Zaadbalkanker. typen en behandeling. Urologie

Transcriptie

1 Zaadbalkanker typen en behandeling Urologie

2

3 Inhoudsopgave 1. Inleiding Wat is kanker? Kenmerken van de tumor Behandeling Verloop van de ziekte Het leven met kanker Extra informatie en handige adressen Tot slot

4 1. Inleiding U heeft deze folder gekregen omdat bij u de diagnose zaadbalkanker is gesteld. De uitslag van het weefselonderzoek is inmiddels bekend. Uw arts heeft deze uitslag met u besproken. Er is nu meer duidelijkheid over de grootte en de oorsprong van de tumor. In deze folder wordt uitleg gegeven over de verschillende vormen van zaadbalkanker. Zaadbalkanker ontstaat meestal in de cellen die het zaad produceren: de kiemcellen. Zo n tumor wordt dan ook een kiemceltumor genoemd. Daarnaast zijn er een aantal zeldzame vormen van zaadbalkanker. Deze ontstaan uit andere cellen dan de kiemcellen. Deze folder gaat alleen over kiemceltumoren. Typen Er zijn drie typen kiemceltumoren: seminomen; non-seminomen of niet-seminomen: dit is een verzamelnaam voor andere kiemceltumoren dan het seminoom; combinaties van een seminoom en een non-seminoom. 4

5 2. Wat is kanker? Ons lichaam bestaat uit miljarden cellen. Cellen delen zich. Zij maken kopieën van zichzelf. Zo groeien kinderen. Ook bij volwassenen delen cellen zich. Dit is nodig omdat cellen afsterven. Al het weefsel vernieuwt zich. Zo kunnen we genezen van wonden en blijven we gezond. Maar soms slaat de deling op hol. Dan ontstaat een gezwel. Gezwellen die zich niet kunnen uitzaaien naar ander weefsel noemen we goedaardig. Soms zitten ze in de weg en veroorzaken ze pijn. Dan worden ze weggehaald. Een wratje is het meest duidelijke voorbeeld van een goedaardig gezwel. Gezwellen die ander weefsel kunnen binnendringen noemen we kwaadaardige gezwellen of kanker. Kanker kan uitzaaien; een ander woord voor uitzaaiing is metastase. De soort kanker wordt vernoemd naar de plaats waar het gezwel begonnen is. Uitzaaiingen van zaadbalkanker komen het meest voor in de longen en in de lever. In zeldzame gevallen komen uitzaaiingen in de hersenen voor. 5

6 3. Kenmerken van de tumor De specialist moet weten uit welke soort cellen de tumor bestaat. Daarnaast moet bekend zijn hoe kwaadaardig deze cellen zijn. Deze informatie bepaald wat de best passende behandeling is in uw geval. Kiemceltumoren aan de zaadbal (testis) worden onderverdeeld in drie verschillende typen. Deze verdeling wordt gemaakt op basis van celkenmerken. De verschillende typen kiemceltumoren zijn: Seminoom: Deze testistumor bestaat uit één type cellen. Deze cellen hebben nog kenmerken van primitieve kiemcellen. Het is een relatief goedaardige tumor. Deze tumor geeft niet snel uitzaaiingen. Seminomen zijn goed te behandelen met bestraling. Non-seminoom: Deze tumor bestaat uit allerlei verschillende type cellen. Het is een vrij agressieve tumor. Hij is meestal goed te behandelen met chemotherapie. Combinatietumoren: Deze tumoren bevatten zowel seminomen als non-seminomen. Deze tumor wordt altijd behandeld alsof het een non-seminoom is. Dit omdat de non-seminoom cellen in deze tumor het meest agressief zijn. 6

