UIT VWO geld en banken

Transcriptie

1 Hoe ontstaat geld in de economie? Geld heb je nodig om spullen mee te kunnen kopen, zonder geld valt er niets te kopen, en als er te weinig geld is zitten mensen te wachten op geld voordat ze het uit kunnen geven. Er moet dus voldoende geld in omloop zijn om alle gewenste transacties in het land te kunnen doen. De geldhoeveelheid in het land verandert voortdurend. Je zou denken dat de overheid geld creëert (maakt) of vernietigd als er teveel van is. Maar dat is maar deels het geval. De overheid drukt de briefjes en munten. Maar de creatie van digitaal oftewel giraal geld loopt via primaire, of geldscheppende banken. Dat zijn gewoon banken zoals ING en de ABN/AMRO. Chartaal geld (munten en briefjes) maakt ongeveer 1/7 e van de totale geldhoeveelheid uit. De rest is giraal geld. Primaire banken hebben dus de grootste invloed op de geldhoeveelheid in ons land. Toch controleert en stuurt de overheid via allerlei regels en via toezicht de geldschepping van deze primaire banken. De maatschappelijke geldhoeveelheid (M). De hoeveelheid geld in handen van het publiek noemen we de maatschappelijke geldhoeveelheid. De maatschappelijke geldhoeveelheid drukken we uit met de letter M. De omvang van de maatschappelijke geldhoeveelheid en inflatie. Als de geldhoeveelheid harder stijgt dan de omzet in ons land is er een groot risico op inflatie. Als je iedere Nederlander 1.000,-- zou geven, bovenop het bestaande geld, dan zou iedereen spullen gaan kopen. Er ontstaat dan schaarste aan spullen waardoor de prijzen zullen gaan stijgen. Dat is inflatie. Om inflatie te voorkomen probeert de overheid de geldhoeveelheid niet te hard te laten groeien. Hoe werkt geldcreatie? De bank is een bedrijf (balans en resultatenrekening). Om te begrijpen hoe banken geld creëren is het van belang te beseffen dat een bank een bedrijf is, dan net als alle andere bedrijven jaarlijks een balans publiceert. De bank streeft als bedrijf naar winst. Door veranderingen op de balans van een bank te bestuderen ga je zien hoe dat winststreven werkt en hoe geld wordt gecreëerd. Pagina 1 van 6

2 De gedeeltelijke balans van de bank. Onderstaande balans geeft een gedeeltelijke balans van een bank weer. In de praktijk heeft de bank ook bedrijfsgebouwen, vlottende activa, en nog veel meer posten op de balans staan. Maar om een bank te begrijpen hebben we maar vijf balansposten nodig: Kas: De munten en briefjes die de bank op voorraad heeft, met name om aan de behoefte om te pinnen bij bankautomaten te voldoen. Tegoed Centrale Bank: Een tegoed wat ze per direct kan inwisselen voor munten en briefjes mocht ze die tekort komen. Debiteuren: klanten die de bank geld schuldig zijn. Met name vanwege kredieten en hypotheken. Rekening courant tegoeden: Geld op de betaalrekening van klanten. Dit zijn crediteuren van de bank in de vorm va mensen die geld hebben staan op hun betaalrekening bij de bank. Spaardeposito s: Spaargeld van klanten op geblokkeerde rekeningen. Spaargeld dat niet direct kan worden opgenomen. Geldcreatie Als een bank geld creëert dan leent ze geld uit. Stel, je wilt 1.000,-- lenen bij de bank. Als de bank akkoord is dan verandert ze je banksaldo (rekening courant tegoed) met ,--. Tegelijkertijd stelt de bank dat je voor 1.000,-- debiteur bent geworden bij hen. Je hebt een schuld bij de bank die je moet aflossen. Pagina 2 van 6

