Samenvatting Economie Module 6

Transcriptie

1 Samenvatting Economie Module 6 Samenvatting door een scholier 2955 woorden 20 januari ,9 40 keer beoordeeld Vak Methode Economie Praktische economie Hoofdstuk 1 Paragraaf 1 Bankbiljetten, munten en bedragen op een chipkaart zijn chartaal geld. Tegoeden bij banken zijn giraal geld. Mogelijkheden om giraal te betalen zijn: - pinnen (persoonlijk identificatie nummer = PIN) of geld uit de muur halen - betalen met een creditcard - overschrijving. Dit kan door middel van een acceptgiro of een automatisch incasso. Je hebt ruil door middel van geld, of in natura. Met geld is dat veel makkelijker. Geld heeft verschillende functies zoals: de ruilfunctie (je kan er in principe alles voor kopen, het word door iedereen geaccepteerd) de rekenfunctie (zo kunnen mensen de waarde van verschillende producten met elkaar vergelijken. Of je maakt een balans) de oppotmiddelfunctie (in een economie zonder geld moeten mensen hun vermogen bewaren in dingen als land of vee, maar met geld bewaar je je vermogen in de vorm van geld. Dat is veel makkelijker) de geldhoeveelheid (M) is het geld wat de Nederlanders bezitten het geld in handen van de overheid en de banken. Geldhoeveelheid heet ook wel primaire liquiditeiten. Ook heb je secundaire liquiditeiten. Dit is bijna-geld. Bijvoorbeeld geld in dollars (dit is nog geen deel van de Nederlandse geldhoeveelheid, maar als het gewisseld word wel) ook bedoelen we daarmee: - termijndeposito s (geld dat vaststaat op een bank voor een bepaalde periode tegen een vaste rente) - kortlopende valutategoeden (zoals die dollarrekening) - spaartegoeden (moeten een kortere looptijd dan 2 jaar hebben) Primaire + secundaire liquiditeiten = binnenlandse liquiditeitenmassa (M3) Paragraaf 2 Klanten van een bank kunnen elk moment hun girale geld komen omzetten in chartaal geld (gewoon geld van je rekening halen). Daarom moet de bank 30% van het geld op de rekeningen ook echt in huis hebben. Pagina 1 van 9

2 De verhouding tussen wat de bank in de kas heeft, en wat het uit moet betalen (girale verplichtingen) heet de liquiditeit. De centrale bank controleert of de banken niet teveel geld scheppen, en of ze nog wel voldoende dekking in kas hebben (ze bewaken de economische gezondheid van de banken). M3 (binnenlandse liquiditeiten) verandert door geldschepping en geldvernietiging. Geldschepping gebeurt pas als het geld in de handen van de consument is. Dus als iemand $10 inwisselt voor 10 is het pas geldschepping als je de 10 in je hand heb. Zo snel je de $10 weggeeft heb je geld vernietigt. Je doet ook aan geldvernietiging met je belasting aan het rijk. De centrale bank maakt biljetten. Deze komen door particuliere banken bij de mensen terecht. Deze particuliere banken zetten hun rekening-couranttegoed om in bankbiljetten. Substitutie is als de ene geldsoort in de andere word omgezet (giraal in chartaal of andersom). Geldhoeveelheid blijft hierdoor hetzelfde, alleen de samenstelling van primaire liquiditeiten verandert). Door kredietverlening ontstaat girale geldschepping (als je rood staat, geef je geld uit dat je niet heb, dus schep je extra geld). Transformatie is dat geld word omgezet in niet-geld (of andersom). De geldhoeveelheid verandert nu wel. Er zijn primaire (geldscheppende) banken en secundaire (niet-geldscheppende) banken. De kortlopende schulden van de primaire banken maken deel uit van de geldhoeveelheid. Deze banken brengen ook giraal geld in