7 Niet alleen het type tumor is van belang. De arts moet ook weten hoe ver de ziekte zich heeft ontwikkeld. Hierbij gaat het om de mate waarin de ziekte zich in het lichaam heeft uitgebreid. Het weefselonderzoek geeft hierover informatie. Daarnaast vindt er röntgenonderzoek plaats. Deze gegevens samen geven de uroloog inzicht in: de plaats en de grootte van de tumor; de mate waarin de tumor is doorgegroeid in het omringende weefsel; de aanwezigheid van uitzaaiingen in lymfeklieren en/of organen ergens anders in het lichaam. Bij zaadbalkanker word de volgende stadium-indeling aangehouden: Stadium I: De ziekte is beperkt gebleven tot de zaadbal: er zijn geen uitzaaiingen gevonden. Stadium II: De ziekte is beperkt gebleven tot de zaadbal en de lymfekliergebieden onder het middenrif. Stadium III: De ziekte heeft zich uitgebreid naar de lymfekliergebieden boven het middenrif. Stadium IV: De ziekte heeft zich ook verspreid naar organen, zoals de longen en de lever. 7

8 4. Behandeling De operatie waarbij de zaadbal werd verwijderd vormde de start van de behandeling. Afhankelijk van de aard en grootte van de tumor kan een vervolgbehandeling nodig zijn. Deze behandeling kan bestaan uit: bestraling (radiotherapie); chemotherapie (behandeling met celdodende of celdelingremmende medicijnen); lymfeklieroperatie. Deze vervolgbehandelingen vinden niet plaats in het St Jansdal. U wordt hiervoor doorverwezen naar een specialistisch ziekenhuis. Als verdere behandeling niet nodig is blijft u de eerste jaren wel onder strenge controle. Dit noemen we waakzaam wachten. Bij iedere controle wordt het bloedonderzoek herhaald. Daarnaast worden de CT-scan van de buik en de foto van de longen herhaald. Dit om te kijken naar mogelijke uitzaaiingen. Hoe vaak deze controles zijn verschilt per patiënt. Dit hangt af van het type tumor en van de grootte van de tumor. Al deze controles vinden in principe in het St Jansdal plaats. Doel van de behandeling Wanneer een behandeling genezing tot doel heeft, wordt dat een curatieve behandeling genoemd. Onderdeel van een curatieve behandeling kan een aanvullende behandeling zijn. Bijvoorbeeld chemotherapie na een operatie. Hiermee worden eventuele uitzaaiingen bestreden die op 8

9 de röntgenbeelden nog niet te zien zijn. Zo wordt de kans verkleind dat u op een later moment alsnog ziek wordt. Zo n aanvullende behandeling wordt ook wel adjuvante behandeling genoemd. Als de ziekte niet meer te genezen is wordt er palliatief behandeld. Bij palliatieve behandeling wordt geprobeerd de ziekte af te remmen. Daarnaast gaat een palliatieve behandeling om het verminderen van klachten. Het doel is dus om u zo lang mogelijk een zo hoog mogelijke kwaliteit van leven te geven. Behandeling seminoom Een seminoom in stadium I betekent dat er bij de onderzoeken geen uitzaaiingen zijn vastgesteld. Toch komen bij deze tumoren microscopisch kleine uitzaaiingen in de lymfeklieren in de buik regelmatig voor. Deze kleine uitzaaiingen worden micro metastasen genoemd. Bij ongeveer 30% van de patiënten met zaadbalkanker in stadium I. Deze uitzaaiingen zijn zó klein dat ze niet te zien zijn op een CT-scan. In principe wordt bij iedereen waakzaam afgewacht. In sommige, specifieke gevallen wordt toch direct voor een aanvullende behandeling gekozen. Dit gaat dan meestal om bestralen of chemotherapie. Bij een seminoom in stadium II krijgt u standaard bestraling nadat de zaadbal is verwijderd. Soms krijgt een patiënt chemotherapie. Bijvoorbeeld als de uitzaaiingen erg groot zijn. 9

