Maken ze meer mogelijk?

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Maken ze meer mogelijk?"

Transcriptie

1 Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Beleidsgerichte studies 139 Hoger onderwijs en Wetenschappelijk onderzoek Maken ze meer mogelijk? Studeren met een functiebeperking 2010 Vervolgmeting Hanneke Poels-Ribberink, Evelien Sombekke, Karin Duisings-van Oijen, Jeroen Winkels, Anja van den Broek

2 Beleidsgerichte studies Hoger onderwijs en Wetenschappelijk onderzoek Maken ze meer mogelijk? Studeren met een functiebeperking 2010 Vervolgmeting Hanneke Poels-Ribberink, Evelien Sombekke, Karin Duisings-van Oijen, Jeroen Winkels, Anja van den Broek september 2011

3 Titel: Maken ze meer mogelijk? Studeren met een functiebeperking Vervolgmeting. Auteurs: Hanneke Poels-Ribberink, Evelien Sombekke, Karin Duisings-van Oijen, Jeroen Winkels, Anja van den Broek 2011 ITS/ResearchNed Nijmegen in opdracht van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Alle rechten voorbehouden. Het is niet geoorloofd gegevens uit dit rapport te gebruiken in publicaties zonder nauwkeurige bronvermelding. ii

4 Voorwoord MAKEN ZE MEER MOGELIJK? Een mooie titel voor een rapport dat gaat over het studiesucces van studenten met een handicap of (chronische) ziekte 1. Het voorliggende onderzoeksrapport gaat proberen daar antwoord op te geven. ZE kunnen de medewerkers van de universiteiten en hogescholen zijn, maar kan ook slaan op de eigen verantwoordelijkheid van de studenten. In MEER zit zowel de tijdsdimensie in het onderzoek ('meer dan vroeger') als de vergelijking met andere studenten: voor studenten met een functiebeperking moet soms wat meer, wat extra's worden gedaan. MOGELIJK sluit aan bij de huidige terminologie in de zorg, waar gesproken wordt over mensen met mogelijkheden en talenten in plaats van mensen met beperkingen. De titel is tevens een knipoog naar de titel van het advies van de commissie Maatstaf: Meer Mogelijk Maken 2. Dit advies geeft goede aanbevelingen voor verbetering van het studiesucces van studenten met een functiebeperking. Het is interessant deze groep studenten in de toekomst te blijven volgen, om te zien of het studiesucces inderdaad verbeterd is of kan worden. Het onderwerp studeren met een functiebeperking krijgt bij de instellingen en overheid meer en meer de aandacht die het verdient. In de wetgeving hebben de studenten met een functiebeperking een sterkere positie gekregen. Een belangrijke wet is de Wet gelijke behandeling op grond van handicap of chronische ziekte, die in december 2003 in werking is getreden. Deze wet verplicht de onderwijsinstellingen om in redelijkheid passende voorzieningen te treffen voor studenten met een handicap of chronische ziekte. Onder deze groep, die in het rapport wordt aangeduid met de term functiebeperking, vallen bijvoorbeeld ook studenten met ADHD of dyslexie. Daarnaast is in de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek een aantal bepalingen opgenomen voor deze groep studenten. Sinds 2011 is daar een belangrijke wijziging aan toegevoegd: bij de accreditatie moet ook gekeken worden naar de toegankelijkheid en studeerbaarheid van het onderwijs voor studenten met een (functie)beperking. Het voorliggende onderzoeksrapport is in opdracht van het ministerie van OCW uitgevoerd en is een vervolg op het onderzoek van RISBO/SEOR uit Het rapport gaat in op de oorzaken van vertraging en uitval van studenten met een functiebeperking. Ook wordt belicht wat de hogescholen en universiteiten doen om het deze studenten makkelijker te maken en of studenten daar tevreden over zijn. Deze onderzoeken komen voort uit het plan van aanpak van 2005 om de belemmeringen terug te dringen die studenten met een functiebeperking ondervinden in het hoger onderwijs. Dat plan van aanpak was hard nodig, want deze studenten vallen nog steeds vaker uit en hebben meer kans op vertraging dan studenten zonder functiebeperking. 1 De terminologie handicap of chronische ziekte komt uit de Wet gelijke behandeling op grond van handicap of chronische ziekte. Met de verzamelterm (functie)beperking wordt dezelfde groep bedoeld. 2 aangeboden aan de Tweede Kamer op 25 november iii

5 Dit voorliggende onderzoek is een cohortstudie. De groep eerstejaars van 2008 is in 2010 opnieuw bevraagd en een nieuwe groep eerstejaars is in 2010 voor het eerst geënquêteerd. De resultaten van deze enquêtes zijn beschreven in dit onderzoeksrapport van ITS en ResearchNed. Het onderzoeksrapport is aangevuld met relevant onderzoeksmateriaal uit de Studentenmonitor en de Nationale Studentenenquête. Het rapport zal onder andere worden verspreid onder instellingen voor hoger onderwijs, zodat zij hun voordeel kunnen doen met de uitkomsten van het onderzoek. In 2012 zal de groep eerstejaars van 2010 nogmaals worden ondervraagd en komt er een eindrapport. Graag willen wij iedereen bedanken die een bijdrage heeft geleverd aan dit onderzoek. Dat zijn vooral de studenten die de enquêtes invulden en de studenten en medewerkers die hebben deelgenomen aan de interviews voor de casestudies. Uiteraard danken we ook de onderzoekers van ITS en ResearchNed. Wij hebben als begeleidingscommissie met veel plezier meegewerkt en meegedacht aan de totstandkoming van het onderzoek en dit rapport. Wij hopen dat het inzichten oplevert die bijdragen aan het verbeteren van het studiesucces voor deze groep studenten. De begeleidingscommissie vervolgonderzoek studeren met een functiebeperking: Marlies Leegwater-van der Linden Suzan Klaver Ivonne Weusthof Anita Dingelstad Willemijn Zwart Ilse Hento Ans Heppe voorzitter, ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap inspectie Hoger Onderwijs Saxion Hogeschool Deventer Vrije Universiteit Amsterdam Interstedelijk StudentenOverleg Stichting Handicap en Studie Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap iv