omloop. Op de balans staat crediteuren in rekening-courant. Secundaire banken doen leningen van geld wat ze eerst hebben ontvangen van bijvoorbeeld spaarders (kredietbemiddeling). Er is geen duidelijk verschil meer tussen deze banken (branchevervaging). Branchevervaging is erg duidelijk in het bankwezen. Bij banken kan je nu ook: - betaal en spaarrekeningen openen - consumptief krediet - bemiddeling bij aankoop van aandelen en obligaties - hypothecair krediet - verzekeringen - vreemde valuta s - buitenlandse reizen Er was een daling in het aantal zelfstandige ondernemingen (concentratiebeweging). Dit kwam door fusies. Paragraaf 3 Deelmarkten waar krediet word verhandelt heten vermogensmarkten. De vermogensmarkt deel je onder in: - geldmarkt je ziet hier banken, bedrijven, geldmakelaars, de overheid. Op de geldmarkt gaat het om handel in kortlopend krediet (kortlopende termijndeposito s, certificaties of deposit, kort krediet van banken of bedrijven, kortlopend krediet tussen bedrijven onderling, daggeldleningen) - kapitaalmarkt je hebt een openbare kapitaalmarkt als de kredietvrager eerst de leenvoorwaarden bekend maakt en als Pagina 2 van 9

3 iedereen aan de lening mee mag doen. De kredietverlener ontvangt dan een bewijsstuk (obligatie). Dit is verhandelbaar op de effectenbeurs. Als de markt niet aan de bovengenoemde voorwaarden voldoet is er sprake van een onderhandse kapitaalmarkt. Ook kan je de kapitaalmarkt verdelen in de eerstehandsmarkt (primaire markt). Hier worden de nieuw uitgegeven waardepapieren verhandeld. Je hebt ook de tweedehandskapitaalmarkt. Hier worden de bestaande papieren doorverkocht. Op de onderhandse kapitaalmarkt komt doorverkoop bijna niet voor. Ook heb je op de kapitaalmarkt vragers en aanbieders. De vragers zijn: - de lagere overheid (provincie, gemeente) - het rijk (uitgifte staatsleningen) - particuliere sector (bijvoorbeeld hypothecair krediet nodig voor aankoop van een huis) aanbieders zijn institutionele beleggers (verzekeringsmaatschappijen, pensioenfondsen). Premies die ze ontvangen beleggen ze zodat ze straks verzekeringen en pensioenen uit kunnen betalen. Verder zijn aanbieders nog bedrijven, gezinnen en banken. Op de effectenbeurs word gehandeld in effecten (aandelen, obligaties en pandbrieven). Aandelen zeggen dat je mede-eigenaar ben van een onderneming. Obligaties zijn schuldbewijzen. Je hebt meegedaan aan een lening en ontvangt als beloning rente. Een pandbrief is ook een schuldbewijs. Dit zijn obligaties uitgegeven door hypotheekbanken. Paragraaf 4 Inflatie betekend dat het gemiddelde prijspijl stijgt (je hebt meer geld nodig om hetzelfde te kopen). Als het daalt noem je dat deflatie. Inflatie word berekend door het CBS. Gezinnen moeten dan huishoudboekjes invullen. Voor de berekening van het CPI (consumenten prijsindex) neemt het CBS als uitgangspunt de huishoudboekjes en 1990 als basisjaar. In het basisjaar is alles 100%. Het indexcijfer gaat x de wegingsfactor. Dan worden alle uitkomsten opgeteld en door 100 gedeeld. Deze uitkomst speelt een rol bij loononderhandelingen. Vaak stijgt de loon evenveel als de inflatie. Dan kunnen de medewerkers nog hetzelfde kopen. Bij defleren word de invloed van prijsstijgingen weggehaald uit het indexcijfer. Dat doe je door het indexcijfer van de nominale productie te delen door het prijsindexcijfer en dat x100 te doen. Dan heb je het cijfer voor de reële productie. Paragraaf 5 Inflatie is hetzelfde als geldontwaarding. Lenen gaat altijd samen met rente. Dit is omdat de lener zijn consumptie moet uitstellen, de lener weet dan zeker dat de ontvanger ook terugbetaald, het is een vergoeding voor de geldontwaarding. Als de rente precies evenveel is als de inflatie verlies je er niets op. Dan is het een reële rente. Soms gaan mensen van wie de lonen met de inflatie zijn meegestegen er toch op achteruit. Ze moeten dan Pagina 3 van 9

