DNA vergeleken, dat in alle organismen voorkomt. Dit DNA is betrokken bij de energievoorziening van de cel. In blauw zijn de meercellige organismen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "DNA vergeleken, dat in alle organismen voorkomt. Dit DNA is betrokken bij de energievoorziening van de cel. In blauw zijn de meercellige organismen"

Transcriptie

1 1

2 2

3 3

4 Deze levensboom is gemaakt aan de hand van verschillen in DNA. Hiervoor is DNA vergeleken, dat in alle organismen voorkomt. Dit DNA is betrokken bij de energievoorziening van de cel. In blauw zijn de meercellige organismen weergegeven. De wortel van de boom ligt in de buurt van Reclinomonas americana. De wortel begint met LUCA : the Last Universal Common Ancestor. Wetenschappers proberen LUCA te reconstrueren. 4

5 Dia 4 TvG1 Toon van Gestel;

6 Eukaryoten zijn de organismen (= levende wezens) met grote cellen. Daar zit een kern (= karyon) in met chromosomen. Alle eukaryote cellen hebben ook mitochondriën, die een deel van de energievoorziening verzorgen. Eukayoten kunnen eencellig zijn of meercellig. In groen zijn de planten weergegeven, in geel de schimmels en in blauw de dieren. 5

7 Dit is de primatenboom met alle mensapen, uitgezonderd de gibbons, de slingerapen. De smalle loot aan deze boom is de mensenboom. De aftakking wordt gedateerd op 6 tot 8 miljoen jaren geleden. De afstanden tussen de takken van deze boom zijn genetische afstanden. Die zijn gebaseerd op verschillen in DNA. Alle mensen op aarde lijken genetisch dus heel veel op elkaar. 6

8 De helix is een wenteltrap (vgl helico-pter = wentel-wiek). De gele band bestaat uit een suiker (desoxyribose = D) en fosforzuur (een zuur = acid = A). De sporten in 4 kleuren (blauw, oranje, geel en roze) zitten vast aan de suiker en worden nucleotiden (= N) genoemd. Samen dus DNA. 7

9 8

10 P = fosforzuur (= phosphaat), D = desoxyribose, C, G, A en T zijn de nucleotiden Cytosine, Guanine, Adenine en Thymine. In de regel bestaat DNA uit 2 strengen. Er is ook RNA. Dat bestaat in de regel uit één streng. In RNA zit geen D, maar R (=ribose; hierin zit één zuurstofatoom meer) en geen T, maar U (=Uracil). 9

11 In de sporten van de dubbele helix zitten 2 nucleotiden aan elkaar vast. Aan de C zit altijd een G en andersom. Aan de A zit altijd een T en andersom. Als je de lettervolgorde van een streng kent, ken je ook de volgorde van de andere streng. Voor het gemak laten we de D s en P s weg. 10

12 In de linkerhelix zijn in de wenteltrap de vormen van de moleculen weergegeven in een plat vlak. In de middelste is bovenaan de wenteltrap schematisch weergegeven, in het midden volgens het linkerplaatje en onderaan in een ruimtelijke vorm. De rechter trap is weer een schematische weergave. Bovenin zijn de kleurtjes vervangen door letters (A, C, G en T). Onderaan is de trap opengeritst en wordt elke streng aangevuld met nieuwe nucleotiden. Daardoor wordt het DNA verdubbeld. Als de verdubbeling klaar is, komen de 2 helften los van elkaar en worden dan verdeeld over 2 nieuwe cellen. 11

13 De chromosomen in het plaatje rechtsboven zijn eerst gefotografeerd in delende cellen. Daarna zijn ze uitgeknipt, 2 aan 2 bij elkaar gezocht en opgeplakt. Mensen hebben 46 chromosomen; de helft komt van de moeder, de andere helft van de vader. Van elk soort chromosoom hebben we er 2. Bijzonder zijn de 2 geslachtschromosomen: die heten X en Y. Vrouwen hebben 2 X-chromosomen, mannen een X- en een Y-chromosoom. De andere 22 paren chromosomen zijn gerangschikt op grootte en hebben de nummers van 1 t/m 22 gekregen. Die 22 paren noemen we samen de autosomen. Links onderaan in het plaatje zien we de dubbele helix. Daarboven is die weergegeven als een blauwe draad, die opgerold is om een klosje van eiwit (geel). Daarboven herkennen we nog de gele klos van eiwit en de dunne blauwe draad van DNA, die vervolgens als in een touw wordt opgerold tot een onontwarbaar kluwen, en opgevouwen wordt in een langwerpige mal: het chromosoom. Er passen zo n chromosomen op 1 millimeter en er zit in totaal 2 meter DNA in. In deze chromosomen is het DNA al verdubbeld. De 2 helften zijn identiek: als de cel gat delen worden de chromosomen overlangs gesplitst en gaat elke helft naar een andere, nieuwe cel. 12

14 13

15 In tv-programma s als DNA onbekend en Spoorloos wordt DNA gebruikt om te bepalen of personen echt ouder en kind of broers en zussen zijn. Daarbij wordt het DNA verknipt tot stukjes van verschillende lengten. Die worden dan weer in een soort streepjescode gesorteerd en vergeleken. Dat 10% van de wettige vaders niet de biologische vader zou zijn is een oud en hardnekkig en kennelijk onuitroeibaar sprookje. Dit soort warpraat blijft maar als een hardnekkig virus rondwaren en dan hier en dan daar echte kennis infecteren. 14

16 Adam en Eva zijn feitelijk de MRCA (Most Recent Common Ancestor) van alle mannen resp. alle vrouwen. Deze MRCA s zijn gereconstrueerd door het DNA van het Y-chromosoom resp. mitochondriën te vergelijken. Adam en Eva hoeven elkaar helemaal niet gekend te hebben of even oud te zijn. Zij hadden beiden broers en zussen en ouders. 15

17 Het Y-chromosoom staat in het plaatje rechtsonder naast het X-chromosoom, dat veel groter is. Het zwarte deel onder en boven heeft een functie: het zorgt ervoor dat een mens een man wordt. Zonder dat DNA blijft een mens een vrouw. Van het witte gedeelte waren tot voor kort geen functies bekend. Beschadiging heeft geen merkbare gevolgen; je kunt er goed mee leven. Daardoor zijn er veel variaties in dat DNA. Die gebruiken we om er afstammingslijnen van vader op zoon mee vast te stellen. 16

18 In de kern in het midden zitten de chromosomen. Het deel van de cel buiten de kern noemen we cytoplasma of celplasma. Daarin zitten allerlei celorganellen met elk een aparte taak. Rechtsonder zien we 3 mitochondriën en boven de kern nog 2. Mitochondriën kunnen net als bacteriën in 2-en splitsen en weer aangroeien. Er kunnen er honderden in 1 cel zitten. Net als bacteriën hebben ze DNA, dat de vorm heeft van een ringetje (vlg een elastiekje ). 17

19 Mitochondriën zijn onmisbaar voor de energievoorziening van cellen. Een mitochondrium heeft een buitenste vlies (= membraan) en een binnenste. In de holte binnenin kunnen honderden kopieën van het mitochondriaal DNA (= mtdna) voorkomen. mtdna lijkt meer op DNA van eubacteriën (= echte bacteriën), dan op het chromosomaal DNA van de eukaryote cellen, waarin ze zitten. 18

20 SNP s (Single Nuclear Polymorphisms = snips) zijn veranderingen op een plek. STR s (Short Tandem Repeats) zijn herhalingen van korte stukjes DNA. Die herhalingen kun je tellen. Deze 5 mannen kun je alle 3 van elkaar onderscheiden op grond van de 3 SNP s en de ene STR. 19

21 20

22 Grootvader Toon van Gestel (zittend, 2 de van links) en zijn 6 zonen hebben dezelfde Y-chromosomale haplogroep. Mijn vader Willem van Gestel staat als jongste tussen zijn ouders in. Omdat ik dezelfde haplogroep heb als mijn vader, zijn 5 broers en hun vader Toon weet ik dat zij horen tot haplogroep R1b3. Naast mijn vader zit mijn grootmoeder Naan Bastiaanse. Naast haar haar moeder Johanna van Rooij. Achter haar staat nog een dochter. Het mtdna van Johanna van Rooij vind je terug bij haar 2 dochters, haar kleindochter en haar 6 kleinzonen. Tot welke haplogroep zij horen weet ik niet. Het zal terug te vinden zijn bij de kinderen van mijn tante Jo (links achter) en de kinderen van 5 van haar dochters. Nb Grootvader Johannes Bastiaanse is in 1909 overleden, mijn vader is geboren in 1901: de foto is van rond 1907? 21

