Periode 3/4 Vroegmoderne tijd

Transcriptie

1 Periode 3/4 Vroegmoderne tijd Context 1. De republiek der Nederlanden 1517 : Luther komt op zijn kritiek Door de boekdrukkunst kan het erg snel verspreid worden. Karel V was katholiek, en vond het helemaal niets net zoals de Paus 1521 : Rijksdag in Worms = Luther moet zijn ideeën herroepen, doet hij niet. Karel V verklaart hem vogelvrij. Duitse vorsten verdedigen hem. Er vindt door de herroeping wel een definitieve scheuring in de katholieke kerk plaats: Katholieken VS Protestanten. Doordat veel duitse vorsten hem verdedigen komt er een Duitse religie oorlog, pas in 1555 komt er vrede = Vrede van Augsburg WIens gebied, diens gebed Bestuur in de middeleeuwen: feodale stelsel Zuidwesten: Franse koning Rest: gezag duitse keizer. In de praktijk: de graaf en de hertog hadden plaatselijk veel macht. Er was dus geen sprake van centraal bestuur maar juist veel zelfstandigheid. Karel V vindt het niets dat er zoveel zelfstandig wordt bestuurd, hij wilt duidelijkheid centralisatie. Probleem : dit gaat ten koste van de privileges. Omdat nu alles hetzelfde is 1531 : Drie collaterale raden instellen: - Geheime raad: Juristen houden toezicht op de wetten en stellen op - Raad van state: Edelen die advies geven - Raad van financiën: Geldzaken Vanuit Brussel probeert Karel zoveel mogelijk te centraliseren. In de Nederlanden kreeg Calvijn meer aanhangers dan Luther. Van Calvijn mag je zelf je geloof bepalen zonder toestemming van de overheid : Karel V stelt bloedplakkaten in: doodstraf als je ketter of protestant was : Filips II neemt centralisatiebeleid over. Hij laat het dagelijks bestuur over aan Margaretha de parma, zij moet centralisatie uitvoeren. Veel burgers waren hier tegen, ook tegen centralisatie : Indienen smeekschrift = matigingen van kettervervolgingen Het wordt dan even minder Calvinisten gaan hierdoor meer calvinistische bijeenkomsten houden loopt uit de hand Beeldenstorm Reacties:

2 Ze eist trouw van de edelen Willem van Oranje weigert dit, hij is tegen de vervolgingen. Filips II houdt de edelen en het smeekschrift verantwoordelijk Stuurt hertog van Alva om rust te krijgen. Raad van beroerte Er komt veel onrust, ook katholieken vinden het te ver gaan. Veel calvinisten vluchten WIllem van Oranje zit in ballingschap, hij roept op tot verzet tegen Alva. leidt tot: Nederlandse opstand De Watergeuzen komen helpen: Nederlandse calvinisten die waren gevlucht. Er komt een Guerrillaoorlog : Watergeuzen nemen Den Briel in Meer steden gaan zich nu ook aansluiten bij de opstand. Staten van Holland gaat nu ook vergaderen. Willem wordt gekozen als stadhouder als leider van het gewest. Het lukte Alva niet goed kan spreken van een burgeroorlog want: Aan de ene kant heb je de watergeuzen en opstandelingen en aan de andere kant heb je alva met de spaanse troepen (die ook eigenlijk nederlands zijn want het is de voogd van Nederland). Ontzet van Leiden: KA: Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat 1572 : Leiden koos de kant van de opstandelingen 1573 : Spanjaarden omsingelen Leiden 1574 : Staten van holland laten gebieden onderlopen spanjaarden vluchten Willem wilt gelijke godsdienst vrijheid, gelijke behandeling. In de praktijk is dit dus anders. Hij maakt veel gebruik van propaganda, denk bv aan het volkslied. Bij zijn propaganda ligt de nadruk niet echt op het geloof maar op de verdediging van het vaderland. Omdat hij beide geloven achter zich wilt krijgen. De opstand was vooral gericht op Alva en zijn tirannieke beleid, niet perse filips II omdat Willem niet perse onafhankelijk wilt worden : Opstand blijft beperkt tot Holland en Zeeland. Filips gaat failliet muiterij 1576 : Pacificatie van gent = Vredesverdrag tussen de opstandige gewesten en andere gewesten. Samen moeten ze de spanjaarden weg halen. Holland en Zeeland blijven protestant, andere katholiek maar er is wel gewetensvrijheid Calvinisme blijft groeien en probeert in paar gewesten over te nemen, vinden katholieken niets : Unie van atrecht: samenwerken sommige gewesten met spanje om calvinisten te verdrijven (Luxemburg) Reactie:

3 1579 : Unie van Utrecht = militair verbond van de opstandige gewesten en steden tegen de spanjaarden. Is heel belangrijk: er wordt hier een basis gelegd voor de latere republiek, er komt een duidelijke scheidslijn tussen Nederland en België : Filips II vond de unie niets, verklaart Willem van Oranje vogelvrij. 1581: reactie op vogelvrijverklaring Plakkaat van verlatinghe = Filips wordt afgezworen als landsheer. Het idee van calvijn, dat je in opstand mag komen als er een geloof op je wordt gedrukt, wordt gebruikt : Alteratie van Amsterdam = Amsterdam heeft een katholiek bestuur dus weigert mee te doen met de opstandelingen. Door propaganda probeerden opstandelingen ze over te halen. Handelsblokkade gaat werken, er kunnen geen producten uit en naar. Veel Amsterdammers zijn dan ontevreden Amsterdamse Calvinisten krijgen steeds meer invloed op de schutterij van Amsterdam. Ze worden gedwongen de stad te verlaten. Katholiek bestuur gaat weg. Amsterdam wordt opstandig. - KA: Het conflict in Nederland dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat 1584 : WIllem van Oranje wordt vermoord door Balthasar Gerards : Val van Antwerpen = Antwerpen is weer in handen van de spanjaarden. Opstandelingen waren belangrijke handelsstad kwijt. Opstandeling waren op zoek naar nieuwe leider, willem was namelijk dood. Graaf van lester, vriend van Queen Elizabeth werd de nieuwe landsheer. Zorgde voor engelse steun. Hij was snel klaar. Toen besloten de gewesten zonder leider verder te gaan : Republiek der zeven Nederlanden werd gesticht. - Unie van Utrecht was hiervoor de basis. Filips II voert vele oorlogen, engeland en frankrijk namelijk ook. Hij is vaak failliet gegaan hierdoor heeft hij nooit genoeg middelen om een einde te maken aan de republiek. Doordat hij vaak failliet gaat wint de republiek steeds meer terrein 1588 : Overwinning spaanse Armada door engelsen. Hiervoor onderbreekt hij de aanval op Nederland. Nederlaag voor spanje en hun marine is verwoest. Dit is doorslaggevend : drievoudig verbond = verbond met Engeland, Frankrijk en Nederland tegen spanje. Engeland en Frankrijk erkennen de republiek. Hier wordt voor het eerste het erkent.