6 Samenvatting Dit onderzoek is gericht op voorzieningen van instellingen in het hoger onderwijs om studeren met een functiebeperking te faciliteren. Omvang en oorzaken van (eventuele) vertraging en uitval in de eerste twee jaar van het hoger onderwijs komen onder andere aan bod. Vier vragen staan centraal: 1. Hoeveel studenten met een functiebeperking zijn er en welke ontwikkelingen hebben zich in de afgelopen jaren voorgedaan? 2. Hoe verloopt de opstap van het voortgezet naar het hoger onderwijs? 3. Wat bieden de instellingen in het hoger onderwijs aan ondersteuning voor studenten met een functiebeperking? 4. Welke oorzaken zijn er aanwijsbaar voor studievertraging en uitval van studenten met een functiebeperking? In het onderzoek worden twee diplomacohorten voortgezet onderwijs (2007 en 2009) gevolgd in de doorstroom naar een vervolgstudie of werk. In 2010 heeft voor het diplomacohort 2009 de eerste meting plaatsgevonden, voor diplomacohort 2007 ging het om de vervolgmeting. In 2008 hebben deelgenomen en in 2010 hebben studenten deelgenomen. Het kwantitatieve onderzoek is in 2010 aangevuld met kwalitatieve interviews met studenten en medewerkers van één hogeschool en één universiteit. Hoeveel studenten met een functiebeperking zijn er en welke ontwikkelingen hebben zich in de afgelopen jaren voorgedaan? Voor de beantwoording van de eerste onderzoeksvraag is gebruik gemaakt van verschillende databronnen 3. Vanwege de grote diversiteit aan vraagformuleringen in deze onderzoeken is het aantal studenten met een functiebeperking niet eenduidig vast te stellen. Op basis van het beschikbare materiaal is een schatting gemaakt. Hieruit wordt geconcludeerd dat tussen de 12,1 procent en 19,3 procent van de ruim studenten in het hoger onderwijs kampt met een handicap of functiebeperking. Het aandeel studenten dat als gevolg hiervan belemmeringen ondervindt in de studie ligt naar schatting tussen 6,6 en 10,4 procent. Omdat niet in alle onderzoeken is gevraagd naar de mate van belemmering, presenteren wij een derde schatting. Daaruit blijkt dat, er van uitgaande dat ongeveer 70 procent van de beperkte studenten ook daadwerkelijk tijdens de studie belemmerd wordt, het aandeel studenten met een functiebeperking dat hierdoor belemmerd wordt tijdens de studie tussen 8,5 en 13,5 procent ligt. De meest voorkomend functiebeperking is dyslexie (tussen 4,7 en 5,6% van de studenten) en ADHD (tussen 3,0 en 4,8% van de studenten) 3 Studentenmonitor Hoger Onderwijs, Startmonitor Hoger Onderwijs, Nationale Studentenenquête en onderzoek Verwey Jonker (2001 en 2005). v

7 Hoe verloopt de opstap van het voortgezet naar het hoger onderwijs? De tevredenheid over de geboden hulp in de vooropleiding (de bovenbouw van havo of vwo en het mbo) is over het algemeen hoog. De meeste leerlingen met een functiebeperking vinden dat zij even goed in staat waren de schoolopleiding af te ronden als hun medeleerlingen. Studenten met een functiebeperking schatten hun kansen op succes in de maatschappij op allerlei gebieden (sociale deelname, onderwijs, arbeidsmarkt) hoog in. Studenten zonder functiebeperking geven vaker dan studenten met een functiebeperking aan dat ze veel advies hebben gehad over de overstap naar het vervolgonderwijs. Dat studenten met een functiebeperking minder vaak ervaren dat ze veel advies krijgen, kan erop duiden dat minder dan bij de andere studenten aan hun behoefte aan advies wordt tegemoet gekomen. Een groot deel van de respondenten met en zonder functiebeperking dat nog niet is gaan studeren ten tijde van de meting, zal dat wel alsnog gaan doen. Veel van de mbo4/havo/vwo-gediplomeerden geven aan dat ze eerst een jaar wat anders wilden gaan doen. Gediplomeerden met een functiebeperking stromen in dit onderzoek minder snel door naar het hoger onderwijs dan andere studenten. Leerlingen met een functiebeperking verschillen wat betreft de redenen om niet te gaan studeren niet noemenswaardig van andere leerlingen. Wat volgens de leerlingen hen goed zou helpen om te gaan studeren in het hoger onderwijs, ligt op het vlak van studiekeuze: hulp bij de keuze voor een opleiding en goede informatie over studeren. Wat bieden de instellingen in het hoger onderwijs aan ondersteuning voor studenten met een functiebeperking? Aan de start van de studie nemen studenten met een functiebeperking vaak zelf het initiatief tot contact met de instelling, maar lang niet alle studenten zoeken contact of stellen de instelling op de hoogte van hun beperking. De belangrijkste reden daarvoor is dat ze vinden dat ze geen hulp of begeleiding nodig hebben. Bij de start van de studie heeft bijna de helft van de studenten met een functiebeperking een gesprek gehad over hulp en begeleiding. Voorafgaand aan de studie lijken de voorzieningen voor studenten met een functiebeperking nauwelijks een rol te spelen bij de keuze voor de instelling. De studenten zijn over het algemeen redelijk positief over de voorlichting over studeren met een beperking. In het wo zijn de studenten met een functiebeperking positiever over de voorlichting dan in het hbo. De eerstejaars van het diplomacohort 2009 zijn iets positiever over de voorlichting dan de eerstejaars van het diplomacohort Ofschoon de meerderheid van de studenten positief is over de voorlichting, vindt tegelijkertijd een groot deel van de studenten dat de instellingen niet veel moeite doen om hen voor te lichten over het studeren met een beperking. Wat betreft het aanbod van voorzieningen worden bijzondere tentamenvoorzieningen en persoonlijke begeleiding over het algemeen voldoende aangeboden. Deze voorzieningen worden daarbij door de studenten positief gewaardeerd en als nuttig ervaren. De voorzieningen waar nog meer behoefte aan is, zijn de opgeknipte stages, persoonlijke tijd- en examenschema s, colleges beluisteren via websites, individuele studieruimtes en een andere inhoud van sommige curriculumonderdelen. vi

8 Studenten zijn doorgaans niet te spreken over de kwaliteit of het nut van begeleiding bij dyslexie, bemiddeling voor een stageplek en hulp van de medewerkers van de instelling bij het maken van opdrachten. Studenten geven aan dat de aanpassingen die speciaal voor hen worden gedaan aan de inhoud van het programma (zowel in het curriculum als bij tentamens) en de persoonlijke tijdschema s (zowel in het curriculum als bij tentamens) het beste helpen bij het opheffen van belemmeringen bij het studeren. In 2010 zijn de studenten die ook in 2008 werden ondervraagd iets negatiever over de deskundigheid van de mensen die hen begeleiden 4. Er is een aantal aanbevelingen geformuleerd dat zich richt op de instellingen. Omdat deze aanbevelingen deels zijn gebaseerd op het kwalitatieve onderzoeksdeel (gesprekken met medewerkers en studenten bij twee instellingen) zijn ze mogelijk niet op alle instellingen in het hoger onderwijs van toepassing. Welke oorzaken zijn er aanwijsbaar voor studievertraging en uitval van studenten met een functiebeperking? Hoewel studenten met een functiebeperking meer tijd aan (zelf)studie besteden en minder tijd aan betaalde arbeid, is hun studievoortgang trager en behalen zij iets minder studiepunten. Daarnaast blijkt dat studenten met een functiebeperking, vergeleken met overige studenten, zichzelf minder kans geven om hun studie succesvol af te ronden. Het gaat hierbij met name om studenten die de functiebeperking in hun studie als belemmerend ervaren. Eerstejaarsstudenten met een functiebeperking of gezondheidsklacht verlaten hun opleiding vaker voortijdig dan andere eerstejaarsstudenten. Daarnaast komt deze groep relatief vaak voor in de groep langstudeerders. Het onderzoek toont aan dat studenten trager gaan studeren naarmate zij meer belemmerd worden door hun functiebeperking. Voor studievoortgang en -vertraging is niet aangetoond dat allochtone studenten met een functiebeperking een specifieke risicogroep vormen. Allochtone studenten die expliciet belemmeringen ervaren in het onderwijs zijn dit daarentegen wel. De meest genoemde oorzaken van vertraging en uitval van studenten met een functiebeperking hebben te maken met voorzieningen en docenten. Studenten die belemmeringen ervaren noemen vaker de voorlichting over voorzieningen, het gebrek aan aanpassingen in het onderwijs en de kennis van docenten over de functiebeperking. De belangrijkste reden voor het staken van hun studie verschilt niet veel voor studenten met en zonder functiebeperkingen: een verkeerde studiekeuze staat boven aan. Uitvallers met een functiebeperking vinden vaker dat hun opleiding (zeer) veel hulp heeft geboden bij het nemen van de beslissing om al dan niet te stoppen. Manieren om studieuitval te voorkomen zijn volgens studenten onder andere betere voorlichting vooraf, een betere introductie in de studie, meer studiebegeleiding en een beter rooster/programmering. Bij studenten met een functiebeperking spelen daarnaast meer/betere voorzieningen en soms aanpassing in het curriculum een rol. Er zijn opleidingsfacetten waar studenten met een functiebeperking minder tevreden over zijn dan andere studenten. Het gaat dan met name over studielast, studieroosters en informatievoorziening. 4 Vraagstelling is in 2010 minimaal gewijzigd. vii

