Waterplanten- en vissenonderzoek in waterlichamen van Waterschap Rijn en IJssel in 2012

Transcriptie

1 Waterplanten- en vissenonderzoek in waterlichamen van Waterschap Rijn en IJssel in 2012 Bureau Daslook

2 Waterplanten- en vissenonderzoek in waterlichamen van Waterschap Rijn en IJssel in 2012 Bemonstering en toetsing volgens de Kaderrichtlijn Water Vegetatieonderzoek, rapportage vegetatie en redactie: Ger Boedeltje 1 Visonderzoek: Michiel Schaap & Matthijs de Vos (Waterschap Rijn en IJssel) Visonderzoek Berkel uitgevoerd door O.A.B. Nederland Rapportage vissen: Matthijs de Vos (Waterschap Rijn en IJssel) 1 Bureau Daslook 2012 Korte Voren 8, 7241 HR LOCHEM g.boedeltje@bureaudaslook.nl

3 2

4 Inhoudsopgave 1 INLEIDING AANLEIDING DOELSTELLINGEN LEESWIJZER MATERIAAL EN METHODE DE ONDERZOCHTE BEKEN KEUZE EN LIGGING VAN DE BEMONSTERINGSTRAJECTEN OPNEMEN VAN DE VEGETATIE BEMONSTERING VAN DE VISSTAND VERWERKING EN TOETSING VAN DE MACROFYTENGEGEVENS VERWERKING EN TOETSING VAN DE VISGEGEVENS RESULTATEN INLEIDING AA-STRANG BARCHEMSE VEENGOOT BERKEL DIDAMSE LEIGRAAF EN WETERING ELSBEEK KEIZERSBEEK SCHIPBEEK WEHLSE BEEK WIJDE EN ZEVENAARSE WETERING & ZWALM DISCUSSIE EN CONCLUSIES DISCUSSIE CONCLUSIES BRONNEN BIJLAGEN

5 Foto 1.1. Waterteunisbloem in de Wehlse Beek en Didamse Leigraaf. Boven vegetatief te midden van Stomphoekig sterrenkroos, onder in bloei boven een dek van Klein kroos. (Foto s: Ger Boedeltje). 4

6 1 INLEIDING 1.1 AANLEIDING De richtlijnen van de Kaderrichtlijn Water (KRW) schrijven voor, dat de waterlichamen, die door waterbeheerders in hun werkgebied zijn aangewezen, in 2015 een goede ecologische en chemische kwaliteit moeten hebben. In het werkgebied van het Waterschap Rijn en IJssel gaat het om kleine rivieren, beken en kleine (afvoer)kanalen. Voor deze KRW-lichamen zijn ecologische doelstellingen opgesteld en maatregelen geformuleerd om de doelstellingen te halen, als de kwaliteit op dit moment ontoereikend is. Deze maatregelen zijn voor een deel uitgevoerd of gaan nog in uitvoering. Om te kunnen beoordelen in hoeverre aan de ecologische doelstellingen wordt voldaan, vindt monitoring van de waterlichamen plaats. Deze monitoring bestaat uit het regelmatig meten van fysisch-chemische, hydromorfologische en biologische kenmerken van een waterlichaam. In 2006 is door het Waterschap Rijn en IJssel met deze KRW -monitoring begonnen, waarbij waterplanten en vissen centraal stonden (Kikkert & Rutjes, 2006). Ook in 2007 (Rutjes & Fortuin, 2007), 2008, 2009, 2010 en 2011 (Boedeltje 2008, 2009, 2010; Boedeltje & De Vos, 2011) heeft KRWmonitoring plaatsgevonden. In 2012 heeft deze monitoring een vervolg gekregen in negen waterlichamen in de Achterhoek en de Liemers (fig. 2.1). Deze monitoring was eveneens gericht op waterplanten en vissen. Het waterplantenonderzoek en de rapportage van deze gegevens werd verzorgd door Ger Boedeltje van Bureau Daslook, het vissenonderzoek werd uitgevoerd door Michiel Schaap en Matthijs de Vos van Waterschap Rijn en IJssel, de rapportage over het vissenonderzoek door Matthijs de Vos. 1.2 DOELSTELLINGEN De doelstellingen van het onderzoek in de waterlichamen in 2012 waren: het opnemen van de vegetatie in proefvakken volgens de methodiek van de KRW; het bemonsteren van de visstand volgens de methodiek van de KRW; het samenbrengen van de gegevens in een geautomatiseerd bestand zodat toetsing aan de maatlatten van de KRW mogelijk is. De resultaten van het onderzoek in 2012 worden in deze rapportage gepresenteerd. 1.3 LEESWIJZER In hoofdstuk 2 wordt ingegaan op de methode die bij het veldwerk is gebruikt. Tevens wordt uiteengezet hoe de gegevens zijn verwerkt en hoe toetsing heeft plaatsgevonden. In hoofdstuk 3 vindt per waterlichaam een beknopte bespreking plaats van de resultaten. Dit betreft een abiotische karakteristiek van het waterlichaam en een beschrijving van de vegetatie en de visstand. In hoofdstuk 4 wordt de discussie gepresenteerd en worden enkele aanbevelingen gedaan. Een overzicht van de geraadpleegde bronnen is te vinden in hoofdstuk 5. Bij deze rapportage behoren verder nog Excelbestanden met vegetatie- en visgegevens. Deze zijn desgewenst in te zien bij Waterschap Rijn en IJssel. 5

7 Watergang 1 Aa-strang 2 Barchemse Veengoot 3 Berkel Nr 4 Didamse Leigraaf en Wetering 5 Elsbeek 6 Keizersbeek 7 Schipbeek 8 Wehlse Beek 9 Wijde en Zevenaarse wetering; Zwalm Figuur 2.1. Ligging van de wateren en de monsterpunten in het onderzoeksgebied. 6

8 2 MATERIAAL EN METHODE 2.1 DE ONDERZOCHTE BEKEN Er zijn negen waterlichamen onderzocht (fig. 2.1 en bijlage 1), waarvan drie behoren tot het type R5, langzaam stromende middenloop op zand, drie tot het type R6, langzaam stromend riviertje op zand en drie tot het type M3, gebufferd, regionaal kanaal (Bijkerk, 2010). Alle onderzochte wateren zijn KRW-waterlichaam. 2.2 KEUZE EN LIGGING VAN DE BEMONSTERINGSTRAJECTEN De locatiekeuze van de bemonsteringstrajecten is tijdens eerdere monitoring gemaakt. De coördinaten van de trajecten zijn door het Waterschap Rijn en IJssel aan Bureau Daslook ter beschikking gesteld. Richtlijn voor de keuze van de locaties is geweest dat ze de variatie in soortensamenstelling en abundantie van de soorten zo goed mogelijk weergeven (Van Splunder et al., 2006). Dit betekent dat rekening is gehouden met mogelijke verschillen tussen bovenstroomse en benedenstroomse delen en met de aanwezigheid van stuwpanden. Bij de keuze van de monsterpunten voor vis is erop gelet dat ze de variatie in habitat en daarmee in soortensamenstelling en abundantie zo goed mogelijk weergeven. In overeenstemming met de monitoringrichtlijnen van de KRW (Bijkerk 2010) zijn per KRWwaterlichaam zes vegetatieopnamen gemaakt en is minimaal 7,5% van elk waterlichaam op vis bemonsterd (fig. 2.1 en bijlage 1). In 9 waterlichamen zijn in totaal 54 vegetatieopnamen gemaakt en zijn 28 visbemonsteringen met elektro-apparatuur en vijf zegentrekken (bijlage 1) uitgevoerd. Elke vegetatieopname had een lengte van 100 meter en besloeg de volle breedte van het waterlichaam. Elk traject waar vis werd bemonsterd had een lengte van 250 m en besloeg eveneens de volle breedte van een waterlichaam. De trajectlengte werd gemeten met GPS (Garmin Etrex; nauwkeurigheid 2-10 m). 2.3 OPNEMEN VAN DE VEGETATIE Het opnemen van de vegetatie vond plaats tussen 29 juni en 8 augustus Elk proefvak is tweezijdig vanuit het water en vanaf de oever bemonsterd, waarbij voor ondergedoken waterplanten uit diepe watergedeelten gebruik is gemaakt van een hark. In een proefvak is, behalve de totale vegetatiebedekking, de bedekking (in %) van elk van de volgende vegetatielagen geschat: krooslaag; laag van ondergedoken (submerse) planten (bijv. Smalle waterpest); laag van drijfbladplanten (bijv. Gele plomp); laag van boven water groeiende maar onder water wortelende (emerse) planten (bijv. Liesgras of Pijlkruid); algenlaag (flab); oevervegetatie. Bij de bedekking van de oevervegetatie (de vegetatie die boven de waterlijn op de taluds langs een waterlichaam groeit) is onderscheid gemaakt tussen de bedekking van bomen en struiken enerzijds en van grassen en kruiden anderzijds. Vervolgens zijn de aanwezige vaatplanten, kranswieren en mossen op naam gebracht en is hun mate van voorkomen (abundantie) vastgesteld. De abundantie van een soort in een proefvak moet volgens de KRW-monitoringrichtlijnen worden geschat als percentage van het begroeibare areaal (Van Splunder et al., 2006; Bijkerk 2010). Aangezien de onderzochte waterlichamen zo 7

