Vluchten, migratie en bi-culturatie : trauma of veerkracht voor vluchtelingenkinderen GEERT SERNEELS, coördinator SOLENTRA vzw Kinderen uit

Transcriptie

1 Vluchten, migratie en bi-culturatie : trauma of veerkracht voor vluchtelingenkinderen GEERT SERNEELS, coördinator SOLENTRA vzw Kinderen uit Conflictgebieden 17/10/2013

2 Overzicht Korte toelichting Solentra vzw «Hulp»relatie nader toegelicht Grote kwetsbaarheid Veerkracht nader toegelicht Aanbevelingen 2 titel

3 Voorstelling Solentra vzw Deelwerking van de Psychiatrische Afdeling voor infants, kinderen en adolescenten (PAika) Universitair Ziekenhuis Brussel Vereniging Zonder Winstoogmerk

4 Voorstelling Solentra Vertrouwenscentrum Kindermishandeling Ondervertegenwoordiging van bepaalde doelgroepen in de Kinder- en Jeugdpsychiatrie: Toename van gezinnen met een migratiegeschiedenis Prevalentie van psychische problemen: allochtone kinderen = autochtone kinderen

5 Voorstelling Solentra : werking Doelgroep Slachtoffers van een traumatische gebeurtenis Andere culturele achtergrond : migranten en vluchtelingenkinderen

6 Voorstelling Solentra :werking Aanbod Diagnostiek Therapie Supervisie, vorming en opleiding op maat Telefonische helpdesk Eigen methodiek : PACCT

7 Voorstelling Solentra :werking Algemeen: betalende consultaties Projecten: gratis consultaties Europees Vluchtelingenfonds Vluchtelingengezinnen Vlaamse Gemeenschapscommissie migrantengezinnen in het Brussels Hoofdstedelijke Gewest

8 Hulprelatie met vluchtelingen Algemene kenmerken machtsrelatie minderheid-meerderheid cultuurverschillen } zeer grote kwetsbaarheid 8 titel

9 Zeer grote kwetsbaarheid La précarité exacerbée (Furtos) = het verlies (verlammende angst voor) van sociale voorwerpen (beroep, behuizing, diploma s, ) die voor een basisveiligheid zorgen verlies leidt tot een drievoudig verlies van vertrouwen : vertrouwen in zichzelf (verlies van eigenwaarde) vertrouwen in de ander ( die mijn bestaan niet erkent) Vertrouwen in een toekomst (die dreigend wordt) Psychisch lijden dat een sociale oorsprong kent Geen hulpvraag Enkel mbt volwassenen Vluchtelingenouders interne kwetsbaarheid ten gevolge van trauma externe kwetsbaarheid ten gevolge van ballingschap en zeer beperkte rechten 9 titel

10 Zeer grote kwetsbaarheid Betekenis van vluchteling-zijn voor kinderen (met ouders) Kinderen zijn getekend Ondergaan van vertrek en gevolgen Ouders zijn zwijgzaam rond vlucht (taboe) Eigen fantasie bij jonge kinderen Boosheid bij tieners Scheiding en verlies => gemis Schuldgevoelens tegenover achtergebleven familie 10 titel

11 Zeer grote kwetsbaarheid Betekenis van vluchteling-zijn voor kinderen (met ouders) Beeld ouders = beschermers? Beperkte emotionele beschikbaarheid van ouders Confrontatie met het lijden van de ouders Snellere aanpassing dan ouders Kind als reden van vertrek Angst door onzekere toekomst 11 titel

12 Zeer grote kwetsbaarheid Betekenis van vluchteling-zijn voor kinderen (met ouders) Verlies Nieuwe taal Biculturele en tweetalige socialisatie Minderwaardigheidsgevoelens, 'er niet mogen zijn', onzekerheid, angst, gevoel ontworteld te zijn, gemis, rouw 12 titel

13 Zeer grote kwetsbaarheid Betekenis van vluchteling-zijn voor ouders Afwezigheid van traditionele referentiepunten Kwetsbare moeder-kind relatie Kwetsbare vader-kind relatie Verschillend integratieritme Kinderen = tolken => ouders = afhankelijkheidspositie 13 titel

