Informatie van de Maag Lever Darm Stichting en de Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen. Galstenen

Transcriptie

1 Informatie van de Maag Lever Darm Stichting en de Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen

2 De Maag Lever Darm Stichting heeft deze brochure met de grootst mogelijke zorgvuldigheid samengesteld in samenwerking met de Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen. De brochure bevat algemene informatie, waaraan niet zonder meer medische conclusies voor een individuele situatie kunnen worden verbonden. Voor een juiste beoordeling van uw eigen situatie, dient u dus altijd te overleggen met uw arts of een andere professionele hulpverlener. De Maag Lever Darm Stichting aanvaardt geen aansprakelijkheid voor mogelijke onjuistheid en/of onvolledigheid van de in deze brochure verstrekte informatie, terwijl evenmin aan de inhoud van deze brochure rechten kunnen worden ontleend. De Maag Lever Darm Stichting is een onafhankelijke organisatie die zich inzet om maag-, darm- en leverziekten te voorkomen en te bestrijden en patiënten een betere kwaliteit van leven te kunnen bieden. De Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen is de wetenschappelijke beroepsvereniging van maag-darmleverartsen. De vereniging wil onder andere de kennis over ziekten van de spijsverterings organen bevorderen. Inhoud Een verhaal uit de praktijk Wat zijn galstenen? De spijsvertering Wat zijn de klachten? Wat is de oorzaak? Wat kan de arts doen? Onderzoek Behandeling Wat kunt u zelf doen? Deze brochure valt onder een Creative Commons Naamsvermelding- NietCommercieel- GeenAfgeleideWerken 4.0 Internationaal-licentie (CC-BY-NC-ND). Dit betekent dat het toe gestaan is de brochure te delen (kopiëren, verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat), onder de volgende voorwaarden: 1 Naamsvermelding: de gebruiker dient de maker van het werk te vermelden, een link naar de licentie te plaatsen; NietCommercieel: het werk mag niet gebruikt worden voor commerciële doeleinden; GeenAfgeleideWerken: het veranderde materiaal mag niet verspreid worden als het werk is geremixt, veranderd, of op het werk is voortgebouwd; 4 Geen aanvullende restricties: geen juridische voorwaarden of technologische voor zieningen mogen toegepast worden die anderen er juridisch in beperken om iets te doen wat de licentie toestaat. Hoe verder? Extra informatie of vragen? Overzicht brochures

3 Een verhaal uit de praktijk Toen ik voor het eerst last had van galstenen wist ik niet wat me overkwam. Ik kreeg een enorm heftige pijnaanval in mijn rechterbovenbuik. De pijn ontstond heel plotseling maar bleef zeker drie uur aanhouden. Daarbij moest ik ook nog braken. De huisarts stelde vrijwel direct de diagnose galstenen. In het ziekenhuis werd vervolgens een echo gemaakt, terwijl de pijn inmiddels verdwenen was. De arts zag in mijn galblaas nog meer kleine steentjes. Zij stelde voor om een afspraak te maken bij de chirurg, want mijn galblaas moest verwijderd worden. Ik vond het nogal ingrijpend; een operatie waarbij een heel orgaan wordt weggehaald. De arts verzekerde mij dat een leven zonder galblaas heel goed mogelijk is. De operatie viel me mee. Ik kreeg een kijkoperatie, waardoor ik nauwelijks een litteken heb. De eerste weken na de operatie had ik last van diarree. Dat was heel lastig, zeker omdat ik met de trein naar mijn werk reis. Volgens de arts komen die klachten vaker voor na een galblaasoperatie. Inmiddels is mijn lichaam blijkbaar gewend aan de nieuwe situatie. Het gaat goed en ik heb geen klachten meer. In deze brochure krijgt u meer informatie over galstenen. U kunt lezen wat de klachten zijn, welke behandelingen mogelijk zijn en wat u zelf kunt doen. Wat zijn galstenen? Om te begrijpen wat galstenen zijn, en waarom ze klachten veroorzaken, wordt eerst de werking van de spijsvertering uitgelegd. Daarna wordt besproken wat galstenen zijn en hoe ze ontstaan. De spijsvertering Het verteren van voedsel wordt ook wel spijsvertering genoemd. Alle organen die samen zorgen voor de spijsvertering 1 noemen we het spijsverteringsstelsel. De spijsvertering begint in de mond. In de mond wordt voedsel fijngekauwd en vermengd met speeksel. Hierdoor kunt u het voedsel makkelijk doorslikken. In 11 speeksel zitten stoffen die het voedsel 10 helpen verteren. Zodra u voedsel doorslikt, komt het in de slokdarm. De slokdarm is in feite een soort transportkanaal. De spieren in de slokdarmwand duwen het voedsel naar de maag. Op de overgang van slokdarm naar maag zit een sluitspiertje. Dit gaat open als er voedsel vanuit de slokdarm de maag in gaat en sluit zich daarna weer. Hierdoor kan er minder Spijsverteringsstelsel 1 Mond Slokdarm Maag gemakkelijk voedsel en maagsap 4 Dunne darm Dikke darm terugstromen vanuit de maag in de Blinde darm 7 Endeldarm 8 Anus slokdarm. Het sluitspiertje zorgt op 9 Alvleesklier 10 Galblaas 11 Lever Van der Zon Visueel 4