9 ondiep en/of helder waren dat het doorzicht gelijk wa s aan de waterdiepte, is de abundantie geschat als percentage bedekking van het proefvak. Indien van een soort de bedekking lager wa s dan 5% is ook het aantal exemplaren geteld of geschat. Deze gecombineerde schatting van aantallen en bedekkingspercentages is in overeenstemming gebracht met de Tansley-schaal, zoals die gebruikt wordt bij het Waterschap Rijn en IJssel (tabel 2.1). Getal/code Beschrijving Vertaling naar % en exemplaren 1 r rare (zeldzaam voorkomend) <5% en < 5 ex. totaa1 2 o occasional (hier en daar voorkomend) <5% en 5-20 ex. totaal 3 lf lokaal frequent voorkomend <5% en ex. totaal (lokaal) 4 f frequent voorkomend <5% en >100 ex. totaal (gehele proefvak) 5 la lokaal abundant voorkomend 5-12,5% 6 a abundant voorkomend 12,5-25% 7 ld lokaal dominant voorkomend 25-50% 8 cd co-dominant (met ander overheersend) 50-75% 9 d dominant (overheersend) % Tabel 2.1. Tansley-opnameschaal met de vertaling naar aantallen en bedekking per proefvak. 2.4 BEMONSTERING VAN DE VISSTAND Periode van bemonstering Om te komen tot representatieve en reproduceerbare visgegevens is het van belang om de periode van bemonsteren zorgvuldig te kiezen. In het zomerhalfjaar zijn vissen het meest homogeen verdeeld over het leefgebied. In de winter vindt migratie plaats naar diepe delen van de watergang en zijn vissen meer heterogeen verdeeld. De voorkeur gaat uit naar zomerbemonsteringen (Bijkerk, 2010). Omdat in de maanden mei tot en met augustus vaak weinig water in de beken voorhanden is en de watertemperatuur in sommige wateren tot boven de 20 graden Celsius stijgt, is er een vergrote kans op vissterfte en schade aan de visstand. Daarom is er in samenspraak met de Hengelsportfederatie Midden en Oost Nederland voor gekozen om bemonsteringen uit te voeren in de maanden september tot en met half oktobe r. De bemonsteringen hebben plaatsgevonden van 6 september tot 17 oktober Foto 2.1 Uitvoering van visonderzoek met draagbaar Bretschneider apparaat in de Schipbeek. (Foto Matthijs de Vos). 8

10 In deze periode werd er met twee personen gevist tussen ca en uur. De bemonsteringen van de Berkel zijn uitgevoerd door de heer Anton van Triest (Onderzoeks - en adviesbureau voor vis en water) Vangtuig en visbemonstering In smalle (< 8 m brede) wateren is de bemonstering uitgevoerd met elektrovisapparatuur. Deze apparatuur bestond uit een 24 Volt, (650 watt, 30 Ampere) gelijkstroomapparaat van het merk Bretschneider. Dit apparaat heeft de mogelijkheid tot het benutten van 1200 watt puls. Er werd per monsterpunt een traject van 250 m in stroomopwaartse richting vanuit een boot of wadend over de gehele breedte bemonsterd (foto 2.1).Tijdens de bemonsteringen zijn alle vishabitats (bijvoorbeeld een holle oever, oeverzone met waterplanten) meebemonsterd. De bij de elektrovisserij verdoofde vissen werden verzameld in een metseltrog. Direct na het beëindigen van een bevissing werd de gevangen vis op soort gesorteerd, gemeten (cm totaallengte) en geteld. Bij grote vangsten van een soort werden 50 vissen gemeten, de overige individuen van de soort werden geteld. Vervolgens werden de getelde individuen naar rato over de verschillende lengteklasses verdeeld. Na het meten werden de vissen op de oorspronkelijke locatie teruggezet. In de Berkel werd een traject van 250 meter aan weerszijden met keernetten afgezet. Het traject werd eerst met een zegen afgevist door het net over de gehele lengte van het traject door het water te slepen. Hierna werd met elektrovisapparatuur (visaggregaat 5000w gelijkstroom) de oeverzone bemonsterd. De zegen had een lengte van 70 m. De maaswijdte van de zegen bedroeg 20 mm op vleugels volle maas en in de zegenzak 10 mm. 2.5 VERWERKING EN TOETSING VAN DE MACROFYTENGEGEVENS De vegetatiegegevens zijn ingevoerd in MS Excel en in Ecobase. Toetsing aan de maatlat voor natuurlijke wateren heeft plaatsgevonden met behulp van het programma QBwat (programmaversie 5.42; Pot, 2012). Het resultaat van de toetsing (de beoordeling), uitgedrukt in EKR (ecologische kwaliteitsratio), is afgeleid van de geaggregeerde (samengenomen) ze s opnamen per waterlichaam. In de Aa-strang is de beoordeling echter gebaseerd op de daar opgenomen drie proefvakken. 2.6 VERWERKING EN TOETSING VAN DE VISGEGEVENS Verwerking gegevens De vangstgegevens zijn per traject en per wa terlichaam ingevoerd in MS Excel. Tevens zijn de vangstgegevens ten behoeve van opslag ingevoerd in het programma Ecobase. Toetsing Per waterlichaam zijn de vangsten gesommeerd, waarna toetsing van dit verzamelmonster plaatsvond aan de maatlat voor stromende wateren (R4, R5, R6) of stilstaande wateren (M3) met behulp van het programma QBwat (programmaversie 4.42; Pot, 2012). De gegevens zijn getoetst aan de maatlat De maatlat 2012 functioneert (nog) niet naar behoren. 9

11 Foto 2.2 (boven). In de Wehlse Beek komt Paarbladig fonteinkruid voor, een soort die op toestroom van grondwater duidt. (Foto: Ger Boedeltje). Foto 2.3 (onder). De Baars is een zeer algemene soort in de wateren in het beheersgebied van Waterschap Rijn en IJssel. De soort kan in uiteenlopende watertypen worden aangetroffen. (Foto: Matthijs de Vos). 10

