Geacht college, Gemeente Nederweert College van Burgemeester en Wethouders en Gemeenteraad Postbus AA NEDERWEERT. Panningen, 29 juni 2017

Transcriptie

1 Gemeente Nederweert College van Burgemeester en Wethouders en Gemeenteraad Postbus AA NEDERWEERT Panningen, 29 juni 2017 Onderwerp: rapportage Verkenners 'Vereniging Limburg' Bijlage: Magazine 'Limburg, waar het bloeit, waar het kraakt' Geacht college, De provincie Limburg heeft in 2015 een Sociale Agenda gemaakt. Aanleiding was de achterstand die Limburg heeft in participatie en gezondheid. Het doel is om dat patroon in 2025 te doorbreken. Ondernemers, kennispartners en overheden zouden daarvoor de handen ineen moeten slaan met de bewoners. Om te zien hoe de ontwikkeling er na twee jaar voor staat, stuurde de Provincie ons in september 2016 als zes verkenners op pad. Onze opdracht was vast te stellen hoe het staat met de bestuurlijke en de maatschappelijke veerkracht in Limburg. Is er beweging en gaat die de goede kant op? Wat is nodig om verder vooruit te komen? Wij hebben die vragen gesteld aan meer dan 500 bestuurders, professionals en bewoners, soms in groepen, soms persoonlijk. Tussen de papieren werkelijkheid en de werkelijkheid zoals mensen die ervaren, zit veel verschil. Als verkenners konden wij door persoonlijke gesprekken onder de huid komen van wat in Limburg leeft. Een tweede belangrijk voordeel van de aanpak met een team van verkenners is dat wij overal verbindingen konden leggen. Dat effect is in belangrijke mate versterkt met onze tournee door Limburg met 10 halteplaatsen, van noord tot zuid. Bij elke halteplaats hebben wij verbindingen gelegd tussen de grote thema's en de concrete lokale invulling daarvan. Zo hebben wij kunnen bouwen aan de beweging van structuurversterking die Limburg nodig heeft. Een beweging onder de naam 'Vereniging Limburg'. Culminatiepunt was de door meer dan 500 sleutelfiguren bezochte grande finale op 29 juni. Wij doen verslag van onze verkenningstocht in het bijgevoegde magazine 'Limburg, waar het bloeit, waar het kraakt', inclusief een parelkaart van sociale innovaties. Het magazine bestaat vooral uit persoonlijke verhalen die met elkaar kleur geven aan wat er in Limburg werkelijk leeft. In het magazine beschrijven wij ook ons beeld van de opgaven waar Limburg nu voor staat. Deze aanbiedingsbrief bevat een nadere toespitsing daarvan. Daarbij geven wij gerichte suggesties aan de Provincie voor het vervolg van de 'Vereniging Limburg'. Echter, als verkenners richten wij ons niet alleen op het provinciebestuur, maar op heel Limburg. Daarom bieden wij u hierbij ons magazine met onze aanbevelingen aan. Hoe staat Limburg er voor? In Limburg hebben we meer dan elders in Nederland moeite om te werken, op school te blijven of de handen uit de mouwen te steken in onze wijk of kern. De gezondheid blijft navenant achter. Dit is een hardnekkig vraagstuk. De urgentie en behoefte aan een vaste koers van effectieve sociale structuurversterking zijn onverminderd groot. De Sociale Agenda Limburg 2025 staat en heeft behoorlijk wat los gemaakt. Limburg is in beweging. Partners in Limburg - waaronder de Provincie - hebben stappen gezet in de sociale structuurversterking. Denk bijvoorbeeld aan de inzet van Ondernemend Limburg, het opstarten van 4Limburg, de leerwerkplekkenaanpak van de Provincie en het inzetten van een Limburg-brede beweging van positieve gezondheid. Maar zeker ook aan al die - soms kleinere, soms grotere - innovaties die door ons beschreven zijn in het magazine en de parelkaart. Denk aan STAND-BY Heerlen, de inzet van Lieve Schouterden bij Nedcar, het Mundium college met Jan Fasen, Merie Michels met de aanpak van Voortijdig Schoolverlaten of Martin Jeuken, wijkpastoor Witte Vrouwenveld.