23 De leeftijden van Adam en Eva lopen sterk uiteen; nieuw onderzoek brengt ze dichter bij elkaar. Globaal: Eva leefde jaar geleden en Adam jaar geleden. Inmiddels is in Afrika Y-chromosomaal DNA gevonden, dat teruggaat tot een zeer verre verwant van Adam. De common ancestor van deze verre verwant en Adam leefde ver voor Eva ongeveer jaar geleden. Dit is nog voor de tijd, dat de moderne mens jaar geleden in Afrika ontstond. 22

24 STR s kunnen op alle chromosomen voorkomen. Je kunt dus van veel plekken in het DNA getallen verzamelen en vergelijken. Voor het Y-chromosoom heeft dat alleen zin, als je tot dezelfde (sub)haplogroep hoort. Het gebruik van 37 markers op het Y-chromosoom lijkt op dit moment het meest zinvol. 23

25 De huidige bevolkingsgroei (de demografische transitie) is historisch gezien ongebruikelijk. Voor het verleden kun je dus het beste uitgaan van een bevolking, die in aantal gelijk blijft. Dat betekent, dat elk echtpaar gemiddeld 2 kinderen krijgt, die zelf weer kinderen krijgen. De helft van de paren heeft gemiddeld 2 zonen of 2 dochters. Omdat mtdna alleen via dochters wordt doorgegeven wordt de groep aarts moeders, waarvan het DNA wordt doorgegeven elke generatie kleiner. Tenslotte blijft er een over, die we dan Eva noemen. Het proces, waarbij het toeval bepaalt, wie ons aller moeders moeder blijkt te zijn, noemen we genetic drift. 24

26 Het mtdna vormt een ring. Er liggen verschillende genen op met functies voor de energiehuishouding (in groen en oranje). Bovenin zit een stukje, dat nergens voor codeert en erg variabel is. Daarop zijn de mt-stambomen voornamelijk gebaseerd. 25

27 26

28 De botten, die gevonden zijn op 2 verschillende plekken en toegeschreven zijn aan leden van de laatste tsarenfamilie zijn vergeleken met mtdna van verwanten in de vrouwelijke lijn. Voor de tsarina en haar kinderen is dat prins Philip van Engeland. Voor de tsaar zijn dat nakomelingen in de vrouwelijke lijn van zijn grootmoeder Louise van Hessen-Kassel. Het DNA kwam in alle gevallen overeen. 27

29 Kaspar Hauser werd gevonden als een verwilderd kind. Het zou gaan om een zoon van de groothertog van Baden uit zijn 2 de huwelijk met Stéphanie de Beauharnais. Deze zoon zou in de familie verdonkeremaand zou zijn. Hij stierf jong. Er is kleding met bloed- en zweetplekken van hem bewaard; hieruit is DNA geïsoleerd. Dit is vergeleken met DNA van nazaten in de vrouwelijke lijn van Stéphanie de Beauharnais. In eerste instantie leverde dat geen match op. Sindsdien is er allerlei kritiek geleverd o.a. op de keuze van het materiaal, de onderzoeksopzet etc. Nieuw onderzoek, dat wel een match opgeleverd zou hebben, is ook weer bekritiseerd. Vooralsnog is de uitdlag onbeslist. 28

30 Lodewijk XVI en zijn vrouw werden onthoofd; hun zoon Lodewijk XVII gevangen gezet. Hij stierf in de gevangenis, zijn hart werd bewaard. Toch doken er voortdurend personen op, die beweerden Lodewijk XVII te zijn. Hij zou dan uit de gevangenis ontsnapt zijn en elders opgegroeid. De Belgische geneticus heeft aan het bewaarde hart onderzoek gedaan en het DNA vergeleken met mtdna van verwanten in de vrouwelijke lijn. Er bleek volledige overeenstemming te zijn in het DNA-profiel. Lodewijk XVII is dus nooit ontsnapt, maar in de gevangenis overleden. 29

31 De Khoi en de San zijn de volkeren in Zuidelijk Afrika (Namibië, Botswana, Zuid-Afrika), die tot voor kort of nog als jagers-verzamelaars leefden. Hottentotten (Khoi) en Bosjesmannen (San) zijn de scheldnamen, waaronder zij vroeger bekend waren. Zij hebben de grootste variatie in mtdna (links, in het groene deel) en worden daarom Eva s oudste dochters genoemd. mtdna buiten Afrika kent zeer weinig variatie (het paarse deel in het midden); dat wijst erop, dat vrij recent ( jaar geleden?) een kleine groep Afrika heeft verlaten en van daaruit de rest van de wereld heeft bevolkt. De tijdschaal links gaat met jaar omhoog en eindigt bovenin jaar geleden. 30

32 Dit zijn de namen, die gegeven zijn aan de mt-haplogroepen, die in Europa voorkomen. Deze 7 dochters van Eva zijn besproken in een boek van Bryan Sykes uit Het jaartal geeft het ontstaan van de haplogroep aan; daarachter de veronderstelde plaats van het ontstaan en het %-aandeel in Europa. Helena, ontstaan in de tijd van het laatste hoogtepunt van de ijstijd (LGM = Last Glacial Maximum) neemt bijna de helft voor haar rekening. Omdat Noord-Europa toen met ijs bedekt was of onbewoonbaar komen de dames allen uit het Zuiden. Xenia komt uit de Kaukasus. Opmerkelijk is dat een deel van de native Americans ook van haar afstamt. De dochters van Jasmine zijn met de eerste landbouwers Europa binnen getrokken. Na de ijstijd werd vanuit Zuiden het Noorden van Europa vanaf (?) (opnieuw) bevolkt. 31

33 Alle groepen, die met een L beginnen zijn Afrikaans. De dochters van Lara trekken de wijde wereld in. Eva is een afstammelinge van de Heidelbergmens, die ondanks zijn Europese naam, vooral in Afrika woonde. Verre verwanten trokken naar Europa en Azië als voorouder van de Neanderthal vrouwen. De MRCA leefde ongeveer jaar geleden; die met Homo erectus nog veel langer geleden. 32

34 Vroeger werd de Neanderthaler weergegeven als een primitieve woesteling. Dit is een reconstructie door de gebroeders Kennis op grond van zeer nauwkeurige metingen aan botten en gebruik makend van zo veel mogelijk relevante informatie. Op haar rechter schouder (links op het plaatje) zien we lichaamsbeschildering/tatouage. Er is inmiddels zeer veel informatie over het DNA van Neanderthalers. Er is enkel op grond van DNA-analyse ook een zustersoort ontdekt: de Denisova-mens. Buiten Afrika vinden we bij de moderne mens DNA terug van Neanderthal- en Denisova-voorouders. De vermenging met de Neanderthaler wordt nu geplaatst in het Midden-Oosten, voordat de mens naar Europa trok. 33

35 Mijn overgrootvader Jan van Damme heeft mt-dna uit Bergeijk, dat via Poppel, Hilvarenbeek en Goirle in Tilburg terecht komt. Zijn zoon Jan, zijn zussen, moeder en grootmoeder hebben allen hetzelfde mt-dna profiel. De jongedame rechts is mijn moeders moeder en heeft ervoor gezorgd, dat ik dezelfde mt-haplogroep heb. 34

36 Dit is de rk kerk in Embden, Ost-Friesland. Bij haar huwelijk met Erasmus Stubenrauch in Bergen op Zoom in 1758 is Adriana (ook Johanna) Frederiks rk en een jongedochter van Embden. Wellicht is voor deze huursoldaten ook Embden een tijdelijke woon/verblijfplaats geweest en komt zij, zoals haar echtgenoot uit Thüringen. De bruid uit 1758 is de overgrootmoeder in de vrouwelijke lijn van de dames op het vorige plaatje en zo de leverancier van mijn mt-dna. Mijn Adam en Eva komen duidelijk niet uit dezelfde omgeving en illustreren zo de ogenschijnlijke tegenstrijdigheden in de uitkomsten van het onderzoek. 35

