Informatie van de Maag Lever Darm Stichting en de Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen. Alvleesklierkanker

Transcriptie

1 Informatie van de Maag Lever Darm Stichting en de Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen

2 De Maag Lever Darm Stichting heeft deze brochure met de grootst mogelijke zorgvuldigheid samengesteld in samenwerking met de Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen. De brochure bevat algemene informatie, waaraan niet zonder meer medische conclusies voor een individuele situatie kunnen worden verbonden. Voor een juiste beoordeling van uw eigen situatie, dient u dus altijd te overleggen met uw arts of een andere professionele hulpverlener. De Maag Lever Darm Stichting aanvaardt geen aansprakelijkheid voor mogelijke onjuistheid en/of onvolledigheid van de in deze brochure verstrekte informatie, terwijl evenmin aan de inhoud van deze brochure rechten kunnen worden ontleend. De Maag Lever Darm Stichting is een onafhankelijke organisatie die zich inzet om maag-, darm- en leverziekten te voorkomen en te bestrijden en patiënten een betere kwaliteit van leven te kunnen bieden. De Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen is de wetenschappelijke beroepsvereniging van maag-darmleverartsen. De vereniging wil onder andere de kennis over ziekten van de spijsverterings organen bevorderen. Deze brochure valt onder een Creative Commons Naamsvermelding- NietCommercieel- GeenAfgeleideWerken 4.0 Internationaal-licentie (CC-BY-NC-ND). Dit betekent dat het toe gestaan is de brochure te delen (kopiëren, verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat), onder de volgende voorwaarden: 1 Naamsvermelding: de gebruiker dient de maker van het werk te vermelden, een link naar de licentie te plaatsen; 2 NietCommercieel: het werk mag niet gebruikt worden voor commerciële doeleinden; 3 GeenAfgeleideWerken: het veranderde materiaal mag niet verspreid worden als het werk is geremixt, veranderd, of op het werk is voortgebouwd; 4 Geen aanvullende restricties: geen juridische voorwaarden of technologische voor zieningen mogen toegepast worden die anderen er juridisch in beperken om iets te doen wat de licentie toestaat. Inhoud Een verhaal uit de praktijk De spijsvertering Hoe ontstaat kanker? Wat is alvleesklierkanker? Wat zijn de klachten? Wat is de oorzaak? Wat kan de arts doen? Wat is de behandeling? Wat kunt u zelf doen? Hoe verder? Extra informatie of vragen? Overzicht brochures

3 Een verhaal uit de praktijk Een paar maanden geleden kreeg ik steeds vaker last van een zeurend gevoel in mijn buik. Ik had geen trek meer in eten en viel in een paar weken ineens vijf kilo af. Dat vond ik een reden om naar mijn huisarts te gaan. Ik heb mijn klachten besproken, en de huisarts heeft mij toen doorverwezen naar het ziekenhuis voor verder onderzoek. Een maag-darm-leverarts heeft eerst bloedonderzoek laten doen, waarop een echo van de buik volgde. Direct na het onderzoek kreeg ik slecht nieuws. Er werd verteld dat er een tumor in mijn alvleesklier zat. Er volgden nog meer onderzoeken, waaronder een CT-scan. Met dit onderzoek werd vastgesteld dat er gelukkig geen uitzaaiingen waren. Ik ben nu een maand geleden geopereerd. Het was een grote en zware operatie, waarbij een deel van mijn alvleesklier en de dunne darm zijn verwijderd. Het gaat nu redelijk met me, maar ik heb nog wel problemen met eten en voel me slap. Volgens mijn specialist heeft het herstel tijd nodig. Mijn lichaam past zich langzaam maar zeker aan de nieuwe situatie aan. Ik blijf positief en krijg veel steun van mijn familie. In deze brochure krijgt u informatie over alvleesklierkanker. U kunt lezen hoe deze vorm van kanker ontstaat, wat de klachten zijn en welke behandelingsmogelijkheden er zijn. Er bestaan verschillende soorten alvleesklierkanker. De meest voorkomende soort is een zogenoemd adenocarcinoom in de alvleesklier. De informatie in deze brochure gaat over deze vorm van alvleesklierkanker. Het adenocarcinoom wordt verder toegelicht op pagina 10 in deze brochure. De spijsvertering De alvleesklier speelt een belangrijke rol in de spijsvertering. Hieronder krijgt u in het kort een uitleg over de werking van de spijsvertering en de functie van de alvleesklier. Daarna kunt u lezen hoe kanker ontstaat. De spijsvertering Het verteren van voedsel wordt ook wel spijsvertering genoemd. Alle organen die samen zorgen voor de spijsvertering noemen we het spijsverteringsstelsel. 1 De spijsvertering begint in de mond. In de mond wordt voedsel fijngekauwd en vermengd met speeksel. Hierdoor kunt u het voedsel makkelijk doorslikken. In het speeksel zitten stoffen die het 11 voedsel helpen verteren. Zodra u 10 voedsel doorslikt, komt het in de slokdarm. De slokdarm is in feite een soort transportkanaal. De spieren in de slokdarmwand duwen het voedsel naar de maag. Op de overgang van slokdarm naar maag zit een sluitspiertje. Deze gaat open als er voedsel vanuit de slokdarm naar de maag gaat. Daarna gaat het weer dicht. Hierdoor stroomt voedsel en maagsap Spijsverteringsstelsel 1 Mond 2 Slokdarm 3 Maag uit de maag niet voortdurend terug in 4 Dunne darm 5 Dikke darm de slokdarm. Zo zorgt het sluitspiertje 6 Blinde darm 7 Endeldarm 8 Anus voor eenrichtingsverkeer. 9 Alvleesklier 10 Galblaas 11 Lever Van der Zon Visueel 4 5

