LESBRIEF VERVOER. havo 4 blok 3

Transcriptie

1 LESBRIEF VERVOER havo 4 blok 3

2 Inhoud Met de taxi of met de fiets (kosten, opbrengsten, winst, mo, mk) Verzekeren tegen risico (verzekeren) De lucht in (vraag, aanbod, surplus) Het beroepsgoederenvervoer over de weg (arbeidsmarkt) Hoe gevoelig is de automobilist (elasticiteiten)

3 Hoofdstuk 2 Met de taxi of met de fiets Huiswerk 2.1 t/m 2.37

4 Marktaandeel Huiswerk 2.1 t/m 2.2 Geeft weer welk deel van de totale markt in handen is van een onderneming. Marktleider: onderneming met het grootste marktaandeel In procenten van de afzet!"#$% '!( )$ *()$+($,-(.!"#$% '!( )$ %*%!/$,!+0% In procenten van de omzet x 100% *,#$% '!( )$ *()$+($,-. *,#$% '!( )$ %*%!/$,!+0% x100% Probleem: de omzet is afhankelijk van de prijs van het product. Geeft geen juiste weergave van het marktaandeel.

5 Totale Opbrengst (TO) Formule TO = p * q p = (verkoop)prijs q = afzet (aantal stuks)

6 Totale Kosten (TK) Formule TK = TVK + TCK TVK = gvk * q TVK = Totale variabele kosten TCK = Totale constante kosten q = afzet gvk = gemiddelde variabele kosten Variabele kosten Altijd afhankelijk van het aantal te produceren stuks Vaak overeenkomstig met productiekosten Voorbeelden: materiaal, benzine, water, energie, arbeidskosten (loon) die afhankelijk zijn van het aantal te maken stuks. Constante Kosten Zijn er altijd, ook als er niet wordt geproduceerd DUS NIET AFHANKELIJK VAN DE PRODUCTIE Voorbeelden: hypothecaire lasten, huur, afschrijvingen, reclamekosten, arbeidskosten van bijvoorbeeld de directie/ administratie

7 Totale Winst (TW) Huiswerk 2.3 t/m 2.7 Formule TW = TO TK Negatieve winst = verlies Winst is maximaal bij MO = MK

8 TO en TK berekenen en in een grafiek! TO = 2q TK = 0,5q q TO 2*0 = 0 2*1000=2000 2*3000=6000 2*5000= TK 0,5*0+4500=4500 0,5* = 5000 TO TK 0,5* =6000 0,5* = , q

9 Break-even-point! TO = 2q TK = 0,5q q TO 2*1000=2000 2*3000=6000 TK 0,5* = 5000 TO TK 0,5* =6000 Break-Even-Point Waar de kosten exact gelijk zijn aan de opbrengsten. De winst is 0. Formule: TO=TK p*q = gvk*q+tck (p-gvk)*q=tck Huiswerk 2.8 t/m BEO 4,5 0 BEP BEA 3 5 q q = 2q = 0,5q ,5q=4500 q=4500/1,5 q= (9:.'0)

10 MO=MK MO = Marginale Opbrengsten De extra opbrengst van het extra verkochte product Vaak gelijk aan de verkoopprijs (prijs) van het product MK = Marginale Kosten De extra kosten voor het maken van het extra product Vaak gelijk aan de variabele kosten van dat extra product Als MO > MK dan zal de winst toenemen Als MO < MK dan zal de winst afnemen Als MO = MK is er maximale wist bereikt 1 Huiswerk 2.12 t/m 2.37 MO = MK Bij 1 extra product voorbij MO =MK zal de TW afnemen. Pas na het break-even-point 2 zal er verlies geleden worden 2

11 Hoofdstuk 3 Verzekeren tegen risico Huiswerk 3.1 t/m 3.22

12 Waarom verzekeren? Verplichte verzekeringen Risico aversie: afkerig tegen risico en daarom verzekeren Verzekering is een overeenkomst tussen verzekeraar en verzekerde. De verzekerde betaalt een bedrag (PREMIE) aan de verzekeraar in ruil voor de garantie dat de schade (gedeeltelijk) wordt vergoed. Verzekeraar is een aanbieder, verzekerde is de vrager De grote van de vraag naar een verzekering is afhankelijk van de risico-aversie van de consument Hoe hoger de premie, hoe lager de vraag naar de verzekering

13 Premie berekenen Huiswerk 3.1 t/m 3.2 De hoogte van de premie is gebaseerd op: De kans op schade De hoogte van de verwachte schade De hoogte van de kosten van de verzekeringsmaatschappij De winst die de verzekeringsmaatschappij wilt behalen Formule premie = kans op schade x gemiddelde hoogte van de schade + winstopslag + totale kosten!! Oefenen met opgave 3.2!!