37 De Y-chromosomale haplogropen A t/m E zijn voornamelijk Afrikaans. Al komt E ook buiten Afrika voor in het gebied van de Middellandse Zee. In de ijstijd hoorde het Arabische schiereiland wellicht bij Afrika, doordat een deel van de Rode Zee was drooggevallen. Waarschijnlijk bevond de poort zich in het Zuiden op de grens van het huidige Eritrea en Jemen. Waarschijnlijk zijn een of meerdere kleine, kwetsbare groepen eens of meermalen overgestoken en begonnen aan de reis langs de kust of naar het binnenland. Vanuit haplogoep F hebben zich daaruit allerlei nieuwe haplogroepen gevormd, De voorlaatste Q heeft zich vanuit de grote vlakten in het Noorden van Eurazië uiteindelijk in Amerika gevestigd. De laatste broedergroep R is uiteindelijk naar het Westen naar Europa gegaan. We zien dus een Winnetou en Old Shatterhand of Arendsoog en Witte Veder avant la date in een ver verleden. Australië en Nieuw-Guinea zijn jaar geleden al bewoond, wat zonder schepen welhaast onmogelijk lijkt. Amerika is de laatste en wordt vanaf wellicht jaar geleden in korte tijd van Noord naar Zuid bevolkt. 36

38 Een eenvoudig schema, waarin de herkomst van de verschillende haplogropen uit oudere is verbeeld. Op de splitsingspunten en langs de afstammingslijnen zijn de SNP s aangegeven, die kenmerkend zijn voor de nieuwe groep. 37

39 R1b wordt de Atlantische haplogroep genoemd. Na de grootste uitbreiding van het landijs rond jaar geleden hebben de nakomelingen zich naar het Noorden verspreid. De Noordzee lag aanvankelijk nog droog en was onderdeel van het verspreidingsgebied, daardoor zijn de Britse Eilanden bijna 100% door R1b-mannen bevolkt. Ijsland is niet alleen vanuit Noorwegen bevolkt, maar kennelijk ook vanuit Ierland. Naar het Oosten moest men om de Alpen heen en daar kwamen andere volken vanuit het Zuiden met bv haplogroep I en R1a. 38

40 Ongeveer de helft van de Nederlandse mannen hoort bij haplogroep R1b3. De genetische afstanden van deelnemers aan het project Genetische Genealogie zoals blijkt uit de STR s zijn weergegeven in dit schema. De afstanden zijn kort en de posities liggen dicht op elkaar. Dit wijst erop, dat de verschillen waarschijnlijk in Nederland zijn ontstaan en de verre voorouders afstammen van degenen, die zich hier oorspronkelijk gevestigd hebben. 39

41 R1b met de helft van de Nederlanders zit vooral op het zand in Zuid- en Oost-Nederland tot in Friesland en Groningen. Haplogroep met 1/3 zit vooral aan de kust, vanaf Groningen tot in Frans Vlaanderen (van Embden tot Duinkerken). De groepen J en E kunnen verklaard worden door achtergebleven Romeinse soldaten, die zijn gaan boeren of door de vestiging van Joden. Groep G stamt waarschijnlijk af van de 1 ste boeren, die via de löss naar het westen trokken. Mogelijk geldt dit ook voor sommigen met haplogroep J. R1a komt vooral uit Oostelijk-Europa: via Duitsland is een stroom migranten uit oostelijker streken Nederland binnen gekomen. Zelf heb ik voorouders met nakomelingen in de mannelijke lijn met R1b, I en R1a, ongeveer volgens de landelijke verdeling. 40

42 Als je een haplogroep hebt vastgesteld, is dat die van je biologische voorouder in de mannelijke lijn. Of dat ook de persoon is, die je in de archieven gevonden hebt? Doe de 3-staken proef! 41

43 Als er van 1 familielid een resultaat is van een DNA-analyse weet je nog niets van het verband met de voorvader, gevonden in het archief. Als er een 2 de familielid gegevens heeft, is er wel of geen overeenstemming. Als er wel overeenstemming is, weet je dat de via archiefonderzoek gevonden voorvader identiek is met de biologische. Is er geen overeenstemming, dan heb je een 3 de nodig om erachter te komen welke van beide profielen past bij de gemeenschappelijke voorvader. De lijn, die dan niet overeenstemt, heeft een andere biologische voorvader, dan degeen, die via genealogisch onderzoek in het archief gevonden is. 42

44 Resultaten van onderzoek: De 2 stammen Berkhout bleken geen gemeenschappelijke voorvader te hebben. De ene voorvader uit Danzig (= Gdansk) stamt van vaderszijde af van Finnen of andere uit Siberië en Noord- Rusland afkomstige rendierhouders. De 2 heren Van Laer hadden hetzelfde profiel. Haplogroep I komt overeen met de mogelijkheid van een herkomst uit Frans Vlaanderen. 43

45 Soms komen profielen niet overeen. Waar een zoon korte tijd na de sluiting van het huwelijk geboren is, is de kans groot, dat de wettige vader niet de biologische vader is. Bij onderzoek in de familie vermijde men een dergelijke schakel in de afstammingsreeks. Waar profielen niet overeen kwamen vonden we een dergelijke reeks. 44

46 Aan de klassieke beschrijving in kort bestek van een geslacht, heb ik een haplogroep toegevoegd (op grond van 1 profiel, wat voorbarig) en het haplotype (nog voorbariger). Het kan een nieuwe standaard worden, die bv in klassieke genealogieën zou kunnen worden toegepast. 45

47 Met DNA-onderzoek is inmiddels al vastgesteld, dat Nederlanders honkvast zijn. Zie het genealogisch artikel van mijn (Toon van Gestel) hand op de NGVwebsite. Om met DNA vast te stellen, waar iemand vandaan komt, heb je wel referentie-materiaal nodig. Daaruit moet blijken, dat bepaalde varianten of bepaalde combinaties van varianten, daar wel voorkomen, maar elders niet. Er is dus veel materiaal nodig, waarbij en verfijnd onderscheid gemaakt, wordt tussen streken, dorpen, maar wellicht ook tussen groepen, die gebaseerd zijn op religie of maatschappelijke status. Verkenning van vooral het autosomaal DNA kan nog veel opleveren. 46

48 Wie 300 jaar teruggaat (tot 1700) heeft ongeveer 1000 voorouders; nog 3 eeuwen verder terug (tot 1400) heeft er 1 miljoen. De meeste dorpsbewoners uit 1700 hebben vooral nakomelingen in het eigen dorp: vroeg of laat is dat iedereen van nu. En voor die uit 1400 geldt dat zo ongeveer voor iedereen uit de omgeving. De 5 stammen in het plaatje links staan voor de tientallen echtparen ergens in het verleden, die samen de voorouders vormen van iedereen vroeger of later. De middelste is daarbij de vroege, van wie als eerste iedereen afstamt. Dit paar deelt dus die nakomelingen met alle andere paren van toen. Hiermee kun je dus dorpsstambomen maken, waarbij de deelstambomen steeds kleiner worden, omdat de jongste generaties al in de grootste bomen terecht zijn gekomen. Binnen die stambomen komen ook broers en zussen voor met gemeenschappelijk nageslacht. Kwartierherhaling dus. Wat je doet met de verschillende echtparen aan het begin (die ook familiebanden zullen hebben) kun je ook doen binnen een stamboom. Het rechterplaatje laat zien, dat nu een van de broers of zussen de voorouder wordt van allen. Hierdoor kun je de stamboom splitsen in jong en oud en hoofd- en zijtak. Uiteindelijk kun je een hele dorps- of streekbevolking onderbrengen in een geheel. Daarin zie je hoe het DNA is doorgegeven van generatie op generatie. Dat tak van genealogie bedrijven heb ik populatie-genealogie genoemd. 47

49 Een resultaat van de beoefening van populatiegenealogie. Onderaan zijn verschillende voorouders weergegeven met m = man, v = vrouw en o = onbekend. De zonen (= z) of dochters (= d) krijgen DNA van hun ouders en geven daarvan een helft door aan de volgende generatie. Dit met de dochter of zoon van een ander of met een partner (= p). Er is een blauw cluster, dat combineert met een geel cluster. De resulterende dochter trouwt met iemand uit een andere groep (7), zoals de groene pijl aangeeft. De rode pijl geeft aan, dat het nageslacht elders in een grotere groep terecht is gekomen. De gele groep vormt ook nog 2 zijtakken, die in het groen zijn weergegeven. Ook daar is het jongere nageslacht in een grotere groep terecht gekomen. De ene groene zijtak is verbonden met een cluster voorouders in het bruin, die van daaruit DNA deelt. De nummers 7 en 8 zijn voorouders, de andere verre verwanten. Dit fragment is het laatste, dat overblijft als ik alle grotere parentelen uit mijn bestand met familieleden, naamgenoten en verre verwanten uit het geheel verwijderd heb. 48