4 De voedselbrij gaat via de maaguitgang in kleine porties door naar de twaalfvingerige darm. Dit is het eerste deel van de dunne darm. In de twaalfvingerige darm worden spijsverteringssappen uit de galblaas en alvleesklier aan de voedselbrij toegevoegd. In de dunne darm vindt het grootste deel van de voedselvertering plaats. Belangrijke voedingsstoffen worden via de wand van de dunne darm door het lichaam opgenomen. De dunne darm gaat over in de dikke darm en vervolgens de endeldarm. De spijsvertering is voltooid als de onverteerbare voedselresten als ontlasting het lichaam verlaten. Galwegen, lever en alvleesklier 1 Slokdarm 2 Lever 3 Galwegen 4 Galblaas 5 Maag 6 Twaalfvingerige darm 7 Alvleesklier 8 Papil van Vater 9 Dunne darm De alvleesklier De alvleesklier is een langgerekte trosvormige klier. De medische naam voor alvleesklier is pancreas. De alvleesklier speelt onder andere een belangrijke rol bij de spijsvertering. Bij volwassen mensen is de lengte ongeveer twaalf tot vijftien centimeter en de dikte ongeveer één tot drie centimeter. De alvleesklier ligt achter in de bovenbuik, vlak voor de wervelkolom. Aan de onderzijde van de alvleesklier bevindt zich de dunne darm De alvleesklier heeft twee belangrijke, maar duidelijk verschillende, functies: de exocriene functie en de endocriene functie. Van der Zon Visueel De alvleesklier kan in de lengte worden opgedeeld in drie delen: Het gedeelte van de alvleesklier dat het dichtst bij de dunne darm ligt, heet Spijsvertering (exocriene functie) De alvleesklier produceert spijsverteringssappen. Deze sappen bevatten de kop van de alvleesklier. Deze ligt in het midden van de buik, onder de lever en tegen de twaalfvingerige darm; Het middengedeelte of lichaam van de alvleesklier bevindt zich achter de maag; Het laatste deel is de staart van de alvleesklier en deze ligt links in de uikholte dicht bij de milt en de linkernier. enzymen die nodig zijn voor de vertering van eiwitten, suikers en vetten. Door de alvleesklier lopen veel kleine afvoerkanaaltjes, die uiteindelijk samen komen in de grote afvoergang van de alvleesklier. De spijsverteringsenzymen die de alvleesklier produceert, worden door deze kanaaltjes naar de afvoergang van de alvleesklier getransporteerd. Deze afvoergang van de alvleesklier mondt samen met de grote galgang uit in de papil van Vater. Dit is een sluitspiertje aan het uiteinde van de alvleesklierbuis. Deze ligt ter hoogte van de kop van de alvleesklier in de wand van de twaalfvingerige darm. De alvleeskliersappen en galsappen worden daar afgegeven aan de twaalfvingerige darm en zorgen voor een goede vertering van het voedsel. De alvleesklier produceert per dag ruim een liter alvleeskliersap. Dit sap wordt niet de hele dag door afgegeven aan de twaalfvingerige darm. 6 7

5 darm, stimuleert de alvleesklier tot het aanmaken van alvleeskliersap. Hoe ontstaat kanker? De spijsverteringsenzymen in het alvleeskliersap werken in op de voedselbrij Ons lichaam bestaat uit miljarden cellen. Die cellen zijn niet allemaal het- in de dunne darm. Hierdoor komen belangrijke voedingsstoffen vrij. Deze zelfde. Een alvleeskliercel ziet er bijvoorbeeld heel anders uit dan een huidcel voedingsstoffen kunnen vervolgens via de wand van de dunne darm in ons of een bloedcel. Cellen verouderen of raken beschadigd. Ze moeten daarom lichaam worden opgenomen. constant vervangen worden. Nieuwe cellen ontstaan door celdeling: uit één Wanneer we voedsel zien, ruiken, proeven of doorslikken krijgen de hersenen een seintje dat er voedsel in aantocht is. Dit signaal wordt ook doorgegeven aan de alvleesklier. Deze begint vervolgens met het aanmaken van alvlees kliersap. Ook de aanwezigheid van voedsel in de maag en de twaalfvingerige cel ontstaan twee nieuwe cellen. Die twee nieuwe cellen gaan zich ook weer Bloedsuiker regulatie (endocriene functie) delen, waarna de vier nieuwe cellen zich weer gaan delen, enzovoort. In de alvleesklier zitten kleine klieren die onder andere het hormoon insuline produceren. Deze kliertjes heten de Eilandjes van Langerhans. Naast insuline Bij kanker is de celdeling verstoord. Cellen blijven zich in snel tempo delen, ook al is produceren ze ook glucagon. Glucagon en insuline spelen een belangrijke rol het niet nodig om verouderde of beschadigde cellen te vervangen. De cellen die bij de suikerstofwisseling in ons lichaam. Zij zorgen ervoor dat het bloedsuiker door deze verstoorde celdeling ontstaan, zijn niet hetzelfde als de oorspronkelijke gehalte in het lichaam in evenwicht blijft. De alvleesklier reageert op de hoeveelheid suiker in het bloed. Is het suikergehalte verhoogd, bijvoorbeeld na een maaltijd, dan wordt er meer insuline aangemaakt. Bij een laag Ontstaan van kanker suikergehalte gaat de alvleesklier juist glucagon produceren en minder 1 Kankercel tussen insuline. Bij suikerziekte is er sprake van een slechte regulatie van dit gezonde cellen suikergehalte. Dit komt doordat er geen of onvoldoende insuline wordt 2 Verstoorde (ongecon- geproduceerd. Hierdoor kan het bloedsuikergehalte sterk verhoogd raken. troleerde) deling van Dit kan allerlei klachten en schade aan het lichaam geven. 1 3 kankercellen: een kwaadaardige tumor 3 Kankercellen groeien in een bloedvat of lymfevat en verspreiden zich door het lichaam 4 Via een bloedvat of lymfevat komt een kankercel ergens anders 2 4 in het lichaam terecht. Hier ontstaat een Van der Zon Visueel 8 9 uitzaaiing.