14 Problemen bij verzekeren 1 Huiswerk 3.3 t/m 3.5 Averechtse selectie Ø Lage risico s zeggen hun verzekering op, omdat de premie meer kost dan de eventuele schade. De verzekeraar blijft alleen over met de slechte(re) risico s. De kosten stijgen. OPLOSSINGEN Ø Verplicht verzekeren (verplichte solidariteit) Ø Premiedifferentiatie (slechte risico s betalen meer dan de goede risico s) Ø Bonus-Malus (korting op de premie bij geen schade, hogere premie bij wel schade) Lage risico s betalen meer premie dan ze bij evt. schade ontvangen Lage risico s zeggen de verzekering op. Verzekeraar blijft over met slechtere risico s Premie stijgt

15 Problemen bij verzekeren 2 Moreel Wangedrag Ook wel moral hazard Omdat je verzekerd bent, ga jij je slecht/immoreel gedragen Je neemt meer risico, want de verzekering betaalt toch wel OPLOSSINGEN Instellen eigen risico: de eerste deel van de schade betaal je zelf, daarna pas de verzekeraar.

16 Problemen bij verzekeren 3: Asymmetrische informatie Huiswerk 3.6 t/m 3.22 De ene partij (verzekerde, werknemer etc.) weet meer dan de andere partij (verzekeraar, werkgever etc.) Bij verzekeringen weet de verzekerde meer over het risico dan de verzekeraar. Het is voor de verzekeraar door asymmetrische informatie erg lastig om vooraf de risico s van individuele verzekerden in te schatten, dit maakt premiedifferentiatie slecht mogelijk Om dit te overwinnen zal de verzekeraar extra onderzoek doen. Dit verhoogt de transactiekosten (kosten die worden gemaakt om de overeenkomst te realiseren). Moreel wangedrag en asymmetrische informatie kunnen ertoe leiden dat vragers (verzekerden) en aanbieders (verzekeraars) elkaar niet meer kunnen vinden. De premie wordt te hoog. In dat geval spreken we van marktfalen: de markt functioneert niet meer

17 Hoofdstuk 4 De lucht in Huiswerk 4.1 t/m 4.37

18 Waardoor neemt de vraag toe of af? Huiswerk 4.1 t/m 4.3 De vraag naar een product kan bepaald worden door: Ø Een toe of afname van de bevolking Ø Een toe of afname van het inkomen Ø Een toe of afname behoeften (trends/populariteit) Ø Een toe of afname van de prijs van een substitutie goed Ø Ø Substitutiegoederen zijn vergelijkbare goederen waarmee je het kan vervangen. Denk aan Pepsi of Coca Cola Deze goederen concurreren met elkaar Ø Een toe of afname van de prijs van een complementair goed Ø Ø Complementaire goederen zijn aanvullende goederen, ze horen bij elkaar Denk aan broeken en broekriemen, popcorn en cola bij de bioscoop

19 Betalingsbereidheid & Consumentensurplus Betalingsbereidheid: Het bedrag dat de consument maximaal wilt betalen voor het product. Jessica wilt voor een treinreis naar Parijs 20,- betalen, Maarten heeft er 35 voor over en Sander 65 CS = Consumentensurplus: Het welvaartsvoordeel van de consument bij de marktprijs. Het verschil tussen de prijs dat je wilt betalen en wat het kost Het verschil tussen de marktprijs en de betalingsbereidheid Formule: L*B*0, Huiswerk 4.4 t/m

20 De vraaglijn (Qv) Het verband tussen de vraag en de prijs kan worden weergegeven met een fucntie voor Qv en de vraagcurve (vraaglijn) Als de prijs van een product stijgt, zal de vraag dalen Het verband tussen de prijs en de vraag is negatief! Als de prijs (p) stijgt, dan zal de vraag (Qv) dalen Qv = Gevraagde hoeveelheid p = prijs q = hoeveelheid -a = richtingscoëfficiënt (gegeven) b = constante (gegeven) Qv = -ap+b VB: Qv= -0,5p + 80