50 In dit doorgeefluik van DNA is voorvader Voets (later Voeten) en zijn nageslacht in rood weergegeven. No 6 is mijn voorvader. Zijn schoonmoeder Voeten is getrouwd met een Van de Goor (= vdg). Via diens 1 ste huwelijk heeft hij een schoonzus Wittens, die met een Stevens is getrouwd. Die parenteel is in blauw weergegeven. Die leidt naar aangetrouwde 1, die ook een voorvader is. Hij is de grootvader van mijn overgrootmoeder, die zal trouwen met de achterkleinzoon van 6. Het enige kind van dit paar staat op dia 21 als mijn gootvader en naamgenoot. Zo kan ik 2 doorgeefluiken van zijn DNA weergeven in 1 schema. 49

51 50

Genetische Genealogie (DNA verwantschapsonderzoek) Kees van der Beek Gepensioneerd beheerder Nederlandse DNA databank voor strafzaken

Genetische Genealogie (DNA verwantschapsonderzoek) Kees van der Beek Gepensioneerd beheerder Nederlandse DNA databank voor strafzaken Genetische Genealogie (DNA verwantschapsonderzoek) Kees van der Beek Gepensioneerd beheerder Nederlandse DNA databank voor strafzaken 1 Inhoud presentatie Wat is DNA Hoe erft DNA over van ouder op kind

Nadere informatie

over Darwin en genomics

over Darwin en genomics C C. Veranderingen in DNA Je gaat nu zelf onderzoek doen op basis van gegevens van het Forensisch Laboratorium voor DNA Onderzoek. Prof. dr. Peter de Knijff, die als geneticus bij dat laboratorium werkt,

Nadere informatie

naar sporen Forensisch expert worden

naar sporen Forensisch expert worden Speuren B naar sporen Forensisch expert worden 3. Vaststellen identiteit Deze les ga je je verdiepen in één specifiek forensisch onderzoeksgebied. Je wordt als het ware zelf een beetje forensisch expert.

Nadere informatie

Out of Africa: mtdna en Y chromosoom. Jean-Jacques Cassiman KuLeuven

Out of Africa: mtdna en Y chromosoom. Jean-Jacques Cassiman KuLeuven Out of Africa: mtdna en Y chromosoom Jean-Jacques Cassiman KuLeuven 12.05.2007 Kern DNA CME 06 CME 06 CME 06 Start in 2007: twee zonen per generatie (25j) In 2258 (10 generaties of 250 jaar) zullen er

Nadere informatie

2. Erfelijkheid en de ziekte van Huntington

2. Erfelijkheid en de ziekte van Huntington 2. Erfelijkheid en de ziekte van Huntington Erfelijkheid Erfelijk materiaal in de 46 chromosomen De mens heeft in de kern van elke lichaamscel 46 chromosomen: het gaat om 22 paar lichaamsbepalende chromosomen

Nadere informatie

Erfelijkheid van de ziekte van Huntington

Erfelijkheid van de ziekte van Huntington Erfelijkheid van de ziekte van Huntington In de kern van iedere cel van het menselijk lichaam is uniek erfelijk materiaal opgeslagen. Dit erfelijk materiaal wordt ook wel DNA (Desoxyribonucleïnezuur) genoemd.

Nadere informatie

Door recombinatie ontstaat een grote vescheidenheid in genotypen binnen een soort. (genetische

Door recombinatie ontstaat een grote vescheidenheid in genotypen binnen een soort. (genetische Chromosomen bestaan voor een groot deel uit DNA DNA bevat de erfelijke informatie van een organisme. Een gen(ook wel erffactor) is een stukje DNA dat de informatie bevat voor een erfelijke eigenschap(bvb

Nadere informatie

2 Leg uit hoe de verschillende subtypes van Chlamydia trachomatis zijn ontstaan. Beschrijf de rol van antibioticagebruik hierin.

2 Leg uit hoe de verschillende subtypes van Chlamydia trachomatis zijn ontstaan. Beschrijf de rol van antibioticagebruik hierin. Examentrainer Vragen Nieuwe DNA-test voor chlamydia Chlamydia is de meest voorkomende seksueel overdraagbare aandoening (soa) en kan onder meer leiden tot onvruchtbaarheid. In Nederland worden jaarlijks

Nadere informatie

Neanderthaler Genoom PROBUS 25 november 2015. Presentatie van Allan R. de Monchy

Neanderthaler Genoom PROBUS 25 november 2015. Presentatie van Allan R. de Monchy Neanderthaler Genoom PROBUS 25 november 2015 Presentatie van Allan R. de Monchy Onze Erfelijkheid; Genetische en cel kennis opfrissen. Als we in de eerste plaats kijken naar de mens dan bestaan wij uit

Nadere informatie

Het DNA-profiel HOOFDSTUK 6. De berekende frequentie van voorkomen van DNA-profielen van tien of meer loci is altijd kleiner dan één op één miljard.

Het DNA-profiel HOOFDSTUK 6. De berekende frequentie van voorkomen van DNA-profielen van tien of meer loci is altijd kleiner dan één op één miljard. Het DNA-profiel HOOFDSTUK 6 De berekende frequentie van voorkomen van DNA-profielen van tien of meer loci is altijd kleiner dan één op één miljard. 135 136 13 Inhoudsopgave DNA 139 Elke cel hetzelfde DNA

Nadere informatie

Genetische Selectie. Eindwerk: hondenfokker 2 de jaar. Sabine Spiltijns

Genetische Selectie. Eindwerk: hondenfokker 2 de jaar. Sabine Spiltijns Genetische Selectie Eindwerk: hondenfokker 2 de jaar Sabine Spiltijns 2010-2011 0 We kunnen aan de hand van een genetische selectie ongeveer voorspellen hoe de puppy s van onze hondjes er gaan uitzien.

Nadere informatie

Genealogie voor Beginners. Ik wil mijn familiegeschiedenis onderzoeken. Hoe doe ik dat?

Genealogie voor Beginners. Ik wil mijn familiegeschiedenis onderzoeken. Hoe doe ik dat? O C G L Genealogie voor Beginners O C G Ik wil mijn familiegeschiedenis onderzoeken. Hoe doe ik dat? Even voorstellen: Jo Schiffelers, voorzitter Heemkundevereniging Landgraaf L Systemen en termen Genealogie/Stamboom

Nadere informatie

Voortplanting en celdeling

Voortplanting en celdeling Voortplanting en celdeling Inleiding Kenmerkend voor de levende natuur is het streven om de soort in stand te houden. Voor de groene plant als groep komt daar nog bij het vastleggen en beschikbaar maken

Nadere informatie

Praktische opdracht Biologie Evolutie en ordening PO

Praktische opdracht Biologie Evolutie en ordening PO Praktische opdracht Biologie Evolutie en ordening PO Praktische-opdracht door Bieb 1397 woorden 18 mei 2017 6,2 4 keer beoordeeld Vak Biologie Nieuwe olifantensoort ontdekt in Afrika 1a: Wat zijn de wetenschappelijke

Nadere informatie

8,6. Samenvatting door Jasmijn 2032 woorden 9 januari keer beoordeeld. Biologie voor jou. Biologie samenvatting hoofdstuk 4 Genetica

8,6. Samenvatting door Jasmijn 2032 woorden 9 januari keer beoordeeld. Biologie voor jou. Biologie samenvatting hoofdstuk 4 Genetica Samenvatting door Jasmijn 2032 woorden 9 januari 2018 8,6 5 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Biologie samenvatting hoofdstuk 4 Genetica 2 Fenotype, genotype en epigenetica Erfelijke

Nadere informatie

Voorbereiding toelatingsexamen arts/tandarts. Biologie: Erfelijkheid 6/29/2013. dr. Brenda Casteleyn

Voorbereiding toelatingsexamen arts/tandarts. Biologie: Erfelijkheid 6/29/2013. dr. Brenda Casteleyn Voorbereiding toelatingsexamen arts/tandarts Biologie: Erfelijkheid 6/29/2013 dr. Brenda Casteleyn Met dank aan: Leen Goyens (http://users.telenet.be/toelating) en studenten van forum http://www.toelatingsexamen-geneeskunde.be

Nadere informatie

Tweede Bijeenkomst Misverstanden bij ID. Allan R. de Monchy

Tweede Bijeenkomst Misverstanden bij ID. Allan R. de Monchy Tweede Bijeenkomst Misverstanden bij ID Allan R. de Monchy Drie bijeenkomsten: Donderdag 15 januari 2009: Inleidende opmerkingen. Onze planeet en zonnestelsel, Het schrift en het collectieve kunnen denken.