6 cel. Ze hebben een andere structuur en hebben geen nuttige functie. Het zijn kwaadaardige cellen. Na verloop van tijd ontstaat een opeenhoping van kwaadaardige cellen. Dit wordt een kwaadaardige tumor of ook wel kanker genoemd. Deze kwaadaardige tumor kan steeds groter worden en doorgroeien tot in de omliggende weefsels. Zo kan de tumor veel schade veroorzaken. Als de tumor door een bloedvat of lymfevat groeit, kunnen kwaadaardige cellen losraken. Deze los geraakte cellen kunnen zich via de bloedbaan of het lymfestelsel verspreiden door het hele lichaam. Zo kunnen de losgeraakte cellen zich nestelen in bijvoorbeeld de lever of de longen. Hier kunnen vervolgens door celdeling weer nieuwe tumoren ontstaan. Deze tumoren, die ontstaan zijn door het verplaatsen van kwaadaardige cellen, heten uitzaaiingen of metastasen. Wat is alvleesklierkanker? De diagnose alvleesklierkanker wordt ieder jaar bij bijna 2200 Nederlanders gesteld. De aandoening komt vooral voor bij mensen boven de zestig jaar. In enkele gevallen komt de aandoening ook voor op jongere leeftijd. komt ongeveer evenveel voor bij mannen als bij vrouwen. is een kwaadaardige tumor in de alvleesklier. Er bestaan verschillende soorten alvleesklierkanker, afhankelijk van het type weefsel waaruit de tumor ontstaat. De meest voorkomende soort alvleesklierkanker is kanker die ontstaat in de afvoerkanaaltjes van de alvleesklier, een zogenoemd adenocarcinoom. Een adenocarcinoom is een kwaadaardige tumor die gevormd wordt uit klierweefsel. Dit soort tumor kan ook bij andere kankervormen voorkomen. In tweederde deel van de gevallen ontstaat deze tumor in de kop van de alvleesklier. Dit wordt een pancreaskopcarcinoom genoemd. In en rondom de kop van de alvleesklier kunnen ook tumoren ontstaan die niet afkomstig zijn van het alvleesklierweefsel zelf. Een tumor kan bijvoorbeeld ontstaan in het weefsel van de papil van Vater, het bovenste deel van de dunne darm (de twaalfvingerige darm) of van het onderste deel van de galweg. De naam van deze tumoren is dan afhankelijk van het soort weefsel waaruit de tumor oorspronkelijk is ontstaan. Zo onderscheidt men een tumor van de alvleesklier, een tumor van de papil van Vater, een galwegtumor of een dunnedarmtumor. Soms kan met weefselonderzoek niet precies worden bepaald uit welk type weefsel een tumor in of rond de kop van de alvleesklier is ontstaan. In dat geval spreken we van een periampullaire tumor. Groeiwijze tumor Als een alvleeskliertumor groter wordt, kan deze door de wand van de alvleesklier heen groeien. Doorgroei in aangrenzende organen en weefsels is dan mogelijk, vooral in het bovenste deel van de dunne darm (de twaalfvingerige darm), in zenuwen en bloedvaten, en in de buikholte. Rondom de alvleesklier bevindt zich een uitgebreid systeem van lymfeklieren. Naarmate een tumor verder doorgroeit, is de kans groter dat er cellen losraken. Deze cellen kunnen in de lymfeklieren terechtkomen en daar uitgroeien tot tumoren. Dit zijn uitzaaiingen van alvleesklierkanker in de lymfeklieren. Bij verspreiding via het bloed kunnen er uitzaaiingen ontstaan in andere organen, bijvoorbeeld in de lever en de longen. Stadium Het stadium van de ziekte betekent de mate waarin de ziekte zich in het lichaam heeft uitgebreid. Dit is van belang voor het vaststellen van de behandeling. Het stadium van de ziekte wordt vastgesteld aan de hand van: De grootte van de tumor; De mate van doorgroei in omringend weefsel; Het al dan niet aanwezig zijn van uitzaaiingen in lymfeklieren of organen