12 3 RESULTATEN 3.1 INLEIDING In de paragrafen 3.2 t/m 3.10 worden de resultaten per waterlichaam gepresenteerd, waarbij voor de waterlichamen een alfabetische volgorde is aangehouden. In elke paragraaf wordt aan de hand van een foto eerst een karakteristiek gegeven van de landschappelijke ligging, de oevervorm en de vegetatie van een deel van het waterlichaam. Vervolgens wordt de vegetatie besproken waarbij ingegaan wordt op de structuur, de soortensamenstelling, de abundantie en de score op de maatlat. Hierna volgt het visbestand, waarbij de soortensamenstelling, de abundantie en de score op de maatlat ter sprake komen. Een paragraaf eindigt met de vermelding van soorten die die vermeld staan als beschermde soort in de Flora- en Faunawet en/of die voorkomen op de Rode Lijst van beschermde en bedreigde soorten. Ook wordt aangegeven of er exoten zijn aangetroffen. Foto 3.1 Brede waterpest te midden van ondergedoken Sto mphoekig sterrenkroos. (Foto: Ger Boedeltje). 11

13 3.2 AA-STRANG Foto 3.2 Reuzenbalsemien op de oever van de Aa-strang op de grens met Duitsland. Macrofyten De Aa-strang is bij de grensovergang een stromende rivier (0,6 m/s) met aan één zijde een tamelijk steile oever die begroeid is met Reuze nbalsemien en aan de andere zijde een flauwere oever met zandstrandjes en inhammen, waar Riet en Rietgras groeien en wilgen over het water hangen (foto 3.2; bijlage 2.1A). De bedekking van de submerse en emerse begroeiing is gering (5%) met onder meer Schedefonteinkruid, Stomphoekig sterrenkroos, Smalle waterpest en Grof hoornblad, die op eutroof water duiden. Na de stuw is het stromende karakter van de rivier verdwenen, althans bij lage afvoer. Er komt Klein kroos voor en Liesgras is veelvuldig langs de oever aanwezig. Ook hier indiceren waterplanten eutroof water. Beoordeling (R6): matig (ekr = 0,483, op basis van 3 opnamen). Vissen In de Aa-strang zijn vijftien vissoorten aangetroffen. In 2010 werden veertien vissoorten gevangen. De visfauna ter hoogte van de grensovergang wordt gekenmerkt door eurytope soorten zoals Baars en Blankvoorn. Ook wordt een aantal typische stromingsminnende- en habitatgevoelige soorten aangetroffen namelijk: Kopvoorn, Serpeling en Beekdonderpad. Het voorkomen van Beekdonderpad in Nederland is beperkt tot enkele beken namelijk Geul, Roer, Berkel en Aa -strang. Deze stromingsminnende soorten maken ge bruik van de morfologische variatie in de beek die rondom de grens aanwezig is. Opvallend is het aantreffen van paling op twee locaties, de Aa-strang is namelijk nog niet vispasseerbaar gemaakt. Het traject verder benedenstrooms wordt gedomineerd door eurytope en lymnofiele soorten Baars en Blankvoorn in lage dichtheden. Beoordeling (R6): ontoereikend (ekr = 0,386). Beschermd volgens Flora- en faunawet Zwanenbloem (tabel 1); Beekdonderpad (tabel 2); Kleine Modderkruiper (tabel 2) Rode Lijstsoorten Brede waterpest (gevoelig) Exoten Reuzenbalsemien 12

14 3.3 BARCHEMSE VEENGOOT Foto 3.3 De Barchemse Veengoot, gezien vanaf Tobbert (Barchem). Macrofyten De Barchemse Veengoot is een 2,5 tot 3,5 m brede gegraven watergang die het gebied het Veen ontwatert tussen Barchem, de Wildenborch en Lochem. De bovenloop valt in perioden met weinig neerslag droog. Hierdoor kunnen emerse soorten zoals Riet en Zwanenbloem kiemen en vervolgens vegetatievormend optreden. Bovendien wordt Zwanenbloem in het maaibeheer bevoordeeld. De watervegetatie is soortenrijk met onder meer Watergentiaan, Drijvend, Schede, Tenger en Doorgroeid fonteinkruid, Stijve waterranonkel, Gele plomp en Stomphoekig sterrenkroos (bijlage 2.2A), soorten die duiden op eutroof water. Ook de emerse laag is goed ontwikkeld met Zwanenbloem, Grote en Slanke waterweegbree, Gewone waterbies, Pijlkruid en Waterzuring. Langs de oevers groeien Gewone dotterbloem en Bosbies. Al met al een fraaie watergang, die een beter beheer van de oevers verdient (foto 3.3). Beoordeling (R5): matig (ekr-score 0,5000). Vissen Ondanks het droogvallen van de Barchemse Veengoot in de zomer van 2012 zijn acht vissoorten aangetroffen. Door de droogval is de abundantie van vissen laag. Opvallend is dat eenjarige Snoeken de visstand domineren. Verder zijn Vetje, Rietvoorn, Bittervoorn en Zeelt gevangen. Doordat doorgaans water vanuit de Berkel wordt ingelaten kunnen deze soorten de Barchemse Veengoot herkoloniseren. Beoordeling (R5): Ontoereikend (ekr-score 0,235). Beschermd volgens Flora- en faunawet Gewone dotterbloem (tabel 1); Zwanenbloem (tabel 1); Bittervoorn (tabel 3) Rode Lijstsoorten geen Exoten geen 13

15 3.4 BERKEL Foto 3.4 De Berkel bij de grensovergang. Macrofyten De Berkel is bij de grens een stromend riviertje met zowel stenen als zandige oevers (foto 3.4). Door de aanwezigheid van stuwen neemt de stroming stroomafwaarts af; vlak voor Zutphen is sprake van stilstaand water. Op een aantal opnamelocaties (BER 00, BER02, Borculo en BER20, Stokkersbrug) is sprake van stenen oevers en ook bedekken stenen de waterbodem voor een deel of helemaal. Hierdoor is de bedekking van ondergedoken soorten gering (bijlage 2.3A). In de benedenloop bij Almen en Zutphen is de bedekking van Smalle waterpest, Liesgras en Pijlkruid hoog. In de maatlat van 2012 levert een hoge bedekking van deze soorten een negatieve score op (het zijn soorten die eutroof water indiceren). De ekrscore van de Berkel is dan ook matig. Beoordeling (R6): matig (ekr-score 0,405). Vissen In de Berkel zijn zestien vissoorten aangetroffen en laat de Beek een gevarieerd beeld zien. Nabij de grens worden de stromingsminnende en habitatgevoelige Kopvoorn en Serpeling aangetroffen. De Beekdonderpad die tijdens schepnetbemonsteringen is aangetroffen lijkt hier nu afwezig te zijn. De exotische Blauwband is echter wel aanwezig. Ook komen in het grenstraject soorten van stilstaand en plantenrijk water voor zoals Blankvoorn en Pos. In de midden- en benedenloop wordt de visstand gedomineerd door soorten van stilstaand en plantenrijk water: Bittervoorn, Snoek en Zeelt. Opvallend is de afwezigheid van grotere exemplaren van de Brasem en Kolblei tijdens de visstandbemonsteringen met zegen in de midden- en benedenloop. De exotische Marmergrondel is gevangen in de benedenloop nabij Zutphen en is een nieuwkomer in de Berkel. Beoordeling (R6): ontoereikend (ekr-score 0,352). Beschermd volgens Flora- en faunawet Zwanenbloem (tabel 1); Bittervoorn (tabel 3) Rode Lijstsoorten geen Exoten Japanse duizendknoop; Reuzenbalsemien Blauwband; Marmergrondel 14

16 Foto 3.5 (boven). De Berkel nabij Almen. In dit traject zijn Bittervo orn en Blankvoorn algemeen voorkomende soorten. (Foto Matthijs de Vos). Foto 3.6 (onder). In het traject is Glanzig fonteinkruid één van de ondergedoken waterplanten, waarbij de aren met vruchtjes op het wateroppervlak liggen. (Foto Ger Boedeltje). 15