4 Wie bestuurde de republiek nu dan: bestaat uit een statenbond: 7 gewesten met eigen statenvergadering, eigen regels Samenwerking tussen gewesten in de staten-generaal: politiek, oorlog en defensie en bestuur over generaliteitslanden. Alleen beslissingen door staten generaal samen belangrijkste gewest is Holland: Hier wordt de meeste belasting betaald. Belangrijkste persoon in de statenbond: Reik Pensionaris/landsadvocaat Hoogste ambtenaar van Holland Woordvoerder van Holland in staten-generaal Vertegenwoordiger van de republiek in het buitenland Johan van Oldenbarnevelt Stadhouder Hoogste functionaris in een gewest twee stadhouders Leider van het leger en de vloot Mag stadsbesturen benoemen Maurits van Oranje Maurits en Oldenbarnevelt veroveren veel delen. Onderhandelingen met spanjaarden over eventuele vrede : Twaalfjarig bestand = tijdelijke vrede Republiek hoeft nu even niet naar buitenland te kijken en gaat nu naar zichzelf te kijken politieke verdeeldheid + religieuze verdeeldheid. Politiek: Johan van Oldenbarnevelt en Maurits van Oranje hebben verschillende visies over hoe de republiek eruit moet zien. Moet er vrede komen met Spanje? Johan van Oldenbarnevelt wilt: vrede want kost minder belastinggeld Vrede is beter voor de handel dan oorlog Wilt permanente vrede Maurits van Oranje: Oorlog is beter want dan kunnen we ons verder uitbreiden Goed voor de macht van de stadhouder Religieus: Heeft de mens invloed op het verkrijgen van een plek in de hemel? Johan van Oldenbarnevelt: Vrijzinnig: Mens heeft wel invloed op gods keuze

5 Maurits van Oranje: Nee de mens heeft zoals Calvijn heeft gezegd totaal geen invloed op gods keuze : Johan van Oldenbarnevelt - geen nationale kerkvergadering maar per gewest - Hollandse steden mogen zelf soldaten huren om onrust te stoppen : Maurits laat Oldenbarnevelt arresteren in den Haag 1619 : Oldenbarnevelt wordt onthoofd 1621 : Oorlog wordt voortgezet 1648 : Vrede van Münster = Einde van de opstand erkent spanje de republiek. generaliteitslanden blijven in handen van de republiek Tijdens de opstand, ondanks en dankzij de oorlog, komt de republiek in een Gouden eeuw terecht. Twee oorzaken: 1. Landbouw : vanaf de 15e eeuw is nederland al bezig met de moedernegotie = import van goedkoop graan uit oostzeegebied. Dit is de basis van het volksvoedsel. In Holland is de bodem te nat daarom importeren. Moedernegotie + vrije boeren = Specialisatie + Commercialiseren: voor de verkoop 2. Door de val van Antwerpen gaan ze de haven van Antwerpen blokkeren. Veel minder handel hier, vertrekken veel handelslieden naar Holland en Zeeland. Centrum van de wereldhandel gaat van Antwerpen naar Amsterdam 1602 : Stichting VOC Gouden eeuw: Economisch: Monopolie op handel met Azië Belangrijke producten Politiek : Bestuur over overzeese handelsposten Zelf afsluiten van verdragen Eigen soldaten Cultureel Door welvaart ruimte voor kunst Meerdere religies naar NL protestanten en anderen komen naar de republiek 1639 : Bouw joodse synagoge

6 KA: - Bijzonder plaats. - Wereldwijde handelscontacten : Coen verplaatst bestuurlijk centrum VOC naar Batavia Last van concurrentie van Engeland en Frankrijk verliest haar positie. Het einde van de context.

7 Periode 4 Vroegmoderne tijd Context 2. De verlichting De verlichting komt voort uit de wetenschappelijke revolutie uit de 16e en 17e eeuw = Men ging kennis verwerven door empirisme en rationalisme KA: 23,24,25 Empirisme = je doet kennis op door ervaring Rationalisme = Je verwerft nieuwe kennis door goed na te denken dus door de rede Belangrijkste gevolgen: Ontdekking van natuurwetten van Newton Ontstaan van de vooruitgangsgedachte = optimisme, verlichte denkers verlichting zorgde voor verandering in de samenleving: Eerst was deze in de middeleeuwen gericht op erfelijke rechten en verplichtingen, religieuze ideeën. Hierbij gebruikte je niet de ratio. Samenleving gebaseerd op de rede in de verlichtingstijd. Verlichte denkers dachten na over: Politiek : - Bestuur: waar moet de soevereiniteit liggen? - Relatie tussen de vorst en onderdaan - relatie tussen staat en burgers - vrijheid en gelijkheid van individu Religie : - Invloed van god op het dagelijks leven - Scheiding van de kerk en staat - religieuze tolerantie De machthebbers hadden geen baat bij deze ideeën en vraagstukken. Er ontstaan een tweedeling in de verlichte denkers: Gematigde verlichte denkers: wel verandering maar niet alles wegwerpen, ze wilden een balans zoeken Radicale verlichte denkers: Grote veranderingen, democratie moest komen, gelijkheid zonder standen, vrijheid van meningsuiting. Immanuel Kant: Durf je verstand te gebruiken, durf te denken en ga niet uit van de tradities. gematigde verlichte denker Meeste mensen waren niet gewend om hun verstand te gebruiken zegt hij. Je moet mensen gaan onderwijzen, het gewone volk moet langzaam opvoeden dus hij was niet eens met de radicale denkers: je kan niet alles ineens veranderen. Je komt alleen verder als je rationalisme in combinatie met empirisme hebt

8 Invloed van god op het dagelijks leven van voor de verlichting: God heeft wereld geschapen Hij bepaalt wat er elke seconde gebeurt Spinoza Radicaal idee: God is de schepping, hij zit overal in. Omdat hij niet buiten de wereld staat kan hij ook niet ingrijpen op het dagelijks leven. Geloofde in natuurwetten, alles gaat volgens een natuurlijke orde die god geschapen heeft. Hij ging tegen de traditionele ideeën in door op een rationele manier te denken. Er was veel kritiek op hem aanslagen op hem. KA: - wetenschappelijke revolutie - Rationeel optimisme en verlicht denken dat werd. Traditionele idee van soevereiniteit: De soevereiniteit ligt bij de vorst Droit divin = goddelijk recht om te regeren (Lodewijk XIV). Verlichte denkers gaan hier ook over nadenken Sociaal contract = contract tussen vorst en burgers of burgers onderling. - Doel: Voorkomen oorlog tussen vorst en burger of burgers onderling. - Burgers dragen een bepaalde taak over aan de overheid: oorlog, rechtspraak. - Overheid beschermd de rechten van de burger via wetten John Locke: Volk heeft in alle vrijheid besloten een samenleving te vormen - Geen contract waarin staat dat de vorst over het volk mag heersen - Soevereiniteit ligt dus bij het volk. Alle burgers zijn elkaars gelijken. - Vorst moet het volk dus beschermen als dit niet gebeurt mag hij door het volk worden afgezet. - Volk = adel + rijke burgers KA: - Wetenschappelijk revolutie - Rationeel optimisme en.. Jean-Jacques Rousseau: Volk = alle burgers - Alle mensen zijn elkaars gelijken - Soevereiniteit ligt bij het volk - Het volk geven een deel van hun individuele vrijheid op aan de overheid om de algemene wil te laten uitvoeren - Erg democratisch - ALs de regering het slecht doet mag deze worden afgezet Verlichte ideeën werden verspreid door: Brieven, boeken en tijdschriften, encyclopedie Salons en koffiehuizen Toneelstukken en opera s

9 Publicatie werd angstvallig door kerk en overheid in de gaten gehouden en ook censuur. Censuur kon omzeild worden door: Indirect uiten van kritiek op een situatie Gebruiken dubbelzinnige formuleringen Illegaal uitgeven in buitenland Absolutisme = staat waarbij de vorst de absolute macht heeft Legitimatie door droit divin: ga je tegen mij in dan ga je tegen god in Lodewijk XIV kreeg zo absolute macht: Politiek - Minder afhankelijk van de adel - Meer ambtenaren - beroepsleger Economisch - Mercantilisme = maatregelen om de eigen economie te beschermen en vooruit te helpen. Meer export, minder import Meer welvaart Meer belasting Cultuur - één staatsgodsdienst katholiek - Meer academies meer uitvindingen betere wapens 18e eeuw: Absolutisme + verlichting = verlicht absolutisme = waarbij de vorst met verlichtingsideeën zijn bestuur probeert te verbeteren maar wel zelf alle macht houdt. Frederik de Grote: Alles voor het volk, niets door het volk. - Godsdienstige verdraagzaamheid - Introductie aardappel voedsel - Nieuwe landbouwgrond Voltaire Moest vrijheid van denken zijn Vrijheid van geloof Rol van de overheid: droit divin bestaat niet, engelse parlement was beter dan frankrijk. MAAR het gewone volk moet nog opgevoed worden, is te dom om mee te beslissen. Overheid is verantwoordelijk voor welzijn van het volk - Inspiratiebron voor verlichte absolute vorsten KA: - Wetenschappelijke revolutie - rationeel optimisme. - Voortbestaan van het.