7 Wat zijn de klachten? Meestal is de tumor al enige tijd in de alvleesklier aanwezig voordat er klachten ontstaan. De aard en de ernst van de klachten hangt samen met de grootte en de plaats van de tumor in de alvleesklier. De meest voorkomende klachten zijn; verminderde eetlust, misselijkheid, zeurende pijn in de buik, zeurende pijn in de rug, een verstoord ontlastingspatroon en gewichtsverlies. Als de tumor de galwegen dichtdrukt kan er geelzucht ontstaan. De ontlasting is hierbij vaak lichtgekleurd en de urine juist erg donker van kleur. In een later stadium van de ziekte kan jeuk, braken, ernstige vermoeidheid en vetdiarree ontstaan. De meest voorkomende klachten: Verminderde eetlust en misselijkheid; Zeurende pijn in buik of rug; Verstoord ontlastingspatroon; Gewichtsverlies; Geelzucht. De genoemde klachten hoeven niet altijd op alvleesklierkanker te wijzen. Ze kunnen ook een andere oorzaak hebben. Als u een of meerdere van deze klachten hebt die niet binnen twee weken vanzelf overgaan, dan is het verstandig om naar uw huisarts te gaan. Wat is de oorzaak? De precieze oorzaak van alvleesklierkanker is onduidelijk. De aandoening komt vaker voor in de westerse landen. Roken is een bewezen risicofactor voor het ontstaan van alvleesklierkanker. Van enkele andere leefstijlfactoren bestaat het sterke vermoeden dat deze een hoger risico geven, zoals overmatig gebruik van dierlijke vetten en overmatig alcoholgebruik. Bij ongeveer vijf procent van de mensen met alvleesklierkanker lijkt erfelijkheid een rol te spelen. Ook mensen met een chronische alvleesklierontsteking hebben een verhoogd risico op alvleesklierkanker. Risicofactoren die de kans op alvleesklierkanker vergroten: Roken; Overmatig gebruik van dierlijke vetten; Alcohol; Chronische alvleesklierontsteking; Erfelijke aanleg. Wat kan de arts doen? De huisarts bespreekt met u welke klachten u hebt en zal u lichamelijk onderzoeken. Als uw huisarts vermoedt dat er sprake kan zijn van alvleesklierkanker, zal hij u doorverwijzen naar een maag-darm-leverarts (MDL-arts) of een internist. Deze specialist zal het lichamelijk onderzoek herhalen en aanvullend uitgebreid onderzoek laten verrichten. Hieronder kunt u meer lezen over de onderzoeken die kunnen plaatsvinden

8 Onderzoek Er zijn meerdere onderzoeken mogelijk om alvleesklierkanker vast te stellen. In eerste instantie wordt bloedonderzoek gedaan en een echografie van de buik gemaakt. Afhankelijk van de aard van de klachten en de bevindingen uit de eerste onderzoeken, zal aanvullend onderzoek plaatsvinden. Bloedonderzoek In het bloed kan een vroeg stadium van geelzucht worden aangetoond. Ook kan suikerziekte in het bloed worden aangetoond. Deze symptomen zijn soms een aanwijzing voor alvleesklierkanker. Echografie Bij een echografie van de bovenbuik worden met behulp van geluidsgolven afbeeldingen gemaakt van vrijwel alle organen in de buik. De geluidsgolven, die niet hoorbaar zijn, weerkaatsen tegen de organen. De alvleesklier en een eventuele tumor en uitzaaiingen kunnen hierdoor in beeld worden gebracht. Tijdens het onderzoek ligt u op een onderzoekstafel. Uw buik wordt ingesmeerd met een gel die geluidsgolven goed geleidt. Daarna beweegt de arts het echoapparaat over uw buik. Het echoapparaat zendt geluidsgolven uit en vangt de teruggekaatste geluidsgolven op. De teruggekaatste geluidsgolven zijn te zien op een beeldscherm. Verder onderzoek Als er tijdens een echografie een tumor is aangetoond, is het nodig om ook de andere omliggende organen van de alvleesklier nog verder in beeld te brengen. Ook kan het nodig zijn om een stukje weefsel weg te nemen om verder te laten onderzoeken in het laboratorium. De volgende onderzoeken kunnen plaatsvinden: MRCP (Magnetische Resonantie Cholangio Pancreaticografie) Een MRCP is een MRI-scan van de galwegen en de alvleesklier. Bij dit onderzoek wordt in plaats van röntgenstralen gebruik gemaakt van een magnetisch veld, waarmee de arts een gedetailleerd beeld kan verkrijgen van inwendige organen. Tijdens het onderzoek ligt u in een kokervormige scanner. Meestal krijgt u voor het onderzoek contrastvloeistof in een ader ingespoten. Het is een veilig onderzoek dat tegenwoordig vaak gebruikt wordt in plaats van een CT-scan. Het voordeel van een MRI/MRCP is dat de galwegen en de alvleesklierbuis extra goed worden afgebeeld. CT-scan (computertomografie) Een CT-scan is een gespecialiseerd röntgenonderzoek waarbij de alvleesklier en omliggende organen en weefsels zeer gedetailleerd in beeld worden gebracht. Tijdens het onderzoek wordt u langzaam door een kokervormige scanner bewogen. De scanner maakt een serie gedetailleerde foto s. Meestal krijgt u van tevoren een contrastvloeistof te drinken. Een andere contrastvloeistof wordt via een infuus in uw arm in de bloedbaan gespoten. Hierdoor worden de bloedvaten duidelijker zichtbaar. Op de foto s is te zien hoe groot de tumor is. Ook is te zien of de tumor is doorgegroeid in omliggende organen, wat de relatie is met de (grote) bloedvaten in de omgeving en of er uitzaaiingen zijn naar andere delen van het lichaam zoals de lever en lymfklieren. Endoscopische UltraSonografie (EUS) Een endoscopie is een onderzoek waarbij gebruik wordt gemaakt van een endoscoop. Dit is een flexibele dunne slang waarmee de arts inwendig onderzoek kan verrichten via de mond of anus. Bij een endoscopische ultrasonografie wordt een flexibele slang via de mond door de slokdarm en maag tot in de dunne darm ingebracht. Aan het uiteinde van de slang zit een klein echoapparaatje ingebouwd. Dit apparaatje zendt geluidsgolven uit. Doordat de geluidsgolven diep in de weefsels doordringen, krijgt de arts zeer gedetailleerde beelden van de dieper gelegen organen, zoals de alvleesklier en de omgeving van de alvleesklier. Tevens is het bij dit onderzoek mogelijk om met een punctienaald weefsel (biopten) van bijvoorbeeld een alvleeskliertumor of een verdachte lymfklier weg te nemen

