Informatie van de Maag Lever Darm Stichting en de Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen. Dikkedarmkanker

Transcriptie

1 Informatie van de Maag Lever Darm Stichting en de Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen Dikkedarmkanker

2 De Maag Lever Darm Stichting heeft deze brochure met de grootst mogelijke zorgvuldigheid samengesteld in samenwerking met de Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen. De brochure bevat algemene informatie, waaraan niet zonder meer medische conclusies voor een individuele situatie kunnen worden verbonden. Voor een juiste beoordeling van uw eigen situatie, dient u dus altijd te overleggen met uw arts of een andere professionele hulpverlener. De Maag Lever Darm Stichting aanvaardt geen aansprakelijkheid voor mogelijke onjuistheid en/of onvolledigheid van de in deze brochure verstrekte informatie, terwijl evenmin aan de inhoud van deze brochure rechten kunnen worden ontleend. De Maag Lever Darm Stichting is een onafhankelijke organisatie die zich inzet om maag-, darm- en leverziekten te voorkomen en te bestrijden en patiënten een betere kwaliteit van leven te kunnen bieden. De Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen is de wetenschappelijke beroepsvereniging van maag-darmleverartsen. De vereniging wil onder andere de kennis over ziekten van de spijsverterings organen bevorderen. Deze brochure valt onder een Creative Commons Naamsvermelding- NietCommercieel- GeenAfgeleideWerken 4.0 Internationaal-licentie (CC-BY-NC-ND). Dit betekent dat het toe gestaan is de brochure te delen (kopiëren, verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat), onder de volgende voorwaarden: 1 Naamsvermelding: de gebruiker dient de maker van het werk te vermelden, een link naar de licentie te plaatsen; 2 NietCommercieel: het werk mag niet gebruikt worden voor commerciële doeleinden; 3 GeenAfgeleideWerken: het veranderde materiaal mag niet verspreid worden als het werk is geremixt, veranderd, of op het werk is voortgebouwd; 4 Geen aanvullende restricties: geen juridische voorwaarden of technologische voor zieningen mogen toegepast worden die anderen er juridisch in beperken om iets te doen wat de licentie toestaat. Inhoud Dikkedarmkanker Een verhaal uit de praktijk Wat is dikkedarmkanker? Wat zijn de klachten? Wat is de oorzaak? Wat kan de arts doen? Wat is de behandeling? Wat is de prognose? Wat kunt u zelf doen? Hoe verder? Extra informatie of vragen? Overzicht brochures

3 Een verhaal uit de praktijk Wat is dikkedarmkanker? Ik was al een tijdje moe en had soms bloed bij de ontlasting. Eigenlijk maakte ik me best wel zorgen, maar durfde er niet mee naar de huisarts. Op een gegeven ogenblik was ik bij de huisarts voor iets anders. Ik heb hem toen ook verteld van mijn vermoeidheid en het bloed bij mijn ontlasting. Hij stuurde me direct door naar het ziekenhuis. Ik kreeg een uitgebreid darmonderzoek waaruit bleek dat ik dikkedarmkanker had. Natuurlijk ben ik daar vreselijk van geschrokken. Mijn gevoel dat er iets niet goed was klopte. Ik ben daarna snel geopereerd. Ik krijg nu nog een half jaar lang chemotherapie. Dat valt niet altijd mee, maar ik ga ervoor. Tot nu toe kan ik het allemaal vrij goed aan. Gelukkig zijn de artsen best optimistisch. Wel heb ik vaak last van de bijwerkingen van de chemotherapie. Daardoor heb ik klachten zoals misselijkheid, diarree, zweertjes in mijn mond en tranende ogen. Volgens mijn arts gaan deze klachten weer over zodra ik klaar ben met de chemokuur. Volhouden dus. In deze brochure krijgt u meer informatie over dikkedarmkanker. U kunt lezen wat de mogelijke oorzaken zijn, wat de klachten zijn en wat er eventueel aan te doen is. Hieronder vindt u eerst een korte uitleg over: De spijsvertering en de rol van de dikke darm Hoe ontstaat kanker? Hoe ontstaat dikkedarmkanker? De spijsvertering Het verteren van voedsel wordt ook wel spijsvertering genoemd. Alle organen die samen zorgen voor de spijsvertering noemen we