17 3.5 DIDAMSE LEIGRAAF EN WETERING Foto 3.7 De Didamse Wetering met op de voorgrond Pijlkruid. Macrofyten Tot het waterlichaam behoren De Didamse Leigraaf en de Didamse Wetering (foto 3.7 en bijlage 2-4A)). Deze wateren worden kenmerkt door een hoge bedekking va n ondergedoken waterplanten. Het gaat in het bijzonder om twee soorten die een hoog nutriëntengehalte indiceren: Smalle waterpest en Stomphoekig sterrenkroos. Van de emerse soorten domineert Kleine egelskop op vrijwel alle locaties, terwijl ook Pijlkruid e n Liesgras veelvuldig aanwezig zijn. Op één locatie (DIL02, bijlage 2.4A) bedekt Waterteunisbloem een deel van de wetering. De hoge ekr-score komt, behalve door de soortenrijkdom, vooral door de hoge bedekking van emerse soorten, in het bijzonder van Pijlkruid en Kleine egelskop. Beoordeling (M3): goed (ekr-score 0,952). Vissen In het waterlichaam zijn in 2012 zestien vissoorten aangetroffen, in 2008 waren dit dertien vissoorten. Dit is voor een dergelijk watertype een relatief hoge soortenrijkdom. Doordat stroming nagenoeg afwezig is en de wateren plantenrijk zijn wordt de visstand gedomineerd door soorten van plantenrijke wateren zoals Bittervoorn en Zeelt. Er zijn lage dichtheden aan Brasem en Blankvoorn aangetroffen. De exotische Zonnebaars is op één locatie aangetroffen maar komt in het hele waterlichaam voor. De hoge soortenrijkdom komt tot uiting in een hoge hoge ekr-score. Beoordeling (M3): goed (ekr-score 1,0). Beschermd volgens Flora- en faunawet Zwanenbloem (tabel 1); Bittervoorn (tabel 2); Kleine modderkruiper (tabel 2) Rode Lijstsoorten Brede waterpest (gevoelig) Exoten Waterteunisbloem Zonnebaars 16

18 Foto 3.8 (boven). De Didamse Wetering in najaar Door de lage watertemperatuur en verminderde zoninstraling kunnen de weteringen in de Liemers kraakhelder worden en zijn plantensoorten zoals Kleine egelskop goed waarneembaar. (Foto: Matthijs de Vos). Foto 3.9 (onder). Zwanenbloem is één van de Flora- en Faunawetsoorten die onder meer in de Didamse wetering voorkomt. (Foto: Ger Boedeltje). 17

19 3.6 ELSBEEK Foto 3.10 Begin van de meander in de Elsbeek bij t Klumpske. Macrofyten De individuele opnamen van de Elsbeek (foto 3.10) scoren meest matig, ook de eindscore is matig. Deze lage score hangt met name samen met de hoge bedekking waarmee Smalle waterpest, Liesgras, Rietgras en plaatselijk Pijlkruid in de beek voorkomen (bijlage 2.5A). Waar deze soorten in hoge bedekking voorkomen duidt dit op nutriëntenrijke omstandigheden. Soorten die positief scoren zijn onder meer Kleine watereppe en Moerasspirea. De nieuwe meander bij het Klumpske (meetpunt ELB1A)) scoort het hoogst (ekr = 0,576) vanwege het ontbreken of in lage bedekking aanwezig zijn van Liesgras, Smalle waterpest en Rietgras en de hoge bedekking van de boomlaag. In tegenstelling tot de hoofdstroom stroomt de beek hier en is er sprake van een kale zandbodem en zandige strandjes die begroeid zijn met Bosbies. Beoordeling (R5): matig (ekr-score 0,488). Vissen In de Elsbeek zijn dertien vissoorten gevangen. Snoek en Riviergrondel domineren de visfauna. Het aandeel habitatkritische- en stromingsminnende soorten is klein. Er is een Winde aangetroffen. Er wordt in het zomerseizoen water ingelaten vanuit de Schipbeek. Deze W inde kan afkomstig zijn uit de Schipbeek. Beoordeling (R5): ontoereikend (ekr-score 0,330) Beschermd volgens Flora- en faunawet Zwanenbloem (tabel 1) Rode Lijstsoorten Brede waterpest (gevoelig) Exoten geen 18

20 3.7 KEIZERSBEEK Foto 3.11 Het einde van de Keizersbeek nabij de Aa-strang. De Keizersbeek is meer een kanaal dan een beek. Macrofyten De Keizersbeek heeft het karakter van een kanaal (foto 3.11): recht, diep ingesneden, niet of nauwelijks stromend. De functie van de Keizersbeek is het afvoeren van water uit de Boven Slinge en uit omringende landbouwgebieden. De ekr-score is op vier van de zes meetpunten ontoereikend, op de twee overige matig. Volgens de nieuwe maatlat komt dit in het bijzonder door de hoge bedekking van Smalle waterpest, Liesgras, Rietgras en plaatselijk van Pijlkruid (bijlage 2.6A). Soorten die bijdragen aan een positieve score zijn Zwarte els, Kleine watereppe en Kleine egelskop. Positief is ook het voorkomen van Puntdragend glanswier dat op veel plaatsen in de beek voorkomt. Beoordeling (R5): ontoereikend (ekr-score 0,360). Vissen In de Keizersbeek zijn elf vissoorten aangetroffen. Soorten zonder duidelijke habitatvoorkeur en soorten van plantenrijk water komen voor zoals Karper, Kolblei en Pos. Habitatkritische soorten komen niet voor. De enige stromingsminnende soort die is aangetroffen is Bermpje. Beoordeling (R5): ontoereikend (ekr-score 0,205) Beschermd volgens Flora- en faunawet Waterdrieblad (tabel 2); Zwanenbloem (tabel 1) Rode Lijstsoorten Waterdrieblad (gevoelig); waarschijnlijk ontsnapt uit een vijver Exoten geen 19

21 3.8 SCHIPBEEK Foto 3.12 De Schipbeek is een plantenrijke beek. Afgebeeld is de situatie bij de Oxersteeg. Macrofyten De Schipbeek heeft op veel plaatsen het karakter van een kanaal (foto 3.12). Toch komen ook stromende delen voor, in he t bijzonder waar vistrappen zijn aangelegd. De Schipbeek is bijzonder plantenrijk met soorten als Watergentiaan (foto 3.14), Glanzig fonteinkruid, Gekroesd fonteinkruid, Schedefonteinkruid, Pijlkruid, Smalle waterpest, Kleine en Grote egelskop. De bedekking van de ondergedoken soorten is plaatselijk hoog (bijlage 2.7A). Waar Smalle waterpest, Liesgras, Klein kroos, Veelwortelig kroos en Pijlkruid in hoge bedekking voorkomen is de score relatief laag. Glanzig fonteinkruid Puntkroos en Kleine egelskop dragen bij tot een hogere score. Al met al scoort de Schipbeek matig. Beoordeling (R6): matig (ekr-score 0,514). Vissen In de Schipbeek zijn zestien vissoorten aangetroffen. De visstand wordt gedomineerd door soorten van plantenrijke, niet stromende wateren zoals Bittervoorn, Blankvoorn, Rietvoorn en Kolblei. Toch komen ook stromingsminnende soorten voor zoals Bermpje (foto 3.13) en Serpeling. Dit is voornamelijk het geval op locaties waar het water sneller stroomt en het bodemsubstraat uit zand of stortstenen bestaat. De Rivierdonderpad komt ook voor in de Schipbeek (bron: Nationale Databank Flora en Fauna) maar is tijdens de bemonsteringen niet aangetroffen en daarom niet beoordeeld. De Marmergondel heeft inmiddels grote delen van de Schipbeek gekoloniseerd en komt in hoge dichtheden voor in de oeverzone. Beoordeling (R6): Ontoereikend (ekr-score 0,281) Beschermd volgens Flora- en faunawet Zwanenbloem (tabel 1) Rode Lijstsoorten Exoten Marmergrondel 20