9

10 Inhoud Voorwoord Samenvatting iii v 1 Inleiding 11 2 Onderzoeksopzet Onderzoeksopzet Enquêtes onder studenten Casestudies Analyse en rapportage 19 3 Omvang en kenmerken van de populatie Inleiding Databronnen Het aantal studenten met een functiebeperking Advies ten aanzien van de vraagstelling Omvang en aard van de functiebeperking Functiebeperkingen naar achtergrondkenmerken Samenvatting en conclusies 35 4 Opstap naar het hoger onderwijs Inleiding Situatie in de bovenbouw van vooropleiding Instroom in het hoger onderwijs Samenvatting en conclusies 58 5 Voorzieningen Inleiding Voorlichting en intake Voorlichting Intake Maatregelen en voorzieningen Contact met medewerkers en studenten binnen onderwijsinstelling Gebruik voorzieningen binnen onderwijsinstelling Extra maanden studiefinanciering Gebruik voorzieningen buiten de onderwijsinstelling Wenselijkheid, noodzaak, aanbod, gebruik, beoordeling en effect van maatregelen en voorzieningen Deskundigheid van medewerkers Samenvatting en conclusies 84 9

11 6 Studievoortgang, studiesucces en studieuitval Inleiding Studievoortgang en tijdbesteding Studievoortgang Tijdbesteding Studiegedrag en verwacht studiesucces Studiegedrag Verwacht studiesucces Studieprestaties Studievoortgang verklaard Studievertraging en studieuitval Studievertraging Studieuitval Langstudeerders Tevredenheid over de opleiding Samenvatting en conclusies Beleid en praktijk in instellingen Inleiding Zorg voor kwaliteit De omgang met wet- en regelgeving De praktijk Leerroutes van medewerkers: deskundigheidsbevordering Samenvatting en conclusies Conclusies Bovenbouw van vooropleiding en instroom in het hoger onderwijs Omvang en kenmerken van de groep studenten met een functiebeperking Voorzieningen in het hoger onderwijs Omvang en oorzaken van vertraging en uitval Beleid en praktijk in instellingen (case-studies) Aangrijpingspunten voor beleid Maken ze meer mogelijk? 143 Bijlage 1: Leden begeleidingscommissie 145 Bijlage 2: Achtergrondinformatie bij de respons 147 Bijlage 3: Overzicht casestudies 149 Bijlage 4: Vragenlijst cohort Bijlage 5: Vragenlijst cohort Bijlage 6: Overzicht figuren en tabellen

12 1 Inleiding Het merendeel van de scholieren in het voortgezet onderwijs en studenten in Nederland leert en studeert zonder handicap of chronische ziekte. Uit onderzoek uitgevoerd in , waar deze studie een vervolg op is, bleek dat zestien procent van de eerstejaarsstudenten in het hoger onderwijs een functiebeperking heeft. De helft daarvan ondervindt naar eigen zeggen belemmeringen bij het volgen van onderwijs. Het betreft hier ongeveer vijftigduizend studenten aan Nederlandse universiteiten en hogescholen. Volgens dit onderzoek uit 2008 worden studenten met een functiebeperking belemmerd in de voortgang van hun studie, ondanks de aanwezigheid van een groot aantal generieke én specifieke voorzieningen voor deze groep studenten. De belemmeringen én voorzieningen voor het studeren met een functiebeperking variëren van betrekkelijk eenvoudig tot complex en diep ingrijpend, zowel voor de student als voor de onderwijsinstelling. Wat betreft voorzieningen gaat het bijvoorbeeld om wijzigingen in het studierooster, aanpassing van werkvormen en aanwezigheid van een breed scala aan hulpmiddelen. Maar het gaat ook om meer algemene voorzieningen van een instelling en van de voorzieningen die de diverse opleidingen studenten bieden. Denk bijvoorbeeld aan fysieke (gebouwen) en digitale (websites, digitale leermiddelen) toegankelijkheid, organisatie van studiekeuzegesprekken, voorlichting en informatievoorziening aan studenten, maar ook aan kennis van medewerkers over het studeren met een functiebeperking. De aanwezigheid van, de bekendheid met én het gebruik van die drie zijn bepaald niet identiek - de diverse voorzieningen zijn uiteindelijk bepalend voor de grip die een student met een functiebeperking heeft op (de voortgang van) zijn of haar studie. Het beleid van de landelijke overheid is er op gericht om de ondersteuning van studenten met een functiebeperking zo dicht mogelijk bij de student te organiseren, bij voorkeur op de instelling waar hij of zij studeert. Dit ligt ook in de lijn van de Wet gelijke behandeling op grond van handicap of chronische ziekte (Wbghcz) en de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek (Whw). De Wbghcz, van kracht sinds 1 december 2003, verbiedt instellingen in het onderwijs om onderscheid te maken bij het verlenen van toegang tot het onderwijs, het aanbieden van onderwijs, het afnemen van toetsen en het examineren. Instellingen moeten ook op verzoek van een student die aanpassingen realiseren waardoor de student voort kan met de studie. Hier is wel een grens aan. De Wbghcz legt vast dat een doeltreffende voorziening voor de individuele student geen onevenredige belasting voor de instelling mag vormen. 5 S. Severiens, Rezai, S., Wolff, R., Koning, J. de, Gravensteijn, J., Tanis, O & Beretty, T. (2009), Studeren met een functiebeperking. Resultaten van een onderzoek onder eerstejaars studenten, Den Haag: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. 11