21 De vraaglijn (Qv) Huiswerk 4.6 t/m 4.7 a) Qv= -0,5 * o = 100 b) 0= -0,5p ,5p=100 p = 100/0,5 p = 200 De vraagfunctie naar vliegreizen amsterdamparijs Qv= -0,5p a) Bereken de vraag (Qv) bij een prijs van 0 b) Bereken de prijs (p) wanneer Qv=0 c) Maak een verhoudingstabel d) Vul neem de grafiek over en teken de vraaglijn. e) Stel de prijs wordt vastgesteld op 150. Hoeveel afnemers zijn er dan? f) Teken een horizontale lijn bij p=150 g) Arceer het consumentensurplus h) Bereken het consumentensurplus P P Qv CS = 50 * 25 *0,5 CS = 625 o q 100

22 Verschuivingen van de vraaglijn Verschuiving over of langs de vraaglijn Oorzaak is een prijs verandert! Als de prijs stijgt dan neemt de vraag af Als de prijs daalt dan neemt de vraag toe Verschuiving van de vraaglijn De lijn kan naar rechts verschuiven: bij elke prijs neemt de vraag toe! De lijn kan naar links verschuiven: bij elke prijs neemt de vraag af. Aantal vragers verandert Prijzen van substitutie goederen veranderen Prijzen van complementaire goederen veranderen Behoeften van consumenten veranderen.

23 Ceteris Paribus Huiswerk 4.7 t/m 4.9 De voorwaarde dat alle andere voorwaarden gelijk blijft. Zonder deze voorwaarde kun je geen uitspraken doen over een oorzaakgevolgrelatie

24 De aanbodlijn (Qa) Als de prijs (p) stijgt neemt het aanbod (Qa) toe Een positief verband tussen prijs en aanbod De aanbodlijn zal altijd stijgen Producentensurplus: het welvaartsvoordeel van de producent bij de evenwichtsprijs/marktprijs Formule L*B*0,5 Qa = Aangeboden hoeveelheid p = prijs q = hoeveelheid a = richtingscoëfficiënt (gegeven) b = constante (gegeven) Qa = ap-b VB: Qa= 4p - 100

25 De Aanbodlijn(Qa) De aanbodfunctie van vliegreizen amsterdamparijs Qa= 2p a) Bereken het aanbod (Qa) bij een prijs van 0 b) Bereken de prijs (p) wanneer Qa=0 c) Bereken het aanbod (Qa) wanneer p=450 d) Maak een verhoudingstabel e) Vul neem de grafiek over en teken de aanbodlijn. f) Stel de prijs wordt vastgesteld op 300. Hoeveel aanbieders zijn er dan? g) Teken een horizontale lijn bij p=300 h) Arceer het producenten surplus i) Bereken het producenten surplus P o Huiswerk 4.10 t/m 4.11 a) Qa= 2 * o -150= -150 b) 0= 2p p=-150 p = -150/-2 p = 75 P Qa PS = 225 *450*0,5 PS = q 750

26 Verschuiving van de aanbodlijn Huiswerk 4.12 t/m 4.13 Verschuivingen lans of over de aanbodlijn Als de prijs van het product verandert, verandert de aanbodlijn niet Als de prijs stijgt, dan stijgt het aanbod Als de prijs daalt, dan daalt het aanbod Als het aantal aanbieders bij elke prijs toeneemt dan zal de aanbodlijn naar rechts verschuiven Als het aantal aanbieders bij elke prijs afneemt dan zal de aanbodlijn naar links verschuiven

27 Huiswerk 4.13 t/m 4.37 Marktevenwicht Waar vraag en aanbod aan elkaar gelijk zijn. Het snijpunt van de vraag- & aanbodlijn in de grafiek. Qa=Qv Qv= -6p+900 Qa= 4P-100 a) Teken Qv en Qa in de grafiek (4.9) en geef op de verticale as de Evenwichtsprijs (Pe) en op de horizontale as de evenwichtshoeveelheid (Qe) aan en trek een stippellijn van het snijpunt naar de assen. b) Arceer het producenten surpuls /// en het consumentensurplus \\\ c) Bereken de evenwichtsprijs en hoeveelheid Qa=Qv 4p-100=-6p p=1000 p=1000/10 p=100 Pe=100 Qa=4p-100 Qa=4* Qa=300 Qv=-6p+900 Qv 6* Qv=300 Qe=300