14 Zeer grote kwetsbaarheid Betekenis van vluchteling-zijn voor ouders Spanning bij ouders door gebrek aan controle / schijnbare onverschilligheid Institutionalisering => verandering in ouderrol Afhankelijkheid Aanpassingsmoeilijkheden Ontgoocheling, schuldgevoelens, schaamte, => Verandering in gezinsrollen afgedwongen door gebeurtenissen 14 titel

15 Zeer grote kwetsbaarheid : migratie Chaotisch parcours Dwaalparcours op voorhand niet gedefinieerd, ook niet in duurtijd Onderbroken schooltijd Destructuratie in tijd en ruimte Proces van migratie gigantische verlieservaring die familierelaties en verbondenheid met de omgeving beïnvloedt Overgang zonder rituelen Inversie van generatie Gemandateerd maar verraders B. Fourez: agitatie door gebrek aan verbondenheid - Netwerk blijft bestaan - Verantwoordelijke voor je keuze, dus schuldgevoel - Een logica teruggeven door verbondenheid te creëren 15 titel

16 Zeer grote kwetsbaarheid : migratie Proces van migratie Rouwproces Ontkenning Woede Verdriet/pijn Aanvaarding Kenmerken Meerdere en soms conflicterende of onzichtbare loyaliteiten Persoonlijke waarheid versus waarheid van de groep Problematiek van racisme, discriminatie en etnocentrisme La Condicion migrante Zich hechten aan een permanent tijdelijk verblijf Ontstaan van tussenculturen gebaseerd op angst voor persoonlijke en sociale desintegratie Maatschappelijk isolement tov nieuwe en oude omgeving Stilstand in de culturele ontwikkeling Gedeprimeerde grondstemming en eenzaamheid, vooral gesomatiseerd 16 titel

17 Zeer grote kwetsbaarheid : cultuurschok Cultuurschok Cultuur als referentiekader van waaruit wij de wereld (gedragingen) rondom ons interpreteren en beoordelen (Pinto). Cultuur uit zich in gedragingen, maar niet alle gedragingen zijn bepaald door de cultuur Cultuur als mentale programmering die in de vroege kinderjaren plaats vindt (Hofstede). Cultuur als symbolen, helden, rituelen en waarden Cultuur als collectief systeem (product en kenmerk) (Hoffman en Arts) : gemeenschappelijke wereld van ervaringen, waarden en kennis dat een bepaalde sociale entiteit kenmerkt en die doorheen de tijd werd opgebouwd : taal, kennis, waarden en normen, symbolen, rituele en helden 17 titel

18 Zeer grote kwetsbaarheid : cultuurschok Antropologisch model van Kluckhohn en Strodtbeck Ieder mens (talent, temperament, psyche en soma) heeft waar ook ter wereld een relatie met Zichzelf : - Ik-identiteit : doen, actief - Wij of Het-identiteit : zijn, passief De ander - Individualimse : autonomie, gelijkwaardigheid - Collectivisme : verbondenheid, hiërachie; onderscheid tussen geslachten De tijd/tijdsbesef - Accent op heden - Accent op verleden/accent op toekomst De natuur (boven natuur) - Overheersen - In harmonie/onderwerpen 18 titel

19 Zeer grote kwetsbaarheid : cultuurschok Impliciet aanwezig Wordt pas duidelijk door confrontatie met het vreemde Van groepscultuur, behoren tot clan, naar individualistische cultuur Cultuur heeft implicaties Ontwikkeling van het kind, visie op kindbeeld Maakbaarheid, Individuele ontwikkeling in dyadische relatie : emotionele groei, autonomie, eigen mening, maakbaarheid praten met kind, accommodatie van de omgeving aan het kind Optelsom van voorouderlijke kenmerken, groei tot sociaal wezen, naar buiten gerichte interactie, verantwoordelijkheid, belang van de groep, verbondenheid Rolverwachtingen Psychologische waarde, gelukkig zijn Materiële waarde, gelukkig maken 19 titel

20 Zeer grote kwestbaarheid : cultuurschok Cultuur heeft implicaties op Positie in gezin Belang ouder-kind relatie c.q. moeder-kind relatie Positie in gezin is belangrijk Gezagsstructuren Hiërarchie minder belangrijk, overleg, genegenheid Belang van hiërarchie, besluitvorming zonder inspraak van kinderen, weinig overleg, respect Opvoedingstechnieken 20 titel