10 e eeuw: Ancien Régime De franse bevolking is opgedeeld in 3 standen 1. Geestelijkheid rechten 2. Adel rechten 3. Boeren en burgers plichten De soevereiniteit lag bij de franse koning. Door de verlichting kwam er kritiek op het ancien regime, pleiten voor het sociaal contract en gelijkheid. Misbruik van macht door staat. De standen waren ook ontevreden: Boeren: - Landbouwgrond was niet eerlijk verdeeld - Herendiensten vonden ze niet eerlijk Rijke burgers in steden: - Betaalden heel veel belasting, kregen ze te weinig voor terug, wilde meer invloed - Door gilderegels weinig economische vooruitgang - WIlde vrijheid van meningsuiting Arme burgers: - Door gilderegels konden ze amper geld verdienen Derde stand algemeen: Geestelijk en adel hoefden nauwelijks belasting betalen, ook vonden ze de rechtspraak oneerlijk. derde stand werd eerder gestraft. Kritiek van verlichte denkers + ontevredenheid derde stad = franse revolutie : Mislukte graanoogsten hoge broodprijzen ontevredenheid Ook door de oorlog groeide de staatsschuld ancien regime kreeg meer gebreken : Financiële crisis roept de staten generaal bijeen = de franse volksvertegenwoordiging. voor het eerst sinds : Cahiers des doléances = verzameling van klachten en verzoeken die worden meegenomen naar de staten-generaal. Derde stand: - belastinghervormingen - Toegang tot bestuur - Privileges van andere twee standen moeten afgeschaft worden Geestelijken en edellieden: - Afschaffing zou alleen maar voor chaos zorgen - handhaving privileges KA: - Rationeel optimisme - Democratische revoluties De derde stand was het niet met de verhoudingen in de staten-generaal eens, twee tegen één, en besloot uit de staten-generaal te stappen en de nationale vergadering op te zetten.

11 Lodewijk stuurt soldaten richting parijs, bevolking van parijs niet mee eens. De bastille wordt bestormd = algemeen begin franse opstand : Verklaring van de rechten van de mens en burger = artikelen waarin verlichte ideeën terugkwamen. Vrijheid, gelijkheid en soevereiniteit van het volk. Dit wordt nog wel officieel : grondwet - afschaffing van privileges - Rousseau - Macht van de koning beperkt - Locke - Scheiding van de machten - Montesquieu - Censuskiesrecht 1791 : Wet le chapelier = Vrijheid in de economie, om een beroep te kiezen, verbod op gilden en vakbonden. Frankrijk is een constitutionele monarchie geworden = Koninkrijk met een grondwet waar de koning zich aan moet houden. Twee groepen in de nationale vergadering: Girondijnen = rijkere burgers, gematigd revolutionair Jacobijnen = Radicale revolutionairen stemrecht voor iedereen Verhoging lonen Verlaging prijzen Monarchie moet worden afgeschaft Idealen moet ook in buitenland worden verspreid Jacobijnen kreeg veel aanhang van boeren en armen. Lodewijk vind dit niets, hij wilt het ancien regime terugdraaien. Hij probeert te vluchten maar lukt niet. Komt een oorlog tussen Frankrijk en Pruisen/Oostenrijk. Hij wordt afgezet door het volk geen koning meer Frankrijk wordt een republiek : Proces tegen burger Capet (nu is hij een normale burger) = Lodewijk zou een verrader zijn omdat hij hulp zocht tegen de revolutionairen. Schuldig aan hoogverraad. Hij wordt onthoofd. Dit was geen eerlijk proces: - Er was geen scheiding van de machten: Parlement was rechter en aanklager - Parlement stond onder druk van publieke opinie. - Koning was onschendbaar door wet in 1791, zijn ministers waren verantwoordelijk Jacobijnen krijgen de macht in handen o.l.v. Robespierre. Revolutie wordt steeds radicaler = terreur: Tegenstanders van de Jacobijnen worden gedood (niet sprake van tolerantie etc). terreur leidt tot opstand van bevolking. Robespierre wordt gedood. Girondijnen krijgen weer de macht.

12 Girondijnen draaiden paar veranderingen terug: - Algemeen kiesrecht werd afgeschaft, censuskiesrecht macht in handen van rijke burgerij : Directoire : 5 directeuren die het bestuur uitmaken in Frankrijk Onrust blijft: - Grote hongersnood ontevredenheid meer aanhang Jacobijnen girondijnen minder macht. - Oorlogen met buitenland - Opstand van de adel om ancien régime terug te krijgen 1799: Staatsgreep door napoleon Doelen: - Rust en orde herstellen - Franse waarde brengen naar het buitenland, groot deel veroveren 1804 : Code Napoleon = Burgerlijk wetboek, uniforme wetgeving. Hier stond vrijheid in. KA: - Rationeel optimisme - Democratische revoluties 1815: Napoleon definitief verslagen 1815 : Congres van wenen: Hoe moet het verder met Europa? - Restauratie : herstel van de oude orde, vorste de troon, 1 en 2e stand privileges - Grondwet van constitutionele monarchie bleef wel bestaan - Creëren van machtsevenwicht in Europa en dit behouden 1822 : Verdrag van Verona : liberale opstand tegen gerestaureerde spaanse koning. Europese grootmachten stellen een verdrag op: Engeland, Rusland, Frankrijk, Oostenrijk, Duitsland: - Revoluties moeten besteden worden, - macht ligt bij de koning. - Liberale ideeën mogen gecensureerd worden. Engelsen weigeren om dit te ondertekenen. Einde van de diplomatie via congressen. KA: - Voortbestaan ancien regime - Democratische revoluties

13 Reacties op de restauratie: Burgerij was hierop tegen, er komen nieuwe politieke stromingen: Liberalisme & Socialisme Overeenkomst: Geloven in de maakbaarheid in de samenleving Verschillen Andere uitleg van verlichte idealen Verschillende visie van de rol van de overheid in de samenleving Visie op soevereiniteit Door deze stromingen vinden er revoluties plaats die proberen de restauratie ongedaan te maken. Liberalisme Individuele vrijheid Vrijemarkteconomie geloofsvrijheid Bevolking moet beschermd worden tegen een staat die teveel wilt regelen Land beschermen tegen buitenlandse vijanden, binnenlandse veiligheid ook goed Openbare werken door de staat uitgevoerd Krijgt veel aanhangers onder de gegoede burgerij 1830 : Belgische opstand: Liberalen zijn ontevreden, gebrek aan burgerrechten. Ze voelen zich ook tweederangsburgers. België wordt onafhankelijk : het revolutiejaar: op verschillende plekken liberale revoluties. Restauratie ongedaan maken. Liberale ideeën worden doorgevoerd. Opkomt emancipatie wetten Democratisering Socialisme Meer gelijkheid in de samenleving door Karl Marx: Arbeidersklasse wordt uitgebuit, rijke klassen verdient aan onder klasse. Klassenstrijd revolutie: kapitalisme: kleine overheid, liberalen Socialisme: grote overheid, veel bemoeien: herverdeling productiemiddelen. Communisme: Geen overheid nodig. klassenloze samenleving ontstaan. Door het liberalisme en socialisme kwam er een gevoel van eenheid onder de burgers, meer eenheid gevoel nationalisme = Voorliefde voor het eigen volk dat zijn eigen natiestaat wilt vormen door: gemeenschappelijk taal, gemeenschappelijke cultuur, gedeeld verleden

14 Machthebbers gebruikten het nationalisme, volk werd namelijk meer een eenheid en dit wilden ze stimuleren. In duitse rijk kwam dit erg op. In berlijn is het in de revolutietijd erg onrustig Frankfurter Parlement: Er komen allemaal vertegenwoordigers van de duitse staten samen bij het frankfurter parlement. Ze worden gesteund door de pruisische koning. Ze hebben een aantal doelen: - NIeuwe liberale grondwet - Duitse eenheidsstaat Veel Duitse vorsten vonden dit niets, dan zou de macht die kregen door de restauratie weer verloren gaan. Pruisische koning weigert keizer te worden: hij heeft de macht van God gekregen en kan dit niet krijgen door gevraagd te worden. Hij is dus niet echt verlicht.