13 De Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek (Whw) legt ondermeer vast dat er op de instelling voorzieningen dienen te zijn voor financiële ondersteuning van studenten met een lichamelijke, zintuiglijke of andere functiebeperking. Tevens zijn de instellingen volgens de Whw verplicht om in de onderwijs- en examenregeling (OER) te regelen hoe studenten met een functiebeperking redelijkerwijs in de gelegenheid worden gesteld om tentamens af te leggen. Sinds juni 2010 is in de accreditatiebepalingen van de Whw opgenomen dat er bij de accreditatie gekeken wordt naar de voorzieningen voor studenten met een beperking. De Wet op de studiefinanciering (WSF2000) biedt extra voorzieningen voor studenten die vertraging oplopen als gevolg van hun functiebeperking 6. Student en instelling kunnen op grond van de WGBHcz zowel individueel als gezamenlijk een oordeel van de onafhankelijke Commissie Gelijke Behandeling vragen 7. Uit onderzoek naar functiebeperkingen in het hoger onderwijs, dat in Nederland na 2001 een aanzienlijke vlucht heeft genomen, is het nodige bekend over de aard van de belemmeringen die de student met een functiebeperking in het onderwijs ondervindt. Daarnaast heeft het Ministerie van OCW extra middelen voor universiteiten, hogescholen en de Stichting Handicap en Studie beschikbaar gesteld om het studeren met een functiebeperking beter te faciliteren. De Inspectie van het Onderwijs heeft in 2010 vastgesteld dat de aandacht voor studenten met een functiebeperking bij veel instellingen in het hoger onderwijs is toegenomen en heeft de indruk dat de extra middelen hieraan een bijdrage hebben geleverd 8. Verreweg de meeste instellingen kennen anno 2010 een beleidsplan Studeren met een beperking (of vergelijkbare titel) en voeren die plannen ook geheel of gedeeltelijk uit. Over het algemeen hebben de beleidsplannen de ambitie om voor een instelling de volgende vragen te (kunnen) beantwoorden 9 : Hoe wordt voorlichting over studeren met een functiebeperking geregeld? Welke structurele voorzieningen (intake, begeleiding, aangepast onderwijs, tentamen- en examenvoorzieningen) zijn er? Hoe is de extra aandacht voor studenten met een functiebeperking geregeld? Hoe worden de (aanvraag- en toekennings)procedures rondom het gebruik van de voorzieningen vastgelegd voor docenten, medewerkers en studenten? Wie is bevoegd om onderdelen van het beleidsplan te (laten) uitvoeren? Is de verantwoordelijkheid binnen de instelling en binnen de opleidingen duidelijk belegd? Hoe wordt er geëvalueerd? Is bijvoorbeeld de studievoortgang van studenten met een functiebeperking goed in beeld? 6 Er is meer wetgeving relevant, bijvoorbeeld die uit Bouwbesluit over de fysieke toegankelijkheid van gebouwen. Ook het Internationaal Toegankelijkheidssymbool (ITS) legt normen vast die voor het studeren met een beperking van belang zijn. 7 Zie ook Wijngaart, M. van den (2007), De toegankelijkheid van het beroepsonderwijs voor gehandicapten en chronisch zieken: ITS Nijmegen. 8 Inspectie van het Onderwijs, Onbelemmerd studeren (2010), pag. 8, Niet alle instellingen beschikken over beleidsplannen. Zie: Inspectie van het Onderwijs, Onbelemmerd studeren (2010), pag. 34. Bij de in onze casestudies onderzochte universiteit en hogeschool waren beleidsplannen aanwezig. 12

14 Er bestaat nog veel verschil in aanbod en kwaliteit van de voorzieningen. Waar sommige opleidingen studenten met een functiebeperking goed ondersteunen, zijn er andere die van hun studenten met een functiebeperking erg veel inzet verwachten om zaken rond hun beperking te regelen 10. Een belangrijke recente impuls om het studeren met een functiebeperking beter te faciliteren is de verplichting, met ingang van 1 januari 2011, om ook in de NVAO-accreditatie van opleidingen de toegankelijkheid en studeerbaarheid voor studenten met een functiebeperking expliciet te beoordelen 11. Om de instellingen te ondersteunen bij hun beleid voor deze studenten is een referentiekader gepresenteerd door de commissie Maatstaf met zeven aandachtspunten voor beleid. Dit referentiekader is ontwikkeld door de Inspectie van het Onderwijs en nader uitgewerkt door de Commissie Maatstaf. De NVAO kan gebruik maken van dit kader bij de accreditatie van de opleidingen en de instellingsaudits. Wij bespreken dit referentiekader hierna in meer detail. Referentiekader studeren met een functiebeperking De Commissie Maatstaf, die in oktober 2009 door de minister van OCW is ingesteld, heeft eind maart 2010 advies uitgebracht. Dit advies gaat over wat de hoger onderwijsinstellingen zouden moeten doen om studenten met een functiebeperking te helpen en over de mate waarin de instellingen daar al aan voldoen. Daarnaast heeft de Commissie Maatstaf advies uitgebracht over toekomstig beleid. Het advies is door de staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in november 2010 naar de Tweede Kamer verzonden, voorzien van zijn beleidsreactie. Het referentiekader van het advies, in belangrijke mate gebaseerd op het onderzoek Onbelemmerd Studeren van de Inspectie van het Onderwijs, bevat zeven thema s: Informatievoorziening en voorlichting rond studeren met een beperking Fysieke toegankelijkheid voor studenten met een beperking Begeleiding van studenten Deskundigheid van medewerkers van de instellingen Leerroutes van studenten Toetsing en examinering Waarborgen voor kwaliteit en continuïteit Voor elk van de thema s geldt dat er voorwaarden en normen zijn gesteld waaraan de instellingen in het hoger onderwijs zouden moeten voldoen. Bij het eerste thema geldt bijvoorbeeld de norm dat de informatie over voorzieningen voor studenten met een functiebeperking duidelijk en toegankelijk is voor alle betrokkenen. Vervolgens is deze norm verder uitgewerkt in drie criteria, waarvan we er hier bij wijze van illustratie één noemen: de informatie wordt op uitnodigende wijze aangeboden, rekening houdend met de behoeften van de doelgroep(en) Inspectie van het Onderwijs (2010), Onbelemmerd studeren. Beleid en voorzieningen voor studenten met een functiebeperking in het hoger onderwijs: Inspectie van het Onderwijs, Utrecht. Pag Zie pdf 12 Inspectie van het Onderwijs (2010), p17. 13