3 Geldcreatie is dus niets anders dan dat een bank de getallen van je rekening verandert omdat je geld leent. Geldvernietiging Als je een lening aflost gebeurt precies het tegenovergestelde. Stel je lost 500,-- af. Je zegt tegen de bank: haal maar 500,-- van mijn rekening courant tegoed. De bank doet dat en vermindert de post debiteuren ook met 500,--. Ten slotte is je schuld aan de bank met 500,-- afgenomen. De liquiditeit van een bank. De liquiditeit, of de dekkingsgraad (of dekkingspercentage) is de mate waarin de bank aan haar kortlopende verplichtingen kan voldoen. De kortlopende verplichtingen van de bank zijn haar rekening couranthouders die op hun rekening courant tegoeden geld hebben staan. Eigenlijk zijn dit de crediteuren van de bank. Als deze crediteuren hun geld opeisen (door hun geld te pinnen) moet de bank dat geld leveren. De mate waarin de bank dat geld (munten en briefjes) kan leveren, word bepaald door de liquiditeit. Pagina 3 van 6

4 De liquiditeit van de bank bestaat uit de kasgelden van de bank (voorraad munten en briefjes waarmee ze de pinautomaten vult) en het tegoed centrale bank (dat ze bij de centrale bank per direct kan omwisselen in munten en briefjes). De liquiditeit bereken je met de formule: De letters A, B en C corresponderen met de posten op de balans. Verdienmodel van de bank. Hoe maakt een bank winst. De belangrijkste manier waarop banken geld verdienen is de rente die ze verdienen op het uitlenen van geld. Op de simpelste manier gaat dat als volgt: Een klant van de bank zet 1.000,-- op zijn spaarrekening. De bank geeft de klant 3% rentevergoeding per jaar. Een andere klant wil bij de bank 1.000,-- lenen. De klant vraagt aan die klant 5% rente. De bank verdient 5% - 3% = 2% per jaar. Deze situatie gaat alleen maar als de bank weet dat de eerste klant de 1.000,-- niet direct opeist. Dat kan alleen als het geld op een geblokkeerde spaarrekening is gezet. In de praktijk gaat uitlenen echter veel verder, en dat is gekoppeld aan het begrip liquiditeit. Stel de bank heeft de verplichting om minimaal 10% liquiditeit aan te houden. Er komt nu diezelfde klant, en die zet weer 1.000,-- op zijn rekening, tegen een rente van 3%. Wat de bank vervolgens doet is die 1.000,-- in haar kas houden. Vervolgens is de omvang van die kas 10% van wat ze uit mag hebben staan. Ze mag Pagina 4 van 6

5 dus met andere woorden ,-- uitlenen. Ze heeft de verplichting aan de klant om 1.000,-- terug te betalen als die dat terug wil hebben. Ze kan daarnaast 9 andere klanten 1.000,-- uitlenen, want ze hoeft maar 10% in kas te hebben. Dat betekent dat de bank de volgende winst maakt op dit geld: 9*5% = 45% - 3% = 42% per 1.000,-- die de bank in kas heeft. Daarnaast heeft de bank op deze manier 9.000,-- giraal geld gecreëerd door het oorspronkelijke bedrag van 1.000,-- negen keer giraal uit te lenen. Een zo n laag mogelijke liquiditeit. Banken proberen zo weinig mogelijk liquiditeit aan te houden. Hoe lager de liquiditeit namelijk, hoe vaker ze het geld uit kan lenen. Onderstaande tabel laat zien hoeveel de bank giraal nog kan uitlenen als iemand 1.000,-- op zijn rekening courant tegoed zet. vereiste liquiditeit bank: ontvangen in kas: op rekening courant tegoeden: mogelijkheid om uit te lenen: 25% 1.000, , ,-- 10% 1.000, , ,-- 6% 1.000, , ,67 Voor banken is het dus interessant om zo min mogelijk in kas te houden, oftewel het geld zo vaak mogelijk uit te lenen. Daar groeit hun winst van. In dit uitgewerkte voorbeeld gaat het om een persoon die 1.000,-- op de bank zet. In werkelijk gaat het om miljoenen klanten, en weet de bank dus hoeveel er ongeveer continue op de rekening courant tegoeden staat van alle klanten samen. Op basis daarvan kan ze gaan uitlenen bij een gegeven liquiditeitspercentage. Solvabiliteit en de hefboomwerking. Ook op het vlak van de solvabiliteit (eigenvermogen : totaal vermogen) proberen banken de grenzen op te zoeken. Hoe minder eigen geld (eigen vermogen) gebruikt wordt om rendement te behalen, hoe hoger het rendement op het eigen vermogen (hefboomwerking), maar ook, hoe groter het risico dat banken lopen failliet te gaan bij wanbetaling van klanten of tegenvallen beleggingsresultaten. De hefboomwerking werkt ook de andere kant op. Hoe kleiner het eigen vermogen hoe sterker een negatief rendement drukt op dat kleine eigen vermogen. Pagina 5 van 6