Nadere informatie

28 Testkruising testkruising = een kruising om te achterhalen of een organisme homozygoot of heterozygoot is. Voorbeeld van een testkruising om te bepalen of een organisme homozygoot of heterozygoot is

Nadere informatie

Dialogen voor conceptcartoons. Verband genotype/fenotype, dominant/recessief

Dialogen voor conceptcartoons. Verband genotype/fenotype, dominant/recessief Dialogen voor conceptcartoons Verband genotype/fenotype, dominant/recessief 1 Is dit ons kind? (Zie conceptcartoon Horst Wolter op deze site.) Leermoeilijkheid (misconcept): Uiterlijke eigenschappen weerspiegelen

Nadere informatie

6,4. Samenvatting door E woorden 6 december keer beoordeeld. Biologie voor jou

6,4. Samenvatting door E woorden 6 december keer beoordeeld. Biologie voor jou Samenvatting door E. 1393 woorden 6 december 2016 6,4 18 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Thema 4: Erfelijkheid 5-HTTPLR gen heeft invloed op de hoeveelheid geluk die je ervaart.

Nadere informatie

Sequentieanalyse en Genetische afstamming

Sequentieanalyse en Genetische afstamming Sequentieanalyse en Genetische afstamming Type: Y-Chromosoom Haplogroep: R1b (M343) STR N repeats DYS393 13 DYS19 14 DYS391 11 DYS439 11 DYS389-1 13 DYS389-2 16 DYS388 12 DYS390 24 DYS426 12 DYS385a 11

Nadere informatie

V6 Oefenopgaven oktober 2009

V6 Oefenopgaven oktober 2009 V6 Oefenopgaven oktober 2009 Fitness Met fitness wordt in de biologie bedoeld het vermogen van genotypen om hun allelen naar de volgende generatie over te dragen. De fitness wordt uitgedrukt in een getal

Nadere informatie

6.7. Werkstuk door een scholier 1654 woorden 17 april keer beoordeeld. Biologie voor jou. Erfelijkheidsmateriaal

6.7. Werkstuk door een scholier 1654 woorden 17 april keer beoordeeld. Biologie voor jou. Erfelijkheidsmateriaal Werkstuk door een scholier 1654 woorden 17 april 2006 6.7 33 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Erfelijkheidsmateriaal Het menselijk lichaam bestaat uit een veel organen, deze organen

Nadere informatie

We wensen je veel succes met studeren en het halen van jouw tentamens!

We wensen je veel succes met studeren en het halen van jouw tentamens! Voorwoord Beste geneeskundestudent, Voor je ligt de samenvatting van Blok 1.1.1 Deel 2 voor de studie geneeskunde. SlimStuderen.nl heeft de belangrijkste informatie uit alle verplichte literatuur voor

Nadere informatie

1. Wat is erfelijke informatie en hoe functioneert het?

1. Wat is erfelijke informatie en hoe functioneert het? DNA IN BEWEGING DNA is vooral bekend als de drager van erfelijke informatie, maar hoe is DNA georganiseerd in de cel en hoe verandert deze organisatie in de tijd, oftewel: hoe beweegt het? Met die vragen

Nadere informatie

Figuur 1. Foto van de gevonden jas.

Figuur 1. Foto van de gevonden jas. Stille getuigen Introductie In het practicum Puzzelen met pieken heb je kennis gemaakt met verschillende forensische technieken tijdens het oplossen van een overval. In deze les ga je aan de slag met een

Nadere informatie

3 Rundveefokkerij Melkproductiecontrole Selectie Fokwaardeschatting Inseminatieplannnen 69 3.

3 Rundveefokkerij Melkproductiecontrole Selectie Fokwaardeschatting Inseminatieplannnen 69 3. Inhoud Voorwoord 5 Inleiding 6 1 Veiligheidsvoorschriften 9 1.1 Genen en hun vererving 9 1.2 Genotype en fenotype 14 1.3 Erfelijke gebreken 18 1.4 Genfrequenties 25 1.5 Afsluiting 27 2 Fokmethoden 28 2.1

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting voor geïnteresseerden buiten het vakgebied

Nederlandse samenvatting voor geïnteresseerden buiten het vakgebied Nederlandse samenvatting voor geïnteresseerden buiten het vakgebied Met dit proefschrift ga ik promoveren in de biochemie. In dit vakgebied wordt de biologie bestudeerd vanuit chemisch perspectief. Het

Nadere informatie

8 4 Streken en klimaten

8 4 Streken en klimaten Lees het verhaal van de woestijnen en maak de opdracht. Een woestijn is droog, heel droog. Er valt heel weinig regen. De grond is droog. Het is te droog voor veel planten. Er wonen weinig mensen. Soms

Nadere informatie

4,4. Praktische-opdracht door een scholier 2016 woorden 4 november keer beoordeeld

4,4. Praktische-opdracht door een scholier 2016 woorden 4 november keer beoordeeld Praktische-opdracht door een scholier 2016 woorden 4 november 2005 4,4 5 keer beoordeeld Vak ANW Voorwoord Het leven, wat heeft er allemaal met het leven te maken. Het leven is erg ingewikkeld, een goede

Nadere informatie

SZH voor levend erfgoed

SZH voor levend erfgoed SZH voor levend erfgoed Verwantschap Kor Oldenbroek en Myrthe Maurice Informatieochtend Drentsche Patrijshonden Woudenberg 15 februari 2014 Programma Wat kunt u vanmorgen verwachten: - Wat is verwantschap?

Nadere informatie

Wie was Schafrat(h)? En wat was de relatie met Van Gogh?

Wie was Schafrat(h)? En wat was de relatie met Van Gogh? Wie was Schafrat(h)? En wat was de relatie met Van Gogh? Soms weten bezoekers ons tijdens rondleidingen te vermelden dat Vincent van Gogh ooit een kamertje bewoonde in hotel Schafrath aan het Park in Nuenen.

Nadere informatie

Informatie over Exoom sequencing

Informatie over Exoom sequencing Informatie over Exoom sequencing Exoom sequencing is een nieuwe techniek voor erfelijkheidsonderzoek. In deze folder vindt u informatie over dit onderzoek. De volgende onderwerpen komen aan bod: Om de

Nadere informatie

Mijn doel is zover als mogelijk is de voorouders vanuit onze kinderen terug te zoeken.

Mijn doel is zover als mogelijk is de voorouders vanuit onze kinderen terug te zoeken. Genealogie, het uitzoeken van je familiegeschiedenis: http://members.ziggo.nl/fklerkx/brabantsegenen/index.html Een jaar nadien, begin het jaar 2014 getotaliseerd en uitgewerkt, om niet tegen iedereen

Nadere informatie

Over streepjescodes en boswitjes (DNA-barcoding bij Leptidea) : Hoe, Wat, Waarom? Een inleiding

Over streepjescodes en boswitjes (DNA-barcoding bij Leptidea) : Hoe, Wat, Waarom? Een inleiding Over streepjescodes en boswitjes (DNA-barcoding bij Leptidea) : Hoe, Wat, Waarom? Een inleiding Kurt Jonckheere VVE Werkgroep Dagvlinders 12 maart 2016 Agenda : Wat is een soort? DNA? Hoe ontstaan (nieuwe)

Nadere informatie

Samenvatting Biologie Erfelijkheid & Evolutie (Hoofdstuk 7 & 8.1)

Samenvatting Biologie Erfelijkheid & Evolutie (Hoofdstuk 7 & 8.1) Samenvatting Biologie Erfelijkheid & Evolutie (Hoofdstuk 7 & 8.1) Samenvatting door CÃ line 1065 woorden 5 juli 2016 5,5 4 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar Biologie P4 Hoofdstuk 7 1 Uniek Eigenschappen

Nadere informatie

aangetrouwd adopteren afstammen de anekdote de autobiografie Bij een familie horen, doordat je met iemand van die familie getrouwd bent.

aangetrouwd adopteren afstammen de anekdote de autobiografie Bij een familie horen, doordat je met iemand van die familie getrouwd bent. aangetrouwd Bij een familie horen, doordat je met iemand van die familie getrouwd bent. adopteren Het kind van een ander in je gezin opnemen, waardoor het volgens de wet jouw kind wordt. afstammen Oorspronkelijk

Nadere informatie

Erfelijkheid. Examen VMBO-GL en TL. biologie CSE GL en TL. Bij dit examen hoort een bijlage.