15 En voor het laatste van de zeven hiervoor genoemde thema s geldt bijvoorbeeld: de instelling voert een beleid dat de kwaliteit en de continuïteit van de voorzieningen waarborgt. Deze norm kent een uitwerking met zes criteria, waarvan er één luidt: de deskundigheid van docenten en medewerkers ten aanzien van studenten met een functiebeperking wordt actief bevorderd. De Inspectie van het Onderwijs stelde voor het jaar 2009 vast dat geen van de beoordeelde instellingen voldeed aan alle voorwaarden 13. Er werd tevens waargenomen dat de instellingen die actief met de deels door het Ministerie van OCW gesubsidieerde plannen van aanpak in de weer waren gegaan iets beter presteerden dan de instellingen die geen subsidie hadden aangevraagd. Er werd overigens geen causaal verband gevonden tussen subsidie en prestaties, maar de betere prestaties lagen op het terrein van de informatievoorziening en de waarborgen voor kwaliteit en continuïteit. Voor de beoordeling door de Onderwijsinspectie werd van een aantal bronnen van onderzoek gebruik gemaakt. Er werden gesprekken gevoerd met en beleidsdocumenten bekeken van hogescholen en universiteiten. Tevens werden nadere analyses uitgevoerd op de enquêtes van de eerste meting van dit onderzoek Studeren met een functiebeperking, aangevuld met analyses op de Nationale Studentenenquête (NSE) Het hier voorliggende onderzoek gaat een stap verder en concentreert zich op het effect van de voorzieningen (het geheel van maatregelen, diensten en producten van een hogeschool of universiteit om het studeren met een functiebeperking te faciliteren) en op de omvang en oorzaken van (eventuele) vertraging en uitval in de eerste twee jaar van het hoger onderwijs. Daarbij is aangesloten bij de onderzoeksopzet die Risbo/SEOR hebben gehanteerd bij de eerste meting in 2008: dezelfde studenten die in 2008 zijn ondervraagd in hun eerste studiejaar, zijn in 2010 opnieuw benaderd voor een tweede meting. Hierbij is een vragenlijst gebruikt die een vergelijking tussen 2008 en 2010 mogelijk maakt (zie bijlage vier en vijf). Daarnaast is op verzoek van het Ministerie van OCW in de onderzoeksopzet aangesloten bij het internationaal vergelijkende onderzoek dat de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) uitvoert naar de wijze waarop voor studenten met een functiebeperking de overgang van het voortgezet onderwijs naar het hoger onderwijs verloopt. Over deze internationale vergelijking wordt naar verwachting in de loop van 2011 door de OESO gerapporteerd. In dit onderzoek staan vier hoofdvragen centraal. Deze zijn uitgewerkt in veertien deelvragen: 1. Hoeveel studenten met een functiebeperking zijn er en welke ontwikkelingen hebben zich in de afgelopen jaren voorgedaan? Deze vraag wordt in hoofdstuk 3 behandeld en kent de volgende deelvragen: Hoeveel studenten met een functiebeperking die daadwerkelijk hulp nodig hebben waren er in 2010 en welke kenmerken vertoont deze groep? Is deze groep gegroeid sinds de eerste meting van deze longitudinale studie in 2008? 13 Inspectie van het Onderwijs (2010), p5. 14

16 Hoe verhoudt het antwoord op deze vragen zich tot resultaten uit andere studies en hoe kunnen eventuele verschillen worden verklaard? 2. Hoe verloopt de opstap van het voortgezet naar het hoger onderwijs? Deze vraag staat centraal in hoofdstuk 4 en wordt besproken aan de hand van de deelvragen: Hoe verloopt de overgang van het voortgezet onderwijs naar het hoger onderwijs voor studenten met een functiebeperking? Wat zijn de redenen dat leerlingen met een functiebeperking niet gaan studeren? Zijn er aangrijpingspunten om de belemmeringen voor leerlingen met een functiebeperking om in het hoger onderwijs in te stromen, weg te nemen? 3. Wat bieden de instellingen in het hoger onderwijs aan ondersteuning voor studenten met een functiebeperking? Dit komt aan de orde in hoofdstuk 5 en 7 met als deelvragen: Hoe verloopt de voorlichting en de intake? Welke voorzieningen bieden de hoger onderwijsinstellingen volgens studenten met een functiebeperking aan (inventarisatie van de voorzieningen, algemeen en gekoppeld aan de functiebeperking) en hoe tevreden zijn studenten met deze voorzieningen? Is, volgens de ondervraagde studenten en medewerkers, de deskundigheid van instellingsmedewerkers op het terrein van studeren met een functiebeperking tussen 2008 en 2010 toegenomen? 4. Welke oorzaken zijn er aanwijsbaar voor studievertraging en uitval van studenten met een functiebeperking? Deze vraag wordt in hoofdstuk 6 en 7 behandeld met de volgende vijf deelvragen als handvat: Wat is de omvang van de studievoortgang/studievertraging en uitval van studenten met een functiebeperking in verhouding tot die van studenten zonder functiebeperking? Over welke facetten van de opleiding zijn studenten met een functiebeperking meer of minder tevreden dan studenten zonder functiebeperking? Wat zijn de oorzaken van studievoortgang/studievertraging en uitval van studenten met een functiebeperking? Zijn er aangrijpingspunten om vertraging en uitval van studenten met een functiebeperking terug te dringen en zo ja, waar liggen dan de beste kansen? Zijn er bijzondere risicogroepen? 15

17

18 2 Onderzoeksopzet 2.1 Onderzoeksopzet Enquêtes onder studenten Het onderzoek Studeren met een beperking volgt twee diplomacohorten voortgezet onderwijs (havo, vwo en mbo-4) in hun doorstroom naar een vervolgstudie of naar werk. Het gaat om het diplomacohort 2007 en het diplomacohort De studenten worden op twee momenten ondervraagd: in het eerste jaar na het behalen van hun eindexamen en twee jaar later voor een vervolgenquête. De eerste meting voor het diplomacohort 2007 heeft plaatsgevonden in De tweede meting voor het diplomacohort 2007 vond plaats in 2010 en bestaat uit studenten die aan de eerste meting in 2008 hebben deelgenomen en daarbij hebben aangegeven aan het vervolgonderzoek te willen meedoen 14. De eerste meting voor het diplomacohort 2009 heeft eveneens plaatsgevonden in De tweede meting voor het diplomacohort 2009 wordt uitgevoerd in Zie Tabel 2.1 voor een overzicht van de metingen. Tabel 2.1: Onderzoeksopzet: twee metingen voor de diplomacohorten 2007 en 2009 Diplomacohort Meting 2008 Meting 2010 Meting 2012 Diplomacohort 2007 T1 T2 Diplomacohort 2009 T1 T2 De respondenten voor de meting in 2010 (zowel T1 en T2) zijn op basis van vier bronnen geselecteerd en vervolgens uitgenodigd om aan het onderzoek mee te doen. Voor het diplomacohort 2009 zijn ruim geslaagde eindexamenkandidaten havo, vwo en mbo-4 aangeschreven via de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO). Deze groep is aangevuld met eerstejaarsstudenten met een functiebeperking uit het onderzoek Startmonitor en betreft studenten die in 2009 zijn gaan studeren. Deze Startmonitor volgt eerstejaarsstudenten gedurende het eerste jaar van hun studie om de oorzaken van studieuitval in kaart te brengen. Voor het diplomacohort 2007 zijn bijna respondenten uit de eerste meting van Risbo (in 2008) opnieuw aangeschreven. Deze respondenten hebben hiervoor in de eerste meting toestemming gegeven. De ruim studenten die de tweede vragenlijst ook hebben ingevuld vormen het panel. Deze steekproef is aangevuld met studenten uit een vierde bron, het Studentenpanel van ResearchNed 15. Ook hier betreft het studenten die in 2007 aan hun studie zijn begonnen. 14 Er zaten onvolkomenheden in het veldwerk van de eerste meting van dit onderzoek in Aan één van de universiteiten is bijvoorbeeld extra gerappelleerd onder studenten met een functiebeperking om de vragenlijst in te vullen. Beter was geweest om alle studenten hierop te attenderen. 15 Het Studentenpanel verzamelt online gegevens, ervaringen en meningen van studenten en vormt een landelijke representatieve afspiegeling van de studentenpopulatie. 17