10 Bij een seminoom in de stadia III en IV krijgt u standaard chemotherapie als vervolgbehandeling. Soms is een lymfeklieroperatie nodig. Dit vindt plaats als er bij controle-onderzoeken vergrote lymfeklieren worden gevonden. Een enkele keer wordt daarna bestraling gegeven, of opnieuw chemotherapie. In alle deze stadia gaat het om een curatieve behandeling. Dus met als doel genezing. Behandeling non-seminoom Een non-seminoom in stadium I betekent dat er bij de onderzoeken geen uitzaaiingen zijn vastgesteld. Net als bij de seminomen komen microscopisch kleine uitzaaiingen voor. Ook hier ligt het percentage rond de 30%. Een non-seminoom is heel gevoelig voor chemotherapie. Maar chemotherapie geeft veel bijwerkingen. Bovendien heeft 70% van de patiënten geen micro metastasen. Zij zijn dus al genezen door de operatie waarbij de zaadbal is weggehaald. Daarom wordt meestal besloten om nog geen chemotherapie te starten. Het beleid wordt dan waakzaam wachten. De behandeling bestaat dan uit het zeer regelmatig controleren of de ziekte zich verder uitbreidt. Wanneer dit toch blijkt te gebeuren wordt de chemotherapie gestart. Bijna altijd is dit voldoende om de ziekte te genezen. Bij een non-seminoom in de stadia II, III en IV wordt altijd chemotherapie gegeven nadat de zaadbal is verwijderd. Soms is een lymfeklieroperatie nodig. Dit vindt plaats als er bij controle-onderzoeken vergrote lymfeklieren worden gevonden. Het doel van de behandeling is in principe genezing. Helaas lukt dit op de langere termijn niet altijd. 10

11 Behandeling combinatietumor Een combinatietumor van seminoom en non-seminoom wordt behandeld als een non-seminoom. Controle-onderzoeken Tijdens de behandeling controleert de specialist of de gekozen behandeling resultaat heeft. Hiervoor vinden verschillende onderzoeken plaats: lichamelijk onderzoek; bloedonderzoek naar de tumormerkstoffen; soms röntgenfoto s van de borstkas (ofwel een thorax- of longfoto). De foto s geven een beeld van de longen en het gebied tussen de longen; het mediastinum. Eventueel vergrote lymfeklieren kunnen zo worden opgespoord. U blijft na de behandeling nog jaren onder controle bij de uroloog. Hierbij wordt gekeken of de ziekte terugkomt. Daarnaast worden eventuele bijwerkingen van de behandeling in de gaten gehouden. Na afloop van de behandeling controleert de arts jarenlang of de ziekte onder controle is en blijft. Bij deze controles zullen dezelfde onderzoeken worden herhaald. Soms worden hier een CT-scan van de longen of van de buik of een echografie van de buik aan toegevoegd. De controles vinden vijf of tien jaar lang plaats. Deze termijn hangt af van het type tumor en het stadium van de ziekte. In het eerste jaar na de behandeling van een non-seminoom wordt u maandelijks gecontroleerd. 11

12 Bij een seminoom hoeft dat niet zo vaak. De tijd tussen de controles wordt langzaam opgebouwd tot één keer per jaar. Dit geldt voor zowel het seminoom als het non-seminoom. Tijdens de controles kan blijken dat de ziekte toch is teruggekomen. Er wordt dan zo snel mogelijk gestart met behandelen. Meestal heeft ook deze behandeling genezing tot doel. 12

13 5. Verloop van de ziekte Bij deze vorm van kanker is het moeilijk aan te geven wanneer iemand echt genezen is. Ook na behandeling bestaat het risico dat de ziekte terugkomt. Dit risico wordt kleiner wanneer het langer geleden is dat er een tumor of uitzaaiing is gevonden. De kans op genezing van zaadbalkanker hangt van een aantal zaken af: het type zaadbalkanker; de plaats waar de eerste tumor precies zat; de plaats en de grootte van eventuele uitzaaiingen. De kans dat een patiënt met zaadbalkanker geneest is tegenwoordig groot. Dat geldt zelfs als er bij het begin van de behandeling uitzaaiingen zijn. Pas als iemand vijf jaar lang geen tumor of uitzaaiingen heeft spreken we van volledige genezing. Bij patiënten die twee jaar ziekte vrij zijn komt de ziekte nog maar heel soms terug. De vijf jaars overleving bij zaadbalkanker is meer dan 90 %. Dit betekent dat meer dan 90% van de patiënten vijf jaar na de behandeling nog leeft. Dit soort overlevingspercentages voor een groep patiënten zeggen niet altijd iets over uw persoonlijke situatie. Uw uroloog zal u eerlijk vertellen wat voor u de toekomstverwachting is. 13