22 Foto 3.13 (boven). Bermpje in de Schipbeek. De soort is niet heel kritisch op de leefomgeving, bij voldoende stroming en dekking in de vorm van (kunstmatige) stenen kan de soort goed overleven. (Foto: Matthijs de Vos). Foto 3.14 (onder). Watergentiaan treedt op veel plaatsen vegetatievormend op in de Schipbeek. (Foto: Ger Boedeltje). 21

23 3.9 WEHLSE BEEK Foto 3.15 De Wehlse Beek vormt een belangrijke groeiplaats voor de exotische Waterteunisbloem. Macrofyten De Wehlse Beek heeft verschillende gezichten. Nabij Doetinchem is de beek kraakhelder met op de bodem kranswieren (Chara vulgaris) en veel Tenger fonteinkruid en Stomphoekig sterrenkroos (bijlage 2.8A). Wat verder stroomafwaarts blijft de beek helder en voegen zich hier onder meer Paarbladig fonteinkruid, Klein fonteinkruid en Aarvederkruid bij. Hier groeien ook de exoten Watercrassula en Waterteunisbloem en komen Grof hoornblad en Smalle waterpest veelvuldig voor (fot0 3.15). Waterteunisbloem blokkeert in de benedenloop vrijwel volledig de watergang. Getoetst aan de maatlat scoort de beek ontoereikend, wat vooral is toe te schrijven aan het abundant voorkomen van Grof hoornblad, Smalle waterpest en Rietgras. In de beek ontbreekt stroming. Beoordeling (R5): ontoereikend (ekr-score 0,319 ). Vissen In de Wehlse Beek zijn e lf vissoorten gevangen. De visstand wordt gedomineerd door soorten van plantenrijke, niet stromende wateren zoals Bittervoorn en Snoek. De enige stromingsminnende soorten zijn Bermpje en Riviergrondel. Door het ontbreken van stroming is er geen potentie voor habitatkritische - en stromingsminnende soorten. Beoordeling (R5): ontoereikend (ekr-score 0,348). Beschermd volgens Flora- en faunawet Zwanenbloem (tabel 1) Rode Lijstsoorten Brede waterpest Exoten Watercrassula; Waterteunisbloem Goudvis 22

24 3.10 WIJDE EN ZEVENAARSE WETERING & ZWALM Foto 3.16 Natuurvriendelijke oever langs de Wijde Wetering. Macrofyten Tot dit waterlichaam horen de Wijde Wetering (foto 3.16), Zevenaarse Wetering en Zwalm. Deze weteringen zijn, net als de Didamse Leigraaf, plantenrijk, die goed scoren bij toetsing aan de maatlat (bijlage 9A). Dit waterlichaam scoort net als de Didamse Wetering/Leigraaf goed. Dit heeft te maken met de hoge bedekking van submerse en emerse soorten, zoals Smalle waterpest en Kleine egelskop. De natuurvriendelijke oever langs de Wijde Wetering (WIW02; foto 3.16) is soorten- en structuurrijk. Onder meer Scherpe zegge, Moeraszegge, Tweerijige zegge, Holpijp en Zeegroene rus komen voor in een mozaïek met wilgen. Beoordeling (M3): goed (ekr-score 1,000). Vissen Er zijn twaalf vissoorten in het waterlichaam aangetroffen. De visstand wordt gedomineerd door soorten van niet stromende wateren zoals Baars, Blankvoorn, Kleine modderkruiper en Zeelt. In tegenstelling tot de Didamse Wetering/Leigraaf is de Bittervoorn geheel afwezig. Opvallend is het voorkomen van grote aantallen rode Amerikaanse Rivierkreeft in waterlichaam. Beoordeling (M3): goed (ekr-score 0,829) Beschermd volgens Flora- en faunawet Zwanenbloem (tabel 1) Rode Lijstsoorten geen Exoten Amerikaanse Rivierkreeft planten en vissen: geen 23

25 4 DISCUSSIE EN CONCLUSIES 4.1 DISCUSSIE Macrofyten In 52 vegetatieopnamen zijn 165 soorten vaatplanten en drie soorten kranswieren aangetroffen. Drie soorten genieten bescherming volgens de Flora- en Faunawet: Gewone dotterbloem, Waterdrieblad en Zwanenbloem. Gewone dotterbloem is in twee proefvakken gevonden langs de Barchemse Veengoot, waar zij staat op het grensvlak van water en land. Gewone dotterbloem komt in de Achterhoek regelmatig op dergelijke standplaatsen voor en indiceert de toestroom van grondwater. Waterdrieblad groeit in één proefvak in de Keizersbeek. Anders dan de groeiplaats in de Koffijgoot (Boedeltje & De Vos 2011), lijkt hier sprake van ontsnapping uit een vijver of tuincentrum. Zwanenbloem is alle onderzochte beken en weteringen aangetroffen. Twee soorten staan op de Rode lijst: het eerder besproken Waterdrieblad en Brede waterpest. Brede waterpest is het meest frequent aangetroffen in Wehlse Beek en De Didamse Leigraaf. In de Wehlse Beek groeit Brede waterpest sa men met onder meer Paarbladig fonteinkruid, Klein fonteinkruid, Moeraszegge en Veldrus, wat op toestroom van grondwater duidt. Twee exoten die een bedreiging vormen voor inheemse waterplanten zijn aangetroffen in de Wehlse Beek en de Didamse Leigraaf: Watercrassula en Waterteunisbloem (Van Valkenburg, z.j). Watercrassula is slechts op één locatie in de Wehlse Beek gevonden. Volgens Van Valkenburg kan Watercrassula een zeer dichte vegetatie vormen op oevers en in voedselarme wateren. In de Wehlse Beek ve roorzaakt deze soort op dit moment nog geen probleem; hij groeit in lage dichtheden op de waterbodem tussen andere soorten. Anders is de situatie bij Waterteunisbloem. Deze groeit in de Wehlse Beek en in de Didamse Leigraaf plaatselijk in zodanige dichthe den dat bij hoge afvoer de doorstroming kan worden belemmerd. Volgens Van Valkenburg kan Waterteunisbloem de inheemse vegetatie in het water en op de oever verdringen en het zuurstofgehalte van het water doen dalen. In de oeverzone van de Aa-strang en de Berkel komt Reuzenbalsemien als invasieve oeversoort voor. Voor de Aa-strang betekent dit een uitbreiding van het aantal groeiplaatsen, van de Berkel zijn geen nadere gegevens bekend. Op de hogere oevers van de Berkel groeit tevens in twee proefvakken Japanse duizendknoop. De toetsingsresultaten van de onderzochte wateren zijn samengevat in fig Er zijn opvallende verschillen tussen de M- en R-typen. M-typen De Wijde Wetering en Zwalm behalen de maximale score en de Didamse Leigraaf bijna de maximale score. In vergelijking met de toetsing van deze wateren in 2008/2009 (Boedeltje 2008, 2009) is dit een toename. Deze toename komt niet doordat het aantal soorten met een telwaarde of de bedekking van ondergedoken of drijvende waterplanten is toegenomen, maar doordat een eerdere versie ervan QBWAT een fout bevatte (schriftelijke mededeling Roelf Pot, 2012): De grote verschillen tussen de uitvoer van versie 4.42 en 4.50 (optie 4 in versie 5.00) zijn alleen te vinden bij het type M3. Dat is als gevolg van een bug-fix. De berekening van 4.42 vertoonde een fout die lange tijd onopgemerkt is gebleven en deze zomer pas onder mijn aandacht kwam. In het voorschrift staat dat de scores voor Emers en Drijvend bij elkaar moeten worden geteld voor de berekening van de deelmaatlat Drijvend (Stowa-rapport b, pag 97, tabel B4.1), dat werd tot nu toe niet gedaan en er werd uitsluitend beoordeeld op basis van de bedekking Drijvend. Als de Emerse bedekking niet erg hoog is, dan maakt dat niet veel uit, maar in de opnamen uit de Achterhoek en Liemers komen hoge percentages voor. Scores die samen boven de 40% komen leveren dan altijd een EKR=1 op. De weteringen zijn niet erg diep, wat betekent dat het begroeibare areaal de gehele breedte de 24