het spijsverteringsstelsel. Via de mond, de slokdarm en de maag komt voedsel eerst in de dunne darm en daarna in de dikke darm. In de dunne darm worden verteringssappen aan het voedsel toegevoegd. Hierdoor komen belangrijke voedingsstoffen vrij uit het voedsel. Deze voedingsstoffen worden via de wand van de dunne darm aan het bloed afgegeven. Aan het eind van de dunne darm stroomt een dunne, onverteerbare massa naar de dikke darm. De dikke darm onttrekt water en zouten uit deze dunne brij. Wat daarna overblijft is de normale Spijsverteringsstelsel 1 Mond 2 Slokdarm 3 Maag 4 Dunne darm 5 Dikke darm 6 Blinde darm 7 Endeldarm 8 Anus 9 Alvleesklier 10 Galblaas 11 Lever Van der Zon Visueel Dikkedarmkanker 4 5 Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen

4 vaste ontlasting. De ontlasting wordt door de dikke darm naar de endeldarm Bij kanker is deze celdeling verstoord. Cellen blijven zich in snel tempo delen, geduwd. Als de endeldarm vol is voelt u aandrang. De spijsvertering is dan voltooid ook al is het niet nodig om verouderde of beschadigde cellen te vervangen. De en de ontlasting kan via de anus het lichaam verlaten. cellen die door deze verstoorde celdeling ontstaan, zijn niet hetzelfde als de In totaal is de dikke darm ongeveer een meter lang. De dikke darm ligt als een oorspronkelijke cel. Ze zijn anders van structuur en hebben geen nuttige functie. soort hoefijzer in de buik. De dikke darm begint rechtsonder in de buik en loopt Het zijn kwaadaardige cellen. Na verloop van tijd ontstaat een opeenhoping van via een aantal bochten naar de linker onderbuik. Daar gaat de dikke darm over in kwaadaardige cellen. Dit wordt een kwaadaardig gezwel of ook wel kwaadaardige de endeldarm. De endeldarm eindigt in de anus. tumor of kanker genoemd. Deze tumor kan steeds groter worden. De tumor kan De medische naam voor dikke darm is colon en voor endeldarm is rectum. zich uitbreiden tot in het omringende weefsel en veel schade veroorzaken. Kwaadaardige cellen kunnen losraken van de tumor. Deze losgeraakte cellen kunnen in de bloedbaan of het lymfestelsel terechtkomen. Via het bloed of de Hoe ontstaat kanker? lymfe kunnen ze zich verspreiden door het hele lichaam. Zo kunnen losgeraakte Ons lichaam bestaat uit miljarden cellen. Die cellen zijn niet allemaal hetzelfde. cellen van een tumor uit de dikke darm zich nestelen in bijvoorbeeld de lymfklieren, Een dikkedarmcel ziet er bijvoorbeeld heel anders uit dan een huidcel of een lever of de longen. Deze cellen kunnen daar vervolgens door celdeling uitgroeien bloedcel. Al deze cellen verouderen of raken beschadigd. Ze moeten daarom tot nieuwe tumoren. Deze tumoren, die ontstaan zijn door het verplaatsen van constant vervangen worden. Nieuwe cellen ontstaan door celdeling: uit één cel kwaadaardige cellen, noemen we uitzaaiingen of metastasen. ontstaan twee nieuwe cellen. Die twee nieuwe cellen gaan zich ook weer delen, waarna de vier nieuwe cellen zich weer gaan delen, enzovoort. Hoe ontstaat dikkedarmkanker? Ontstaan van kanker Dikkedarmkanker ontstaat vrijwel a ltijd 1 Kankercel tussen een woekering van het slijmvlies van uit een poliep. Een dikke darm poliep is gezonde cellen de dikke darm. De meeste poliepen in 3 1 troleerde) deling van de dikke darm zijn goedaardig en kankercellen: een kwaad blijven dit ook. Slechts in een klein aardige tumor percentage p oliepen komen onrustige 3 Kankercellen groeien in een bloedvat of lymfevat en verspreiden zich door in de wand van de dikke darm groeien, het lichaam spreken we van dikkedarmkanker. 4 Via een bloedvat of Wanneer de cellen zich verspreiden lymfevat komt een via bloedvaten en lymfevaten, kunnen kankercel ergens anders 2 4 cellen voor. Als kwaadaardige cellen uitzaaiingen ontstaan. in het lichaam terecht. Hier ontstaat een Van der Zon Visueel Dikkedarmkanker Ontstaan van dikkedarmkanker uit een poliep 1 wand van de dikke darm 2 dikke darm poliep 3 kwaadaardige cellen in de wand van uitzaaiing. de dikke darm (dikke darmkanker) 6 7 Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen Van der Zon Visueel 2 Verstoorde (ongecon