21 Zeer grote kwetsbaarheid : cultuurschok Culturele classificatie (Pinto): opvoeding F-cultuur angst voor schaamte veel lichamelijke straffen respect tonen wereld van de man/van de vrouw; mannen- en vrouwentaken plaats in de groep kennen G-cultuur angst voor schuld veel discussie/uitleg nadruk op gelijkheid geen onderscheid tussen geslacht individuele groei, emancipatie, zelfstandigheid, ondernemingszin, mondigheid 21 titel

22 Zeer grote kwetsbaarheid Cumulatieve stress bij vluchtelingen Vluchteling-zijn => chronische STRESS Ontworteling Verlies van socio-cultureel referentiekader Verlies van vertrouwd netwerk Verlies van identiteit, rol in de samenleving Onzekere toekomst / asielprocedure Verblijf in opvangstructuur problematiek van racisme/etnocentrisme/discriminatie 22 titel

23 Zeer grote kwetsbaarheid Cumulatieve stress in vluchtelingengezinnen Gevolgen Afwezigheid van psychische veiligheid en bestaansrecht Deuil congelé Grote draaglast versus verminderde draagkracht = grote kwetsbaarheid Psychologische reacties en/of ontwikkelingsproblemen 23 titel

24 Zeer grote kwetsbaarheid Cumulatieve stress bij vluchtelingen: Reactie: fight, flight, freeze als helpende reactie in bedreigende omstandigheden Reacties van kinderen op stresserende omstandigheden (ontwikkelingsproblemen) Regressief gedrag Agressiviteit Rusteloosheid Slaapproblemen Separatieangst Bedplassen Veel wenen Teruggetrokken gedrag /isolement Psychosomatische klachten Leer- en concentratieproblemen Identiteitsproblemen emotionele en pedagogische verwaarlozing 24 titel

25 Zeer grote kwetsbaarheid : trauma Trauma = levensbedreigende ervaring Universele neurobiologische respons fight flight freeze DSM IV : Post Traumatisch Stresssyndroom : na 6 maanden, volgende symptomen Herbeleven Vermijden Verhoogde prikkelbaarheid Westerse visie individuele pathologie Zinvol? 25 titel

26 Zeer grote kwetsbaarheid Westerse visie : individuele pathologie Afghaanse mama Trauma s : iilegaal leven in Iran Getuige van ophanging van man in Iraanse gevangenis Opgeëist door oudste broer, die geen verantwoordelijkheid wilde voor kinderen Verlies van oudste zoon Ballingschap. Trauma is contextgerelateerd, sociale pathologie, geassocieerd met veelvuldig verlies Rekening houden met de familiale, sociale en culturele context van NBM 26 titel

27 Zeer grote kwetsbaarheid Normale reacties op abnormale omstandigheden: waar ligt de grens? Verschillende niveaus 27 titel

28 Veerkracht Omschrijving capaciteit om verder te blijven leven en te ontwikkelen ondanks ongunstige levensomstandigheden (Rutter, 1985) Veerkracht als potentialiteit, afhankelijk van individuele fysiologische/genetische en psychologische eigenschappen familiale en sociale context en gemeenschap

29 Veerkracht Obstakels Onvoldoende interne bronnen Te grote schade aan de psyche of de hersenen ten gevolge van intensiteit of duur van het trauma Onvoldoende steun vanuit de omgeving

30 Psychosciale begeleiding Wat Vertrouwen winnen Dynamiek van presentie Werken met en in netwerk familie hulpverlener Vroege detectie Extreme kwetsbaarheid : andere blik : andere defensiemechanismen tgv overleven (Pascale Jamoulle)(bv vermijden, afsplitsen, ongrijpbaar zijn ecologische visie op psychische problemen Hulpvraag mee vorm geven Woordvoerder worden van het lijden Doorverwijzing? aanspreken van veerkracht 30 titel

31 Psycho-sociale begeleiding : hoe Cultuursensitief werken = het vermogen om begrip te hebben voor en te werken met cliënten van wie de waarden, overtuigingen en geschiedenis duidelijk verschillen van die van onszelf Ruimte creëren om zelf te laten zien De vreemde toelaten Eigen vreemde kennen Het kunnen begrijpen-mogen wennen, geleidelijk toelaten van het vreemde Meervoudig kijken : de andere vraag stellen Nood aan Respectvolle houding voor een werkzame relatie Uitgebreide kennis van eigen culturele waarden en hoe die vorm hebben gekregen in het eigen leven Werken met groter systeem 31 titel