15 Periode 5. Moderne tijd Context 3: Duitsland Tot 1871 bestaat Duitsland uit losse staatjes grootste staat is Pruisen met de rijkskanselier Otto von Bismarck Bismarck dacht door oorlog te voeren alle staten achter het duitse rijk te krijgen Oorlog met denemarken, oostenrijk. Langzaam ontstaat er een noord-duitse bond en zuid-duitse bond maar nog niet één bond. Er moet dan volgens Bismarck nog een oorlog komen om deze twee te verenigen : Frans-Duitse oorlog, de fransen verklaren de oorlog aan Duitsland, nu kan Bismarck nationalistisch zeggen: we zijn als een duitsland in gevaar we moeten samenwerken. Duitsers verslaan Frankrijk snel: - Betere spoorlijn - sterker leger Franse keizer geeft zich snel over, maar bevolking van Parijs vecht door. Parijs wordt uitgehongerd door omsingeling. Het duitse keizerrijk wordt uitgeroepen in het paleis van Versailles (het symbool voor franse macht) en de koning van pruisen Wilhelm I. Vanaf 1871 : Duitsland wordt grootmacht: Politiek: Er ligt ineens in Europa een grote staat met veel inwoners Militair Groot en modern leger Veel spoorlijnen Economisch Snelle industrialisatie

16 Er kwam nu door het opeens machtige Duitsland een nieuw machtsevenwicht in Europa. Duitsland werd omgeven door grootmachten: Engeland, rusland, Frankrijk, Oostenrijk-Hongarije. Ze hielden duitsland goed in de gaten. Bismarck wist dat hij deze te vriend moest houden Bismarck verkondigde dat hij tevreden was met de bestaande grenzen, hij gaf aan dat ze dus niet wilde uitbreiden. Buitenlandse politiek van Bismarck: Voor 1871: Oorlog voeren Na 1871: Alliantiepolitiek = handhaving van bestaande machtsevenwicht zodat Duitsland niet aangevallen wordt door verbonden sluiten en afspraken maken. Hij probeerde zo oorlog te voorkomen en positie Duitsland sterk te maken. Maar handhaven niet alleen in Europa, dit was ook de tijd van het modern imperialisme en kolonisatie van gebieden in bv afrika : Conferentie van Berlijn: Regeringsleiders gaan praten over verdeling van koloniën in Afrika en machtsevenwicht daar. Doelen Bismarck: - geen oorlog tussen de grootmachten, zou duitse keizerrijk in gevaar brengen - Kolonies voor Duitsland goed voor aanzien en economie - Probeerde spanning tussen GB en Frankrijk te vergroten zullen ze iig niet samen tegen Duitsland keren. KA: - Modern imperialisme - Opkomst van Politiek-maatschappelijke stromingen: nationalisme Wilhelm I liet veel zaken aan Bismarck over 1888 : opvolging door Wilhelm II. hij luidt een nieuw tijdperk in en gaat zich erg bemoeien, hij is het niet eens met Bismarck s buitenlandse politiek. Duitsland verdient een belangrijke plaats op het wereldtoneel. Zijn ambities gaan samen met: Sterke groei duitse economie Groeiend militarisme Weltpolitik = wereldpolitiek, buitenlandse politiek die gericht was op uitbreiding van het duitse koloniale rijk in de tijd van het modern imperialisme. Gb en Frankrijk vonden dit maar niets. Gb zagen duitsers als concurrent, ook voor de vloot : Vlootwet: systematische opbouw van duitse oorlogsvloot. KA: - Modern imperialisme - nationalisme - het voeren van twee wereldoorlogen (oorzaak) Groot-brittannië bleef te sterk vanaf 1900 : WIlhelm II gaat zijn weltpolitik bijstellen: wordt meer gericht op Europa. Uitbreken WO

17 Oorzaken uitbreken oorlog: Duitsland richt zijn aandacht dus meer op macht verbreding europa spanning tussen mogendheden neemt toe. 1. Nationalisme neemt in veel landen toe 2. ook groeiend militarisme. 3. Er ontstond door de vlootwetten een wapenwedloop, ze daagden de engelse uit tot een wapenwedloop. De legers groeiden in veel landen dus. 4. Bondgenootschappen werden vanaf 1880 gesloten : Twee bondgenootschappen kwamen tegenover elkaar te staan: Centralen vs geallieerden. centralen = Duitsland, Italië, Oostenrijk-hongarije Geallieerden = Frankrijk, Rusland, Engeland Juni 1914: Servische moordaanslag op Oostenrijkse kroonprins Frans-Ferdinand. Oostenrijk beschuldigd servië ervan dat dit gepland was door hun regering. Oostenrijk verklaart Servië de oorlog. Duitsland en Italië helpen oostenrijk. Servië heeft een bondgenootschap met Rusland en Frankrijk en Engeland. Augustus 1914: Mobilisatie van de legers van de bondgenoten, groot enthousiasme onder burgerbevolking door nationalisme en militarisme. Duitse militarisme plan von schlieffen plan = voorkomen dat Duitsland ingesloten zou raken, twee fronten oorlog voorkomen (frankrijk, rusland). Hij dacht dat de russen niet zo snel konden mobiliseren als de fransen en dus de fransen eerst verslaan en daarna op rusland richten. Frans Duitse grens was goed bewaakt, dus ging duitsland via belgië naar noord-frankrijk. Daarna zouden ze Parijs innemen. Als dit gebeurt was konden de duitse legers naar het oosten om de russen te verslaan. Dit was het plan. Von schlieffen plan werkt niet: België liet de duitsers niet zomaar door als ze dachten, ze vochten terug. Duurde dus lang voordat ze hier doorheen kwamen Russische mobilisatie ging veel sneller dan ze dachten deel van duitse leger moest al naar oost-front. Ze hebben nu niet genoeg soldaten aan beide kanten September 1914: Slag bij de Marne : Einde van von schlieffenplan. De marne was een rivier waar ze overheen moeten komen. Hier komen de franse en engelse tegenover de duitse te staan, er vallen veel slachtoffers. Bewegingsoorlog loopgravenoorlog voor 4 jaar lang. KA: - Voeren van twee wereldoorlogen - Verwoesting op niet eerder vertroonde schaal door massavernietiginswapens