4 net meer belasting gaan betalen. Daarom worden belastingen ook aangepast (inflatiecorrectie). Door inflatie stijgen de exportprijzen. Daardoor neemt de export af en de import toe. Dit is slecht voor de werkgelegenheid. De open economie heeft veel te maken met prijsconcurrentie met het buitenland. Daarom kan het stijgen van de kosten leiden tot een kleinere winst. Maar deflatie is ook de oplossing niet. Als alle prijzen dalen, en je schuld blijft hetzelfde moet je in verhouding dus meer betalen Paragraaf 6 Als mensen meer te besteden hebben, gaan ze meer goederen kopen wat dan misschien zo snel niet gemaakt kan worden. Dan stijgen de prijzen. Ondernemingen kunnen hun orders niet meer aan, hogere prijzen, meer personeel nodig. De bestedingen zijn groter dan de productiecapaciteit aankan. Dit heet overbesteding. Inflatie door te grote bestedingen heet overbestedingsinflatie. Om dit tegen te gaan moeten bestedingsremmende maatregels genomen worden (belastingen verhogen). Ook kan de overheid zelf minder uitgeven. Dit allemaal heet een krap begrotingsbeleid. De centrale bank kan ook de rentes opschroeven. Dan lossen mensen die eerder af, en hebben ze minder te besteden. Dit heet een krap monetair beleid. Ook hogere lonen kunnen leiden tot inflatie. Als de arbeidsproductiviteit hoger is, worden de mensen meer betaald dus blijft de prijs gelijk. Als de lonen sterker stijgen dan de productiviteit daalt, word het product wel duurder. Deze manier van inflatie noem je loonkosteninflatie. Dit komt vaak voor in een situatie van overbesteding. Bij overbesteding komt grotere werkloosheid, werknemers eisen hogere lonen. Dit kan dan overgaan in loonkosteninflatie. De overheid kan dit tegengaan door een loonmaatregel. Ze zeggen een maximum waarmee de lonen omhoog mogen gaan. Dit mag alleen in uitzonderingsgevallen. De overheid kan ook de premies verlagen (werknemers hoeven dan minder te eisen om er toch op vooruit te gaan). Kosteninflatie is dat het gemiddeld prijsniveau stijgt doordat de kostenstijgingen doorwerken in de prijs van het eindproduct. Als de importprijs stijgt, zie je dat in ons gemiddeld prijspijl (geïmporteerde inflatie). Nederland is hier door de open economie erg gevoelig voor. De overheid kan ook de kosteninflatie veroorzaken door bijvoorbeeld milieuheffingen te verhogen. Kosteninflatie kan samengaan met onderbesteding. Er komt meer werkeloosheid (stagnatie) en de prijzen stijgen. Als dit samen optreed (inflatie en stagnatie) heet dit stagflatie. Een oplossing is hogere invoerrechten. Hierdoor stijgt de waarde van je eigen munt, dus hoef je minder voor buitenlandse producten te betalen. Mensen verwachten een bepaalde inflatie. Daar wordt alles al op aangepast. Dit beïnvloed dan dus ook de werkelijke inflatie. Een groep economen (monetaristen) vinden dat je verwachtingen moet voorkomen. Ook vinden ze dat je de geldhoeveelheid dan elk jaar met een bepaald percentage moet verhogen om de inflatieverwachtingen voorkomen. Pagina 4 van 9