32 Psychosociale begeleiding : hoe cultuursensitief werken Nood aan Transculturele vaardigheden Bestaan van meerdere waarheden kunnen accepteren Taalbarrières overwinnen Oog hebben voor levensfases Werken met genogrammen Historisch en maatschappelijk besef ontwikkelen Kennis van eigen etniciteit en (cultuur)historische achtergrond en het kunnen ontleden van eigen etnocentrisme Kennis hebben of de bereidheid die te krijgen van de cliënten 32 titel

33 Psychosociale begeleiding : hoe cultuursensitief werken Nood aan Culturele competentie Leren omgaan met spanningsveld bij de migranten cliënt : balans tussen herkend en erkend willen worden, maar tegelijkertijd niet voortdurend in de hoek gezet wil worden als vreemd, anders en exotisch Leren houden van de mogelijkheden van verschillen Gevoeliger voor proces dan voor het doel Meer oog voor de details dan voor de grote lijn Alerter zijn op verschillen dan op overeen komsten Aandacht hebben voor machtsverschillen Geen angst voor het niet-weten Een open minded en niet sturende houding 33 titel

34 Psychosociale begeleiding : hoe cultuursensitief werken Valkuilen Illusion of colour blindness : universalisme Irreversible mark of oppression The Great White Father syndrom Ze zijn zo anders : angst Ze lopen 100 jaar achter Geloof is geen issue Taal : linguïstische conventies zoals intonatie, volume, opbouw van betoog 34 titel

35 Risico s van culturaliserende benadering Cultuur verklaart niks Oneigenlijke legitimatie van handelen Reductie van persoon tot etnische, religieuze of nationale identiteit Culturele exotisering van het gedrag van een persoon en het eenzijdig vastleggen van betekenissen Generalisatie en stereotypering Cultuur als statisch en eenvormig Wij/zij denken Aandacht voor cultureel anders zijn van migranten Wij versus ik culturen, schaamte versus schande culturen Bevoogding jij bent geen echte Turk meer Haalt je uit je kracht (vooral de professioneel) Cultures don t meet, people do 35 titel

36 Psychosociale begeleiding : hoe cultuursensitief werken Bij vast gelopen contact Is er voldoende rekening gehouden met de (culturele) context/waardeoriëntatie Is er voldoende kennis en vaardigheid in huis voor de behandeling van migrantencliënten Biedt de instelling voldoende draagvlak door een duidelijk beleid tav cliënten met een andere culturele achtergrond 36 titel

37 Psycho-sociale begeleiding : hoe cultuursenistief werken Inclusief handelen en denken Erkende gelijkheid : wat verbindt, wat deelt men in de eerste plaats in een bepaalde context Is niet colourblindness Erkende diversiteit Principes van algemeen systeem en communicatietheorie Rekening houden met alle sociale systemen waartoe persoon behoort sociale systemen als interactie-systemen van persoon communicerend-met andere personen i.e onderlinge beïnvloeding Communicatie als gelaagd proces van wederzijdse beïnvloeding (Watzlawick) Betrekkings- en inhoudsniveau Circulair Ingebed in een ruimere sociale dialoog, met sociale representaties en sociale perspectieven 37 titel

38 Psycho-sociale begeleiding : hoe cultuursenistief werken Richtlijnen Besef dat er een spectrum van variaties is binnen een culturele groep Beschouw elke casus als uniek Heb oog voor de historische en socio-economische dimensie van waarden en normen kader eigen en andermans waarden en normen historisch heb oog voor de (veranderende) socio-economische context van het gedrag Cultuurverschillen leer je kennen door ernaar te vragen Vanuit een authentieke mens-mens relatie Intercultureel werken : een werk van uitleggen van wat een situatie onleefbaar maakt en het zoeken naar een gemeenschappelijke behandeling van verschillen die discriminatie uitsluiten 38 titel

39 Psycho-sociale begeleiding : hoe cultuursenistief werken Misverstanden eigen aan communicatie Zie gelaagdheid Zie circulariteit : bedoeling effect Effectieve communicatie Belang van positieve grondhouding van respect, inzet en betrokkenheid (lichaamstaal) Belang van voorbereid zijn op verschillen Werken met de effecten van je communicatie Het bespreekbaar maken van mogelijke verschillen en misverstanden 39 titel