9 ERCP Een ERCP is een kijkonderzoek waarbij een afsluiting van de galgang of van de afvoergang van de alvleesklier door een tumor kan worden aangetoond. Dit onderzoek vindt meestal plaats onder een roesje. Bij een ERCP kan de arts met een flexibele buis (endoscoop) via de mond, slokdarm en de maag tot in het eerste deel van de dunne darm komen. In dit deel van de dunne darm zit de gezamenlijke uitgang van de galwegen en de alvleesklier. Dit noemen we ook wel de papil van Vater. De arts kan door de endoscoop met een dun slangetje contrastvloeistof in de afvoergang van de alvleesklier of galgang spuiten om een duidelijke afbeelding te maken. Ook kan de arts een instrument door de endoscoop schuiven waarbij een klein borsteltje in de richting van de tumor wordt geschoven. Hiermee kunnen cellen van de tumor worden weggehaald voor verder onderzoek. Als de patiënt geelzucht heeft doordat de tumor de galgang afsluit, kan de arts een buisje in de galwegen plaatsen. Op die manier kan de gal weer naar de dunne darm stromen/vloeien. Meer informatie over een ERCP vindt u in de brochure ERCP. Laparoscopie (kijkoperatie) Soms is een kijkoperatie noodzakelijk om uitzaaiingen aan te tonen of uit te sluiten. Het betreft dan vaak uitzaaiingen op het buikvlies. Dit gebeurt terwijl u onder narcose bent. Tijdens deze kijkoperatie is het ook mogelijk om kleine hapjes weefsel (biopten) weg te nemen voor verder onderzoek. Wat is de behandeling? Aan de hand van de uitslagen van de onderzoeken bepaalt de arts welke behandeling mogelijk is. De arts zal de mogelijke behandeling(en) uitvoerig met u bespreken. Bij de meeste patiënten wordt de diagnose in een gevorderd stadium gesteld. Dat wil zeggen dat de tumor is doorgegroeid in omliggende weefsels, of dat er uitzaaiingen zijn elders in het lichaam. Een operatie is bij alvleesklierkanker de enige behandeling die kans geeft op genezing. Helaas komen weinig mensen in aanmerking voor een operatie bij alvleesklierkanker. Omdat de tumor vaak pas laat wordt ontdekt, is dit slechts bij ongeveer vijftien procent van de patiënten mogelijk. Afhankelijk van het stadium van de ziekte krijgt u een curatieve of een palliatieve behandeling: Curatieve behandeling Een curatieve behandeling is een behandeling die gericht is op genezing. Bij een curatieve behandeling vindt altijd een operatie plaats. Soms wordt een operatie gecombineerd met andere (aanvullende) behandelingen. Palliatieve behandeling geeft meestal pas klachten als de tumor zich al behoorlijk heeft uitgebreid. Genezen van alvleesklierkanker is dan niet meer mogelijk. Een palliatieve behandeling is bedoeld om de ziekte zoveel mogelijk af te remmen en de klachten te verminderen Genezen van alvleesklierkanker is dan niet meer mogelijk. Een palliatieve behandeling kan bestaan uit een operatie, het plaatsen van een buisje tijdens een ERCP, chemotherapie, bestraling of een combinatie van deze behandelingen. Hieronder worden de meest gebruikelijke curatieve en palliatieve behandelingen besproken