5 Hoofdstuk 2 Paragraaf 1 Een overzicht van geldstromen die zijn binnengekomen en weer weggegaan heet een betalingsbalans. Het is een jaaroverzicht van alle betalingen met geld in binnen en buitenland. Een betalingsbalans heeft een aantal deelrekeningen: - goederenrekening (betalingen aan het buitenland (goederen), ontvangen van betalingen voor de export) - dienstenrekening (betalingen aan het buitenland is hier bv vakanties. Ontvangsten zijn de toeristen die hier kwamen. Ook gaat het hier om vervoer, verzekering en technische dienstverlening) - inkomensrekening (rente van leningen en winst van ondernemingen) inkomensoverdrachtenrekening (betalingen aan en van het buitenland zonder tegenprestatie zoals ontwikkelingshulp) - kapitaalrekening (leningen aan landen, het terugbetalen=ontvangsten kapitaalrekening. De rente is ontvangst van de inkomensrekening) - goud en deviezenrekening (dit word gebruikt om het uitgavenoverschot te compenseren met goud uit de Nederlandse schatkist) Inkomensrekening + dienstenrekening + goederenrekening = lopende rekeningen. Deze drie rekeningen heten ook wel het onzichtbare verkeer. Als het saldo van de lopende rekening wegvalt tegen dat van de kapitaalrekening is er sprake van een materieel betalingsbalansevenwicht. Er wordt evenveel ontvangen van het buitenland als eraan betaald wordt. Als door de goud en deviezenrekening de eindstand op 0 uitkomt, is er sprake van een formeel betalingsbalansevenwicht. Dan spreken we ook van een salderingsrekening. Deze reserve bestaat uit goud en convertibele valuta (kan overal ingewisseld worden) en kredieten van het internationaal monetair fonds (IMF, doelen zijn: bevordering internationale samenwerking op monetair gebied, uitbreiding wereldhandel, wisselkoersstabiliteit. Door vreemde valuta te lenen aan landen met problemen op de betalingsbalans bereiken ze deze doelen. De kredieten hier heten trekkingskredieten) Paragraaf 2 De prijs van buitenlands geld ten opzichte van de euro is uitgedrukt in een wisselkoers. De koersen worden bepaald door het aanbod en de vraag op de markt voor valuta. Bijna al het contact met het buitenland zorgt voor aanbod en vraag op de valutamarkt. Bij de betalingsbalans zie je dat alle bedragen aan de uitgavenkant vraag naar dollars veroorzaken. Aan de ontvangstkant zie je juist het aanbod van de dollars. Hoe duurder de dollar, hoe minder we kopen uit het buitenland (behalve als het om de goederen gaat die we echt nodig hebben). - hogere dollarkoers is duurdere import - duurdere import is verminderde belangstelling ingevoerde producten - kleinere gevraagde hoeveelheid ingevoerde producten, de vraag naar dollars vermindert, de koers van de dollar daalt. Hoe hoger de koers van de dollar hoe minder er wordt gevraagd, maar als de koers hoog is word er juist meer aangeboden. Pagina 5 van 9

6 Hoe hoger de koers van de dollar is, hoe goedkoper onze producten worden. Dan zullen meer mensen onze producten en diensten kopen. Bij een evenwicht van aanbod en vraag is er een evenwichtskoers. Dan zijn de ontvangsten in de Eu evenveel waard als de uitgaven. De betalingsbalans is dan formeel en materieel in evenwicht. De oorzaken van de grotere vraag naar dollars: prijzen in europa stijgen sneller dan in het buitenland. De mensen kopen liever goedkopere buitenlandse producten en daarvoor zijn dollars nodig. De inkomens in europa nemen sterker toe dan in het buitenland. Dit leid tot grotere bestedingen en grotere import De rente in europa daalt tov de andere landen. Hierdoor zullen Europeanen hun geld