19 Alle respondentgroepen van het vervolgonderzoek bestaan zowel uit studenten met een functiebeperking als uit studenten zonder functiebeperking, met uitzondering van de groep respondenten die via de Startmonitor is uitgenodigd. Deze groep bestaat volledig uit studenten met een functiebeperking. Tabel 2.2: Responspercentages per bronbestand in 2010 Diplomacohort Bron adresgegevens Uitnodigingen Niet bezorgd Respons (%) Diplomacohort 2009 DUO (brief) (24%) Diplomacohort 2009 Startmonitor ( ) (52%) Diplomacohort 2007 Risbo ( ) (46%) Diplomacohort 2007 Studentenpanel ( ) (70%) In 2010 zijn er ex-eindexamenkandidaten en studenten aangeschreven. Via DUO hebben personen gerespondeerd; via de Startmonitor hebben mensen gereageerd; via de adressen die we vanuit het Risbo/SEOR-bestand hebben aangeschreven, hebben personen gereageerd en via het Studentenpanel hebben personen deelgenomen (Tabel 2.2) Casestudies Uit eerder onderzoek 16 blijkt dat de ondersteuning van studenten met een functiebeperking in de praktijk een individueel traject is. Het kwantitatieve gedeelte van het onderzoek (de enquêtes) is daarom aangevuld met kwalitatieve interviews met studenten en medewerkers van onderwijsinstellingen. In bijlage 3 vindt u een overzicht van de gehouden interviews 17. Het doel van deze interviews is om inzicht te krijgen in de diverse oordelen over de wijze waarop studenten met een functiebeperking worden ondersteund door onderwijsinstellingen. Er was in deze casestudies sprake van twee categorieën studenten: a. Studenten die in 2010 nog steeds dezelfde opleiding volgen als waarmee zij in 2008 zijn begonnen. Deze groep bestaat uit negen studenten. Daarnaast zijn twee studieswitchers geïnterviewd die aan de onderzochte onderwijsinstellingen hebben gestudeerd. b. Studenten die zijn opgehouden (studiestakers), die van studie zijn veranderd (studieswitchers) of die zijn afgestudeerd (afgestudeerden). Deze groep bestaat uit acht studenten (inclusief twee studieswitchers van groep a). De interviews uit de eerste groep (a) zijn uitgevoerd bij één hogeschool en bij één universiteit. Rondom deze elf studenten met een functiebeperking (inclusief twee studieswitchers) zijn casestudies opgebouwd. Deze studenten zijn mondeling geïnterviewd met behulp van een lijst met (mogelijke) gespreksthema s. 16 Wijngaart, M. van den (2007), De toegankelijkheid van het beroepsonderwijs voor gehandicapten en chronisch zieken: ITS Nijmegen. 17 Er zijn geanonimiseerde rapportages van de casestudies beschikbaar per universiteit, hogeschool en de groep stakers/switchers/afgestudeerden. Twee studieswitchers zijn zowel in de verslaglegging van de universiteit of hogeschool als de rapportage over studiestakers, -switchers en afgestudeerden opgenomen, omdat zij aan één van de onderzochte onderwijsinstellingen hadden gestudeerd en voor de casestudies groep a) waren geselecteerd op basis van hun deelname aan de eerste meting in

20 Daarnaast is er, eveneens in de vorm van semigestructureerde mondelinge interviews, in totaal met 22 personen uit de omgeving van deze studenten (zoals docenten, studieloopbaanbegeleiders, studieadviseurs en decanen) gesproken. Gemiddeld bestond het bronnenmateriaal van een casus uit drie gesprekken (student en twee medewerkers van de instelling/opleiding). Acht van de voor deze casestudies geselecteerde studenten hebben dyslexie, drie hebben een chronische aandoening (zie ook bijlage 3). De beperking tot twee onderwijsinstellingen en de keuze voor voornamelijk dyslexie is gebaseerd op het feit dat er op deze wijze eerder verschillen tussen de opleidingen zijn bloot te leggen. De variatie aan opleidingen is dan ook groot: technische bedrijfskunde, audiologie, PABO, werktuigbouwkunde en pedagogiek bij de hogeschool en scheikunde, aardwetenschappen, culturele antropologie, politicologie, biomedische wetenschappen en Russisch bij de universiteit. In totaal zijn er in de eerste groep (a) 33 interviews afgenomen met studenten of medewerkers van de onderwijsinstellingen. De studenten zijn voornamelijk afkomstig uit de eerste meting van Risbo/SEOR. Uit dit bestand konden voor de gekozen universiteit echter niet genoeg studenten met dyslexie geselecteerd worden. Een studentendecaan van de betreffende universiteit heeft om die reden namens het ITS studenten met dyslexie aangeschreven met het verzoek om deel te nemen aan het onderzoek. De geselecteerde studenten werd gevraagd om namen door te geven van docenten, studieloopbaanbegeleiders, studieadviseurs of studentendecanen waar zij mee te maken hebben (gehad). Deze personen zijn vervolgens benaderd voor een interview. De namen van de geïnterviewde studenten zijn bij de medewerkers van de onderwijsinstelling niet bekend gemaakt. Daarnaast zijn vijf op centraal niveau werkende medewerkers van de hogeschool of universiteit geïnterviewd. Zij werden rechtstreeks door het ITS benaderd en verleenden allemaal hun medewerking. In de tweede groep (b) zijn acht studenten vertegenwoordigd. Het gaat hier om een gevarieerde groep (zie ook bijlage 3): twee studiestakers (één met dyslexie, dyscalculie en ADHD, de ander met MS), drie studieswitchers (één met hersenbeschadiging, één met dyslexie, ADHD en motorische stoornis en één met psychische belemmering en hemiplegie) en drie afgestudeerden (één spastisch, één hartafwijking, één reuma). De interviews in deze groep (b) vonden eveneens plaats aan de hand van een lijst met gespreksthema s, die in het geval van deze personen uiteraard deels andere thema s bevatten. Deze tweede groep van acht studenten is gevarieerd samengesteld en afkomstig uit het diplomacohort 2007 (2), het diplomacohort 2009 (1), een specifieke mailing van de universiteit uit de casestudie (1) en een speciale oproep op de website drive-netwerk.nl, een website die veel bezocht wordt door werkenden met een functiebeperking. Het overgrote deel van de gesprekken in beide groepen (a en b) vond face-to-face plaats. Enkele interviews zijn, meestal op verzoek van de student of medewerker, telefonisch afgenomen. 2.2 Analyse en rapportage Voor de overzichtelijkheid zijn de vier hoofdvragen zo veel mogelijk verdeeld over de hoofdstukken drie tot en met zes. In hoofdstuk 7, waarin het beleid en de praktijk van de instellingen op basis van de kwalitatieve casestudies wordt besproken, wordt ook aandacht besteed aan de derde en vierde hoofdvraag die gaan over het gebruik van voorzieningen en de studievoortgang. 19

Maken ze meer mogelijk?