18 De eerste wereldoorlogen heeft gevolgen voor soldaten en het thuisfront: Soldaten: doden en gewonden Dorpen en steden in frontlinie verwoest Oorlogseconomie propaganda en censuur Eerste wereldoorlog is een totale oorlog = de totale samenleving wordt beïnvloed door de oorlogsvoering 1918: Oorlog verloopt niet goed voor Duitsland: Geallieerde blokkade zorgt voor voedselschaarste voor Duitsland ontevredenheid De VS zijn mee gaan vechten tegen Duitsland zijn sterk en gezond winnen, er komt voor het eerst weer beweging in. Oktober 1918: WIlhelm II stelt nieuwe regering in die vredesonderhandelingen met hun moet gaan voeren. Ondanks de onderhandelingen moet de Duitse vloot nog in aanval gaan tegen de engelse. Duitse matrozen weigeren = begin van opstand. 9 November 1918: Er komt een nieuwe socialistische regering. De wapenstilstand kan alleen worden gesloten als Wilhelm II deze tekent. hij vlucht. Duitsland is geen keizerrijk meer maar een republiek. 11 November 1918: Socialistische regering tekent wapenstilstand met de geallieerden. Einde aan Wo1. Er is veel onrust in Duitsland na de wapenstilstand, socialistische regering wil de parlementaire democratie behouden. Veel groepen wilden dit niet: communisten KPD, ze willen een communistische staat zoals in Rusland winter 1919: Spartakusopstand : Communisten proberen macht te grijpen in Berlijn, mislukt. KA: het in praktijk brengen van totalitaire ideologieën communisme en fascisme/ nationaalsocialisme. Berlijn is onrustig nieuwe regering gaat naar Weimar Republiek van Weimar weinig vertrouwen in de parlementaire democratie Voortdurend nieuwe verkiezingen door weinig vertrouwen en wantrouwen veel antidemocratische partijen. Oude conservatieve elite: willen terug naar keizerrijk Minder macht politieke partijen meer macht voor elite Extreem rechtse nationalistische groepen : waren teleurgesteld door wapenstilstand, voelden zich verraden door overgave.

19 Dolkstootlegende = nieuwe socialistische regering had duitsland met een dolk in de rug gestoken door de wapenstilstand te tekenen. Ze schuiven de schuld in de schoenen van de sociaal democraten : Vredesverdrag van versailles: was hier omdat hier de franse vernederd waren in 1871 door hier het keizerrijk uit te roepen. Nu worden de duitsers hier vernederd. Belangrijkste bepalingen: Duitsland is schuldig voor het uitbreken van de oorlog Herstelbetalingen van Duitsland grondgebied afstaan en ook koloniën afstaan: elzas-lotharingen. Mag slechts nog een klein leger hebben, rheinland moest gedemilitariseerd worden. Veel duitsers voelden zich vernederd, dictaat van versailles massademonstraties Vanaf 1919 moest Duitsland herstelbetalingen doen 1923 : achterstand betalingen Frankrijk en België bezetten het ruhrgebied Arbeiders gingen in staking. Sociaal democratische regering stond achter de arbeiders, moesten wel hun lonen blijven doorbetalen Duitse regering drukt geld bij om lonen te betalen Hyperinflatie : Dawesplan: Herstelbetalingen koppelen aan draagkracht van de economie, dus hoeveel het aankan Verstrekken van leningen aan Duitsland economie kon zo op gang komen. KA: Crisis van het wereldkapitalisme Het dawesplan heeft geholpen economisch herstel tot 1929 Er zijn weinig regerings verwisselingen, meer vertrouwen. Economie groei weer en ook culturele groei samen met New York : beurskrach op wallstreet economische wereldcrisis internationale handel valt stil, er wordt dus ook niet meer exporteert vanuit Duitsland. Vs wilt het verleende geld van Duitsland terug hebben Duitsland wordt dus extra hard getroffen door de crisis. Veel regeringswisselingen: democratische regering Weimar vindt geen oplossing vertrouw in parlementaire democratie verdwijnt Anti-democratische partijen waren in opkomst: NSDAP en KPD NSDAP groeit uit tot een massapartij: Hitler was een goede redenaar Veel propaganda Machtsvertoon van de SA Beloften Hitler: EInde economische crisis Einde verdrag van versailles Een stabiele regering en sterk leiderschap

20 Nationaal socialisme is fascisme + antisemitisme fascisme: Ultranationalistisch Ongelijkheid tussen mensen één sterke leider anticommunisme handelen op gevoel ipv verstand geweld is de oplossing Aanvullende kenmerken van nationaal socialisme: Lebensraum voor Duitse volk Rassenleer, antisemitisme Na de beloften van Hitler werd de NSDAP steeds groter 1933 : 37% van de zetels Hitler benoemd tot rijkskanselier en schrijft nieuwe verkiezingen uit, hij wilt de meerderheid van de NSDAP krijgen. KPD is de grote concurrent : Brand in de rijksdag. Communisten/KPD krijgen de schuld. KA: - rol van modern propaganda en communicatiemiddelen en vormen van - het in praktijk brengen van totalitaire ideologieën. Burgerrechten worden afgeschaft door noodverordening die was uitgeroepen na de brand. - Politieke tegenstanders kunne makkelijk vastgezet worden - censuur gepleegd NSDAP krijgt meerderheid 1933 : parlement stemt in met de machtigingswet : Hitler en zijn regering kunne doen wat ze willen zonder toestemming van rijksdag. Grondwet afgeschaft. Einde van de democratie en republiek van Weimar. Begin Duitsland tot totalitaire staat. Nadat Hitler de democratie had weggedaan begon de nazificatie van Duitsland door: Terreur en geweld. Het werd een totalitaire staat: - Een sterke leider met de NSDAP als partij - De bevolking moest denken als de staat door propaganda en censuur en onderdrukking. Nazificatie : hele samenleving wordt georganiseerd volgens ideologie van het nationaalsocialisme door onderdrukking,terreur, censuur en propaganda. Lebensraum voor duitse volk: levensruimte, alle duitstalige mensen moesten samen op een groot land leven. bepaalde volkeren moesten hiervoor wijken.

21 Censuur en propaganda: Rijkscultuurkamer = alleen journalisten en etc moeten dit blijven doen als ze lid waren van de rijkscultuurkamer. Hier kon je alleen lid van worden als je erbij past, niet als je niet volgens de staat dacht. - Dus geen jazz, expressionisme - Rol van propaganda: proberen mensen hierdoor mensen te beïnvloeden - totalitair: proberen greep te krijgen op kunst en cultuur Joseph Goebbels: minister van volksvoorlichting en propaganda. Directer rijkscultuurkamer wist goed gebruik te maken van nieuwe communicatiemiddelen: radio, film slachtoffers: politieke tegenstanders: vooral communisten mensen die niet passen in de volksgemeinschaft Joden, geestelijken Volksgemeinschaft = een samenleving met alleen de zuivere klasse (ariërs) De gevaren voor zijn nazi werd vermoord of gebracht naar concentratiekampen eerste grote kamp was Dachau 1933: werkkamp Terreur: Onderdrukking van Joden vanaf 1933 : - winkels geboycot, ontslag ambtenaren 1935 : Neurenberger Wetten = Drie racistische anti joodse wetten ze werden tweederangsburgers. Bepalen wie een echte duitser is. Joden kregen hierdoor geen burgerrechten meer : verboden toegang voor Joden openbare publieken. Toch kreeg de nsdap veel steun doordat: krachtig economisch herstel van na 1933, werkloosheid daalde sterk. Hitler wilde verdrag van Versailles terugdraaien populair Hitler wilde herstel Duitsland door buitenlandse politiek. Vanaf 1933 tegenwerping verdrag van versailles: Duitsland verlaat volkenbond: we willen net meer internationaal samenwerken Voerde dienstplicht in Leger werd herbewapend Grens met frankrijk was gedemilitariseerd nu weer gewoon duitse soldaten directe bedreiging frankrijk