Erfelijkheid. Examen VMBO-GL en TL. biologie CSE GL en TL. Bij dit examen hoort een bijlage. Examen VMBO-GL en TL Erfelijkheid biologie CSE GL en TL Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 26 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 30 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat

Nadere informatie

Is een bipolaire stoornis erfelijk?

Is een bipolaire stoornis erfelijk? Kenniscentrum Bipolaire Stoornissen p/a Dimence Postbus 398 7600 AJ Almelo www.kenbis.nl Vragen over erfelijkheid bij de bipolaire stoornis Op dit moment wordt ervan uitgegaan dat een combinatie van erfelijke

Nadere informatie

Beginnen. met. Genealogie

Beginnen. met. Genealogie Beginnen met Genealogie Wim van t Einde Beginnen met genealogie Veel mensen zijn geïnteresseerd in hun voorouders. Het is voor veel van hen echter lastig om te beginnen. Doordat ze niet weten waar ze

Nadere informatie

Hetzelfde DNA in elke cel

Hetzelfde DNA in elke cel EIWITSYNTHESE (H18) Hetzelfde DNA in elke cel 2 Structuur en functie van DNA (1) Genen bestaan uit DNA Genen worden gedragen door chromosomen Chromosomen bestaan uit DNAmoleculen samengepakt met eiwitten

Nadere informatie

Werkblad Meander Thema 5: Over de grens

Werkblad Meander Thema 5: Over de grens Werkblad Meander Thema 5: Over de grens 5.1 Inpakken en wegwezen Trek een lijn naar het goede plaatje. Vragen: 1. Waarom gaat de vrouw in Zuid-Afrika werken? In Afrika is veel werk voor een kinder dokter..

Nadere informatie

ERFELIJKHEID. 1 N i e t a l l e m a a l h e t z e l f d e Afbeelding 17-2

ERFELIJKHEID. 1 N i e t a l l e m a a l h e t z e l f d e Afbeelding 17-2 ERFELIJKHEID 1 N i e t a l l e m a a l h e t z e l f d e Afbeelding 17-2 Afbeelding 17-1 Mensen uit elkaar houden vind je vast makkelijker. Toch hebben ook mensen veel meer overeenkomsten dan verschillen.

Nadere informatie

Chromosoomonderzoek bij herhaalde miskramen

Chromosoomonderzoek bij herhaalde miskramen Chromosoomonderzoek bij herhaalde miskramen Een miskraam betekent vrijwel altijd een teleurstelling voor een vrouw en haar partner. Al snel zal de vraag naar de oorzaak gesteld worden; na een tweede miskraam

Nadere informatie

GROOT-BRITTANNIË en zeeklimaat

GROOT-BRITTANNIË en zeeklimaat Naam GROOT-BRITTANNIË en zeeklimaat Groot Brittannië Groot-Brittannië is Schotland, Engeland en Wales samen. Engeland is het grootst van Groot-Brittannië en Wales het kleinst. Engeland heeft meer dan 46

Nadere informatie

Het leven duurt niet eeuwig

Het leven duurt niet eeuwig Het leven duurt niet eeuwig Alle levende wezens verouderen en vroeg of laat sterven ze. Sterven kan door een natuurlijke dood, opgegeten worden of een andere gebeurtenis. Doorheen de evolutie hebben alle

Nadere informatie

Drie schilderijen in de consistorie te Oudelande

Drie schilderijen in de consistorie te Oudelande Drie schilderijen in de consistorie te Oudelande Sinds jaar en dag hangen er in de consistorie van de kerk te Oudelande drie schilderijen, twee panelen en een doek. De panelen stellen een gezicht op Oudelande

Nadere informatie

Informatie voor patiënten en hun familie

Informatie voor patiënten en hun familie 16 Chromosoomafwijkingen Juli 2008 Vertaald door Mies Wits-Douw en Marloes Brouns-van Engelen, Erfocentrum, Woerden, Nederland. Gesteund door EuroGentest, NoE ( Network of Excellence ) contract nr.512148,

Nadere informatie

Werkstuk Biologie Erfelijkheid

Werkstuk Biologie Erfelijkheid Werkstuk Biologie Erfelijkheid Werkstuk door een scholier 1743 woorden 3 mei 2000 5,1 126 keer beoordeeld Vak Biologie Inleiding Informatie over het onderwerp: Het onderwerp is erfelijkheid. Er is weinig

Nadere informatie

Erfelijke borst-, eierstoken eileiderkanker

Erfelijke borst-, eierstoken eileiderkanker Erfelijke borst-, eierstoken eileiderkanker informatie voor patiënten 2 Erfelijke borst-, eierstoken eileiderkanker deze brochure is bedoeld voor wie meer wil weten over erfelijkheid bij borst-, eierstok-

Nadere informatie

Inleiding. Achtergrond van het DNA-onderzoek

Inleiding. Achtergrond van het DNA-onderzoek 6 Inleiding naar biologisch vaderschap, moederschap, ouderschap of andere familierelaties kan worden uitgevoerd wanneer er verschil van mening of twijfel bestaat omtrent de biologische verwantschap. Bijvoorbeeld

Nadere informatie

4 HAVO thema 4 Erfelijkheid EXAMENTRAINER OEFENVRAGEN

4 HAVO thema 4 Erfelijkheid EXAMENTRAINER OEFENVRAGEN Examentrainer Vragen Karyogrammen In afbeelding 1 zijn twee karyogrammen weergegeven. Deze karyogrammen zijn afkomstig van een eeneiige tweeling. Het ene kind is van het mannelijk geslacht zonder duidelijke

Nadere informatie

EDERLA DSFORE SISCHIN TITUUT

EDERLA DSFORE SISCHIN TITUUT EDERL DSFORE SISHIN IUU De Essenties van forensisch DN-onderzoek 5 Het DN-profiel 2006 Nederlands Forensisch Instituut lle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen

Nadere informatie

Concept cartoons zijn meerkeuzevragen in de vorm van een dialoog met plaatje. Dat ziet er bijvoorbeeld zo uit:

Concept cartoons zijn meerkeuzevragen in de vorm van een dialoog met plaatje. Dat ziet er bijvoorbeeld zo uit: Concept cartoons Concept cartoons zijn meerkeuzevragen in de vorm van een dialoog met plaatje. Dat ziet er bijvoorbeeld zo uit: Over de dialoog De uitspraken die de figuren doen, zijn gebaseerd op wetenschappelijk

Nadere informatie

Examen Voorbereiding Erfelijkheid

Examen Voorbereiding Erfelijkheid Examen Voorbereiding Erfelijkheid Teylingen College Leeuwenhorst 2015/2016 Thema 4 Erfelijkheid Begrippenlijst: Begrip DNA-sequentie Genexpressie Epigenetica Homozygoot Heterozygoot Intermediair Monohybride

Nadere informatie

BOUWSTENEN VAN HET LEVEN

BOUWSTENEN VAN HET LEVEN BOUWSTENEN VAN HET LEVEN Pearson Basisboek Biologie 10voorBiologie VWO Hoofdstuk 1 L. Grotenbreg (MSc.) Bouwstenen van het leven Organische moleculen, groot of klein, bevatten chemische energie en zijn

Nadere informatie

Naam: IK WOON IN NEDERLAND

Naam: IK WOON IN NEDERLAND Naam: IK WOON IN NEDERLAND Nederland is een land in Europa. Het land ligt aan de Noordzee, naast Duitsland en België. Nederland is niet erg groot. Toch wonen er ruim 16 miljoen mensen, waardoor Nederland

Nadere informatie

1 Het ontstaan van het Koninkrijk 10. 2 De geboorte van een prins 16. 3 De jeugd van prins Willem-Alexander 20

1 Het ontstaan van het Koninkrijk 10. 2 De geboorte van een prins 16. 3 De jeugd van prins Willem-Alexander 20 Inhoud Stamboom van het Koninklijk Huis 6 Inleiding 9 e 1 Het ontstaan van het Koninkrijk 10 2 De geboorte van een prins 16 3 De jeugd van prins Willem-Alexander 20 4 De studententijd van prins Willem-Alexander

Nadere informatie

Famillement Leeuwarden. DNA een overzicht, toegespitst op Y-DNA

Famillement Leeuwarden. DNA een overzicht, toegespitst op Y-DNA Famillement Leeuwarden DNA een overzicht, toegespitst op Y-DNA Gerrit Woertman Soest Gerrit.Woertman@gmail.com DNAgezocht@gmail.com www.dnagezocht.com 3 juni 2018 Gerrit Woertman - DNA een overzicht, toegespitst

Nadere informatie

Uw kind is drager van sikkelcel Wat moet u weten?