4 deze manier voor eenrichtingsverkeer. In de maag wordt voedsel gekneed en vermengd met maagsap. Dit maagsap wordt door de maag aangemaakt en het Galvloeistof (gal) is een vrij dikke, geelgroene vloeistof. Een volwassen persoon bevat onder andere zoutzuur. Het zure maagsap bevordert de verdere vertering produceert per dag ongeveer 00 tot 800 milliliter galvloeistof. Galvloeistof bevat van het voedsel in de maag. Daarnaast vormt het zoutzuur een barrière tegen slijm, water en een paar belangrijke stoffen: eventuele ziekmakende bacteriën die u met het eten binnenkrijgt. De meeste bacteriën kunnen niet overleven in de zure maag en gaan dood. Een warme Galzouten maaltijd blijft gemiddeld drie uur in de maag. Daarna wordt de voedselbrij Galzouten verkleinen de vetten in het voedsel tot kleine druppeltjes. Dit heet emulgeren. De spijsverteringsenzymen uit alvleeskliersap breken vervolgens doorgegeven aan de twaalfvingerige darm; het eerste deel van de dunne darm. de vetten verder af. In de dunne darm worden spijsverteringssappen uit de galblaas en alvleesklier Bilirubine (galkleurstof) aan de voedselbrij toegevoegd. Deze spijsverteringssappen zorgen voor een goede Bilirubine ontstaat in de lever bij de afbraak van rode bloedcellen. Bilirubine vertering van vetten, eiwitten en suikers in de dunne darm. De alvleesklier wordt vervolgens met de galvloeistof, en dus uiteindelijk met de ontlasting, produceert zelf alvleeskliersap met belangrijke spijsverteringsenzymen. De gal uit het lichaam verwijderd. Onze ontlasting is donkerbruin gekleurd vanwege blaas is slechts een opslagorgaan, waar galvloeistof tijdelijk wordt opgeslagen. bilirubine. Wanneer er onvoldoende galvloeistof in de dunne darm komt, De galvloeistof wordt aangemaakt in de lever. Via de galwegen komt het in de krijgt u een ontkleurde ontlasting. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren wanneer galblaas terecht. Wanneer vet eten de maag verlaat, trekt de galblaas samen. Zo een galsteen klem zit in de galwegen. Door de verminderde afvoer kan wordt galvloeistof afgegeven aan de twaalfvingerige darm, waar het nodig is voor bilirubine dan gaan ophopen in het bloed. Dit veroorzaakt geelzucht: het geel een goede vertering van vetten. zien van de huid en het oogwit. De dunne darm gaat over in de dikke darm en vervolgens de endeldarm. De Cholesterol spijsvertering is voltooid als de onverteerbare voedselresten als ontlasting het Cholesterol is een vetachtige stof. Het is een belangrijke bouwstof voor de cellen in ons lichaam. Het teveel aan cholesterol in ons lichaam wordt via de lichaam verlaten. Galwegen, lever en alvleesklier 1 1 Slokdarm Lever Galwegen 4 Maag Van der Zon Visueel galvloeistof uitgescheiden. 9 Dunne darm Lever Maag Galblaas met 7 8 galstenen 7 8 Galwegen 9 Twaalfvingerige darm 10 Papil van Vater 9 4 Galblaas Dikke darm Twaalfvingerige darm 8 Papil van Vater 1 Slokdarm Alvleesklier Galblaas 7 Alvleesklier Afb. : v Van der Zon Visueel