26 ekr watergang omvat. In het bijzonder soorten als Pijlkruid en Kleine egelskop kunnen dan ook over de gehele breedte vegetatievormend optreden. 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0 Toetsingsresultaat macrofyten 2012 AAS BAV BER DIL ELB KEB SBK WEB WIW Figuur 4.1 Toetsingsresultaten macrofyten aan de maatlat 2007 voor regionale kanalen, M3 ( DIL, WIW) en aan de maatlat 2012 voor beken, R5 (BAV, ELB, KEB, WEB) en kleine rivieren, R6 (AAS, BER, SBK). De toetsing heeft betrekking op 6 opnamen, behalve voor de AA-strang, AAS, waar het gaat om 3 opnamen. De afkortingen betreffen de waterlichamen (zie bijlage 1). De lichtgroene lijn geeft de grens tussen matig en goed weer; de donkergroene streepjes geven het Goed Ecologisch Potentieel (GEP) weer. R-typen De scores van de beken (R5) en kleine rivieren (R6) zijn opvallend laag: geen enkele beek of rivier voldoet aan het Goed Ecologisch Potentieel (GEP), terwijl dat in eerdere onderzoeksjaren (o.a. Boedeltje 2008, 2009) wel het geval was. De Keizersbeek, bijvoorbeeld, had in 2008 een ekrscore van 0,61 en in 2012 van 0,36. De verklaring hiervoor ligt niet in de veldsituatie, maar in de manier waarop de score in de maatlat van 2012 wordt berekend. In de eerste plaats geschiedt het aggregeren niet meer middels een optelling van soorten maar door het berekenen van het rekenkundig gemiddelde van de verkregen afzonderlijke resultaten. In de tweede plaats scoren triviale soorten als Smalle waterpest, Liesgras en Schedefonteinkruid, als ze in relatief hoge dichtheden voorkomen, negatief in plaats van positief. Een voorbeeld: Schedefonteinkruid komt in de Aa-strang bij de grens frequent voor. Bij toetsing aan de maatlat van 2007 betekende dit een score van +1, toetsing aan de herziene maatlat van 2012 levert echter een score van -4 op. Een ander voorbeeld wordt gevormd door Tenger fonteinkruid en Pijlkruid. In de Berkel bij Almen (Besselink) komt Tenge r fonteinkruid frequent en Pijlkruid abundant voor. Bij toetsing aan de maatlat van 2007 betekende dit voor Tenger fonteinkruid een score van +1 en voor Pijlkruid van +2, toetsing aan de herziene maatlat van 2012 daarentegen levert voor beide soorten een score op van -4. Volgens Roelf Pot (schriftelijke mededeling 2012) mag een R6- riviertje weliswaar enigszins voedselrijk zijn, maar niet eutroof. En een hoge dichtheid van soorten als Schedefonteinkruid, Liesgras, Smalle waterpest, Pijlkruid en Tenger fonteinkruid duidt hierop. Vissen Er zijn in 2012 in de negen waterlichamen 23 soorten waargenomen. Hiertoe behoren drie soorten die beschermd zijn volgens de Flora- en faunawet: Kleine modderkruiper, Bittervoorn, en Rivierdonderpad. De Bittervoorn komt inmiddels in vijf van de negen waterlichamen voor en lijkt te profiteren van een natuurvriendelijke inrichting van watergangen. De exotische Marmergrondel laat een verdere opmars zien in de Schipbeek en is voor het eerst aangetroffen in de Berkel. Twee waterlichamen, Wijde Wetering/Zwalm en de Didamse Leigraaf/ Wetering scoren goed. Beide waterlichamen zijn getoetst aan de maatlat voor stagnante wateren M3. De overige waterlichamen zijn getoetst aan de maatlat voor stromende wateren R5 of R6 en worden als ontoereikend beoordeeld (fig. 4.2). Gezien het karakter van de Barchemse Veengoot, langdurig afvoerloos of zelfs droogvallend, kan dit waterlichaam beter worden beoordeeld als M3-type. 25

27 ekr 1,0 Toetsingsresultaat vissen ,8 0,6 0,4 0,2 0,0 AAS BAV BER DIL ELB KEB SBK WEB WIW Figuur 4.2 Toetsingsresultaten vissen aan de maatlat De afkortingen betreffen de waterlichamen (zie bijlage 1). De lichtgroene lijn geeft de grens tussen matig en goed weer; de donkergroene streepjes geven het Goed Ecologisch Potentieel (GEP) weer. 4.2 CONCLUSIES Tijdens de planteninventarisaties zijn in 52 opnamen van 100 m lengte 165 soorten vaatplanten en drie soorten kranswieren in het water en de oeverzone van de waterlichamen waargenomen. Hiertoe behoren drie soorten die bescherming genieten volgens de Flora - en Faunawet: Gewone dotterbloem, Waterdrieblad en Zwanenbloem. Twee soorten staan op de Rode lijst, te weten Waterdrieblad en Brede waterpest; Toetsing van de plantengegevens aan de maatlat 2007 voor kleine kanalen (M3) laat zien dat de Didamse Leigraaf/Wetering en Wijde Wetering/Zwalm goed scoren; Toetsing van de plantengegevens aan de pas herziene maatlat 2012 voor beken (R5) en kleine rivieren (R6) heeft als resultaat dat Aa-strang, Barchemse Veengoot, Berkel, Elsbeek, Keizersbeek, Schipbeek en Wehlse Beek niet voldoen aan het Goed Ecologisch Potentieel. Ze scoren ontoereikend tot matig ; Er zijn vier soorten invasieve plantensoorten waargenomen: Japanse duizendknoop, Reuzenbalsemien, Watercrassula, Waterteunisbloem In de Wehlse Beek en Didamse Leigraaf zorgt Waterteunisbloem plaatselijk voor dichte vegetaties die de doorstroming belemmeren; Tijdens de visseninventarisaties zijn negen waterlichamen bemonsterd en zijn 23 vissoorten waargenomen. Drie soorten genieten bescherming volgens de Flora- en faunawet: Beekdonderpad, Bittervoorn en Kleine modderkruiper; Er zijn vier exotische vissoorten aangetroffen: Blauwband, Goudvis, Marmergrondel en Zonnebaars; Toetsing van de visgegevens aan de maatlat 2007 laat zien dat twee waterlichamen goed scoren, zeven waterlichamen scoren ontoereikend. 26