22 Buitenlandse politiek van Hitler: creëren lebensraum bestaat uit 2 fases: Fase 1: tot 1939 Aansluiting van duitstalige gebieden: oostenrijk en tsjechië. Zo zou er een groot duitsland ontstaan Fase 2: vanaf 1939 Overheersing van het Arische ras in Europa. Reactie van Groot-Britannië: Appeasement Politiek = politiek die oorlog wilt voorkomen door toe te geven aan Hitler s eisen. Ze waren bang dat als ze tegen hem in zouden gaan dat er dan een grote oorlog zou komen : Conferentie van München Hitler wilt duitsland uitbreiden, en wilt sudetenland, de mensen die duits praten aan duitsland toevoegen. Mussolini vanuit italië is aanwezig en de andere machten ook behalve Stalin hij was niet uitgenodigd vond stalin erg. Uitkomst: Hitler mag sudetenland toevoegen als hij de rest niet in neemt. Stalin besloot toenadering te zoeken tot hitler Molotov von Ribbentroppact: we zullen elkaar niet aanvallen in tijd van oorlog. Word ook iets geheims toegevoegd: Polen wordt verdeeld als er een oorlog komt : Duitse inval van Polen omdat hij niets te vrezen heeft russen vallen ook aan Polen verdeeld. - Einde van appeasement politiek - Begin van de tweede oorlog. Er wordt onderscheid gemaakt tussen de bevolking in west europa en oost europa die nu is onderworpen aan het nationaal socialisme. West europa: - germaanse broedervolken - goed behandeld Oost europa: - Slavische onder mensen - slecht behandeld Juni 1941: Begin operatie barbarossa: Duitsland valt SU binnen Waarom: duitsland is er nu klaar voor, ze had het rest van europa onder controle en hitler achtte zichzelf sterk genoeg hiervoor. Met deze inval van de Su komt het anti communisme samen met het racistische wereldbeeld van hen. In de SU wonen veel Joden begin van de genocide = volkerenmoord

23 1942 : Wannsee conferentie = conferentie tussen nationaal socialisten. Document waarin staat hoeveel joden er wonen per land. Ze gingen bedenken hoe ze van de joden af wilden komen. Doel: om tot een oplossing te komen van de joodse kwestie = Endlösung evacuatie naar het oosten onder toezicht van de nss. Verwijdering van Joden uit duitse volksgemeinschaft : duitse opmars verloopt snel dus. Westfront: britten en amerikanen Oostfront: SU : Slag bij stalingrad Duitsers leiden een zware tegenslag bij de russen. Duitse opmars aan oostfront is gestopt. Deze ommekeer is het begin van het einde voor de duitsers. Stalin roept westen op om tweede front te openen 1943 duurt tot 1944 totdat het zo is. Juni 1944 : D-Day Begin doorbraak geallieerden. Nu wordt duitsland vanaf twee kanten teruggedrongen. Mei 1945 : Duitsland geeft over.

24 Context 4: Koude oorlog Koude oorlog = conflict tussen de VS en de SU zonder direct in oorlog te raken Historische ontwikkeling SU: Rusland werd vanaf de 15e eeuw bestuurd door tsaren bestuurd, Vanaf werd rusland bestuurd door de familie de Romanovs. De kritiek werd hierop steeds groter 1917 revolutie, communisten grepen de macht en er ontstond een totalitaire staat: de SU. In de tweede wereldoorlog waren de SU en de VS bondgenoten, aan het einde moesten ze belangrijke beslissingen nemen over europa verschillen en wantrouwen. Deelcontext 1. Twee ideologische blokken Rusland tijdens de eerste wereldoorlog: Zware verliezen Voedseltekorten 1917 februari Mensen gaan staken revolutie: tsaar wordt afgezet voorlopige regering krijgt te maken van een opstand van de communisten/bolsjewieken o.l.v. lenin 1917 Oktober: Oktoberrevolutie van communisten Rusland wordt communistische staat Communisten: streven naar klasseloze samenleving met gemeenschappelijk bezit, haten kapitalistische samenleving. Streven naar communistische wereldrevolutie: Lenin roept in 1917 op tot wereldrevolutie 1919: Oprichting komintern = bevordering van wereldrevolutie door steun aan communisme in andere landen Stalin volgt lenin op, door hem wordt Rusland een totalitaire staat en dictatuur. Veel censuur van de media. Veel propaganda en onderdrukking van tegenstanders. Er komt ook een economische staatscontrole. Collectivisatie van de landbouw en invoering 5 jaarplan. Vijandbeeld van de SU(russen) over de VS(amerikanen): Bang voor westers imperialisme dat ze communisme zouden vernietigen. Bang dat ze hele wereld economisch afhankelijk zouden maken vijandbeeld van de VS over de US: bang voor commonistische wereldrevolutie bang voor weggaan van individuele vrijheid Vanaf 1941 worden beide betrokken bij de oorlog en moeten wel samenwerken tegen de asmogendheden = Nazi-Duitsland, Italië en Japan.

25 Naarmate het einde van de oorlog begint de spanning tussen VS en Su op te bouwen door vraagstukken als: Vredesregeling europa Nieuwe machtsverhouding europa Leiders komen bij elkaar Juli 1945: Conferentie van Potsdam : GB VS en SU. Afspraken: Berlijn wordt verdeeld in 4 zones bezettingszones vormen economische eenheid Vervolging Nazi s Duits grondgebied afstaan aan Polen Duitse herstelbetaling, vooral aan SU Onenigheid over: economische eenheid: overal vrije markteconomie en duitse economie aan de gang krijgen. Maar stalin wilde geen kapitalistische vrije markt en wilde dat duitsland vooral zou boeten. Russen zagen hun vijandbeeld ook bevestigd, Vs wil over kapitalistisch vrijemakrt systeem zodat ze er zelf veel van kunnen profiteren met hun economische uitbreiding. Vijandbeeld bevestigd Machtsverdeling in europa : amerikanen wilde vrije verkiezingen en democratie. de russen wilde geen vrije verkiezingen. Duits poolse grens : Russen namen stukjes van Polen steeds bij hun rijk. russen waren gebieden weer aan het afsnoepen, amerikanen zagen hun vijandbeeld bevestigd, bang voor uitbreiding communisme. Vijandbeeld bevestigd. veel wantrouwen dus Europa raakt verdeeld in 2 invloedssferen Westen: VS Vrije verkiezingen en parlementaire democratie Vrije markteconomie, kapitalisme Oosten: SU Communistische regimes volksdemocratieën met communistische partij en leider Planeconomie Het streven van de invloedssferen bevestigd bij beide sferen het vijandbeeld van de ander : Truman wil uitbreiding communisme voorkomen. Hij gaat de europese samenwerking stimuleren Truman doctrine = houdt communisme tegen door landen die niet communistisch zijn maar wel bedreigend zijn te steunen met geld en leger. oplossing voor de angst van een communistische wereldrevolutie: 1948 : Marshallplan = ieder europees land steun aanbieden om economie op te helpen. - Houdt communisme tegen - Steunt internationale handel

26 Veel westerse landen nemen de hulp aan. Oosterse landen waren onder controle van Stalin en mochten hulp niet aannemen omdat het volgens hen een vorm van westers imperialisme is : Invoering van een nieuwe munt in de westerse zones, tegen de afspraak van economische eenheid in. Stalin is boos blokkade van (west) berlijn = Toegangswegen werden gesloten, je kon niet meer naar west berlijn of helemaal naar oosten. Hij hoopte zo west berlijn te kunnen krijgen. Reactie: Bevoorrading van bevolking via luchtbrug na 11 maanden geeft stalin op 1949 : Duitsland raakt verdeeld: west duitsland BRD Bondsrepubliek duitsland oost duitsland DDR Duitse democratische republiek (rusland) Er ontstaan militaire bondgenootschappen = als een land wordt aangevallen staan de bondgenootschappen aan die kant: 1949 : NAVO = noord atlantische verdrags organisatie 1955 : als reactie Warschaupact Hiroshima en wapenwedloop Augustus 1945: Atoombom op hiroshima en Nagasaki Directe gevolgen: verwoesting in gebied Overgave van Japan en einde van WO2 Indirect gevolg: Wapenwedloop tussen Vs en Su: Vergroot de kans op kernoorlog, maar zorgt ook voor wederzijdse afschrikking. Zorgt voor veel spanning Mccarthyisme 1950 : Angst voor communistische wereldrevolutie versterkt door Mccarthy redevoering Hij zegt dat hij een lijst heeft van communistische mensen die in de overheid werken begin op een heksenjacht van beschuldiging op vermeende communisten. verdachten werden vaak werkloos 1954 : Mccarthy gaat republikeinen van zijn eigen partij beschuldiging publieke opinie keert zich tegen hem

