Water- en oeverplanten in de zandwinplas in de Hiensche Uiterwaarden bij Dodewaard

Transcriptie

1 Water- en oeverplanten in de zandwinplas in de Hiensche Uiterwaarden bij Dodewaard Bureau Daslook

2 2

3 Water- en oeverplanten in de zandwinplas in de Hiensche Uiterwaarden bij Dodewaard Dr. Ger Boedeltje augustus 2012 Bureau Daslook, ecologisch onderzoek en advies Korte Voren HR Lochem g.boedeltje@bureaudaslook.nl 3

4 4

5 Inhoud 1 Inleiding Methode Resultaten en discussie Open water Oeverzones Bronnen Bijlage 1 Waterplanten in de plas Bijlage 2 Planten in de zandige hoge oeverzone

6 6

7 1 Inleiding In het kader van de Natuurbeschermingswet en de Flora - en Faunawet is en wordt beoordeeld of de vestiging van het bedrijf De Beijer in de Hiensche Uiterwaarden bij Dodewaard vergunbaar is. Hierbij zijn/worden de effecten beoordeeld op het Natura 2000-gebied Uiterwaarden Waal en op soorten die bescherming genieten volgens de Flora - en Faunawet (DHV & Provincie Gelderland 2012; Bureau Viridis, in uitvoering). Uit de studie van DHV & Provincie Gelderland (2012) blijkt onder meer dat het habitattype slikkige rivieroevers negatieve effecten zal ondervinden door oppervlakteverlies. Mitigatie zou kunnen plaatsvinden langs de oevers van de voormalige klei- en zandwinplas, die naast de potentiële vestigingsplaats van De Beijer ligt. Daarvoor is het nodig aanvullende informatie te verkrijgen over het voorkomen van water- en oeverplanten in de plas en van karakteristieke soorten van slikkige en zandige oevers. Dit rapport beschrijft de resultaten van een onderzoek dat op deze soorten was gericht. 2 Methode Het onderzoek vond plaats op 13 augustus 2012, tijdens lage waterstanden in de Waal en in de plas. De ondiepe waterdelen en de lage oevers van de gehele plas werden onderzocht door met een waadbroek door het water te lopen. Het voorkomen van waterplanten werd vastgesteld door middel van zichtwaarnemingen en door (in de diepere delen) over de bodem te harken, waarbij gebruik is gemaakt van een 14-tandige hark met een steellengte van 4 meter. Waar in de ondiepe zones met het blote oog geen waterplanten werden waargenomen, werd om de tien meter een trek met de hark uitgevoerd; waar wel planten groeiden, werd dit om de twee meter gedaan. Met de monsters die boven water kwamen en met hulp van de zichtwaarnemingen kon een schatting van de bedekking van de individuele soorten worden gemaakt. Hierbij is gebruik gemaakt van de schaal van Tansley (tabel 1.1). De coördinaten van de opnamelocaties werden met GPS ingemeten (bijlage 1; fig. 3.3). Vlakdekkende vegetaties werden tevens op kaart ingetekend. Indien aanwezig, is van elk van de volgende vegetatielagen in het water de bedekking (in %) geschat: laag van vrij drijvende kroossoorten; laag van ondergedoken (submerse) planten (bijv. waterpest); laag van drijfbladplanten (bijv. gele plomp); laag van (draad)wieren; laag van boven water groeiende maar onder water wortelende (emerse) planten (bijv. riet). Code Beschrijving Vertaling naar % en exemplaren r rare (zeldzaam voorkomend) <5% en < 5 ex. totaa1 o occasional (hier en daar voorkomend) <5% en 5-20 ex. totaal lf lokaal frequent voorkomend <5% en ex. totaal (lokaal) f frequent voorkomend <5% en >100 ex. totaal la lokaal abundant voorkomend 5-12,5% a abundant voorkomend 12,5-25% ld lokaal dominant voorkomend 25-50% cd co-dominant (samen met ander overheersend) 50-75% d dominant (overheersend) % Tabel 1.1. Tansley-schaal voor de schatting van aantallen en bedekking van planten. Tijdens de waterplantenkartering werd tevens de drooggevallen slikkige en zandige lage en hoge oeverdelen onderzocht, waarbij eventueel aanwezige wettelijk beschermde en/of Rode Lijstsoorten werden gekarteerd. Ook werden twee vegetatieopnamen (volgens Tansley) gemaakt: één op het eilandje aan de oostzijde, en één aan de zuidzijde van de plas (bijlage 2; fig. 3.3). De coördinaten van deze opnamen werden eveneens met GPS vastgesteld. 7