2 2 Ten opzichte van de start van de Sociale Agenda zien wij vijf verschuivingen van betekenis: 1. In 2015 sudderde de economische crisis nog na. In 2017 zien we stevige economische groei, de werkloosheid neemt zeer snel af; 2. Per 2015 kregen de gemeenten extra verantwoordelijkheden in het sociaal domein. Na twee jaren van ervaring opdoen zien wij grote verschillen in voortgang, met name in de overgang van transitie naar transformatie; 3. De tegenstellingen in de Limburgse samenleving zijn groter geworden. De kloof is zichtbaarder, maar ook dieper (bijvoorbeeld het vertrouwen neemt verder af in Limburg). De integrale inzet die nodig is om bruggen te slaan, hebben wij onvoldoende gezien; 4. De sociale opgave in Zuid-Limburg en in de Limburgse grote steden was en is vele malen groter dan in Noord-Limburg en Midden Limburg en de middelgrote gemeenten. Wij zien niet dat de verschillen kleiner worden; 5. De beweging van onderop met vele bewonersinitiatieven is sterk gegroeid, maar we zien ook dat het op veel plekken nog broos is. De nieuwe economische voorspoed kan een perspectief bieden voor~ Limburgers. Daarbij zien wij een groot gevaar. De geschiedenis leert dat economische groei niet vanzelfsprekend leidt tot welvaart en welzijn voor iedereen. Kenmerkend voor Limburg is dat grote groepen juist structureel niet weten te profiteren van economische groei. Ook nu weer dreigt dat de ongeveer Limburgers die een afstand hebben tot arbeid en welzijn, niet kunnen aanhaken. Alleen als we de economische agenda verbinden met een krachtige sociale agenda is er een kans om de hardnekkige kloof in Limburg te overbruggen. Ten aanzien van economische structuurversterking is Limburg met onder andere de campussen, succesvol gebleken. Nu ligt er de harde opgave om ook in de sociale structuurversterking succesvol te zijn. Kan de Vereniging Limburg uitgroeien tot een sociale campus? Het besef van die kernopgave hebben wij hier en daar wel opgetekend. Ondernemers in Limburg zijn actief in het creëren van leerwerkplekken en posities voor mensen met een arbeidsbeperking, en met 'Limburg maakt Nederland groter' is het ambitieniveau scherp. Wij hebben een golf van initiatieven vanuit de samenleving verzameld in een parel kaart van sociale innovaties. Zij hebben behoefte aan ondersteunende sociale infrastructuur. Die kan verder ontwikkeld worden via maatschappelijke organisaties, een actiecentrum Positieve Gezondheid, een actiecentrum voor arbeidsmarkt en een actiecentrum voor de beweging van onderop. Het is noodzakelijk voor overheden en instellingen om uit het bestaande keurslijf te komen en 'eerste maatschappelijk ondersteunende' partner in het sociale domein te worden. Die grote en complexe opgave kan alleen opgelost worden met verbindend leiderschap. Wij constateren te vaak het ontbreken daarvan. Naast hoopvolle aanzetten zien wij veel bestuurlijk onvermogen of onwil, gebaseerd op korte termijn politiek, eigen belang voorop en het frustreren van samenwerking. Dat geldt ook voor ambtelijk leiderschap. De goede voorbeelden ten spijt loopt het in Zuid-Limburg en de grote steden te vaak vast. Zo worden de maatschappelijke tegenstellingen in Limburg eerder groter dan kleiner. Wij benoemen in ons magazine vier prioriteiten voor Limburg: 1. Groei voor iedereen; De schaarste aan geschikte arbeidskrachten is de zwakste schakel in het Limburgse vestigingsklimaat. Tegelijkertijd ligt de arbeidsparticipatie in Limburg 3% onder het landelijk gemiddelde. Willen we de economisch groei vasthouden, dan zullen we moeten voorzien in de arbeidskrachten die daarvoor nodig zijn. Echter, alleen de aantrekkende economie lost het hardnekkige probleem van lage arbeidsparticipatie niet op. Daar is een krachtig offensief voor nodig met een sterke sociale agenda die kansengelijkheid biedt aan álle inwoners. Ook dan zal er een groep kwetsbare burgers blijven waarvoor naast bestaande maatregelen nieuwe routes nodig zijn, zodat ook deze mensen kansen krijgen om hun steentje bij te dragen; 2. Aan de slag met onze jongeren; Als we een echte trendbreuk willen in Limburg is extra aandacht nodig voor onze jongeren onder andere om sociale overerving te doorbreken. Bijvoorbeeld voor de ca jongeren die niet meedoen in opleiding of werk en in feite buiten beeld zijn. Kinderen met gelijke capaciteiten krijgen niet dezelfde