5 Dikkedarmkanker komt in Nederland veel voor. In 2014 werd bij nieuwe patiënten dikkedarmkanker vastgesteld. In een vroeg stadium is dikkedarmkanker meestal goed te behandelen. In een vergevorderd stadium zijn de vooruitzichten veel minder gunstig. In Nederland overlijden elk jaar bijna mensen aan deze ziekte. Dikkedarmkanker komt vooral voor bij mensen van zestig jaar en ouder. Maar ook op jongere leeftijd kan dikkedarmkanker optreden. Dikkedarmkanker komt iets vaker bij mannen voor dan bij vrouwen. Bevolkingsonderzoek dikkedarmkanker In 2014 is het bevolkingsonderzoek darmkanker ingevoerd. Het onderzoek is bedoeld om darmkanker in een vroeg stadium te ontdekken, als er nog nog geen klachten zijn. Mensen tussen de 55 en 75 jaar krijgen elke twee jaar een oproep om ontlasting in te leveren. Deze ontlasting wordt gecontroleerd op bloedsporen. Bloedsporen kunnen eventueel wijzen op darmkanker, maar kunnen ook een andere oorzaak hebben. Wanneer u bloedsporen bij de ontlasting heeft, dan wordt u verder onderzoek naar de oorzaak van de bloedsporen aangeboden. Meer informatie over het bevolkingsonderzoek vindt u op de website Wat zijn de klachten? Het hangt onder andere van de plaats van de tumor af hoeveel en welke klachten u hebt. Het kan ook zijn dat u helemaal geen klachten hebt. Dit verschilt per persoon. Zit de tumor in het begin van de dikke darm? Dan hebt u vaak pas in een later stadium duidelijke klachten. Aan het begin van de dikke darm is de voedselbrij namelijk nog erg dun. De voedselbrij kan een tumor dus nog makkelijk passeren. U merkt daarom in het begin nog weinig van de tumor. Misschien hebt u wat vage buikpijn of een gevoelige plek in uw buik. Als de tumor verder groeit kunt u meer klachten krijgen. Zit de tumor in het laatste deel van de dikke darm of in de endeldarm? Dan hebt u eerder duidelijke klachten. Aan het eind van de dikke darm of in de endeldarm is de ontlasting namelijk al ingedikt. De ontlasting kan daardoor moeilijk langs de tumor. Dit veroorzaakt verstopping en bloed bij de ontlasting. De klachten bij dikkedarmkanker zijn: Bloed bij de ontlasting Veranderde stoelgang: verstopping of juist diarree of een blijvende verandering in de frequentie Buikpijn, vaak krampend Bloedarmoede (Onverklaarbaar) gewichtsverlies (Aanhoudende) vermoeidheid Loze aandrang Deze klachten hebben niet altijd met dikkedarmkanker te maken. Ze kunnen ook een andere oorzaak hebben. Als u bloed opmerkt in uw ontlasting, dan is het verstandig om een afspraak te maken met uw huisarts. Voor de andere klachten geldt dat het belangrijk is om naar de huisarts te gaan, als ze langer dan twee weken aanhouden. Uw huisarts kan inschatten of er reden is voor verder onderzoek. Wat is de oorzaak? Er zijn meerdere factoren die een rol spelen bij het ontstaan van dikke darmkanker. Factoren die van invloed kunnen zijn op het ontstaan van dikkedarmkanker zijn: leefstijl, voeding en erfelijke aanleg. Daarnaast kunnen een voorgeschiedenis met dikkedarmkanker, een chronische darmontsteking en poliepen in de dikke darm het ontstaan van dikkedarmkanker beïnvloeden. In de meeste gevallen is de oorzaak van darmkanker echter niet bekend. Dikkedarmkanker 8 9 Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen

6 Erfelijke aanleg Bij ongeveer vijf tot tien procent van de mensen met dikkedarmkanker is erfelijkheid de oorzaak van de tumor in de dikke darm. De drie belangrijkste vormen van erfelijke dikkedarmkanker zijn: Lynch syndroom. Tot voor kort werd dit HNPCC genoemd (Hereditair Non-Polyposis Colorectaal Carcinoom). Het Lynch syndroom is de meest voorkomende vorm van erfelijke dikkedarmkanker. Het ontstaat vaak al op jonge leeftijd. Meestal al voor het 50e levensjaar. Dit is een belangrijk verschil met niet erfelijke dikkedarmkanker, waarbij de ziekte meestal pas ontstaat na het 60e levensjaar. Familiaire Adenomateuze