzen Minimumprijzen, het voorbeeld van de Europese landbouw: Na 2e wereldoorlog zag Europese landbouw 2 problemen: 1. Veel agrarische producten waren goedkoper op wereldmarkt dan in Europa 2. Evenwichtsprijs was zo laag dat boeren nauwelijks inkomen kregen. Lage prijs was resultaat dat vraag naar landbouwproducten langzaam toenam terwijl productiviteit steeg. Er kwam gemeenschappelijk landbouwbeleid : Europese Economische Gemeenschap. Drie doelen beleid: 1. Goedkope invoer uit niet-europese landen werd met heffing ( = invoerrecht) belast zodat niet- Europese producten minstens even duur werden als Europese. 2. Binnen Europa werd minimumprijs ingesteld, een gegarandeerde prijs die Europese boeren altijd voor hun producten zouden ontvangen. 3. Boeren ontvingen exportsubsidie zodat ze toch konden exporteren naar niet-eeg-landen. Minimumprijs = bedoeld om aanbieders te beschermen à er wordt dan minder gevraagd à meer aangeboden à overschot. Overheid garandeert de boeren dat ze het overschot opkoopt; de minimumprijs wordt ook garantieprijs genoemd. Kosten van het beleid worden uiteindelijk door burger betaald langs 2 wegen: 1. Consument betaalt hogere minimumprijs dan evenwichtsprijs. 2. Kosten voor opkopen van de overschotten worden via belastingen aan de burger in rekening gebracht. Er is afgesproken om het stelsel van minimumprijzen geleidelijk af te bouwen à i.p.v. minimumprijzen komt inkomenssteun voor boeren. Doel: - Kunstmatige hoge prijzen verdwijnen - Boeren die dat nodig hebben ontvangen aanvulling op inkomen Op dit moment bestaat het landbouwbeleid binnen de EU uit ingewikkelde lappendeken van interventieprijzen en inkomenssteun. Pagina 11 van 15

12 Het minimumloon: Arbeidsmarkt = komen vraag naar arbeid + aanbod van arbeid samen. Werkgelegenheid komt van bedrijven/overheid. Aanbod van arbeid is de beroepsbevolking. Vraagcurve arbeidsmarkt dalen: loon daalt à werkgevers nemen meer werknemers Aanbodcurve arbeidsmarkt stijgt: loon stijgt à arbeidsaanbod zal toenemen Kenmerken arbeidsmarkt: 1. Arbeidsmarkt bestaat uit vele deelmarkten, voor elk beroep één. 2. Arbeidsmarkt = geen perfecte markt. De loonvorming van veel functies komt tot stand in 1 onderhandelingsproces tussen vakbonden aan aanbodkant & werkgevers aan vraagkant. Resultaat wordt vastgelegd in Collectieve ArbeidsOvereenkomst (CAO). Binnen CAO is ruimt voor handelen over arbeidsvoorwaarden. 3. Op de arbeidsmarkt geldt een minimumloon. Minimumloon heeft voordelen en nadelen: - Voordelen: werknemers die niet zo productief zijn ontvangen toch een inkomen dat niet onder een sociaal aanvaardbaar minimum komt. - Nadelen: het kan werkloosheid veroorzaken. Minimumloon werkt hetzelfde als minimumprijs op goederenmarkten: er ontstaat overschot. Bij het minimumloon zijn werkgevers geneigd weinig werknemers te nemen. Aan andere kant willen mensen bij het minimumloon veel werken waardoor aanbod arbeid groot is. Werkloosheid = verschil tussen vraag en aanbod CONCLUSIE: aan het instellen van minimumlonen zijn maatschappelijke kosten verbonden in de vorm van werkloosheid. Maximumprijzen: Minimumprijzen: bescherming aanbieder. Maximumprijzen: bescherming vrager. Omdat er veel mensen zijn die meer willen/kunnen betalen dan maximumprijs ontstaat er vaak een zwarte markt. Zwarte markt = door meer te betalen toch gewenste product te krijgen (B.V. huis). Hoofdstuk 7: niet-perfect werkende markten 7.1 Het monopolie Monopolist = enige aanbieder. Waarom bestaan monopolies? Pagina 12 van 15