27 Deelcontext 2: Koude oorlog in Azië en Afrika Veel verzet in koloniën rond de jaren 20 en 30. Vooral in zuid-oost azië dekolonisatie, omdat hier na wo2 veel koloniën onafhankelijk worden. Oorzaken: Deelname van Japan en de rol van Japan tijdens de tweede wereldoorlog, japan is een asmogendheid, veel koloniën worden veroverd door de japanners. westerse landen kunnen verslagen worden nationalistisch azië: we kunnen nu ook sterker zijn als koloniën. Japan geeft zich over na atoombom ontstaat in veel koloniën een machtsvacuüm, veel roepen onafhankelijkheid uit europese moederlanden komen snel terug om macht terug te grijpen. Vs en Su steunen beide nationalistische koloniën. Redenen: Zo wilde ze hun eigen ideologie verspreiden. - Vs: to make the world safe for democracy, bang voor de wereldrevolutie in tijd van mao zedong. - Russen wilde communisme verspreiden, zagen dit als kans op wereldrevolutie Hoopten dat die landen bondgenoten zouden worden Economische samenwerking met die landen 1949 : China wordt communistisch na burgeroorlog pleegd mao zedong een staatsgreep volksrepubliek china is tweede grote communistische macht china werd door vs uit de veiligheidsraad van de verenigde staten gezet, Taiwan komt er wel in (hier zat de gevluchte regering van china). Angst van VS op communistische wereldrevolutie wordt versterkt door tweede communistisch blok china en nationalisme van communistische koloniën, bang dat heel azië communistisch wordt Containment politiek van Truman - Wordt ook wel dominotheorie genoemd: als een land communistisch wordt (valt) vallen omringende landen ook om. Eerst in europa, zodat het communisme niet hier verspreid werd, hier veel financiële en militaire steun. Maar ook in azië om te voorkomen op communisme : Wordt ook wel dominotheorie genoemd: als een land communistisch wordt (valt) vallen omringende landen ook om. Dit was de angst van de VS. Voor Su was de containment politiek een bevestiging van hun vijandbeeld: Ze vonden de politiek modern imperialisme, Vs proberen het communisme tegen te gaan om overal kapitalisme in te voeren en hier zelf rijk van te worden.

28 1949 : 1. Su maakt bekend dat zij ook kernwapens kunnen maken 2. China wordt de communistische volksrepubliek China Paniek in de vs Truman moet aan zijn land laten zien dat hij niet soft on communism is. Korea oorlog biedt hiervoor de mogelijkheid. Na de wo2 werd korea verdeeld in een russische en amerikaanse zone maar beide hadden weinig interesse in dit gebied : beide landen halen hun troepen uit Korea. Noord-koreaanse communisten vragen Stalin om toestemming om het democratische zuiden binnen te vallen noord koreanen vallen de zuid koreanen aan (kapitalisten). VS wilt dit stoppen containment roepen veiligheidsraad van de verenigde naties bijeen maar Su was hier even uitgestapt dus VS besliste zonder hun verenigde naties besluit om troepen naar Korea te sturen onder amerikaanse leiding. Troepen weten communisten terug te dringen naar de grens : Korea oorlog. Noord-Korea: - Materiële steun van SU - MAteriële en militaire steun van volksrepubliek China Zuid-Korea: - Materiële en militaire steun van verenigde naties Resultaten korea oorlog: Wapenstilstand Grens ongeveer hetzelfde als 1950 Korea blijft verdeeld Zuid korea wordt buiten de communistische invloedssfeer gehouden (succes) Vietnamoorlog: : Guerrilla Oorlog tussen communistisch Vietnam en Frankrijk, Frankrijk wilde nationalistisch kolonie Vietnam te stoppen. Vanaf 1950 krijgt Vietnam ook steun van China en Su. Frankrijk kreeg steun van de Vs. Grootmachten staan tegenover elkaar zonder direct oorlog te hebben. Fransen verliezen: Slag bij Dien Bien Phu = Fransen hadden hier een militair vliegveld dat volledig werd omsingeld door duizenden vietnimh strijders en met een verrassingsaanval de fransen verslaan : Akkoorden van Genève = afspraken over Vietnam: Vietnam wordt tijdelijk verdeeld langs 17e breedtegraad geen van die delen mag zich aansluiten bij een militair bondgenootschap In 1956 worden er nationale verkiezingen gehouden waarna het verenigd zou worden. Heeft te maken met koude oorlog en dekolonisatie

29 Reacties op akkoorden van Genève: Russen blij: - Geen militair conflict met VS - Ze dachten dat na de verkiezingen vietnam wel communistisch zou gaan worden China bij: - Rust aan zuidgrens - Noord-Vietnam bleef afhankelijk van China Vs blij: - Zuid vietnam niet binnen communistische invloedssfeer Vs was wel bang dat bij de verkiezingen het land toch nog communistisch zou worden daarom tekenen ze bij de slotverklaring toch niet Niet alle zuid vietnamezen zijn blij met de amerikanen en verzamelen zich Vietcong = strijd tegen zuid vietnamese leger : Burgeroorlog in Zuid-Vietnam: Zuid vietnamese regering vs vietcong aanhangers 1964 : Tonkin Inciden t = Aanval op amerikaans marineschip door noord-vietnam. Amerikanen konden zich zo meer met het conflict gaan bemoeien 1965: Tonkinresolutie = Amerikaanse regering krijgt onbeperkt militaire macht van het amerikaans congres : Amerikaans ingrijpen Vietnam: Meer dan soldaten in Zuid-Vietnam Zware bombardementen Ondanks alle inspanning blijkt Vietcong niet te verslaan Kritiek neemt toe in de westerse wereld onder protestgeneratie Johnson trekt zich terug uit verkiezingen President Nixon wilt oplossing zoeken. Oplossing: driehoeksdiplomatie = D.v. diplomatieke betrekking met Su en China probeert Vs in noord-vietnam tot vrede te dwingen : Richard Nixon bezoekt volksrepubliek China. Nixon is de eerste president die China bezoekt Resultaten: China treedt toe tot veiligheidsraad van verenigde naties Betere verhoudingen van China en VS oplossing 1973 : Amerikanen verlaten Vietnam ze hebben vrede gesloten. Maar hierna breekt er een conflict uit tussen Vietcong en zuid-vietnamese leger 1975 : Noord-vietnam neemt Zuid-Vietnam in heel vietnam wordt communistisch