Polyposis (FAP), ook wel polyposis genoemd. Bij polyposis komen er, vaak al op jonge leeftijd, honderden goedaardige poliepen voor in de dikke darm. Als hier niets aan wordt gedaan, ontstaat er vrijwel altijd dikkedarmkanker. Dikkedarmkanker ontstaat dan meestal al voor het 40e levensjaar. MutYH Adenomateuze polyposis (MAP), lijkt erg op FAP, maar ontstaat vaak na het 35e levensjaar. Bij MAP komen enkele tot tientallen poliepen in de dikke darm voor. Dit ziektebeeld is minder ernstig dan FAP. Soms komt dikkedarmkanker vaker dan normaal in de familie voor, terwijl er geen sprake is van één van de drie hierboven genoemde bekende vormen van erfelijke dikkedarmkanker. Toch speelt erfelijkheid dan wel een rol. In dat geval kan het risico op het krijgen van dikkedarmkanker verhoogd zijn als: Eén (of meer) eerstegraads familielid (ouders, broers, zussen, kinderen) dikkedarmkanker heeft. De ziekte moet zijn vastgesteld vóór de leeftijd van 50 jaar. Twee (of meer) eerstegraads familieleden dikkedarmkanker hebben. De leeftijd waarop de ziekte is vastgesteld is hierbij niet van belang. Komt dikkedarmkanker in uw familie voor? Dan is regelmatig darmonderzoek misschien noodzakelijk. Het is altijd belangrijk om dit met uw arts te bespreken. Voeding en leefstijl U kunt het risico op dikkedarmkanker verkleinen door gezond te eten en te leven. Tot nu toe is bekend dat: overgewicht, roken, alcoholgebruik en weinig lichaamsbeweging risicofactoren zijn voor dikkedarmkanker; het eten van veel dierlijke producten, vooral rood vlees en bewerkt vlees ook een risicofactor is voor dikkedarmkanker. Onder rood vlees wordt verstaan rundvlees, varkensvlees, lamsvlees en geitenvlees. Bewerkt vlees is vlees dat is geconserveerd door rook, toegevoegd zout of chemische conserveringsmiddelen. zuivelproducten, voedingsvezels, fruit en groente mogelijk een beschermend effect hebben tegen dikkedarmkanker. vis en gevogelte (kip, kalkoen) en vegetarische producten geen invloed hebben op het ontstaan van dikkedarmkanker. Door regelmatig vis, gevogelte en vegetarische producten te eten, beperkt u de inname van rood vlees. Poliepen Poliepen in de dikke darm vergroten de kans op dikkedarmkanker. Dikkedarmkanker ontstaat namelijk vrijwel altijd uit poliepen. Vooral bij mensen boven de 50 jaar komen poliepen in de dikke darm regelmatig voor. De meeste dikkedarmpoliepen zijn goed aardig en blijven dat ook. Slechts in een klein aantal poliepen komen onrustige cellen voor. Deze poliepen kunnen soms veranderen in een kwaadaardig gezwel (tumor). Het is onbekend waarom sommige poliepen uitgroeien tot een tumor en anderen niet. Aan de buitenkant van de poliep is het ook niet te zien. Daarom worden alle poliepen verwijderd, die bij een darmonderzoek worden gevonden. Onderzoek van de poliep onder de microscoop toont aan of het om een goedaardige of kwaad aardige poliep gaat. Door de poliepen uit de dikke darm te verwijderen, wordt het risico op dikkedarmkanker kleiner. Zijn er bij u poliepen verwijderd, dan komt u in soms aanmerking voor regelmatige controle. Dit is afhankelijk van het soort en de hoeveelheid poliepen die zijn gevonden. Uw arts kan u informeren over het controleadvies. Meer informatie over poliepen in de dikke darm vindt u in de brochure Poliepen in de dikke darm. Dikkedarmkanker Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen

7 De ziekte van Crohn en colitis ulcerosa De ziekte van Crohn en colitis ulcerosa zijn chronische darmontstekingen. Als gevolg van deze ziekten is de kans op dikkedarmkanker licht verhoogd. Regelmatige controle is daarom belangrijk. Een voorgeschiedenis van dikkedarmkanker Mensen die al eerder dikkedarmkanker hebben gehad, hebben een grotere kans om opnieuw dikkedarmkanker te krijgen. Wat kan de arts doen? De huisarts bespreekt met u welke klachten u hebt. Daarna wordt u uitgebreid lichamelijk onderzocht. Hierbij hoort ook een rectaal toucher. Dit is een onderzoek van de anus en endeldarm. Bij dit onderzoek gaat