3 3 kansen in het onderwijs. Daarnaast scoort Zuid-Limburg bovengemiddeld waar het gaat om voortijdig schoolverlaten. Onze stellige indruk is dat het onderwijs weet in welke richting de verandering nodig is, maar het realiseren daarvan gaat te langzaam. 3. Werken aan een gezonde samenleving die de kloof overbrugt; De groep die echt langs de kant staat en de groep met een kwetsbare positie op de arbeidsmarkt - samen ongeveer 30% - vechten voor hun bestaan. Lage sociaaleconomische status heeft een directe relatie met (on)gezondheid en meedoen. Het lukt in Limburg onvoldoende om mensen in een kwetsbare positie deel te laten nemen, in het onderwijs, op de arbeidsmarkt en in de samenleving in bredere zin. Toepassen van Positieve Gezondheid kan daarbij een hulpmiddel zijn, omdat Positieve Gezondheid niet de zorgvraag centraal stelt maar uitgaat van de vraag wat iemand nodig heeft om zich gezond te voelen en regie te voeren over het eigen welzijn. 4. Nieuw leiderschap in Limburg. Verbindend leiderschap is nodig om de grote afstand tussen werk, onderwijs en de Limburgers te verkleinen. Grote financiële beperkingen maken dit ook nog eens onvermijdelijk. Maar Limburg wordt nu te veel getekend door bestuurlijke en ambtelijke scheidslijnen. We lossen dat niet op met meer (nieuwe) structuren. Als we een sterke beweging willen, dan moeten we op zoek gaan naar manieren om de vernieuwende leiders (de mensen met Passie, Positie en Persoonlijkheid), inclusief de inspirerende leraar, voetbaltrainer of buurtbewoner, met elkaar te verbinden. Zij vormen de Vereniging Limburg. De Provincie kan daarbij de verbindende en faciliterende partner zijn. Wij hebben deze punten in het Magazine uitgewerkt qua opgave en de partners die aan zet zijn. In onze aanbiedingsbrief aan de provincie hebben wij het volgende gevraagd: a) Zorg dat de economische agenda, de sociale agenda en de onderwijsagenda als eenheid gaan opereren. b) Ontwikkel een Sluitende Aanpak Limburg voor arbeidsmarktbeleid in combinatie met sociale structuurversterking; c) Sluit met de Sluitende Aanpak Limburg aan bij de initiatieven van onderop; d) Versterk het bestuurlijk klimaat in Limburg; e) Voer de effectmeting in 2018 in dialoog met alle Limburgse partners uit; f) Ondersteun de Vereniging Limburg als een drager van sociale structuurversterking. De Verkenners richten zich niet alleen op de provincie maar op~ delen van de Quattro Helix (Ondernemers, Kennis - en Maatschappelijke Instellingen, Overheid en Bewoners). Voor gemeenten zien wij de volgende opgaven: 1. De economische agenda en de sociale agenda moeten samen met de onderwijsagenda als eenheid gaan opereren, vooral ook op gemeentelijk niveau. De snel groeiende behoefte aan arbeidskrachten én de noodzaak om Limburg vitaler te maken zijn - meer dan ooit - dwingende redenen voor een krachtig offensief. Daarbij gaat de Sociale Agenda niet alleen over arbeidsmarktbeleid maar over brede sociale structuurversterking, zodat de kloof tussen kansrijk en kansarm overbrugd kan worden. Met extra aandacht voor de meest kwetsbaren.; 2. Voor een effectief arbeidsmarktbeleid in combinatie met sociale structuurversterking is een Sluitende Limburg Aanpak nodig. Een sluitende aanpak vereist bindende samenwerking tussen de nu nog vooral gescheiden opererende beleidskolommen en instituties. Inclusief verbindingen met jeugd- en opvoedingsbeleid, schuldhulpverlening, veiligheid, (passend) onderwijs, gezondheid en een goede woonen leefomgeving. We weten immers dat al die factoren invloed hebben op de kansen van mensen, van de prille start van kinderen tot werk of andere vormen van participatie. Grensverleggende samenwerking die noodzakelijk is, komt nu onvoldoende tot stand door de houding van leidinggevenden of perverse prikkels in de regels. Wij hoorden te vaak dat de medewerkers van de sociale diensten hun eigen mensen niet kennen, inclusief het onvermogen om onderling en met het bedrijfsleven samen te werken. Er is noodzaak tot stevige verbeteringen bij sociale diensten om meer (collectief) organiserend vermogen op de aanbodkant van personeel te tonen. Dit door meer te werken vanuit klantperspectief, de bedrijven en vrijwilligersklussen te kennen en te werken vanuit wat iemand kan. Maar ook door het zo snel mogelijk benutten van nieuwe talenten die statushouders inbrengen in onze regio. Als de gemeenten en het bedrijfsleven niet snel in een pas de deux gaan swingen, verliezen we de wedstrijd. Daarvoor is in de cultuur een forse omslag nodig, van bestuurlijk leiderschap tot diep in de organisaties.