30 Ook in Afrika is er proces van dekolonisatie vanaf 1951 De Su en Vs kunnen nu hun invloedssfeer uitbreiden in Afrika : Portugal verleent Angola onafhankelijkheid Machtsstrijd tussen MPLA = communistische en FNLA = kapitalistisch, AMerikaanse steun. Portugal geeft de macht aan de MPLA FNLA richt tegen regering op. Burgeroorlog duurt tot 2002, MPLA wint uiteindelijk. Maar de MPLA is teleurgesteld over de hulp van de Su en is niet langer communistisch. Deelcontext 3: Kritieke momenten 1955 : BDR wordt lid van de NAVO, DDR wordt lid van warschaupact, beide militaire bondgenootschappen. Er zijn dus stabiele verhoudingen in europa. Juist hierdoor ontstond er een soort periode van vrede zonder conflicten, westen gaat zich minder bemoeien wat er in oost europa gebeurt : Hongaarse opstand: Hongarije is communistisch, maar ze zijn ontevreden over het Su beleid: Er is veel te weinig vrijheid, Massale protesten regering wordt gedwongen om af te treden nieuwe regering die Hongarije democratisch te maken, ze wilt ook uit het warschaupact treden. warschaupact valt Hongarije Budapest binnen via radio wordt er om hulp gevraagd aan het westen westen grijpt niet voor angst voor derde wereldoorlog Opstand wordt neergeslagen door warschaupact en Hongarije blijft communistisch. Woedende reacties op Westen dat ze niet ingrijpen: Bestorming Felix Meritis Amsterdam, hier zit het hoofdkantoor van de communistische partij van nederland. Er wordt veel geweld gebruikt, maar de burgemeester wil geen politie inschakelen. - Past bij aspect: rol van moderne communicatiemiddelen + De verdeling van de wereld in twee ideologische blokken 1953 : Stalin overleed, Nikita Chroesjtsjov is de opvolger. Chroesjtsjov pleit voor vreedzame coëxistentie = geen oorlog maar het vreedzaam naast elkaar leven van het kapitalisme en het communisme Het gaat dus even beter, ontspanning : tweede crisis van West-berlijn Chroesjtsjov eist van kennedy dat de Amerikanen weggaan uit berlijn, kennedy weigert. + West-berlijn is een gat in het ijzeren berlijn, veel duitsers vluchten via west berlijn naar het westen. = Su besluit tot bouw van de berlijnse muur

31 1963 : Kennedy gaat naar West-Berlijn toe en geeft een speech Ich bin ein berliner: Ik voel me net zoveel Berlijner want ik vecht voor jullie tegen het communisme. We zullen jullie altijd blijven steunen. Hij wilt ze steun geven Hij wilt laten zien aan Su dat ze nooit zullen opgeven. - de rol van moderne communicatiemiddelen en vormen van massaorganisatie - De verdeling in de wereld van twee ideologische blokken in de greep van een wapenwedloop en de daaruit voortvloeiende dreiging van een atoomoorlog 1959 : Cuba wordt communistisch, er wordt een staatsgreep gepleegd. Alle amerikaanse bedrijven raken hun bezittingen daar kwijt omdat dit genationaliseerd wordt Kennedy gaat een inval steunen van protestanten maar dit mislukt. Cuba zoekt nieuwe bondgenoten Su wordt dit. Cuba is een strategische bondgenoot omdat dit heel dichtbij de VS ligt : Cubacrisis : Su gaat langeafstandsraketten plaatsen op cuba zodat de VS kan worden beschoten. Kennedy eist dat dit wordt weggehaald. Chroesjtsjov weigert en gaat verder. Reden: VS heeft ook namelijk raketten die gericht zijn op de Us. Kennedy geeft de opdracht aan de marine om russische schepen tegen te houden dus marineblokkade. Zou de eerste confrontatie kunnen zijn. Hij zegt dat elke aanval op VS met kernwapens zou worden beantwoord Russische schepen draaien op het laatste moment om Resultaat cubacrisis: Geen kernoorlog Raketten van Su worden van Cuba afgehaald Raketten van VS uit turkije gehaald

32 Deelcontext 4: Afnemende spanningen Na de cubacrisis beseffen de VS en de Su dat de koude oolrog kon uitlopen op een onbeheersbaar nucleair conflict: Kernwapenwedloop kan tot kernoorlog leiden Financiële kosten van kernoorlog was heel erg hoog Vs en Su zoeken toenadering naar elkaar ontstaat een periode van détente = Periode van ontspanning van de VS en de Su in jaren Hierin gaan ze streven naar crisisbeheersing: Betere communicatie via telexverbinding, waarbij ze snel in contact kunnen komen. Wapen Onderhandelingen om aantal atoomwapens te verminderen 1972 : SALT 1 verdrag = vermindering van aantal strategische wapens + Aantal lanceerinstallaties niet uitbreiden. - De verdeling vn de wereld in twee ideologisch blokken in de greep van een wapenwedloop en de daaruit voortvloeiende dreiging van een atoomoorlog Ondanks betere verhoudingen is de oorlog niet voorbij 1968 : Praagse lente : Praag heeft een communistisch regering maar nu komt er een nieuwe regering die socialisme met een menselijk gezicht invoeren met hervormingen. Bv minder censuur en meer vrijheid voor pers en economie. Su is bang dat dit vrijheidsgevoel overslaat naar andere communistische landen ze roepen het warschaupact bijeen tanks vallen binnen en wordt de nieuwe regering afgezet en het wordt weer communistisch. - Brengen van de totalitaire ideologieën communisme en fascisme - De verdeling van de wereld in twee ideologieën in de greep van een wapenwedloop en de daaruit vloeiende dreiging van een atoomoorlog - Toenemende westerse welvaart die vanaf de jaren 60 aanleiding gaf tot ingrijpende sociaal culturele veranderingsprocessen : Invoering Brezjnevdoctrine door Su door opvolger chroesjtsjov = als er ergens in het oostblok het communisme bedreigt wordt dan moeten we met zn allen ervoor zorgen dat we het land te hulp gaan komen. Intern: opstanden door burgers `Extern: wanneer het westen een land zou binnenvallen Er kwam in steeds meer protesten in westen tegen kernwapens 1981 : grote demonstratie tegen kernwapens in Amsterdam tegen de plaatsing van 48 kernwapens in woensdrecht - De rol van moderne communicatie en propaganda middelen en vormen van massaorganisatie - Verdeling van de wereld in twee ideologische blokken in de greep van een wapenwedloop en de daaruit voortvloeiende dreiging van een atoomoorlog - Toenemende westerse welvaart die vanaf de jaren 60 aanleiding gaf tot sociale culturele proces veranderingen

33 1983 : Start van SDI project door de VS. Bouw van raketschilden in de ruimte die raketten van de Su buiten de dampkring kunnen vernietigen. Nooit afgemaakt door de kosten, was ook als bluf bedoeld. Su beseft dat ze de wapenwedloop niet meer kan betalen grote onrust binnen de Su VS heeft dus laten zien dat ze de wapenwedloop hebben gewonnen Einde van de koude oorlog: Vanaf de jaren 70 en 80 raakt de Su op achterstand tegenover het westen door: Mislukken planeconomie zorgde voor tekorten en technologische achterstand Kernwapenwedloop werd veelste duur 1965 : Michael Gorbatsjov wordt de nieuwe leider van de Sun Hij wilt het communisme hervormen en wilde dat het toekomstgericht werd. Binnenlands hervormingen: Glasnost = openheid, afschaffing censuur van de media, er mocht vrije kritiek komen Perestrojka = hervorming, vrije markteconomie Buitenlandse hervormingen: brezjnevdoctrine afschaffen Toestemming van invoering democratie met meerdere politieke partijen. Gevolg loslaten Brezjnevdoctrine: Einde van communistische regimes in oost-europa: Polen : eerste landen waar de val was, solidariteit won van de communistische partij. Hongarije : Communisme wordt afgeschaft en grenzen worden opengesteld met oostenrijk DDR : grenzen werden gesloten protesten stelde grenzen weer open maar nog steeds probeerde ze de controle en communisme te houden. 9 November 1989 : Grens naar west duitsland wordt per direct geopend val van de berlijnse muur Er kwam symbolisch gezien een einde aan de koude oorlog Oostblok gevallen Meer europese samenwerking: 1992 : Europese unie opgericht Vanaf 2004: Voormalig communistische landen toetreden tot de EU Su was een unie van verschillende republieken 1991 : Republieken gaan zich afscheiden, dit had Gorbatsjov had dit niet gewild wordt afgezet Jeltsin wordt nieuwe leider Su wordt opgeheven en communisme wordt verboden. EINDE