Uw kind is drager van sikkelcel Wat moet u weten? Uw kind is van sikkelcel Wat moet u weten? Uw kind is van sikkelcel. Wat moet u hierover weten? Dat leest u in deze folder. Heeft u daarna nog vragen? Ga dan naar uw huisarts. Uw kind is van sikkelcel.

Nadere informatie

vwo erfelijkheid 2010

vwo erfelijkheid 2010 vwo erfelijkheid 2010 Bijengenetica Een bijenvolk bestaat uit: de koningin (een vruchtbaar vrouwtje), een groot aantal werksters (steriele vrouwtjes) en darren (mannetjes). Alle vrouwtjes zijn diploïd

Nadere informatie

Een mens is voor 50% genetisch identiek aan een banaan.

Een mens is voor 50% genetisch identiek aan een banaan. Een mens is voor 50% genetisch identiek aan een banaan. Qu3 / DNABAR Noorderlicht 2010 Voorwoord 3 Dit boekje is een initiatief van de afdeling Genetica van het Universitair Medisch Centrum Groningen.

Nadere informatie

Geschiedenis groep 6 Junior Einstein

Geschiedenis groep 6 Junior Einstein De oude Grieken en Romeinen hadden ze al en later ook de Vikingen. Koloniën. Koopmannen voeren met hun schepen over zee om met andere landen handel te drijven. Langs de route richtten ze handelsposten

Nadere informatie

H. DNA-vingerafdrukken. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.

H. DNA-vingerafdrukken. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Auteurs Its Academy Laatst gewijzigd Licentie Webadres 08 May 2015 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/40624 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van

Nadere informatie

Genetische variatie en inteelt : basisconcepten. Steven Janssens Nadine Buys

Genetische variatie en inteelt : basisconcepten. Steven Janssens Nadine Buys Genetische variatie en inteelt : basisconcepten Steven Janssens Nadine Buys Inteelt Inteelt treedt op voor dieren waarvan de ouderdieren met elkaar verwant zijn (dit betekent dat in de afstamming van vader

Nadere informatie

Level 1. Vul het juiste woord in

Level 1. Vul het juiste woord in Level 1 Vul het juiste woord in Keuze uit: Gen, Allel, Locus, Dominant, Recessief, Co-dominantie, Monohybride kruising, Dihybride kruising, Autosoom, Autosomale overerving, X-chromosomale overerving, Intermediair

Nadere informatie

GENETISCHE GENEALOGIE IS GEN-IAAL. dr. Maarten Larmuseau

GENETISCHE GENEALOGIE IS GEN-IAAL. dr. Maarten Larmuseau GENETISCHE GENEALOGIE IS GEN-IAAL dr. Maarten Larmuseau Laboratorium van forensische genetica & moleculaire archeologie maarten.larmuseau@bio.kuleuven.be 12,5% 12,5% 12,5% 6,25% 3,125% 25% 25% 12,5% 25%

Nadere informatie

Plaatsingslijst van stukken betreffende de familie Wielenga en de families Zalsman en Van Andel

Plaatsingslijst van stukken betreffende de familie Wielenga en de families Zalsman en Van Andel 5 Plaatsingslijst van stukken betreffende de familie Wielenga en de families Zalsman en Van Andel (1860-1970) Historisch Documentatiecentrum voor het Nederlands Protestantisme (1800-heden) Vrije Universiteit

Nadere informatie

Gebooren van Zwammerdam, tans dienstbaar alhier

Gebooren van Zwammerdam, tans dienstbaar alhier Gebooren van Zwammerdam, tans dienstbaar alhier Hoe Y-DNA onderzoek een stamboom deels ontwortelde door Hans P. Noppen Op 5 november 1786 trouwden te Woerden Willem Noppen en Lijsbeth van der Horst. 1

Nadere informatie

De Essenties van forensisch DNA-onderzoek. 5 Het DNA-profiel

De Essenties van forensisch DNA-onderzoek. 5 Het DNA-profiel EDERL DSFORE SISHIN IUU De Essenties van forensisch DN-onderzoek 5 Het DN-profiel 2007 Nederlands Forensisch Instituut lle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen

Nadere informatie

Toepassingsgebieden van DNA-profiling

Toepassingsgebieden van DNA-profiling Toepassingsgebieden van DNA-profiling Het gebruik van DNA-profielen bij het oplossen van misdaden Bij gewelddaden als moord of verkrachting komt het er op aan om een individu aan te wijzen op basis van

Nadere informatie

De laatste 37 minuten (voor 3 of 4 spelers)

De laatste 37 minuten (voor 3 of 4 spelers) De laatste 37 minuten (voor 3 of 4 spelers) Inleiding Dit spel stelt de laatste 37 minuten van de stad Pompeii voor, die op 24 augustus van het jaar 79 na Christus door de Vesuvius verwoest werd. Red je

Nadere informatie

GODS GEZIN. Studielessen voor 4-7 jarigen

GODS GEZIN. Studielessen voor 4-7 jarigen GODS GEZIN Studielessen voor 4-7 jarigen 2003 Geschreven door Beryl Voorhoeve en Judith Maarsen Oorspronkelijk bedoeld voor studie in kleine groepen in de Levend Evangelie Gemeente Gebruikte Bijbelvertaling

Nadere informatie

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info Kleuren Inleiding Hallo allemaal. Ik hou mijn spreekbeurt over kleuren omdat ik het een leuk en interessant onderwerp vind en ook omdat kinderen er niet zo snel op komen denk ik. Ik heb mijn spreekbeurt

Nadere informatie

Newsletter April 2013

Newsletter April 2013 1. Inleiding Met het thema van deze nieuwsbrief willen we ons richten op de fundamenten van het fokken: de basisgenetica. Want of je het nu wil of niet. dit is ook de basis voor een succesvolle fok! Misschien

Nadere informatie

Eindexamen havo biologie pilot 2012 - II

Eindexamen havo biologie pilot 2012 - II Groenlander van weleer geeft zijn DNA prijs Voor het schrijven van een essay over De geschiedenis afbeelding 1 van de mensheid vonden Luc en Bas, twee leerlingen uit HAVO-5, een artikel in een krant over

Nadere informatie

De aansluiting van De Tak Rotterdam-Giessendam

De aansluiting van De Tak Rotterdam-Giessendam Giessenburg, 9 mei 2009 De aansluiting van De Tak Rotterdam-Giessendam Terugkijkend op 25 jaar Stichting van Nederveen is er één onderwerp geweest dat met grote regelmaat reden tot gesprekstof geweest,

Nadere informatie

Verslag Biologie Drosophila Melanogaste

Verslag Biologie Drosophila Melanogaste Verslag Biologie Drosophila Melanogaste Verslag door A. 1772 woorden 3 januari 2013 5,4 5 keer beoordeeld Vak Biologie Alles om ons heen leeft. We leven en planten ons voort. Bij die voortplanting worden

Nadere informatie

Juli blauw Biologie Vraag 1

Juli blauw Biologie Vraag 1 Biologie Vraag 1 Bij bijen komt parthenogenese voor. Dit is de ontwikkeling van een individu uit een onbevruchte eicel. Bij bijen ontstaan de darren (mannelijke bijen) parthenogenetisch. De koningin en

Nadere informatie

Juli geel Biologie Vraag 1

Juli geel Biologie Vraag 1 Biologie Vraag 1 Bij bijen komt parthenogenese voor. Dit is de ontwikkeling van een individu uit een onbevruchte eicel. Bij bijen ontstaan de darren (mannelijke bijen) parthenogenetisch. De koningin en

Nadere informatie

Fragiele-Xsyndroom. Een erfelijke aandoening

Fragiele-Xsyndroom. Een erfelijke aandoening Fragiele-Xsyndroom Een erfelijke aandoening Het fragiele-x-syndroom is, een erfelijke aandoening, die gepaard gaat met een verstandelijke handicap, op autisme gelijkend gedrag en dikwijls bepaalde uiterlijke

Nadere informatie

Erfelijkheid. Chirurgie / mammacare. Inhoudsopgave Pagina. Inleiding 2. Indicaties voor erfelijke aanleg 2. Hoe ontstaat erfelijke aanleg 3 BRCA 5

Erfelijkheid. Chirurgie / mammacare. Inhoudsopgave Pagina. Inleiding 2. Indicaties voor erfelijke aanleg 2. Hoe ontstaat erfelijke aanleg 3 BRCA 5 1/6 Chirurgie / mammacare Erfelijkheid Inhoudsopgave Pagina Inleiding 2 Indicaties voor erfelijke aanleg 2 Hoe ontstaat erfelijke aanleg 3 BRCA 5 Chek2-gen 5 Erfelijkheidsonderzoek 6 Erfelijke aanleg en

Nadere informatie

Bij ons in de Familie! Valt daar dan wat over te vertellen?