10 Curatieve behandeling Operatie Bij de operatie worden de tumor en het omringende weefsel zoveel mogelijk verwijderd. Dit is alleen mogelijk als de tumor niet te groot is en er geen doorgroei is van de tumor in omliggend weefsel, zoals bloedvaten en lymfeklieren. Ook mogen er geen uitzaaiingen zijn in andere organen. De operatie die dan meestal wordt gedaan is een PPPD (pylorus sparende pancreaticoduodenectomie). Meestal wordt nog de term Whipple operatie gebruikt, hoewel deze term eigenlijk niet meer juist is. Bij deze operatie wordt namelijk in tegenstelling tot de PPPD, ook het laatste stukje van de maag verwijderd. Tegenwoordig wordt bijna altijd een PPPD gedaan. Deze operatie wordt uitgevoerd als de tumor in de kop van de alvleesklier of bij de papil van Vater zit. Tijdens de operatie wordt de kop van de alvleesklier verwijderd, samen met de galblaas, de twaalfvingerige darm, een deel van de galwegen. De chirurg verwijdert ook de lymfeklieren rondom de alvleesklier. De verbroken verbinding tussen alvleesklier en dunne darm wordt daarna weer hersteld. Deze operatie is een ingrijpende behandeling. Het is daarom belangrijk dat uw conditie zo goed mogelijk is. Als u niet voldoende kunt eten, krijgt u voor de operatie sondevoeding om te voorkomen dat uw voedingstoestand verslechtert. Voor een deskundig voedingsadvies kan de arts u naar een diëtist verwijzen. Meer informatie over sondevoeding kunt u lezen in onze brochures over dit onderwerp. Na de operatie Zoals bij iedere operatie is er kans op complicaties van een operatie. Dit zijn bijvoorbeeld wondinfectie, trombose, longontsteking en een nabloeding. Een ernstige complicatie die specifiek bij deze operatie kan ontstaan is een lekkage bij de verbinding van de geopereerde organen. Als dat gebeurt hebt u een verhoogd risico op een ontsteking in het operatiegebied en kan een tweede operatie noodzakelijk zijn. Na de operatie ligt u een paar dagen op de intensive care. Daarna gaat u naar de verpleegafdeling om verder te herstellen. De eerste periode na de operatie kunt u nog niet veel eten. Uw voeding wordt daarom langzaam weer opgebouwd. U krijgt naast normale voeding ook voeding via een sonde toegediend. Deze vloeibare voeding komt via een dun slangetje (sonde) rechtstreeks in de dunne darm terecht. Meer informatie over sondevoeding vindt u in de brochure Sondevoeding via een voedingsstoma. Als sondevoeding niet mogelijk is, krijgt u voeding via een infuus. Dit is een speciaal infuus, waarbij de voeding direct in uw bloedbaan komt. Deze voeding zorgt dat u voldoende voedingsstoffen en calorieën binnen krijgt, zodat u goed aansterkt. Als er geen complicaties optreden verblijft u gemiddeld tien tot veertien dagen in het ziekenhuis. Na de operatie kunt u problemen hebben met voeding, door de verandering in uw spijsverteringsstelsel. De problemen kunnen verminderen en verdwijnen, door aanpassing van het lichaam. Veel mensen houden echter in meer of mindere mate klachten, zoals: Vetdiarree Vetdiarree kan ontstaan doordat de vertering van vet minder goed gaat. Voor een goede vertering van vetten zijn enzymen uit alvleeskliersap en galvloeistof nodig. Door een tekort aan de enzymen wordt vet minder goed verteerd. U krijgt dan last van dunne, vettige ontlasting; Gewichtsverlies Dumpingsyndroom Het dumpingsyndroom kan ontstaan bij mensen bij wie een deel van de maag verwijderd is. Voedsel komt bij hen veel sneller dan normaal in de dunne darm terecht. Dit kan klachten veroorzaken als een vol gevoel, darmkrampen, diarree, hartkloppingen, duizeligheid, trillen en zweetaanvallen; Diabetes of suikerziekte Als een deel van de alvleesklier is verwijderd, ontstaan vaak problemen met de bloedsuikerspiegel. De alvleesklier speelt namelijk een belangrijke rol bij het regelen van de bloedsuikerspiegel