5 Er bestaan twee soorten galstenen: cholesterolgalstenen en bilirubinepigmentstenen. Cholesterolgalstenen bestaan voor een groot deel uit cholesterol, terwijl bilirubinepigmentstenen juist vooral uit bilirubine bestaan. De meeste galstenen zijn cholesterolstenen. ontstaan meestal in de galblaas. Galvloeistof staat daar soms langere tijd stil en kan dan gemakkelijker indikken. kunnen echter ook ontstaan in de galwegen. Wat zijn de klachten? die in de galblaas zitten, veroorzaken meestal geen klachten. Klachten ontstaan pas wanneer een galsteen klem komt te zitten in de galwegen. De doorstroming van galvloeistof wordt dan belemmerd. Dit wordt galstuwing of cholestase genoemd. De galblaas zal door heftige samentrekkingen proberen om de versperring op te heffen. Dit kan hevige pijn in de rechterbovenbuik veroorzaken: de bekende galkolieken. De pijn kan één tot vier uur aanhouden. Bijkomende klachten kunnen zijn: misselijkheid, braken en geelzucht. Wanneer de samentrekkingen van de galblaas de versperring niet op kunnen heffen, blijft de galsteen klem zitten. Hierdoor kunnen de volgende complicaties ontstaan: Een ontsteking van de galwegen. Een ontsteking van de galblaas. Acute alvleesklierontsteking; dit is een ernstige complicatie die kan ontstaan wanneer de galsteen klem zit bij de papil van Vater. De papil van Vater is de plaats waar de afvoergang van de alvleesklier uitkomt op de galwegen en de twaalfvingerige darm. Wat is de oorzaak? Het is onduidelijk hoe galstenen precies ontstaan. Mogelijk spelen de samenstelling van de galvloeistof en de werking van de galblaas zelf hierin een rol. kunnen bijvoorbeeld ontstaan als de galblaas zich onvoldoende leegknijpt bij de maaltijd. Hierdoor kan de galvloeistof die achterblijft indikken. Cholesterolgalstenen kunnen ontstaan als de galvloeistof teveel cholesterol bevat. Cholesterolgalstenen komen vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. Vrouwelijke hormonen spelen hierbij waarschijnlijk een rol. ontstaan ook vaker gedurende de zwangerschap. Daarnaast komen galstenen vaker voor bij mensen met overgewicht en mensen die in korte tijd veel zijn afgevallen. Mogelijk spelen ook erfelijke factoren een rol. Wat kan de arts doen? De huisarts kan meestal de diagnose galstenen stellen op basis van de klachten. Verder onderzoek is nodig om de diagnose met zekerheid te kunnen stellen. Hiervoor zal de huisarts u doorverwijzen naar een maagdarm-leverarts (MDL-arts) of internist. 8 9