Bij ons in de Familie! Valt daar dan wat over te vertellen? Bij ons in de Familie! O C G L Valt daar dan wat over te vertellen? Hoe doe ik dat dan? Waar leg ik dat dan in vast? En nog belangrijker waar kan ik dat dan vinden? Mag ik doen wat ik wil? Genealogie voor

Nadere informatie

Veel onderzoek kan gedaan worden door dingen direct te observeren in de natuur, of te bestuderen in het laboratorium. Sommige biologische processen

Veel onderzoek kan gedaan worden door dingen direct te observeren in de natuur, of te bestuderen in het laboratorium. Sommige biologische processen Samenvatting SAMENVATTING Veel onderzoek kan gedaan worden door dingen direct te observeren in de natuur, of te bestuderen in het laboratorium. Sommige biologische processen zijn echter extreem langzaam,

Nadere informatie

verwerkingsopdrachten Willem-Alexander

verwerkingsopdrachten Willem-Alexander verwerkingsopdrachten Willem-Alexander Van kind tot koning Vragen bij Stamboom van het Koninklijk huis (bladzijde 6 en 7) 1 Als je goed kijkt, zie een schild met het wapen van Nederland. Op het schild

Nadere informatie

Het onderdeel van aardrijkskunde dat zich bezighoudt met de bevolkingsomvang en de bevolkingssamenstelling wordt demografie genoemd.

Het onderdeel van aardrijkskunde dat zich bezighoudt met de bevolkingsomvang en de bevolkingssamenstelling wordt demografie genoemd. Rekenen aan bevolkingscijfers Introductie Het aantal mensen in een gebied is niet steeds gelijk. De bevolkingsomvang verandert voortdurend. Er worden kinderen geboren en er gaan mensen dood. Ook kunnen

Nadere informatie

Mitose is een ander woord voor gewone celdeling. Door gewone celdeling blijft het aantal chromosomen in lichaamscellen gelijk (46 chromosomen).

Mitose is een ander woord voor gewone celdeling. Door gewone celdeling blijft het aantal chromosomen in lichaamscellen gelijk (46 chromosomen). Samenvatting door M. 1493 woorden 28 februari 2014 5 5 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Genotype en fenotype Veel eigenschappen zijne erfelijk. Je hebt deze eigenschappen geërfd van

Nadere informatie

Vragenlijst om je Mind-set in kaart te brengen

Vragenlijst om je Mind-set in kaart te brengen Vragenlijst om je Mind-set in kaart te brengen Om je bewust te worden van directe loyaliteiten is het noodzakelijk om alle ideeën, oordelen en de geleefde relationele realiteit van je voorouders in kaart

Nadere informatie

Oplossingen Biologie van 2000

Oplossingen Biologie van 2000 www. Oplossingen Biologie van 2000 Disclaimer: Alle uitwerkingen zijn onder voorbehoud van eventuele fouten. Er is geen enkele aansprakelijkheid bij de auteur van deze documenten. Vraag 1 Om deze vraag

Nadere informatie

X-gebonden Overerving

X-gebonden Overerving 12 http://www.nki.nl/ Afdeling Genetica van het Universitair Medisch Centrum Groningen http://www.umcgenetica.nl/ X-gebonden Overerving Afdeling Klinische Genetica van het Leids Universitair Medisch Centrum

Nadere informatie

DNA PROJECT OUD HERTOGDOM BRABANT - MET BETREKKING TOT DE GROEP VAN HOU(D)T

DNA PROJECT OUD HERTOGDOM BRABANT - MET BETREKKING TOT DE GROEP VAN HOU(D)T DNA PROJECT OUD HERTOGDOM BRABANT - MET BETREKKING TOT DE GROEP VAN HOU(D)T Inleiding Het uiteindelijk doel van genealogen is te achterhalen waar we eigenlijk vandaan komen. Initieel wordt in archieven

Nadere informatie

<A> Thymine is een pyrimidinebase en vormt 3 waterstofbruggen met adenine. <B> Adenine is een purinebase en vormt 2 waterstofbruggen met thymine.

<A> Thymine is een pyrimidinebase en vormt 3 waterstofbruggen met adenine. <B> Adenine is een purinebase en vormt 2 waterstofbruggen met thymine. Biologie Vraag 1 Welke uitspraak is correct? Thymine is een pyrimidinebase en vormt 3 waterstofbruggen met adenine. Adenine is een purinebase en vormt 2 waterstofbruggen met thymine. Cytosine

Nadere informatie

<A> Adenine is een purinebase en vormt 2 waterstofbruggen met thymine. <B> Guanine is een pyrimidinebase en vormt 2 waterstofbruggen met cytosine.

<A> Adenine is een purinebase en vormt 2 waterstofbruggen met thymine. <B> Guanine is een pyrimidinebase en vormt 2 waterstofbruggen met cytosine. Biologie Vraag 1 Welke uitspraak is correct? Adenine is een purinebase en vormt 2 waterstofbruggen met thymine. Guanine is een pyrimidinebase en vormt 2 waterstofbruggen met cytosine. Thymine

Nadere informatie

Evolutie, wat is dat nu feitelijk?!

Evolutie, wat is dat nu feitelijk?! Evolutie, wat is dat nu feitelijk?! Heb je je wel eens afgevraagd waarom er zo veel verschillende soorten vlinders, vogels of vissen zijn? Waarom is er niet gewoon één soort van die dieren? Er is toch

Nadere informatie

Handleiding Stamboomonderzoek

Handleiding Stamboomonderzoek Handleiding Stamboomonderzoek versie 1.0 Een eigen stamboom Steeds meer mensen vinden elkaar in een zelfde interesse: hun stamboom uitzoeken. De aanleiding kan divers zijn: een jubileum, een mooi familieverhaal,

Nadere informatie

Woordenschat groep 6 blok 6. als kind opnemen in het gezin vb:ze kunnen zelf geen kinderen krijgen, ze willen een kind adopteren

Woordenschat groep 6 blok 6. als kind opnemen in het gezin vb:ze kunnen zelf geen kinderen krijgen, ze willen een kind adopteren Woordenschat groep 6 blok 6 de aanvoerder wie zegt wat er moet gebeuren in een ploeg vb:de aanvoerder riep dat Jan aan moest vallen adopteren als kind opnemen in het gezin vb:ze kunnen zelf geen kinderen

Nadere informatie

1 Kun je aan planten zien wat je aan moet?

1 Kun je aan planten zien wat je aan moet? 1 Kun je aan planten zien wat je aan moet? Hoofdstuk 1 Les 1 Zoek het op Bij de evenaar staat de zon hoog. Het is er warm en daardoor verdampt het water. Die warme damp stijgt op en koelt af: dan gaat

Nadere informatie

Tijdwijzer. Het begin. Voor en na Christus

Tijdwijzer. Het begin. Voor en na Christus 138 Tijdwijzer Het begin Op deze tijdbalk past niet de hele geschiedenis van de mens. Er lopen namelijk al zo n 100.000 jaar mensen rond op aarde. Eigenlijk zou er dus nog 95.000 jaar bij moeten op de

Nadere informatie

Erfelijkheidsonderzoek: Exoomsequencing

Erfelijkheidsonderzoek: Exoomsequencing Erfelijkheidsonderzoek: Exoomsequencing Exoomsequencing is een nieuwe techniek voor erfelijkheidsonderzoek. In deze folder vindt u informatie over dit onderzoek. De volgende onderwerpen komen aan bod:

Nadere informatie