28 5 BRONNEN Bijkerk, R. (red.) (2010). Handboek Hydrobiologie. Biologisch onderzoek voor de ecologische beoordeling van Nederlandse zoete en brakke oppervlaktewateren. Rapport , Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer, Amersfoort. Boedeltje, G. (2008). Waterplanten- en vissenonderzoek in watergangen van Waterschap Rijn en IJssel in Bemonstering en toetsing volgens de Kaderrichtlijn Water. Bureau Daslook, in opdracht van Waterschap Rijn en IJssel. Boedeltje, G. (2009). Waterplantenonderzoek in watergangen van Waterschap Rijn en IJssel in Bemonstering en toetsing volgens de Kaderrichtlijn Water. Bureau Daslook, in opdracht van Waterschap Rijn en IJssel. Boedeltje, G (2010). Waterplanten- en vissenonderzoek in watergangen van Waterschap Rijn en IJssel in Bemonstering en toetsing volgens de Kaderrichtlijn Water. Bureau Daslook, in opdracht van Waterschap Rijn en IJssel. Boedeltje, G. & M. de Vos (2011). Waterplanten- en vissenonderzoek in waterlichamen van Waterschap Rijn en IJssel in Bureau Daslook, in samenwerking met Waterschap Rijn en IJssel. Kikkert, A. & P. Rutjes (2006). Onderzoek naar de visstand, macrofyten en epifytische diatomeeën in de Oude Rijn. Aquaterra Water en Bodem b.v., projectnummer Pot, R. (2012) QBWat, programma voor toetsing van opnamen aan de maatlatten van de KRW (versie 5.00). Rutjes, P. & R. Fortuin (2007). KRW-bemonstering 19 beken Waterschap Rijn en IJssel. Aquaterra Water en Bodem b.v., projectnummer STOWA & OVB (2005). Piscaria databank. Stowa rapportnummer Van Valkenburg, J.L.C.H. (red) (z.j.). Invasieve waterplanten in Nederland. Veldgids. Ministerie van EL&V, Nieuwe Voedsel en Waren Autoriteit. 27

29 28

30 BIJLAGEN Bijlage 1 Overzicht wateren en bemonsteringsinspanning Nr Watergang Afk. Type Aantal opnamen vegetatie Aantal monsters elektro-visserij Aantal zegentrekken 1 Aa-strang AAS R Barchemse Veengoot BAV M Berkel BER R a Didamse Leigraaf DIL M b Didamse Wetering DIW M Elsbeek ELB R Keizersbeek KEB R Schipbeek SBK R Wehlse Beek WEB R a Wijde Wetering WIW M b Zevenaarse Wetering ZEW M c Zwalm ZWA M

31 Bijlage 2.1A Vegetatieopnamen Aa-strang Code AAS00 AAS01 AAS10 Datum (2012) 17-jul 17-jul 17-jul Breedte water (m) Kroos (%) Flab (%) Submers (%) Emers (%) Drijvend (%) Mossen (%) Oever (%) Bomen oever (%) Wetenschappelijke naam Nederlandse naam Acorus calamus Kalmoes o o Aegopodium podagraria Zevenblad r Agrostis stolonifera Fioringras o o Alisma lanceolata Slanke waterweegbree Alisma plantago-aquatica Grote waterweegbree r Alnus glutinosa Zwarte els o r Anthriscus sylvestris Fluitenkruid r Arrhenatherum elatius Glanshaver o o Berula erecta Kleine watereppe Bidens frondosa Zwart tandzaad o Butomus umbellatus Zwanenbloem r Callitriche obtusangula Stomphoekig sterrenkroos lf f lf Calystegia sepium Haagwinde lf Carex acuta Scherpe zegge o Carex hirta Ruige zegge o Ceratophyllum demersum Grof hoornblad lf lf Cirsium arvense Akkerdistel o Dactylis glomerata Kropaar o Elodea canadensis Brede waterpest r Elodea nuttallii Smalle waterpest lf r lf Elytrigia repens Kweek o Epilobium hirsutum Harig wilgenroosje r o lf Epilobium tetragonum Kantige basterdwederik r r Eupatorium cannabinum Koninginnekruid r Filipendula ulmaria Moerasspirea o r Galeopsis tetrahit Gewone hennepnetel r Galium aparine Kleefkruid o r Galium palustre Moeraswalstro o Glechoma hederacea Hondsdraf' r Glyceria maxima Liesgras lf f la Heracleum sphondylium Gewone berenklauw o Holcus lanatus Gestreepte witbol o Impatiens glandulifera Reuzenbalsemien ld o Iris pseudacorus Gele lis o Juncus articulatus Zomprus o Juncus effusus Pitrus r o Lemna minor Klein kroos f f Lemna trisulca Puntkroos o Lysimachia vulgaris Grote wederik Lythrum salicaria Grote kattenstaart r Mentha aquatica Watermunt o o Myosotis scorpioides Moerasvergeet-mij-nietje o r o Myosoton aquaticum Watermuur r Myriophyllum spicatum Aarvederkruid lf Nasturtium microphyllum Slanke waterkers lf 30

32 Code AAS00 AAS01 AAS10 Nuphar lutea Gele plomp lf la la Persicaria amphibia Veenwortel lf Persicaria hydropiper Waterpeper lf Phalaris arundinacea Rietgras lf lf f Phragmites australis Riet lf la Poa trivialis Rus beemdgras o lf Potamogeton pectinatus Schedefonteinkruid f Ranunculus circinatus Stijve waterranonkel o Ranunculus repens Kruipende boterbloem o o Ranunculus sceleratus Blaartrekkende boterbloem o r o Rumex conglomeratus Kluwenzuring r Rumex hydrolapathum Waterzuring o Salix fragilis Kraakwilg la Salix viminalis Katwilg la Scirpus sylvaticus Bosbies r Scrophularia nodosa Knopig helmkruid r r Solanum dulcamara Bitterzoet o Sonchus oleraceus Gewone melkdistel r Sparganium erectum Grote egelskop o o Spirodela polyrhiza Veelwortelig kroos o Stachys palustris Moerasandoorn o Symphytum officinale Smeerwortel o o Typha latifolia Grote lisdodde lf Urtica dioica Grote brandnetel lf o o Valeriana officinalis Grote valeriaan r r Veronica beccabunga Beekpunge o Vicia cracca Vogelwikke o 31

33 Bijlage 2.1B Resultaten bevissing Aa-strang Aantal bemonsteringstrajecten van 250 m: 2 Soort 0-2 cm 3-5 cm 6-10 cm cm cm cm > 40 cm baars beekdonderpad 4 14 bermpje blankvoorn 59 2 driedoornige stekelbaars 22 1 kleine modderkruiper 1 kolblei 1 kopvoorn paling 5 pos 2 rietvoorn 1 riviergrondel 5 2 serpeling 3 1 snoek 3 1 tiendoornige stekelbaars 1 vetje zeelt 2 1 Totaal

34 Bijlage 2.2A Vegetatieopnamen Barchemse Veengoot Code BAV01 BAV00 BAV02 BAV03 BAV04 BAVAZ Datum (2012) 24-jul 24-jul 24-jul 17-jul 17-jul 24-jul Breedte water (m) Kroos (%) Flab (%) Submers (%) Emers (%) Drijvend (%) Mossen (%) Oever (%) Bomen oever (%) Wetenschappelijke naam Nederlandse naam Aegopodium podagraria Zevenblad o o Agrostis stolonifera Fioringras lf o Alisma lanceolata Slanke waterweegbree f o lf Alisma plantago-aquatica Grote waterweegbree f r lf o lf la Arrhenatherum elatius Glanshaver o o Berula erecta Kleine watereppe f lf o Bidens frondosa Zwart tandzaad ld Butomus umbellatus Zwanenbloem la lf la la Callitriche obtusangula Stomphoekig sterrenkroos f ld a Caltha palustris Gewone dotterbloem lf la Calystegia sepium Haagwinde lf Carex acuta Scherpe zegge o Carex elata Elzenzegge r Carex vesicaria Blaaszegge lf Ceratophyllum demersum Grof hoornblad a Cirsium arvense Akkerdistel o Eleocharis acicularis Naaldwaterbies la Eleocharis palustris Gewone waterbies a Elodea nuttallii Smalle waterpest ld ld la lf la Elytrigia repens Kweek o la Equisetum palustre Lidrus o lf o Filipendula ulmaria Moerasspirea o o Galium palustre Moeraswalstro o Glechoma hederacea Hondsdraf' lf Glyceria fluitans Mannagras la lf Glyceria maxima Liesgras la a f la Holcus mollis Gladde witbol o lf Hydrocharis morsus-ranae Kikkerbeet lf o Impatiens parviflora Klein springzaad o Iris pseudacorus Gele lis o o o f o Lemna minor Klein kroos o la o o Lemna trisulca Puntkroos la la f ld Lotus pedunculata Moerasrolklaver r Lysimachia nummularia Penningkruid o lf Lysimachia vulgaris Grote wederik o Mentha aquatica Watermunt o Myosotis scorpioides Moerasvergeet-mij-nietje f lf lf Nasturtium microphyllum Slanke waterkers o lf lf Nuphar lutea Gele plomp lf Nymphaea alba Witte waterlelie ld Nymphoides peltata Watergentiaan lf lf lf Persicaria amphibia Veenwortel o o lf Phalaris arundinacea Rietgras lf lf lf lf Phragmites australis Riet ld 33