de arts met zijn vinger via de anus in de endeldarm. De wand van de endeldarm wordt zo onderzocht op afwijkingen. Uw huisarts kan beoordelen of verder onderzoek noodzakelijk is. Hij verwijst u dan door naar een internist of maag-darm-leverarts (MDL-arts). De internist of MDL-arts bespreekt met u welke klachten u precies hebt. Ook wordt u opnieuw uitgebreid lichamelijk onderzocht. Daarna is verder onderzoek van uw dikke darm nodig om de juiste diagnose te stellen. Is de diagnose dikkedarmkanker gesteld, dan is nog meer onderzoek nodig. Dit onderzoek is nodig om vast te stellen of en hoever de tumor is doorgegroeid in het omringende weefsel. Ook wordt dan onderzocht of er uitzaaiingen zijn naar de lymfeklieren, naar de lever of naar andere organen. Op basis van de resultaten van alle onderzoeken bespreekt de arts met u welke behandeling mogelijk is. Bloedonderzoek Een bloedonderzoek is nodig om vast te stellen of er sprake is van bloedarmoede. Heeft u al eerder dikkedarmkanker gehad? Dan wordt in het bloed het CEAgehalte gecontroleerd. CEA is de afkorting van Carcino-Embryonaal-Antigeen en is een zogenaamde tumormerkstof. Een verhoogd CEA kan wijzen op terugkeer van de ziekte. CEA is niet specifiek voor dikkedarmkanker. Ook bij andere soorten kanker kan het CEA verhoogd zijn. Bovendien zijn er ook goedaardige aandoeningen, zoals ontstekingen in de darm of lever, waarbij het CEA verhoogd kan zijn. Verder kan dikkedarmkanker aanwezig zijn zonder dat het CEA is verhoogd. CEA is daarom niet betrouwbaar voor het stellen van een diagnose. Endoscopie Een endoscopie is een kijkonderzoek. Bij een endoscopie van de dikke darm wordt de binnenkant van de dikke darm bekeken met behulp van een endoscoop. De endoscoop is een dunne, flexibele slang die via de anus in de darm wordt gescho ven. Aan het uiteinde van de slang zit een lampje en een camera. Deze zorgen ervoor dat de arts de binnenkant van de darm goed kan bekijken. De camera beelden van de darm worden op een beeldscherm weergegeven. Deze beelden kunnen worden bewaard. Dit maakt het mogelijk om ook na de endoscopie alles nog eens rustig te bekijken. Tijdens een coloscopie kan de arts, indien hij vermoedt dat er sprake is van darmkanker, een stukje weefsel uit de tumor wegnemen. Dit heet een biopsie. Het weefsel wordt daarna onder de microscoop onderzocht. De uitslag van de biopsie krijgt u na ongeveer één week. Wanneer er tijdens de coloscopie verdenking is op een tumor, zet de arts vaak een tattoo (met inkt) op die plek in de darm. Op die manier is de locatie van de tumor in de darm makkelijker terug te vinden voor een chirurg tijdens een operatie. Om dikkedarmkanker op te sporen kan de arts kiezen uit twee verschillende soorten endoscopieën: Dikkedarmkanker Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen

8 2 3 7 Van der Zon Visueel Sigmoïdoscopie Bij deze endoscopie wordt de endeldarm en het daarboven gelegen bochtige deel van de dikke darm (het sigmoïd) onderzocht. Colonoscopie Bij deze endoscopie wordt de endeldarm en de hele dikke darm onderzocht. Meer informatie over deze onderzoeken vindt u in de brochures Sigmoïdoscopie en Colonoscopie. CT-colonografie Colonoscopie 1 Flexibele slang (endoscoop) 2 Licht 3 Dikke darm 4 Sigmoïd 5 Endeldarm 6 Anus 7 Blindedarm Soms lukt het niet om de hele darm met de endoscoop te bekijken. Dan wordt er een CT-colonografie gedaan. Dit wordt ook wel een virtuele colonoscopie genoemd. Het is een speciaal röntgenonderzoek, waarbij gebruik wordt gemaakt van een CT-scan. Het voordeel is dat er zonder inwendig onderzoek toch afbeeldingen van de binnenkant van de dikke darm gemaakt kunnen worden. Het nadeel is dat er tijdens dit onderzoek geen kleine ingrepen zoals een biopsie of een poliepectomie kunnen worden verricht echografie wordt gebruik gemaakt van geluidsgolven. Tijdens het onderzoek ligt u op een onderzoekstafel. Uw huid wordt voor dit onderzoek ingesmeerd met een gel die geluidsgolven goed geleidt. De arts beweegt het