4 4 Het bedrijfsleven zit te springen om talenten, maar dat besef van urgentie is te weinig zichtbaar aan overheidskant. De Sluitende Aanpak Limburg betekent dat gemeenten, instellingen, bedrijfsleven en Provincie gezamenlijk moeten experimenteren met nieuwe concepten die verkokering doorbreken en zo nodig de grenzen van regelgeving opzoeken. Als voorbeeld noemen we het programma van 4Limburg, dat innovatieve gemeenten en andere partners rond experimenten met arbeidsmarktbeleid bij elkaar brengt en ondersteunt; 3. De Limburg Aanpak zou ook moeten aansluiten bij de initiatieven van onderop, zoals de oprichting van sociale coöperaties, zorgcollectieven van bewoners et cetera. Het repertoire om die beweging te ondersteunen naar duurzame sociale structuurversterking moet verder ontwikkeld worden. Daarbij kan onder andere de herijkte inzet van het Huis voor de Zorg en de aanpak via Positieve Gezondheid ondersteunen; 4. Het bestuurlijk klimaat in Limburg moet dringend versterkt worden. De toename van bevoegdheden op gemeentelijk niveau (o.a. decentralisaties) tezamen met de toenemende complexiteit van de opgaven, vereist een andere bestuursstijl en bestuurskwaliteit, die nog onvoldoende ontwikkeld is. De gemeenten zijn als eerste aan zet het bestuurlijk en ambtelijk leiderschap intern én in de samenwerking naar buiten, te versterken. 5. Het voornemen van de Provincie tot een effectmeting in 2018 zou in dialoog met alle Limburgse partners moeten gebeuren om zo het kritische gesprek over de 'maatschappelijke en bestuurlijke veerkracht' levend te houden. De Sociale Agenda is immers niet van het provinciebestuur, maar van heel Limburg; 6. De Vereniging Limburg kan drager van de sociale structuurversterking worden. De Verkenners hebben de basis gelegd voor een netwerk van partners (onder andere Ondernemend Limburg, coöperatie Verbindend Leiden, Huis voor de Zorg, 4Limburg, lnstitute Positive Health) en boegbeelden die met die opgave aan de slag willen. Dat netwerk moet gefaciliteerd worden met een kernteam van 'aanvonkers' samengesteld uit enkele boegbeelden. Een team dat stimuleert, aanjaagt, en coördineert. Zo ontstaat één punt in Limburg waar de koers voor de Vereniging Limburg wordt uitgezet en zicht wordt gehouden op de voortgang. Gemeenten wordt gevraagd daarbij mede verantwoordelijkheid te nemen. Dankzij al die mensen die met ons in gesprek gingen, kregen wij de mogelijkheid om door te dringen tot in de haarvaten van de Limburgse samenleving. Onze eindconclusie is dat een verbindende sociale agenda meer dan ooit nodig is in Limburg. De positieve beweging die hier en daar op gang komt, moet versneld en versterkt worden door op alle schaalniveaus te werken aan De Vereniging. Het is noodzakelijk voor gemeenten om uit het bestaande keurslijf te komen, zodat zij werkelijk 'eerste maatschappelijk ondersteunende' partner in het sociale domein worden. Daarbij zijn zowel grote als vele kleine veranderingen nodig om de trendbreuk te bewerkstelligen, die we nastreven. Limburg verdient dat. De verkenners,

5 NIET GESCAND 2 STUKS 0 TEKENING: GROTER DAN A3 0 FOLDER/BOEKJE 0 AKTE. C ANDERS...?-.. _/Ç)_ ~.z_ /0:_;Y).À.,{,?Î/) n w1, "i.!