8 3 Resultaten en discussie 3.1 Open water Waterplanten werden alleen in het zuidoostelijke deel van de plas vegetatievormend aangetroffen (fig. 3.3). Aarvederkruid komt daarbij het meest frequent en abundant voor, gevolgd door Smalle waterpest, Zittende zannichellia en Tenger fonteinkruid (bijlage 1). Behalve Naaldwaterbies, zijn verder geen soorten in het water gevonden. Moerasplanten ontbreken vrijwe l geheel. In de geul achter het eiland komen geen drijvende of ondergedoken waterplanten voor; alleen de drooggevallen oeverzone is begroeid met soorten die kenmerkend zijn voor wisselvochtige of slikkige omstandigheden, zoals Penningkruid, Moeraskers, Moe raswalstro en Zilverschoon. Langs de oevers van deze geul groeien Schietwilg, Kraakwilg en Katwilg (bijlage 1). 3.2 Oeverzones Zandige tot slikkige oeverzones die niet begroeid zijn met wilgen vinden we vooral langs het eiland en langs de zuidoever van de zandwinplas. Hier vinden we een gradiënt van hoog naar laag en met daarbij op de zuidoever ook droge, zandige steilrandjes. In dit milieu groeien op de hoge delen vooral soorten van (rivier)ruigten zoals Boerenwormkruid, Middelste teunisbloem, Bijvoet, Zeepkruid, Doornappel, Late guldenroede en Vlasbekje; ze geven de oeverzones een kleurig aanzien. In dit milieu zijn ook Zandweegbree (fig. 3.2) en Rode Ogentroost (fig. 3.1) gevonden. Zandweegbree is een zeldzame soort, die zich de laatste jaren op rivierstrandjes en andere zandige plaatsen langs met name de Waal uitbreidt ( wilde-planten.nl). Rode ogentroost is een Rode Lijstsoort, die in Oost Nederland vanaf de jaren vijftig van de vorige eeuw sterk is achteruit gegaan, maar waarvan het aantal de laatste decennia is gestabiliseerd (Te Linde & Van den Berg 2003). Figuur 3.1. Rode ogentroost op zandige oever aan de zuidkant van de plas. 8

9 Figuur 3.2. Zandweegbree aan zuidkant van plas. Figuur 3.3. Locaties vegetatieopnamen en vegetatie van waterplanten; Locatie 7: Rode ogentroost. 9

10 4 Bronnen DHV & Provincie Gelderland (2012). Effecten herontwikkeling waalwaard op Natura 2000-gebied Uiterwaarden Waal. Passende beoordeling ex. art. 19d e n 19j Natuurbeschermingswet Provincie Gelderland maart Te Linde, B. & L.J. van den Berg (2003). Atlas van de Flora van Oost-Gelderland. Stichting de Maandag, Ruurlo. 10