Maken ze meer mogelijk? Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Beleidsgerichte studies 139 Hoger onderwijs en Wetenschappelijk onderzoek Maken ze meer mogelijk? Studeren met een functiebeperking 2010 Vervolgmeting Hanneke

Nadere informatie

Studeren met een functiebeperking

Studeren met een functiebeperking Studeren met een functiebeperking 15 oktober 2013 Directie Hoger onderwijs en studiefinanciering Ministerie van OCW Anja van den Broek, Marjolein Muskens & Jeroen Winkels Meerjarig onderzoek 2008-2012

Nadere informatie

Studeren met een functiebeperking

Studeren met een functiebeperking Studeren met een functiebeperking 1. Vooraf De Inspectie van het Onderwijs en het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap hebben in de afgelopen jaren onderzoek gedaan naar de toegankelijkheid

Nadere informatie

Studeren met een functiebeperking

Studeren met een functiebeperking CIJFERS Studeren met een functiebeperking Gebaseerd op het onderzoek Studeren met een functiebeperking 2012 door ResearchNed/ITS in opdracht van het Ministerie van OCW. 1 De 10 meest voorkomende functiebeperkingen

Nadere informatie

Studeren met een functiebeperking 2012

Studeren met een functiebeperking 2012 Studeren met een functiebeperking 2012 De relatie tussen studievoortgang, studieuitval en het gebruik van voorzieningen. Eindmeting onderzoek Studeren met een functiebeperking Onderzoek in opdracht van

Nadere informatie

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten Generaal Postbus EA Den Haag

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten Generaal Postbus EA Den Haag a 1 > Retouradres Postbus 16375 2500 BJ Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag Rijnstraat 50 Den Haag Postbus 16375 2500 BJ Den Haag www.minocw.nl

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2010 2011 29 355 Gelijke behandeling voor mensen met een handicap of een chronische ziekte Nr. 47 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN ONDERWIJS, CULTUUR EN

Nadere informatie

Adviezen voor studiekiezers op basis van de Startmonitor

Adviezen voor studiekiezers op basis van de Startmonitor Adviezen voor studiekiezers op basis van de Startmonitor Conclusies en aanbevelingen op basis van jaarlijks onderzoek naar studiekeuze en studiesucces Jules Warps ResearchNed mei 2012 2012 ResearchNed

Nadere informatie

EFFECTEN VAN DE WEEKEND- SCHOOL VAN STICHTING WITTE TULP. - eindrapport - dr. Marga de Weerd. Amsterdam, november 2009

EFFECTEN VAN DE WEEKEND- SCHOOL VAN STICHTING WITTE TULP. - eindrapport - dr. Marga de Weerd. Amsterdam, november 2009 EFFECTEN VAN DE WEEKEND- SCHOOL VAN STICHTING WITTE TULP - eindrapport - dr. Marga de Weerd Amsterdam, november 2009 Regioplan Beleidsonderzoek Nieuwezijds Voorburgwal 35 1012 RD Amsterdam Tel.: +31 (0)20-5315315

Nadere informatie

Betekenis geven aan data. expertworkshop

Betekenis geven aan data. expertworkshop Betekenis geven aan data expertworkshop , Wie staat er voor u? Judith Jansen Beleidsadviseur handicap + studie judith.jansen@handicap-studie.nl 06-54675612 , Wat komt er aan bod? Effect cijfers voor handicap

Nadere informatie

Studeren met een handicap in 2005

Studeren met een handicap in 2005 Verwey-Jonker Instituut Drs. Esther Plemper Studeren met een handicap in 2005 Belemmeringen van studenten met een lichamelijke beperking, psychische klachten of dyslexie in het hoger onderwijs SAMENVATTING

Nadere informatie

PROTOCOL STUDEREN MET EEN FUNCTIEBEPERKING AAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

PROTOCOL STUDEREN MET EEN FUNCTIEBEPERKING AAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN PROTOCOL STUDEREN MET EEN FUNCTIEBEPERKING AAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN Preambule Dit protocol is bedoeld om duidelijkheid te bieden over de mogelijkheden van het studeren met een functiebeperking binnen

Nadere informatie

Instroom en studiekeuze

Instroom en studiekeuze Studeren met een functiebeperking Instroom en studiekeuze December 2012 Expertisecentrum handicap + studie Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 1 1. Inleiding... 2 2. Cijfers... 3 2.1. Uitval... 3 2.2. Aanvraag

Nadere informatie

ANALYSE PATIËNTERVARINGEN ELZ HAAKSBERGEN

ANALYSE PATIËNTERVARINGEN ELZ HAAKSBERGEN ANALYSE PATIËNTERVARINGEN ELZ HAAKSBERGEN Dr. C.P. van Linschoten Drs. P. Moorer Definitieve versie 27 oktober 2014 ARGO BV Inhoudsopgave 1. INLEIDING EN VRAAGSTELLING... 3 1.1 Inleiding... 3 1.2 Vraagstelling...

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2010 2011 32 463 Besluit tot wijziging van het Besluit staatsexamens vwo-havo-mavo 2000 en het Eindexamenbesluit v.w.o.-h.a.v.o.-m.a.v.o.-v.b.o. in verband

Nadere informatie

Gap Year onderzoek. 1. Uitkomsten Jongeren

Gap Year onderzoek. 1. Uitkomsten Jongeren Samenvatting Gap Year onderzoek Mei 2012 Gap Year onderzoek In april 2012 hebben het Europees Platform en de Nuffic onderzoek gedaan naar de toekomstplannen van leerlingen na hun eindexamen. De focus van

Nadere informatie

Onbelemmerd studeren. Beleid en voorzieningen voor studenten met een functiebeperking in het hoger onderwijs. Inspectie van het Onderwijs

Onbelemmerd studeren. Beleid en voorzieningen voor studenten met een functiebeperking in het hoger onderwijs. Inspectie van het Onderwijs Onbelemmerd studeren Beleid en voorzieningen voor studenten met een functiebeperking in het hoger onderwijs Inspectie van het Onderwijs Inhoudsopgave Samenvatting 1 Inleiding 11 1.1 Context van het onderzoek

Nadere informatie

Bindend studieadvies. Een onderzoek naar de meningen en ervaringen van eerstejaars bachelorstudenten aan de Universiteit Utrecht

Bindend studieadvies. Een onderzoek naar de meningen en ervaringen van eerstejaars bachelorstudenten aan de Universiteit Utrecht Bindend studieadvies Een onderzoek naar de meningen en ervaringen van eerstejaars bachelorstudenten aan de Universiteit Utrecht Stichting Onderwijs Evaluatie Rapport Utrecht, juli 2007 1 2 Bindend studieadvies

Nadere informatie

Veranderen van opleiding

Veranderen van opleiding Totale switch na stijging weer op 20 procent... 3 Switchers pabo oorzaak stijging in 2012 en 2013... 4 Meer switch van mbo ers in sector Onderwijs in 2013... 5 Bij tweedegraads lerarenopleidingen meer

Nadere informatie

Onbelemmerd studeren. Beleid en voorzieningen voor studenten met een functiebeperking in het hoger onderwijs

Onbelemmerd studeren. Beleid en voorzieningen voor studenten met een functiebeperking in het hoger onderwijs Onbelemmerd studeren Beleid en voorzieningen voor studenten met een functiebeperking in het hoger onderwijs Utrecht, januari 2010 Rapport Onbelemmerd studeren. 2 Voorwoord Het onderwerp studeren met een

Nadere informatie

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal. Postbus EA..DEN HAAG

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal. Postbus EA..DEN HAAG >Retouradres Postbus 16375 2500 BJ Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA..DEN HAAG Hoger Onderwijs en Studiefinanciering Rijnstraat 50 Den Haag Postbus 16375

Nadere informatie

Monitor beleidsmaatregelen Anja van den Broek Jessica Nooij

Monitor beleidsmaatregelen Anja van den Broek Jessica Nooij Monitor beleidsmaatregelen 2015 Anja van den Broek Jessica Nooij Maatregelen, vraagstelling en data Beleidsmaatregelen Invoering studievoorschot (2015) Wet Kwaliteit in verscheidenheid (loting, toelating