14 6. Het leven met kanker De diagnose kanker heeft altijd een grote impact. Niet alleen op de patiënt. Ook op de mensen om hem heen. We doen ons best om u hier zo goed mogelijk in te begeleiden. De uroloog zal dit doen door u zo goed mogelijk te informeren. Zeker wanneer er overgestapt moet worden op een andere behandeling. U kunt met een hoop vragen zitten over uw ziekte of de behandeling. Stel deze vragen gerust tijdens uw spreekuurbezoek. U kunt met uw vragen ook terecht bij de coördinerend oncologie verpleegkundigen. Dit zijn verpleegkundigen die zich gespecialiseerd hebben in het begeleiden van mensen met kanker. U kunt hen op werkdagen bereiken via telefoonnummer: Daarnaast mag u bij vragen altijd contact opnemen met de polikliniek urologie. U belt hiervoor op werkdagen met telefoonnummer: Sommige mensen hebben genoeg aan de steun vanuit hun omgeving en vanuit het ziekenhuis. Toch zijn er ook mensen die vast lopen. De stress en het verdriet over het ziek zijn. De onzekerheid over het verloop van de ziekte. De lichamelijke klachten of de gevolgen van de behandeling op uw relatie. Het kan heel veel zijn wat er op u afkomt. Praat hier vooral over met uw huis(arts) of de oncologie verpleegkundige. Zij kunnen zorgen dat u hierbij extra begeleiding krijgt door bijvoorbeeld een psycholoog. 14

15 7. Extra informatie en handige adressen Sommige mensen hebben behoefte aan extra informatie, naast de informatie van de arts. Internet is een mooie bron van informatie. Hierbij zijn wel een aantal knelpunten aan te wijzen. Lang niet alle informatie op internet is gecontroleerd op juistheid. Het kan daardoor soms moeilijk zijn om de zin te scheiden van de onzin. Daarnaast zijn op internet veel ervaringsverhalen te vinden. Die verhalen zijn gebaseerd op één enkele ervaring. Daarnaast worden de negatieve verhalen vaak meer gedeeld dan de positieve. Er kan daardoor een behoorlijk scheef beeld ontstaan. Wij adviseren daarom om voorzichtig om te gaan met het zoeken naar informatie via internet. Als u zoekt naar informatie, kijk dan naar de betrouwbaarheid van de bron. Betrouwbare informatie vindt u over het algemeen op internetsites van ziekhuizen en huisartsen of (huis)artsenorganisaties. Daarnaast kunnen patiëntenverenigingen een belangrijke bron van informatie zijn. Niet alleen vindt u daar praktische informatie over uw ziekte. Ook kunt u via die route in contact komen met andere patiënten. Dit lotgenotencontact kan voor veel mensen heel helpend zijn. Hieronder voor u wat contactgegevens op een rijtje: Stichting kanker.nl Tel: Internet: 15

16 Nederlandse Federatie van Kankerpatiëntenorganisaties NFK Tel: Stichting zaadbalkanker, onderdeel van de NFK Zij richten zich op (ex-)patiënten met zaadbalkanker en hun naasten. Via deze websites vindt u ook links naar andere websites met betrouwbare informatie die voor u mogelijk interessant is. Verder kunt u voor informatie terecht op onze eigen website: 16

17 8. Tot slot Deze folder bevat algemene informatie. Het is bedoeld als extra informatie naast het gesprek met uw uroloog. Als u na het lezen van deze folder nog vragen heeft kunt u ons bellen. Bel dan met de polikliniek urologie, telefoon (0341)

18 18

19 Uitgave: Patiëntencommunicatie Harderwijk, juni 2017 CAZ UR

20 Ziekenhuis St Jansdal Wethouder Jansenlaan DG Harderwijk Postbus AC Harderwijk Telefoon (0341)