buiten europa beleggen. De koers van de dollar word hoger (appreciatie = koersstijging). De koers van de euro word lager (depreciatie = koersdaling) Oorzaken van het grotere aanbod van dollars: de inflatie in europa is lager dan in andere landen de inkomens in europa stijgen niet zo snel als in andere landen de rente in europa daalt tov het buitenland De koers van de dollar daalt dan. De effectieve wisselkoers is de koers van de munt als je het vergelijkt met grote belangrijke munten zoals de dollar (bv 60% belang voor de handel) of de Japanse yen (40% belang voor de handel). Als de euro dan ten opzichte van de dollar met 1% gestegen is, en ten opzichte van de yen met 4% gedaald is doe je: (60% van 1%) + (40% van 4%) = 0,6% - 1,6% = -1% Er is dus een effectieve depreciatie van de euro met 1% Als de prijzen van het buitenland met bijvoorbeeld 3% is gestegen, terwijl dat in europa 1% is, is de concurrentiepositie van europa met 2% verbeterd. De reële effectieve wisselkoersverandering bereken je: Effectieve koersverandering van een munt - verschil tussen buitenlandse prijsstijging en de binnenlandse prijsstijging. Reële effectieve appreciatie leid tot een verslechtering van de concurrentiepositie, terwijl reële effectieve depreciatie juist leid tot een verbetering. Paragraaf 3 Zwevende wisselkoersen zijn de koersen waar niemand bij ingrijpt. Dit kan zo gaan: Inflatie te hoog -> exportprijzen te hoog -> export daalt -> wisselkoers daalt -> exportprijzen lager Zwevende wisselkoersen zijn nadelig voor de internationale handel, het ontmoedigt de handel. Landen hebben liever dat de koersen niet zo schommelen. Daarom kwam het EMS. Er kwamen stabiele wisselkoersen. De koersen mochten niet meer dan een bepaald percentage afwijken van de vastgestelde koers (spilkoers). De centrale bank moest dit allemaal regelen. Dit deden ze door de rente te verhogen als de munt te weinig waard dreigde te worden (meer mensen gingen dan beleggen). Ook werd soms ingegrepen doordat de centrale bank dan met vreemde valuta de eigen munt opkocht. Zo Pagina 6 van 9

7 werd de vraag vergroot en de koers ondersteund. EMS werd EMU. Bij het systeem van stabiele wisselkoersen heb je interventiekoersen (minimum en maximumkoersen). Paragraaf 4 De Nederlandse economie is best afhankelijk van de Duitse economie. Duitsers importeren meer, wij exporteren meer. Investeringen land A stijgen -> nationaal inkomen land A stijgt -> import land A neemt toe -> export land B neemt toe -> nationaal inkomen land B gaat omhoog. Paragraaf 5 In 1992 verdrag van Maastricht, EMU. Er kwam ook een Europese centrale bank. Die verzorgt de geldpolitiek van de EMU-landen. Eisen om toegelaten te worden: inflatie niet meer dan 1,5% boven het gemiddelde van de drie landen met de laagste inflatie rente op langlopende leningen mag niet meer dan 2% liggen boven het gemiddelde van de drie landen met de laagste inflatie het overheidstekort mag niet hoger zijn dan 3% (stabiliteitspact. Als de grens word overschreden moet een boete betaald worden.) de overheidsschuld mag niet hoger zijn dan 60% van het BBP de valuta moet zich 2 jaar voor de toetreding stabiel hebben kunnen handhaven. Paragraaf 6 Hoofdstuk 3 Paragraaf 1 Een te ruime geldvoorziening leid tot inflatie. Dit moet in de hand gehouden worden. Maar een krappe geldgroei is ook niet goed. Als de productie toeneemt en de geldhoeveelheid gelijk blijft, blijven de producenten met overschotten zitten en moeten mensen ontslagen