11 Chemotherapie Chemotherapie is een behandeling met kankerremmende medicijnen. Deze medicijnen worden ook wel cytostatica genoemd. Chemotherapie remt de celdeling, waardoor de groei van de tumor wordt afgeremd. U kunt de medicijnen krijgen via een infuus of via tabletten. Chemotherapie is een niet-lokale behandeling. Dat betekent dat de behandeling is gericht tegen kankercellen in uw hele lichaam. Soms wordt chemotherapie toegepast voor of na de operatie. Chemotherapie na een operatie lijkt het terugkomen van de ziekte te vertragen. Hier wordt vaak het medicijn gemcitabine voor gebruikt. Bijwerkingen van chemotherapie zijn afhankelijk van de soort medicijnen die u krijgt. Mogelijke bijwerkingen van gemcitabine zijn vermoeidheid, misselijkheid en een verminderde weerstand. Deze bijwerkingen kunnen erg belastend zijn. Bespreek van tevoren met uw arts of verpleegkundige wat u kunt verwachten. Meld bijwerkingen altijd bij uw arts en bespreek wat u ertegen kunt doen. Palliatieve behandeling Alvleesklierenzymen om gewichtsverlies te voorkomen De alvleesklier maakt enzymen die helpen bij de spijsvertering. Deze enzymproductie kan mogelijk verminderd zijn bij mensen met alvleesklierkanker. Toediening van alvleesklierenzymen (bijv Pancrease, Panzytrat ) kan gewichtsverlies verminderen, omdat belangrijke voedingsstoffen en vetten beter worden opgenomen in het lichaam. Endoscopisch plaatsen van een buisje (stent of endoprothese) Als de galwegen door de tumor worden dichtgedrukt, kan de arts tijdens een ERCP een buisje (stent) in de galweg plaatsen. Dit buisje houdt de galweg open zodat de galvloeistof weer goed kan afvloeien naar de dunne darm. Klachten zoals geelzucht en jeuk kunnen dan verdwijnen. Als het plaatsen van een stent via een ERCP niet mogelijk is, dan kan de radioloog een slangetje door de huid en de lever in de galwegen plaatsen om zo de gal te laten afvloeien. Dit heet een percutane galwegdrainage (PTCD). Meer informatie over een ERCP vindt u in de brochure ERCP. Als de twaalfvingerige darm wordt dichtgedrukt door de tumor, kan het eten niet goed meer goed passeren. In dit geval kan de arts samen met u besluiten om een buisje te plaatsen in de twaalfvingerige darm, waardoor deze weer doorgankelijk wordt. Operatie Als de tumor niet kan worden verwijderd, wordt er soms toch een operatie uitgevoerd om de afsluiting van de galwegen en de twaalvingerige darm op te heffen. Als de tumor de twaalfvingerige darm aantast kan dit de voedselpassage van de maag naar de dunne darm blokkeren. De chirurg kan dan een nieuwe verbinding maken tussen de maag en het gezonde deel van de dunne darm. Bestraling (radiotherapie) Bestraling is een behandeling waarbij de tumor wordt bestraald met radioactieve stralen. Cellen raken hierdoor beschadigd en gaan dood. De straling wordt zo precies mogelijk gericht op de tumor, zodat gezonde cellen gespaard worden. Toch kunnen ook gezonde cellen beschadigd raken. Gezonde cellen herstellen echter beter dan kankercellen. Mogelijke bijwerkingen van bestraling zijn vermoeidheid en misselijkheid. Bestraling bij alvleesklierkanker wordt vooral toegepast om de pijn te bestrijden die de tumor kan veroorzaken. Door bestraling wordt tumorgroei afgeremd en mogelijk wordt de tumor ook door de bestraling verkleind. Chemotherapie Wanneer een operatie niet mogelijk is, kan de groei van de tumor worden afgeremd door behandeling met kankerremmende medicijnen (cytostatica). In sommige gevallen wordt een palliatieve behandeling met chemotherapie overwogen. Chemotherapie kan in dat geval bestaan uit één medicijn, en soms uit een 20 21

12 combinatie van meerdere medicijnen. Folfirinox is een combinatiekuur die kan worden voorgeschreven als er uitzaaiingen zijn. Een combinatiekuur is vaak zwaarder omdat het meer bijwerkingen geeft. De arts bepaalt welke medicijnen of combinatie van medicijnen u krijgt. Meer informatie over chemotherapie leest u in deze brochure op pagina 20. Coeliacus-block Om hevige pijn te bestrijden, kan men ook kiezen voor een coeliacus-block. Hierbij wordt met behulp van alcohol of een andere stof een zenuwknoop aangeprikt en lamgelegd. Dit kan gebeuren tijdens een kijkonderzoek, maar is ook mogelijk door het rechtstreeks aanprikken van de zenuwknoop via de rug met behulp van röntgenonderzoek. Behalve de hierboven beschreven behandelingen om de pijn te bestrijden kan de arts diverse pijnstillers voorschrijven. Wat kunt u zelf doen? U kunt zelf een aantal maatregelen nemen tijdens uw ziekte, waardoor u de kwaliteit van leven kan verbeteren. Deze zijn vooral gericht op voeding, gewicht en pijn. Voeding en gewicht Als u alvleesklierkanker hebt, is het belangrijk dat u probeert uw voedingstoestand en gewicht stabiel te houden. Dit kan erg lastig zijn, omdat mensen met alvleesklierkanker problemen kunnen hebben met eten. Soms ontstaan de problemen na een behandeling. Het is belangrijk goed op uw voedingspatroon te blijven letten. Een persoonlijk voedingsadvies van een diëtist kan u hierbij helpen. Zelf kunt u onderstaande tips en adviezen volgen: Drink voldoende. Als u te weinig drinkt, kan dit het zieke of misselijke gevoel soms verergeren; Eet vaker kleine porties verdeeld over de dag. Door kleinere porties te eten, heeft u minder snel een vol gevoel, maar krijgt u toch voldoende voeding binnen; Probeer zo energierijk mogelijk te eten. U kunt hierbij denken aan producten die veel vetten en suikers bevatten, zoals koekjes en volle melkproducten. Soms kunt u uw voeding ook aanvullen met speciale energieverrijkte drinkvoeding. Een diëtist kan u adviezen geven over voeding en aanvullende drinkvoeding voorschrijven. Pijn Bij alvleesklierkanker ontstaan vaak pijnklachten. Pijn kan een grote invloed hebben op uw dagelijkse leven en functioneren. Bij de behandeling wordt geprobeerd de pijnklachten weg te nemen of draaglijk te maken. Het is belangrijk dat u de juiste pijnstiller krijgt die uw pijn goed onderdrukt en waarvan u de minste bijwerkingen krijgt. Hieronder volgen een aantal adviezen om uw pijnklachten zoveel mogelijk te verminderen: Neem de pijnmedicatie op regelmatige tijden in. Wacht niet totdat u pijn krijgt. Op deze manier krijgt u een constante hoeveelheid van de pijnstilling in uw lichaam waardoor u minder pijn ervaart; Probeer uw angsten en gevoelens bespreekbaar te maken. Deze gevoelens kunnen de lichamelijke pijn soms versterken; Ontspanningsoefeningen kunnen een verlichting van de pijn geven. Een fysiotherapeut kan u hierbij helpen; Bespreek de pijnklachten met uw arts. Als u veel pijn hebt, kan de arts samen met u kijken of u voldoende pijnstilling krijgt, of dat u een hogere dosering of een ander middel nodig hebt