35 Code BAV01 BAV00 BAV02 BAV03 BAV04 BAVAZ Poa trivialis Rus beemdgras f lf Potamogeton natans Drijvend fonteinkruid o lf Potamogeton pectinatus Schedefonteinkruid o Potamogeton perfoliatus Doorgroeid fonteinkruid f la f la Potamogeton pusillus Tenger fonteinkruid o Ranunculus circinatus Stijve waterranonkel lf lf la o Ranunculus repens Kruipende boterbloem o o o Rubus fruticosus Gewone braam lf Rumex conglomeratus Kluwenzuring r Rumex hydrolapathum Waterzuring o o o o r o Sagittaria sagittifolia Pijlkruid lf lf Salix fragilis Kraakwilg r Schoenoplectus lacustris Mattenbies r Scirpus sylvaticus Bosbies lf lf f lf Solanum dulcamara Bitterzoet o Sparganium emersum Kleine egelskop o lf o f Sparganium erectum Grote egelskop f la o Spirodela polyrhiza Veelwortelig kroos la Symphytum officinale Smeerwortel o f o o o lf Tanacetum vulgare Boerenwormkruid o Urtica dioica Grote brandnetel o o o Valeriana officinalis Grote valeriaan o 34

36 Bijlage 2.2B Resultaten bevissing Barchemse Veengoot Aantal bemonsteringstrajecten van 250 m: 1 Soort 0-2 cm 3-5 cm 6-10 cm cm cm cm > 40 cm baars bittervoorn 17 blankvoorn rietvoorn 1 1 riviergrondel 5 snoek vetje 15 zeelt Totaal

37 Bijlage 2.3A Vegetatieopnamen Berkel Code BER00 BERXX BER20 BER02 BER3A BERXY Datum (2012) 24-jul 24-jul 24-jul 24-jul 8-aug 8-aug Breedte water (m) Kroos (%) Flab (%) Submers (%) Emers (%) Drijvend (%) Mossen (%) Oever (%) Bomen oever (%) Wetenschappelijke naam Nederlandse naam Aegopodium podagraria Zevenblad r Agrostis stolonifera Fioringras lf o o o lf lf Alisma lanceolata Slanke waterweegbree r Alnus glutinosa Zwarte els r o Anthriscus sylvestris Fluitenkruid r r Arrhenatherum elatius Glanshaver o Artemisia vulgaris Bijvoet r Barbarea stricta Stijf barbarakruid o Berula erecta Kleine watereppe lf Bidens cernua Knikkend tandzaad r Bidens frondosa Zwart tandzaad o r Butomus umbellatus Zwanenbloem o Callitriche obtusangula Stomphoekig sterrenkroos o lf la lf Callitriche platycarpa Gewoon sterrenkroos f lf Calystegia sepium Haagwinde o lf o o lf Carex acuta Scherpe zegge lf Carex hirta Ruige zegge r Ceratophyllum demersum Grof hoornblad o la f Cirsium arvense Akkerdistel r Conyza canadensis Canadese fijnstraal r Dactylis glomerata Kropaar o Elodea nuttallii Smalle waterpest f o la a ld Elytrigia repens Kweek o Epilobium hirsutum Harig wilgenroosje o lf lf o lf Epilobium tetragonum Kantige basterdwederik o o Eupatorium cannabinum Koninginnekruid o o Fallopia japonica Japanse duizendknoop o lf Festuca arundinacea Rietzwenkgras o Festuca rubra Rood zwenkgras lf Filipendula ulmaria Moerasspirea o Glechoma hederacea Hondsdraf' o o Glyceria maxima Liesgras f la a la la a Holcus lanatus Gestreepte witbol r Hydrocharis morsus-ranae Kikkerbeet r f lf Hypericum maculatum Gevlekt hertshooi r Impatiens glandulifera Reuzenbalsemien o f r Impatiens parviflora Klein springzaad o Iris pseudacorus Gele lis r r o Juncus bufonius Greppelrus o lf Juncus effusus Pitrus o r Lactuca serriola Kompassla r Lemna minor Klein kroos o o o f f Lemna trisulca Puntkroos o lf Lolium perenne Engels raaigras o Lycopus europaeus Wolfspoot o o o lf 36

38 Code BER00 BERXX BER20 BER02 BER3A BERXY Lythrum salicaria Grote kattenstaart o r o Mentha aquatica Watermunt o lf lf o o Myosotis scorpioides Moerasvergeet-mij-nietje lf o o o lf lf Myosoton aquaticum Watermuur lf r r Nasturtium microphyllum Slanke waterkers o lf lf Nuphar lutea Gele plomp o la a Nymphoides peltata Watergentiaan r Persicaria amphibia Veenwortel o o o Persicaria hydropiper Waterpeper lf r Persicaria lapathifolia Beklierde duizendknoop r Petasites hybridus Groot hoefblad o Phalaris arundinacea Rietgras la o la lf Phleum pratense Timoteegras r Phragmites australis Riet o lf lf Plantago lanceolata Smalle weegbree r Plantago major Grote weegbree r Poa trivialis Rus beemdgras r o o Potamogeton crispus Gekroesd fonteinkruid lf Potamogeton lucens Glanzig fonteinkruid lf Potamogeton pectinatus Schedefonteinkruid f lf r Potamogeton pusillus Tenger fonteinkruid f Ranunculus circinatus Stijve waterranonkel f Ranunculus repens Kruipende boterbloem o Ranunculus sceleratus Blaartrekkende boterbloem o r Rorippa amphibia Gele waterkers r r o lf Rubus fruticosus Gewone braam o Rumex conglomeratus Kluwenzuring r r Rumex hydrolapathum Waterzuring r r r o o Rumex obtusifolius Ridderzuring r o Sagittaria sagittifolia Pijlkruid o r a la Salix alba Schietwilg r r Salix caprea Boswilg r Salix fragilis Kraakwilg r Salix viminalis Katwilg o Scirpus sylvaticus Bosbies o lf Scrophularia nodosa Knopig helmkruid r lf Scrophularia umbrosa Gevleugeld helmkruid o lf lf Solanum dulcamara Bitterzoet o lf lf Sonchus oleraceus Gewone melkdistel o Sparganium emersum Kleine egelskop lf f lf Sparganium erectum Grote egelskop lf lf o lf la la Spirodela polyrhiza Veelwortelig kroos f lf Stachys palustris Moerasandoorn lf r Symphytum officinale Smeerwortel o lf o Tripleurospermum maritimum Reukeloze kamille o Typha latifolia Grote lisdodde o r Urtica dioica Grote brandnetel o o o o lf Valeriana officinalis Grote valeriaan r Veronica anagallis-aquatica Blauwe waterereprijs f Veronica beccabunga Beekpunge lf lf Veronica catenata Rode waterereprijs lf lf o Vicia cracca Vogelwikke r o 37