6 Onderzoek Er zijn verschillende onderzoeken mogelijk: Echografie In de meeste gevallen kan de diagnose gesteld worden met een echografie. Dit is een onderzoek waarbij gebruik wordt gemaakt van geluidsgolven. Tijdens het onderzoek ligt u op een onderzoekstafel. Uw buik wordt ingesmeerd met een gel die geluidsgolven goed geleidt. Daarna beweegt de arts het echoapparaat over uw buik. Het echoapparaat zendt geluidsgolven uit en vangt de teruggekaatste geluidsgolven op. De teruggekaatste geluidsgolven zijn te zien op een beeldscherm. Een echografie is een eenvoudig en pijnloos onderzoek. MRI-scan of magnetic resonance imaging Een MRI-scan is een beeldvormend onderzoek, waarbij gebruik wordt gemaakt van een sterk magnetisch veld. Met een MRI-scan kan de arts galstenen in de galblaas en vooral de galgangen opsporen. Voor dit onderzoek ligt u in een kokervormige scanner. De scanner maakt een serie gedetailleerde afbeeldingen van uw galblaas en galwegen. Meestal krijgt u vóór het onderzoek contrastvloeistof in een ader ingespoten. Soms kan de arts de galsteen niet terugvinden tijdens bovenstaande onderzoeken. De galsteen kan dan uit het lichaam verwijderd zijn met de ontlasting. In veel gevallen kan de diagnose toch gesteld worden. Bijvoorbeeld omdat de arts andere galstenen in uw galblaas ziet. Of omdat de arts uitgezette galwegen vaststelt als daar een galsteen vastzit. Behandeling worden vaak bij toeval gevonden bij een echo of CT-scan van de buik die om een geheel andere reden is verricht. Deze galstenen die geen klachten veroorzaken hoeven niet behandeld te worden. Voor galstenen die wel klachten veroorzaken is een operatie de meest effectieve behandeling. In enkele gevallen kiest de arts voor een andere behandeling. Operatie Verwijdering van de galblaas is de meest effectieve behandeling bij galstenen. Deze operatie wordt galblaasresectie of cholecystectomie genoemd. ontstaan vrijwel altijd in de galblaas. Als uw galblaas verwijderd is, is de kans dat nieuwe galstenen ontstaan zeer klein. U kunt goed leven zonder galblaas. De galblaas is immers slechts een opslagorgaan. Galvloeistof wordt in de lever geproduceerd en vervolgens via de galwegen naar de twaalfvingerige darm getransporteerd. Onderweg hiernaartoe wordt een groot deel van de gal tijdelijk opgeslagen in de galblaas. Een galblaasoperatie kan op twee manieren uitgevoerd worden: via een gewone buikoperatie of via een kijkoperatie. Tegenwoordig wordt meestal een kijkoperatie gedaan. De wonden zijn bij deze operatie veel kleiner dan bij de klassieke buikoperatie. Patiënten herstellen daardoor sneller en hebben kleinere littekens. Beide operaties worden onder algehele narcose uitgevoerd. Kijkoperatie (laparoscopie) Bij een kijkoperatie maakt de chirurg drie kleine openingen in uw buik. Vervolgens blaast hij wat lucht in uw buik, zodat de buikwand loskomt van de organen. Via de openingen kan de chirurg een videocamera en instrumenten inbrengen. De beelden die de videocamera maakt worden weergegeven op een beeldscherm. De chirurg kan via het beeldscherm de operatie uitvoeren. De chirurg verwijdert de galblaas. De galwegen van de lever naar de twaalfvingerige darm blijven intact. Nadat de laparoscoop uit de buik is verwijderd, worden de gaatjes gehecht. Het voordeel van deze ingreep is dat u geen grote operatiewond hebt en in het algemeen snel herstelt. De meeste patiënten die last hebben van galstenen zijn op deze manier te behandelen. Op pagina 1 wordt deze operatie in een illustratie verduidelijkt