6 Gevoeligheid voor wantrouwen. Omdat banken proberen te werken met een zo laag mogelijke liquiditeit en solvabiliteit, loopt de bank ook een groot gevaar. Zodra er een gerucht is dat een bank niet meer aan zijn verplichtingen kan voldoen zullen klanten hun geld gaan opnemen. Consumenten vertrouwen nog altijd briefjes en munten meer dan digitaal geld. Ze zullen dus gaan pinnen. De bank wordt in een razend tempo leeg gepind. Ze kan haar tegoeden centrale bank nog inwisselen bij de centrale bank voor munten en briefjes, maar ook dat wordt snel gepind bij een lage liquiditeit. De volgende stap is dat de bank niet meer aan haar verplichting kan voldoen en failliet gaat. Hoe de overheid geldcreatie en andere bankactiviteiten reguleert. Banken die failliet gaan is het laatste wat de overheid wil. Onze hele economie is gebaseerd op vertrouwen in geld. De intrinsieke waarde van het geld is nul. We vertrouwen er op dat het geldsysteem blijft (fiduciair geld, geld gebaseerd op vertrouwen). Als banken massaal failliet gaan dan stort de economie in. Mensen zullen namelijk uit angst gaan oppotten, alle digitale geld is weg, en de vraag naar goederen en diensten stort in. Bedrijven stoppen met investeren want niemand koopt meer, maar er zijn ook geen banken meer om geld van te lenen om investeringen te kunnen doen. Iedereen verliest zijn werk en kan daardoor ook niets meer kopen. Een totale ramp dus. Om die reden doet onze overheid er alles aan om banken te reguleren (wat mogen ze wel en wat niet) en in uiterste nood te redden. Onderstaande maateregelen van de overheid geven weer wat de overheid allemaal doet om te zorgen dat het vertrouwen in banken en geld overeind blijft: Bankvergunning: alleen banken die een vergunning hebben mogen geld creëren. Voorwaarden om een bankvergunning te krijgen zijn zeer streng. Het depositogarantiestelsel: Alle rekening courant tegoeden van consumenten worden door de overheid tot ,-- vergoed, mocht de bank failliet gaan. Dit leidt er toe dat mensen minder snel hun geld van de bank gaan halen bij geruchten dat het slecht gaat met de bank. Zo n gerucht werkt zonder garantiestelsel uit als een self fullfilling prophecy. Als een gerucht er toe leidt dat mensen hun geld opnemen gaat de bank ook echt failliet omdat ze maar een beperkte liquiditeit heeft. Toezicht door de ECB: De Europese Centrale Bank controleert of banken financieel gezond zijn en zich houden aan regelgeving (voldoende liquiditeit en solvabiliteit). Zo niet dan kan de bank sancties opleggen en in het uiterste geval de bankvergunning intrekken. Toezicht op de beloningsstructuur. Een bonuscultuur kan leiden tot het nemen van onverantwoorde beslissingen. De overheid heeft daarom gesteld dat de variabele beloning niet groter mag zijn dan de vaste beloning op jaarbasis, bij bankmedewerkers. Pagina 6 van 6