echoapparaat over de huid van uw buik. Meestal kunt u tijdens het onderzoek zelf meekijken op het beeldscherm. Een echografie is een eenvoudig onderzoek dat geen pijn doet. Er kan ook door middel van een CT scan van de lever worden onderzocht of er uitzaaiingen naar de lever zijn. CT-scan (computertomografie) Een CT-scan is een onderzoek waarbij gebruik gemaakt wordt van röntgenstralen. Ook dit onderzoek wordt gebruikt om te kijken of er uitzaaiingen in het lichaam aanwezig zijn, bijvoorbeeld in de lever, lymfeklieren of longen. Tijdens het onderzoek wordt u langzaam door een kokervormige scanner bewogen. De scanner maakt een serie gedetailleerde foto s. Soms krijgt u tijdens het onderzoek contrastvloeistof in een ader ingespoten. Dit is nodig om de tumor en eventuele uitzaaiingen zo goed mogelijk in beeld te brengen. MRI (magnetische resonantie imaging) Het MRI onderzoek lijkt op een CT-scan. In plaats van röntgenstralen wordt gebruik gemaakt van een magnetisch veld. U ligt ook in een kokervormige scanner. Meestal krijgt u vóór het onderzoek contrastvloeistof in een ader ingespoten. Dit onderzoek gebeurt vaak als er sprake is van een tumor in de endeldarm. Longfoto Soms zaait dikkedarmkanker uit naar de longen. Daarom is het mogelijk dat de arts een longfoto aanvraagt. Beeldvormend onderzoek van de lever Dikkedarmkanker zaait vaak uit naar de lever. Om de lever op eventuele uitzaaiingen te onderzoeken, wordt een echografie of CT-scan van de lever uitgevoerd. Bij een Dikkedarmkanker Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen

9 Wat is de behandeling? Een goede lichamelijke conditie is van invloed op uw behandeling. Welke behandeling u krijgt, hangt af van een aantal factoren, namelijk: Hoe groot is de tumor en hoe ver is de tumor doorgegroeid? Zit de tumor in de endeldarm of in de dikke darm? Zijn er uitzaaiingen en zo ja, waar en hoeveel? Zo mogelijk krijgt u een curatieve behandeling, dit is een behandeling die gericht is op genezing. Het doel van de behandeling is het verwijderen van de tumor waardoor herstel mogelijk is. Als genezen niet meer mogelijk is, krijgt u een palliatieve behandeling. Deze behandeling is bedoeld om de ziekte zoveel mogelijk af te remmen en de klachten te verminderen. De meest toegepaste behandelingen bij dikkedarmkanker zijn: een operatie (chirurgie), bestraling (radiotherapie), chemotherapie en behandeling met monoklonale antilichamen. Daarnaast wordt onderzoek gedaan naar aanvullende en experimentele therapieën. Deze behandelingen worden ook regelmatig gecombineerd. Operatie Indien mogelijk krijgt u een operatie. Tijdens de operatie wordt de tumor verwijderd. Soms wordt ook een deel van de dikke darm of de hele dikke darm verwijderd. Dit hangt af van de grootte, de plaats en het aantal tumoren in de darm. Behalve de tumor, wordt meestal ook aan beide kanten van de tumor gezond weefsel en een deel van de omliggende lymfeklieren verwijderd. Daarna maakt de arts de twee darmuiteinden weer aan elkaar vast. Dit noemen we een anastomose. In sommige gevallen krijgt u een tijdelijk of blijvend stoma. Een stoma is een kunstmatige uitgang voor de ontlasting op de buik. De ontlasting wordt opgevangen in een speciaal stomazakje. Na verloop van tijd wordt het stoma soms weer opgeheven. De aansluiting met de endeldarm en anus wordt dan hersteld. Een operatie kan onderdeel zijn van een curatieve, maar ook van een palliatieve behandeling. De chirurg bespreekt vóór de operatie met u welke verschillende mogelijkheden er zijn. Soms is het mogelijk om uitzaaiingen in de lever of de longen tijdens een operatie te verwijderen. Bestraling Alleen bij een tumor in de endeldarm wordt bestraling gebruikt als onderdeel van de behandeling. Kankercellen gaan kapot door de radioactieve straling. Bestraling wordt meestal toegepast vóór de operatie, met als doel de kans dat de tumor terugkomt na de operatie te verkleinen. Bestraling beschadigt de kankercellen, maar ook de gezonde cellen