7 ERCP of endoscopische behandeling 1 Galblaas Een ERCP is een kijkonderzoek van de galwegen. Meestal wordt een ERCP Laparoscoop echter uitgevoerd als behandeling. Bijvoorbeeld om een galsteen te verwijderen Van der Zon Visueel Laparoscopische galblaasoperatie Werkinstrument uit de galwegen. Tijdens een ERCP kunnen galstenen die zich in de galblaas bevinden niet verwijderd worden. Een ERCP is een endoscopische behandeling. Dat wil zeggen dat de behandeling uitgevoerd wordt met een endoscoop. Een endoscoop is een flexibele slang, met aan het uiteinde een videocamera en een lampje. De arts brengt de endoscoop via uw mond, slokdarm en maag in uw twaalfvingerige darm. Via de twaalfvingerige darm kan de arts de galwegen 1 bereiken. Een galsteen in de galwegen kan op die manier verwijderd worden. ERCP galstenen Klassieke buikoperatie (laparotomie) Bij deze operatie wordt de galblaas verwijderd via een grote snee in uw buik. 1 Slokdarm 7 Dunne darm Lever 8 Galwegen Flexibele slang van endoscoop 9 Twaalfvingerige darm 4 Maag 10 Galsteen Galblaas met galstenen 11 Instrument om galsteen te verwijderen Alvleesklier 1 Papil van Vater Voorafgaand aan de operatie zal de chirurg de risico s van de operatie met u 8 9 bespreken. De kans op complicaties is klein. Behalve de normale complicaties, die na iedere ingreep kunnen ontstaan, is er een kleine kans op specifieke 1 complicaties. Bijvoorbeeld een beschadiging van nabij gelegen organen, of een na enkele dagen. Als het een grotere lekkage betreft kan de arts via een zogenoemde ERCP de lekkage opheffen. Hierbij wordt met een flexibele slang 10 (endoscoop) via de mond een kleine ingreep verricht waardoor de galvloeistof 4 11 weer in de darm terecht komt. Meer informatie hierover vindt u in de brochure ERCP en verderop in deze brochure. Soms wordt via de buikwand ook een slangetje (drain) ingebracht om de weglekkende gal op te vangen. Wanneer alles voorspoedig verloopt, mag u na een kijkoperatie meestal binnen enkele dagen 7 naar huis. In sommige ziekenhuizen gebeurt een kijkoperatie zelfs op de dag 1 behandeling. Na een klassieke buikoperatie blijft u wat langer in het ziekenhuis. 1 1 Afb. 1 : ERCP galstenen v.. Van der Zon Visueel lekkage van de galwegen. Een klein lekje in de galwegen sluit zich vaak spontaan

8 Een ERCP is minder effectief dan een operatie als behandeling bij galstenen. Dat komt doordat nieuwe galstenen kunnen ontstaan in de galblaas. In veel gevallen is daarom na een ERCP alsnog een operatie nodig. Een ERCP vindt meestal plaats onder een roesje. Er bestaat een kleine kans op complicaties, zoals een ontsteking van de alvleesklier. De arts zal deze complicaties van tevoren met u bespreken. Meer informatie vindt u in de brochure ERCP. Medicijnen In enkele gevallen schrijft de arts medicijnen voor bij galstenen. Deze medicijnen kunnen kleine galstenen laten oplossen. Deze medicijnen werken echter niet bij alle mensen. Een ander nadeel van deze behandeling is dat nieuwe galstenen gemakkelijk kunnen ontstaan. De behandeling is dus veel minder effectief dan een operatie. Medicijnen worden vrijwel alleen maar voorgeschreven aan mensen die niet geopereerd kunnen worden. N.B. In het verleden werden galstenen soms vergruisd, zoals dat ook bij nierstenen gebeurt. In Nederland wordt deze behandeling niet meer uitgevoerd, omdat vergruizen minder effectief is dan bovengenoemde behandelingen. Bovendien kan een grote galsteen door het vergruizen uit elkaar vallen in kleine steentjes en gruis. Deze kunnen gemakkelijk vast komen te zitten bij nauwe doorgangen, zoals de papil van Vater. Wat kunt u zelf doen? Het is onduidelijk hoe galstenen precies ontstaan. Wel zijn een aantal risicofactoren bekend, die de kans op galstenen vergroten. U kunt uw kans op galstenen verminderen door overgewicht te vermijden. Zorg dus voor een gezond lichaamsgewicht. Bent u te zwaar en wilt u afvallen? Doe dat dan geleidelijk. Door snel veel gewicht te verliezen, heeft u juist een grotere kans op galstenen. Een diëtist kan u helpen om op een gezonde manier gewicht te verliezen. Hoe verder? U kunt goed leven zonder galblaas. De galblaas is slechts een opslagorgaan. Galvloeistof wordt aangemaakt door de lever en tijdelijk opgeslagen in de galblaas. Wanneer we vet eten, geeft de galblaas galvloeistof af aan de dunne darm. Daar is de galvloeistof nodig voor een goede vertering van vetten. Als uw galblaas verwijderd is, wordt galvloeistof geleidelijk afgegeven aan de dunne darm. Dit kan de hele dag door gebeuren. Sommige mensen hebben na de operatie last van diarree of dunne ontlasting. Dit komt doordat het lichaam moet wennen aan de nieuwe situatie. Meestal verminderen en verdwijnen de klachten vanzelf. Bij diarree is het belangrijk dat u veel vezels eet en voldoende drinkt. Vezels houden vocht vast in de ontlasting, en zorgen daardoor voor een vastere ontlasting. Vezels zitten met name in volkoren produc 14 1