28 Hoofdstuk 5 Het beroepsgoederenvervoer over de weg Huiswerk 5.1 t/m 5.34

29 Vraag en aanbod op de arbeidsmarkt Huiswerk 5.1 t/m 5.5 Vraag naar arbeid (Qv) De vraag naar arbeid die in dienst is De vraag naar arbeidskracht van zelfstandigen De openstaande vacatures Werkgelegenheid: Het aantal personen met een baan: de werknemers en zelfstandigen Aanbod van arbeid (Qa) Werknemers en zelfstandigen + werklozen Qv = vraag naar arbeid Qa = aanbod van arbeid L = loon

30 Wat beïnvloed de vraag- en aanbod van arbeid? De vraag naar arbeid De economie groeit De hoogte van het loon De hoogte van het minimumloon Arbeidswetgeving Het aanbod van arbeid Omvang van de werkzame bevolking (vrouwen die toetreden tot de arbeidsmarkt) Loon Leeftijd waarop gewerkt mag worden Participatiegraad: het percentage van de bevolking tussen 15 en 67 dat tot de beroepsbevolking hoort G$+*$9HG$'*/0-(. Participatiegraad = x 100% G$+*$9H.$HIJ-0%$ G$'*/0-(.

31 Jonger dan 15 jaar Totale bevolking 15 jaar tot AOW-gerechtigde leeftijd (potentiele beroepsbevolking Werkloze beroepsbevolking Beroepsbevolking Werkzame beroepsbevolking Niet beroepsbevolking AOW Gerechtigden Beroepsbevolking Werknemers Zelfstandigen

32 De perfecte arbeidsmarkt Vraag en aanbod van arbeid vind elkaar altijd. Als de vraag- of aanbodlijn verschuift ontstaat er een nieuw evenwichtsloon Werkloosheid is tijdelijk Een markt van volledige mededinging / volkomen concurrentie Individuele vragers (naar arbeid) of individuele aanbieders (van arbeid) kunnen de evenwichtsprijs niet beinvloeden. Het product is homogeen (niet van elkaar te onderscheiden.

33 De arbeidsmarkt is niet perfect! Arbeid is geen homogeen product: Immers een notaris kan het werk van een arts niet uitvoeren en een stratenmaker niet het werk van een notaris. Arbeid is opgedeeld in verschillende deelmarkten. De markt naar docenten wiskunde of de markt naar neurologen Bij de vraag naar arbeid wordt niet alleen gekeken naar de hoogte van het gewenste loon, maar ook naar ervaring, opleiding, kennis etc. Vakbonden onderhandelen collectief over arbeidsvoorwaarden en loon De overheid heeft arbeidswetgeving ingesteld die bepalen hoe lang iemand mag werken en welk minimumloon er geldt. Er is sprake van asymmetrische informatie

34 Huiswerk 5.5 t/m 5.34 De rol van de vakbond op de arbeidsmarkt Werkgevers en werknemers onderhandelen over arbeidsvoorwaarden zoals: Loon Werktijden Vakantiedagen etc. Deze arbeidsvoorwaarden worden vastgelegd in een cao (collectieve arbeidsovereenkomst) die eventueel algemeen verbindend wordt verklaard. (het geld niet voor één bedrijf of alleen de leden van de vakbond maar voor de hele sector) Vakbonden komen op voor werknemers Werkgeversorganisaties komen op voor belangen van de werkgevers Kijken:

35 Huiswerk 6.1 t/m 6.45 Hoofdstuk 6 Hoe gevoelig is de automobilist?

36 Huiswerk 6.1 t/m 6.4 Externe effecten Externe effecten zijn de gevolgen van productie en/of consumptie voor de welvaart van een bepaald product dat niet in de prijs van dat product wordt doorberekend. Positieve externe effecten: welvaart neemt er door toe Negatieve externe effecten: welvaart neemt er door af Negatieve externe effecten kunnen worden tegen gegaan door er extra kosten op te heffen zoals accijns op alcohol, benzine of sigaretten. Hierdoor worden de effecten intern gemaakt: geïnternaliseerd in de markt.