worden enz. De overheid moet zorgen dat de geldhoeveelheid zich in het juiste tempo ontwikkeld. De procentuele groei van de geldhoeveelheid moet ongeveer evenveel zijn als de procentuele groei van de productie. Monetaristen redeneren anders: De productie neemt niet ieder jaar met hetzelfde percentage toe, dus dan kan de geldhoeveelheid dat ook niet. Dan worden er verwachtingen gecreëerd. Deze verwachtingen zorgen ervoor dat de inflatie ook echt gaat stijgen. Ze hebben een groeiregel bedacht (de monetaristische geldgroeiregel). De jaarlijkse toeneming van de geldhoeveelheid moet gelijk zijn aan de verwachte groei van de productie. Elk jaar moet de geldhoeveelheid dus met hetzelfde percentage toenemen. Mensen die zich hiermee bezighouden zijn bezig met het bedrijven van geldpolitiek of monetaire politiek. De ECB moet de prijsstabiliteit in de Eu handhaven. Ongeveer 2% inflatie per jaar. De bank is heel Pagina 7 van 9

8 onafhankelijk. Accepteert geen adviezen van overheden. De ECB is: - circulatiebank (De ECB is de enige bank die eurobiljetten in omloop mag brengen.) - bank van de banken (alle banken hebben een rekening bij de nationale centrale bank. Banken kunnen dan onder bepaalde voorwaarden krediet opnemen) - hoedster van de euro (de ECB moet de waarde van de euro zo stabiel mogelijk houden (=tegengaan inflatie). - bedrijfseconomisch toezichthouder (eerst lag deze taak bij de nationale banken, maar over een paar jaar gaat dit naar de ECB) Paragraaf 2 Methoden van inflatiebestrijding: open-marktpolitiek de centrale bank kan invloed uitoefenen op de geldschepping van banken door de liquiditeit van de banken te vergroten of te verkleinen. Ook verkoopt de ECB waardepapieren aan de banken. De banken betalen dan met geld. Hun geld word dan minder dus kunnen ze minder uitlenen. Kasreserveregeling De ECB laat banken ook wel een bedrag op een afgesproken rekening storten. Dat geld word dan tijdelijk vastgezet. Ze hebben dan minder geld in kas, en kunnen dus minder uitlenen. Discontopolitiek Als de banken even krap zitten kunnen ze een lening afsluiten bij de ECB. Als de banken dan hoge rentes moeten betalen, zullen ze zelf ook hogere rentes vragen. Dan zullen minder mensen bij hun geld gaan lenen. De ECB is vooral voor de discontopolitiek. Ze zorgen eerst door de eerste twee regelingen dat de banken we moeten lenen. Het is belangrijk dat de banken schuld hebben bij de ECB, anders reageren ze niet op tariefsveranderingen. Paragraaf 3 Door het rentebeleid probeert de ECB inflatie te voorkomen. Als de inflatie al is begonnen is het moeilijk te stoppen. Geldgroei te snel -> rente omhoog -> bestedingen omlaag en inflatieverwachting omlaag -> inflatiegevaar vermindert De hogere rentes beperken de ontwikkeling van bestedingen. Ook gaat het inflatieverwachtingen tegen. De ECB laat zo blijken de inflatie geen kans te geven. De hogere rente heeft ook nog eens als voordeel dat het aantrekkelijker word om te beleggen in deze landen. De vraag naar euro s stijgt, import is goedkoper, drukt de inflatie weg. Paragraaf 4 Pagina 8 van 9

9 De euro was een logische stap. Voordelen: - geen koersonzekerheden - minder kosten (anders waren er wisselkosten) - prijzen zijn beter te vergelijken - betere concurrentie - lagere productprijzen nadelen: - geen zelfstandige economie - aanpassen van de wisselkoers is geen optie meer voor het verbeteren van de economie - ook kan er geen zelfstandig rentebeleid meer gevoerd worden. Pagina 9 van 9