13 - Overheid geeft aanbieder alleenrecht (octrooi/patent) voor verkoop van bepaald product = Wettelijk monopolie. - Afzetmarkt is te klein voor meerdere aanbieders = Natuurlijk monopolie. - Aanbieders gaan samenwerken (d.m.v. afspraken over prijzen) = Collectieve monopolie. De afzetcurve van een monopolist: Perfecte markt: prijs komt tot stand d.m.v. vraag en aanbod. Deze prijs is voor een individuele aanbieder een onveranderbaar getal. Een monopolist daarentegen is enige aanbieder van 1 bepaald product. De hele marktvraag komt bij de monopolist terecht. De afzetcurve van de monopolist valt ook samen met de vraagcurve. Vraagt monopolist hogere prijs à neemt gevraagde hoeveelheid (afzet) af Vraagt monopolist lagere prijs à neemt gevraagde hoeveelheid (afzet) toe Monopolist stelt prijs vast d.m.v. een punt te kiezen waar de winst maximaal wordt. Prijsdiscriminatie: Prijsdiscriminatie = een aanbieder verkoopt hetzelfde product tegen verschillende prijzen aan verschillende kopergroepen (B.V. treinkaartje). Prijzen worden gediscrimineerd op leeftijd of naam anders kun je het product op de ene markt goedkoop inkopen en op de andere markt voor veel meer geld verkopen. Prijsdiscriminatie kan voor aanbieder profijtelijk zijn. Voorwaarden: - De deelmarkten moeten gescheiden zijn. - De vraag op de deelmarkt is waarop de aanbieder zijn prijs verlaagt, moet voldoende elastisch zijn. Zo niet, dan levert een prijsverlaging weinig extra vraag op. - Als er een deelmarkt is waarop de aanbieder zijn prijs verhoogt moet de vraag op die deelmarkt niet al te elastisch zijn. Anders loopt de gevraagde hoeveelheid te snel terug. 7.2 Marginale kosten en marginale opbrengsten: Marginale kosten = de extra kosten bij uitbreiding van de productie met één eenheid. Marginale opbrengsten = de extra opbrengsten als de afzet met één eenheid toeneemt. B.V.: Een rederij vaart toeristen rond in haven. Uitsluitend groepen kunnen de rondvaarten boeken. De constante kosten zijn 500 De variabele kosten zijn 150 Hoe hoog zijn de marginale kosten van een rondvaart? De MK zijn de extra kosten als er één rondvaart meer wordt gemaakt. Elke extra rondvaart kost 150 à Pagina 13 van 15

14 Marginale kosten: 150 en zijn steeds gelijk aan variabele kosten per stuk. Formule: TW is maximaal als geldt: MO = MK 7.3 Andere niet-perfecte marktvormen: Tussen volkomen concurrentie & monopolie bevinden zich oligopolie en monopolistische concurrentie. Deze marktvormen hebben monopolie-achtige trekken, omdat de aanbieders (binnen grenzen) hun eigen prijs kunnen bepalen. Producten die op dit soort markten verhandeld worden zijn heterogeen. Aanbieders van dit soort markten doen aan productdifferentiatie = aanbieder probeert zichzelf van andere aanbieders te onderscheiden. Oligopolie: Supermarkt is oligopolie. Verschillen tussen supermarkten zijn afstand, prijs, luxe, assortimenten, aantrekkelijkere presentatie van de producten. Kortom: ze zoeken naar een unique selling point. Gedrag aanbieders is onvoorspelbaar: - Het aantal aanbieders is klein, zo klein dat ze op elkaars acties reageren. - Vaak is er een marktleider, de grootste aanbieder (Biermarkt: Heineken, Supermarkt: Albert Heijn, Benzinemarkt: Shell). - De verleiding om onderlinge afspraken (kartelvorming) te maken is groot. Kartelvorming is verboden! Monopolistische concurrentie: Ook hier is productdifferentiatie en het unique selling point belangrijk. Hapje eten in stad: veel aanbieders die elk een eigen productvariant aanbieden à monopolistische concurrentie.. Aanbieders op monopolistische concurrentie markt hebben enige ruimte om de prijs te variëren. Maar ruimte is zeer beperkt want: veel aanbieders, klant gaat naar concurrent als eigenaar de prijs in de betalingsbereidheid van klant te hoog vaststelt. Winst is niet hoog op deze marktvorm. Wanneer wél winst à snel meer aanbieders. 7.4 Niet-perfecte markten en de overheid: Veel concurrentie à lage prijzen. Kartel = samenwerking tussen juridisch zelfstandige ondernemingen met het doel de onderlinge concurrentie te beperken. In Nederland zijn kartels verboden. Overheid voert daarom mededingingsbeleid = beleid om concurrentie te bevorderen. Uitgevoerd door de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa). Pagina 14 van 15

15 Tegengaan van ongewenste concentratie: Bij fusering/overneming van ondernemingen à minder aanbieders à meer concentratie à minder concurrentie. Concentratie = verschijnsel dat beslissingen over de productie van goederen en diensten door een steeds kleiner aantal ondernemingen worden genomen. Pagina 15 van 15