37 Elasticiteit van de vraag (Ev) Elasticiteit van de vraag is een kengetal dat laat zien hoe gevoelig de consument is voor een prijsverandering. Of te wel: hoe groot zal het effect zijn van een prijsverandering op de vraag naar het product Wat betekent de uitkomst van de som: a) Ev is, los van het minteken, tussen 0 en 1: de vraag is dan inelastisch. De % van de vraag is < dan de % van de prijs b) Ev is 0: de vraag reageert helemaal niet op een prijsverandering. De vraag is dan volkomen inelastisch c) Ev is, los van het minteken, >1: de vraag is elastisch. De % van de vraag is > dan de % van de prijs d) Ev is, los van het minteken, 1. De verandering van de vraag is gelijk aan de verandering van de prijs. De vraag is niet elastisch of inelastisch. De % van de vraag is gelijk aan de % van de prijs Hoe bereken je de elasticiteit: De stappen a) Bereken de procentuele verandering van de prijs b) Bereken de procentuele verandering van de vraag c) Bepaal wat oorzaak en wat gevolg is: De verandering van de prijs (oorzaak) leidt tot een verandering van de vraag (gevolg) d) Pas de formule toe! 30 P E 'U % V' % 9 Bereken Ev %Qv XY:XYY x 100% = -90 XYY x 100% = 25 %p ZY:[\ [\ Ev= :]Y [\ = 3, q

38 Huiswerk 6.5 t/m 6.14 Ev en het type product Complementaire goederen Aanvullende producten Als de prijs van broeken stijgt zullen er minder broeksriemen verkocht worden (kruislingse elasticiteit) Met Kruislingse Elasticiteit kan berekend worden hoe groot het effect is Substitutiegoederen Concurrerende producten / substituten voor het product Een stijging van de prijs van Coca Cola zal leiden tot een sterke daling naar de vraag van Coca Cola à er zijn namelijk voldoende substituten! Met Kruislingse Elasticiteit kan berekend worden hoe groot het effect is

39 Huiswerk 6.15 t/m 6.18 Kruislingse Elasticiteit (Ek) Als de prijs van een concurrerend goed A harder stijgt dan de prijs van goed B zal de vraag naar product B toenemen (SUBSTITUTIEGOEDEREN) Er is een positief verband tussen de stijging van de prijs van goed A en de vraag naar goed B Als de prijs van het aanvullend goed C daalt, dan zal de vraag naar product D toenemen. Als de prijs van aanvullend goed C stijgt, dan zal de vraag naar product D afnemen (COMPLEMENTAIRE GOEDEREN) Er is een negatief verband tussen de stijging van de prijs van goed C en de vraag naar goed D Om de gevoeligheid van prijsveranderingen bij complementaire- en substitutiegoederen te meten kijken we naar de kruislingse elasticiteit FORMULE Kruislingse Elasticiteit Ek = % Qv van een product % p van een ander product OEFENEN: Uit onderzoek blijkt er het volgend verband tussen de vraag naar popcorn en de prijs van Coca Cola. Qvp= 200Pc Qvp=vraag naar popcorn Pc= Prijs Coca Cola a) Bereken de vraag naar popcorn bij een prijs van 4 b) Bereken de vraag naar popcorn bij een prijs van 3 c) Bereken Ek als de prijs stijgt van 3 naar 4 voor cola a) -200* =9.200 b) -200* =9.400 c) Ek = :[,X[e = -0,64 ZZ

40 a) De busreis is een inferieur goed: de vraag daalt ook al stijgt het inkomen. b) Ey = :Z \Y = 0,06 c) Ey = jy 1,2 Huiswerk 6.19 t/m 6.45 Elasticiteit van het inkomen (Ey) Onderscheid in typen producten Normale goederen: als het inkomen stijgt, stijgt de vraag naar deze goederen Primaire goederen: eerste levensbehoefte (eten, water, kleding) Luxe goederen: je hebt ze niet perse nodig, maar maken het leven prettiger (telefoon, ipad, TV) Inferieure goederen: als het inkomen stijgt wordt er van deze producten juist minder gevraagd (aardappels) FORMULE Inkomenselasticiteit Ey = % Qv van een product % y het inkomen OEFENEN: Tussen 1995 en 2015 is het inkomen gestegen met grofweg 50%. In dezelfde periode is het aantal km dat wordt gereden met de trein met 100% toegenomen, het aantal km met de bus met 3% afgenomen en het aantal km met de auto met 60% toegenomen a) Welk van deze goederen is een inferieur goed en waarom? b) + C Bereken Ey voor de vraag naar auto km en bus km.

41 ANTWOORDEN

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65