13 Hoe verder? Kanker is een ernstige ziekte. De ziekte zorgt ervoor dat uw leven en dat van uw naasten plotseling ingrijpend verandert. U krijgt te maken met angst, onzekerheid en verdriet. Welke behandeling is mogelijk, en wat zijn de gevolgen van die behandeling? Kunt u helemaal genezen, of kan de behandeling de ziekte alleen afremmen? Misschien weet u ook nog niet of u wel behandeld wilt worden. Praat hierover met uw arts en de mensen om u heen. Uw huisarts kan u doorverwijzen naar een psycholoog of andere hulpverlener. U kunt ook contact opnemen met een patiëntenvereniging om ervaringen uit te wisselen met lotgenoten. Achterin deze brochure vindt u enkele belangrijke adressen. Wilt u meer informatie? Neem dan contact op met: Stichting voor Patiënten met Kanker aan het Spijsverteringskanaal (SPKS) Telefoon: Internet: secretariat@spks.nl Deze patiëntenorganisatie behartigt de belangen van patiënten, geeft informatie en biedt lotgenotencontact. Alvleeskliervereniging Telefoon: Internet: info@alvleeskliervereniging.nl Deze patiëntenvereniging behartigt de belangen van patiënten, geeft informatie en biedt lotgenotencontact. Extra informatie of vragen? Hebt u nog vragen, neem dan contact op met uw arts. U kunt ook de Infolijn van de Maag Lever Darm Stichting bellen of mailen. De Infolijn ( 0,15 per minuut) op maandag, woensdag en donderdag van tot uur voorlichting@mlds.nl Internet Hebt u na het lezen van deze brochure nog vragen over andere onderwerpen die ter sprake zijn gekomen? Kijk dan in het brochureoverzicht op pagina 26 voor extra informatie. Wilt u advies over een deskundige diëtiste, dan kunt u contact opnemen met: Nederlandse Vereniging van Diëtisten Telefoon: Internet: Op deze website kunt u een lijst downloaden met adressen van diëtisten bij u in de buurt. Wilt u meer informatie over kanker, dan kunt u contact opnemen met: KWF Kankerbestrijding (KWF) Telefoon: Internet:

14 Meer brochures 1 op de 8 mensen heeft een maag-, darm-, leverziekte. Steun ons! U kunt meer brochures vinden op onze website U kunt onze brochures gratis downloaden of bestellen in onze webshop. Er zijn verschillende brochures over de volgende onderwerpen: SLOKDARM EN MAAG LEVER, GAL EN ALVLEESKLIER DARM VOEDING EN SPIJSVERTERING Helpt u mee aan een betere toekomst voor ruim twee miljoen Nederlanders met een spijsverteringsziekte? De Maag Lever Darm Stichting zet zich in om deze veel voorkomende ziekten te voorkomen, te bestrijden en het leven van deze patiënten draaglijker te maken. Uw steun is hard nodig Wij krijgen geen subsidies van de overheid. Alleen dankzij onze donateurs kunnen wij ons werk blijven doen. Dat doen we al dertig jaar. En we gaan door zolang het moet. Met uw bijdrage kunnen wij: Uitgebreide informatie bieden over maag-, darm-, leverziekten, onderzoeken en behandelingen Wetenschappelijk onderzoek financieren om deze veel voorkomende ziekten te voorkomen en te bestrijden Gezondheidsvoorlichting geven via de Infolijn ( ) Hoe kunt u ons helpen? Vul onderstaande machtiging in of doneer via Alvast heel hartelijk bedankt! ONDERZOEK KINDEREN SONDEVOEDING PREVENTIE Ja, ik help mee! SEPA machtiging Ik maak een gift over op IBAN rekeningnummer NL70INGB o.v.v. Brochure MLDS Ik machtig de Maag Lever Darm Stichting om het onderstaande bedrag van mijn IBAN rekeningnummer af te schrijven: 10,- 20,- per maand per jaar eenmalig VOOR- EN ACHTERNAAM STRAAT HUISNUMMER Er zijn meerdere brochures per onderwerp, de afgebeelde brochures zijn een voorbeeld. Voor een volledig overzicht van alle brochures en de meest actuele versie verwijzen wij u naar onze website POSTCODE/PLAATS IBAN REKENING DATUM HANDTEKENING 26 Stuur deze machtiging retour naar Maag Lever Darm Stichting: Antwoordnummer 343, 3800 VB Amersfoort Incassant ID: NLZZZ

15 Inhoudelijk herzien: september 2012 Redactie Maag Lever Darm Stichting Ontwerp en opmaak Oranje Vormgevers Illustraties Van der Zon Visueel Drukwerk Torendruk Artikelcode 5018