9 ten, groente en fruit. Veel drinken is belangrijk om het vocht aan te vullen. Blijft u last houden van diarree? Bespreek dit dan met uw arts. Deze kan eventueel medicijnen voorschrijven om de klachten te verminderen. Meer informatie vindt u in de brochure Diarree. Notities en vragen Extra informatie of vragen? Hebt u nog vragen over uw klachten, neem dan contact op met uw arts. U kunt ook de Infolijn van de Maag Lever Darm Stichting bellen of mailen. De Infolijn ( 0,1 per minuut) op maandag, woensdag en donderdag van tot uur voorlichting@mlds.nl Internet Hebt u na het lezen van deze brochure nog vragen over ander onderwerpen die ter sprake zijn gekomen? Kijk dan in het brochureoverzicht op pagina 18 voor extra informatie. U kunt onze brochures bestellen via onze website: Wilt u meer informatie? Neem dan contact op met: Nederlandse Leverpatiëntenvereniging Utrechtseweg EA Amersfoort Telefoon: Internet: Deze patiëntenvereniging behartigt de belangen van patiënten, geeft informatie en biedt lotgenotencontact aan. 1 17

10 Meer brochures 1 op de 8 mensen heeft een maag-, darm-, leverziekte. Steun ons! U kunt meer brochures vinden op onze website U kunt onze brochures gratis downloaden of bestellen in onze webshop. Er zijn verschillende brochures over de volgende onderwerpen: SLOKDARM EN MAAG LEVER, GAL EN ALVLEESKLIER DARM VOEDING EN SPIJSVERTERING Helpt u mee aan een betere toekomst voor ruim twee miljoen Nederlanders met een spijsverteringsziekte? De Maag Lever Darm Stichting zet zich in om deze veel voorkomende ziekten te voorkomen, te bestrijden en het leven van deze patiënten draaglijker te maken. Uw steun is hard nodig Wij krijgen geen subsidies van de overheid. Alleen dankzij onze donateurs kunnen wij ons werk blijven doen. Dat doen we al dertig jaar. En we gaan door zolang het moet. Met uw bijdrage kunnen wij: Uitgebreide informatie bieden over maag-, darm-, leverziekten, onderzoeken en behandelingen Wetenschappelijk onderzoek financieren om deze veel voorkomende ziekten te voorkomen en te bestrijden Gezondheidsvoorlichting geven via de Infolijn (0900-0) Hoe kunt u ons helpen? Vul onderstaande machtiging in of doneer via Alvast heel hartelijk bedankt! ONDERZOEK KINDEREN SONDEVOEDING PREVENTIE Ja, ik help mee! SEPA machtiging Ik maak een gift over op IBAN rekeningnummer NL70INGB o.v.v. Brochure MLDS Ik machtig de Maag Lever Darm Stichting om het onderstaande bedrag van mijn IBAN rekeningnummer af te schrijven: 10,- 0,- per maand per jaar eenmalig VOOR- EN ACHTERNAAM STRAAT HUISNUMMER Er zijn meerdere brochures per onderwerp, de afgebeelde brochures zijn een voorbeeld. Voor een volledig overzicht van alle brochures en de meest actuele versie verwijzen wij u naar onze website POSTCODE/PLAATS IBAN REKENING DATUM HANDTEKENING 18 Stuur deze machtiging retour naar Maag Lever Darm Stichting: Antwoordnummer 4, 800 VB Amersfoort Incassant ID: NLZZZ

11 Inhoudelijk herzien: juni 01 Redactie Maag Lever Darm Stichting Ontwerp en opmaak Oranje Vormgevers Illustraties Van der Zon Visueel Drukwerk Torendruk Artikelcode 04