eromheen. Hierdoor kunnen bijwerkingen optreden. De kankercellen herstellen zich moeilijk of helemaal niet. De gezonde cellen herstellen zich meestal wel. Chemotherapie Bij chemotherapie krijgt u medicijnen toegediend die de celdeling remmen. Deze medicijnen worden ook wel cytostatica genoemd. Chemotherapie remt de celdeling, waardoor ook de groei van de tumor wordt afgeremd. Er zijn veel verschillende soorten chemotherapie. Chemotherapie kan onderdeel uitmaken van: een curatieve behandeling; als kankercellen aangetroffen worden in de l ymfe - klieren in de buurt van de tumor. Patiënten met uitzaaiingen in de lymfeklieren, krijgen na de operatie gedurende ongeveer 6 maanden chemotherapie. een palliatieve behandeling; als er uitzaaiingen zijn op andere plaatsen in het lichaam die niet met een operatie verwijderd kunnen worden. Deze patiënten krijgen vaak gedurende langere tijd chemotherapie. De levensverwachting kan op deze manier soms met jaren worden verlengd. Monoklonale antilichamen Patiënten met vergevorderde dikkedarmkanker met uitzaaiingen elders in het Dikkedarmkanker Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen

10 lichaam worden tegenwoordig ook behandeld met monoklonale antilichamen. Deze kunnen de groei van de tumor op verschillende manieren remmen. Deze behandeling gebeurt vrijwel altijd in combinatie met chemotherapie. Aanvullende en experimentele therapieën In veel universitaire ziekenhuizen en gespecialiseerde kankercentra wordt onderzoek gedaan naar nieuwe behandelingen van dikkedarmkanker. Het gaat hierbij om behandelingen waarvan niet direct duidelijk is of die beter zijn dan de bestaande behandelingen. Mogelijk zal uw arts u vragen om mee te werken aan een dergelijk onderzoek. Uitzaaiingen in de lever Uitzaaiingen in de lever betekent niet per definitie dat darmkanker niet meer te behandelen is. Soms is een beperkt aantal uitzaaiiingen goed te behandelen door middel van een operatie of een lokale behandeling. Wat is de prognose? Het is belangrijk dat dikkedarmkanker in een vroeg stadium wordt ontdekt. Hoe eerder de ziekte wordt ontdekt, des te gunstiger zijn de vooruitzichten. De kans op genezing is het grootst als er geen uitzaaiingen zijn. De vijfjaarsoverleving is dan ongeveer tachtig procent. Dit betekent dat na vijf jaar tachtig procent van de mensen nog in leven is. Zijn er uitzaaiingen naar de lymfeklieren, dan is de vijfjaarsoverleving ongeveer vijftig procent. Zijn er uitzaaiingen naar de lever of de longen, dan is de kans op genezing en overleving klein. Deze patiënten leven gemiddeld nog twee jaar. Deze percentages zijn gemiddelden die gelden voor grote groepen patiënten. U moet zich realiseren dat deze cijfers niet helemaal van toepassing zijn op uw eigen situatie. Alleen uw eigen arts kan u meer vertellen over uw vooruitzichten. Wat kunt u zelf doen? Als u darmkanker hebt is het belangrijk dat u gezond leeft. U houdt uw conditie en kwaliteit van leven dan zo goed mogelijk op peil. De volgende voedingsadviezen en leefregels zijn van belang: Eet gezond en gevarieerd. Eet veel groente, fruit en zuivelproducten. Zorg voor een goede conditie door zoveel mogelijk te bewegen of te sporten. Hoe verder? Wanneer er bij u dikkedarmkanker is gevonden dan wordt de colonoscopie in de meeste gevallen na een bepaalde periode herhaald. Bij dikkedarmkanker wordt er meestal een jaar na de operatie nogmaals in de dikke darm gekeken. Dikkedarmkanker is een ernstige en ingrijpende ziekte. De ziekte kan behoorlijk veel invloed hebben op uw leven en dat van uw naasten. Na de diagnose breekt vaak een moeilijke periode aan vol angst, zorg en verdriet. Praat hierover met de mensen om u heen. Hoe moeilijk dat misschien ook is. Praat ook met uw huisarts en uw specialist. Hij kan u waarschijnlijk meer vertellen over uw genezingskansen en vooruitzichten. Als u dat nodig hebt, kunt u via uw huisarts regelen dat u hulp krijgt van een psycholoog of een andere hulpverlener. Bij emotionele of praktische problemen kunt u ook in het ziekenhuis terecht. De maatschappelijk werkers of gespecialiseerd verpleegkundigen kunnen u ondersteunen. Misschien wilt u graag met lotgenoten praten? Zij weten immers heel goed wat u doormaakt. Zij zijn misschien wel met min of meer dezelfde problemen geconfronteerd. Op de volgende pagina vindt u enkele belangrijke adressen. Dikkedarmkanker Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen

11 Extra informatie of vragen? Stichting Lynch Polyposis Postbus 8152, 3503 RD Utrecht Telefoon: Internet: Hebt u nog vragen over uw klachten, neem dan contact op met uw arts. U kunt ook met de Infolijn van de Maag Lever Darm Stichting bellen of mailen. De Infolijn ( 0,15 per minuut) op maandag, woensdag en donderdag van tot uur voorlichting@mlds.nl Internet De Nederlandse Stomavereniging Bisonspoor KZ Maarssen Telefoon: Internet: info@stomavereniging.nl Kijk voor uitgebreide informatie en een forum over dikkedarmkanker op Hebt u na het lezen van deze brochure nog vragen over ander onderwerpen die ter sprake zijn gekomen? Op pagina 22 vindt u een brochureoverzicht. U kunt onze brochures bestellen via onze website: Wilt u meer informatie over kanker, neem dan contact op met: De KWF Kankerbestrijding Delflandlaan EA Amsterdam Informatielijn Internet Wilt u meer informatie? Neem dan contact op met een van de hieronder genoemde patiëntenverenigingen. Deze verenigingen behartigen de belangen van patiënten, geven informatie en bieden lotgenotencontact aan. Stichting voor Patiënten met Kanker aan het Spijsverteringskanaal (SPKS) p/a Nederlandse Federatie Kankerpatiënten Verenigingen (NFK) Postbus 8152, 3503 RD Utrecht Telefoon: Internet: secretariat@spks.nl Wilt u meer informatie over erfelijkheid en kanker, neem dan contact op met: Stichting Opsporing Erfelijke Tumoren (STOET) Rijnsburgerweg AA Leiden Telefoon: Internet: info@stoet.nl Dikkedarmkanker Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen

12 Meer brochures 1 op de 8 mensen heeft een maag-, darm-, leverziekte. Steun ons! U kunt meer brochures vinden op onze website U kunt onze brochures gratis downloaden of bestellen in onze webshop. Er zijn verschillende brochures over de volgende onderwerpen: SLOKDARM EN MAAG LEVER, GAL EN ALVLEESKLIER DARM VOEDING EN SPIJSVERTERING Helpt u mee aan een betere toekomst voor ruim twee miljoen Nederlanders met een spijsverteringsziekte? De Maag Lever Darm Stichting zet zich in om deze veel voorkomende ziekten te voorkomen, te bestrijden en het leven van deze patiënten draaglijker te maken. Uw steun is hard nodig Wij krijgen geen subsidies van de overheid. Alleen dankzij onze donateurs kunnen wij ons werk blijven doen. Dat doen we al dertig jaar. En we gaan door zolang het moet. Met uw bijdrage kunnen wij: Uitgebreide informatie bieden over maag-, darm-, leverziekten, onderzoeken en behandelingen Wetenschappelijk onderzoek financieren om deze veel voorkomende ziekten te voorkomen en te bestrijden Gezondheidsvoorlichting geven via de Infolijn ( ) Hoe kunt u ons helpen? Vul onderstaande machtiging in of doneer via Alvast heel hartelijk bedankt! ONDERZOEK KINDEREN SONDEVOEDING PREVENTIE Ja, ik help mee! SEPA machtiging Ik maak een gift over op IBAN rekeningnummer NL70INGB o.v.v. Brochure MLDS Ik machtig de Maag Lever Darm Stichting om het onderstaande bedrag van mijn IBAN rekeningnummer af te schrijven: 10,- 20,- per maand per jaar eenmalig VOOR- EN ACHTERNAAM STRAAT HUISNUMMER Er zijn meerdere brochures per onderwerp, de afgebeelde brochures zijn een voorbeeld. Voor een volledig overzicht van alle brochures en de meest actuele versie verwijzen wij u naar onze website POSTCODE/PLAATS IBAN REKENING DATUM HANDTEKENING 22 Stuur deze machtiging retour naar Maag Lever Darm Stichting: Antwoordnummer 343, 3800 VB Amersfoort Incassant ID: NLZZZ

13 Inhoudelijk herzien: mei 2015 Redactie Maag Lever Darm Stichting Ontwerp en opmaak Oranje Vormgevers Illustraties Van der Zon Visueel Drukwerk Torendruk Artikelcode 5027