11 Bijlage 1 Waterplanten in de plas Plaats Dodewaard Dodewaard Dodewaard Dodewaard Dodewaard Nummer zo-zijde geul achter Locatie langs plas zo-bocht zuidzijde fabr.terrein westzijde eiland X-coördinaat Y-coördinaat Datum (2012) 13-aug 13-aug 13-aug 13-aug 13-aug Submers (%) Kroos (%) Emers (%) Drijfblad (%) Algen (%) Boomlaag oever (%) Mossen (%) Wetenschappelijke naam Nederlandse naam Waterplanten uit de Fonteinkruiden-klasse Myriophyllum spicatum la lf o r Aarvederkruid Elodea nuttallii a la Smalle waterpest Zannichellia palustris f o Zittende zannichellia Potamogeton pusillus f Tenger fonteinkruid Overige soorten Eleocharis acicularis o Naaldwaterbies Galium palustre f Moeraswalstro Glechoma hederacea o Hondsdraf' Lysimachia nummularia la Penningkruid Lysimachia vulgaris o Grote wederik Lythrum salicaria o Grote kattenstaart Mentha aquatica lf Watermunt Moerasvergeet-mijnietje Myosotis scorpioides f Persicaria hydropiper r Waterpeper Poa trivialis lf Ruw beemdgras Potentilla anserina lf Zilverschoon Rorippa amphibia r Gele waterkers Rorippa palustris lf Moeraskers Salix alba la Schietwilg Salix fragilis la Kraakwilg Salix viminalis la Katwilg Solanum dulcamara r Bitterzoet Symphytum officinale o Smeerwortel Urtica dioica lf Grote brandnetel 11

12 Bijlage 2 Planten in de zandige hoge oeverzone Rood: Rode Lijstsoort Gebied Dodewaard Dodewaard Nummer 6 7 Locatie zandige oever eiland zandige steilrand zuid X-coördinaat Y-coördinaat Datum (2012) 13-aug 13-aug Bedekking kruidlaag Bedekking moslaag 0 0 Wetenschappelijke naam Nederlandse naam Soorten van droge ruigten Artemisia vulgaris o f Bijvoet Cirsium arvense lf f Akkerdistel Convolvulus arvensis lf Akkerwinde Conyza canadensis r Canadese fijnstraal Datura stramonium o lf Doornappel Linaria vulgaris f Vlasbekje Oenothera biennis o Middelste teunisbloem Plantago arenaria o Zandweegbree Potentilla reptans lf lf Vijfvingerkruid Rubus caesius a Dauwbraam Saponaria officinalis lf Zeepkruid Senecio inaequidens lf Bezemkruiskruid Solidago gigantea r Late guldenroede Tanacetum vulgare lf f Boerenwormkruid Tripleurospermum maritimum f f Reukeloze kamille Urtica dioica lf Grote brandnetel Soorten van de Tandzaadklasse Chenopodium album lf lf Melganzenvoet Persicaria hydropiper lf Waterpeper Persicaria maculosa o Perzikkruid Pulicaria vulgaris r lf Klein vlooienkruid Rorippa austriaca r Oostenrijkse kers Rorippa palustris lf Moeraskers Solanum nigrum o lf Zwarte nachtschade Soorten van het Zilverschoon-verbond Agrostis stolonifera lf lf Fioringras Polygonum aviculare lf lf Varkensgras Potentilla anserina lf la Zilverschoon Rumex crispus o Krulzuring Overige soorten 12

13 Gebied Dodewaard Dodewaard Nummer 6 7 Locatie zandige oever eiland zandige steilrand zuid Achillea millefolium lf Duizendblad Achillea ptarmica lf Wilde bertram Alisma lanceolata r Slanke waterweegbree Calystegia sepium o Haagwinde Glechoma hederacea lf Hondsdraf' Lysimachia vulgaris o Grote wederik Lythrum salicaria f Grote kattenstaart Medicago lupulina o Hopklaver Mentha aquatica r Watermunt Myriophyllum spicatum lf Aarvederkruid Odontites vernus subsp. vernus o Rode ogentroost Plantago lanceolata lf f Smalle weegbree Poa annua o Straatgras Poa trivialis lf Rus beemdgras Rumex conglomeratus o Kluwenzuring Salix viminalis o Katwilg Solanum dulcamara o Bitterzoet Symphytum officinale o Smeerwortel 13