Nadere informatie

Studievoortgang en studiesucces in het wo

Studievoortgang en studiesucces in het wo Evidence-based verbeteren Studievoortgang en studiesucces in het wo VSNU Conferentie Studiesucces, 13 juni 2012 Studentenmonitor Toegankelijkheid Determinanten van studiegedrag Studiekeuze Determinanten

Nadere informatie

Monitor beleidsmaatregelen 2014. Anja van den Broek

Monitor beleidsmaatregelen 2014. Anja van den Broek Monitor beleidsmaatregelen 2014 Anja van den Broek Maatregelen, vraagstelling en data Beleidsmaatregelen Collegegeldsystematiek tweede studies uit de Wet Versterking besturing inclusief uitzonderingen

Nadere informatie

Expertisecentrum handicap + studie ondersteunt hogescholen en universiteiten bij het toegankelijk maken van onderwijs voor studenten met een

Expertisecentrum handicap + studie ondersteunt hogescholen en universiteiten bij het toegankelijk maken van onderwijs voor studenten met een Expertisecentrum handicap + studie ondersteunt hogescholen en universiteiten bij het toegankelijk maken van onderwijs voor studenten met een functiebeperking. In deze folder leest u wat Expertisecentrum

Nadere informatie

Studeren met een handicap

Studeren met een handicap Norbert Broenink Klaas Gorter Studeren met een handicap Belemmeringen die studenten met een lichamelijke beperking, psychische klachten of dyslexie in het hoger onderwijs ondervinden Onderzoek uitgevoerd

Nadere informatie

Management summary Flitspeiling: vervroegde aanmelddatum, studiekeuzecheck en doorstroming.

Management summary Flitspeiling: vervroegde aanmelddatum, studiekeuzecheck en doorstroming. Management summary Flitspeiling: vervroegde aanmelddatum, studiekeuzecheck en doorstroming. Tussen 16 december 2013 en 1 januari 2014 heeft GfK voor het ministerie van OCW een flitspeiling uitgevoerd gericht

Nadere informatie

Openingstijden Stadswinkels 2008

Openingstijden Stadswinkels 2008 Openingstijden Stadswinkels 2008 Openingstijden Stadswinkels 2008 René van Duin & Maaike Dujardin Centrum voor Onderzoek en Statistiek (COS) december 2008 In opdracht van Publiekszaken afdeling Beleid

Nadere informatie

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG.. Datum 25 oktober 2018 Profileringsfonds hoger onderwijs

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG.. Datum 25 oktober 2018 Profileringsfonds hoger onderwijs >Retouradres Postbus 16375 2500 BJ Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG.. Hoger Onderwijs en Studiefinanciering Rijnstraat 50 Den Haag Postbus 16375

Nadere informatie

Evaluatie Back to Basics: De Nieuwe Koers

Evaluatie Back to Basics: De Nieuwe Koers Evaluatie Back to Basics: De Nieuwe Koers nderzoek uitgevoerd in opdracht van: Gemeente Goirle DIMENSUS beleidsonderzoek April 2012 Projectnummer 488 Het onderzoek De gemeente Goirle is eind april 2010

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2014 2015 24 724 Studiefinanciering Nr. 139 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ONDERWIJS, CULTUUR EN WETENSCHAP Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Nadere informatie

Feiten en cijfers. Studenttevredenheids onderzoek juni 2008

Feiten en cijfers. Studenttevredenheids onderzoek juni 2008 Feiten en cijfers Studenttevredenheids onderzoek 2008 juni 2008 Feiten en cijfers 2 Studenttevreden heids - onderzoek 2008 Inleiding In maart 2008 hebben 27 hogescholen dezelfde vragenlijst voorgelegd

Nadere informatie

Studeren met een functiebeperking

Studeren met een functiebeperking Studeren met een functiebeperking NHL Hogeschool. Vergroot je perspectief. Haal het beste uit jezelf! NHL Hogeschool helpt studenten om hun talenten te ontdekken en ontwikkelen. Dat op zich is al een uitdaging,

Nadere informatie

Welkom. Wat komt er terecht van de aanbevelingen (inmiddels accreditatie-eisen) van de Commissie Maatstaf? Nationale Dyslexie Conferentie 2013

Welkom. Wat komt er terecht van de aanbevelingen (inmiddels accreditatie-eisen) van de Commissie Maatstaf? Nationale Dyslexie Conferentie 2013 Welkom Wat komt er terecht van de aanbevelingen (inmiddels accreditatie-eisen) van de Commissie Maatstaf? Nationale Dyslexie Conferentie 2013 Expertisecentrum handicap + studie Lex Jansen www.handicap-studie.nl

Nadere informatie

Planmatig werken aan de toegankelijkheid van toetsing en examinering

Planmatig werken aan de toegankelijkheid van toetsing en examinering Planmatig werken aan de toegankelijkheid van toetsing en examinering Hoger onderwijsinstellingen beschikken over adequaat beleid om de visie op de kwaliteit van het onderwijs te realiseren. Onderdeel van

Nadere informatie

Inclusief en toegankelijk onderwijs voor studenten met een functiebeperking

Inclusief en toegankelijk onderwijs voor studenten met een functiebeperking Inclusief en toegankelijk onderwijs voor studenten met een functiebeperking SOP 2-daagse Diversiteit en inclusiviteit in het hoger onderwijs, 30 juni 2017 Even voorstellen Expertisecentrum handicap + studie

Nadere informatie

5. Onderwijs en schoolkleur

5. Onderwijs en schoolkleur 5. Onderwijs en schoolkleur Niet-westerse allochtonen verlaten het Nederlandse onderwijssysteem gemiddeld met een lager onderwijsniveau dan autochtone leerlingen. Al in het basisonderwijs lopen allochtone

Nadere informatie

Gebruik en invloed Studie in Cijfers Eindrapportage op basis van Startmonitor t/m

Gebruik en invloed Studie in Cijfers Eindrapportage op basis van Startmonitor t/m Gebruik en invloed Studie in Cijfers Eindrapportage op basis van Startmonitor 2013-2014 t/m 2015-2016 Onderzoek in opdracht van Ministerie van OCW Jules Warps ResearchNed februari 2017 2017 ResearchNed

Nadere informatie

Presentatie onderzoeksverslag Plaatje 1 Welkom bij mijn presentatie. Mijn naam is Monica Heikoop en ik ben docent aan de opleiding Communicatie van

Presentatie onderzoeksverslag Plaatje 1 Welkom bij mijn presentatie. Mijn naam is Monica Heikoop en ik ben docent aan de opleiding Communicatie van Presentatie onderzoeksverslag Plaatje 1 Welkom bij mijn presentatie. Mijn naam is Monica Heikoop en ik ben docent aan de opleiding Communicatie van de Hogeschool Rotterdam. Mijn presentatie is opgebouwd

Nadere informatie

Monitor Haagse Lerarenbeurs. peildatum januari 2015

Monitor Haagse Lerarenbeurs. peildatum januari 2015 Monitor Haagse Lerarenbeurs peildatum januari 2015 Den Haag, april 2015 1 Introductie In december 2011 deed De Rode Loper onderzoek naar het percentage onbevoegd gegeven lessen in de Haagse regio. 1 Uit

Nadere informatie

Stromen door het onderwijs

Stromen door het onderwijs Stromen door het onderwijs Vanuit het derde leerjaar van het vo 2003/2004 Erik Fleur DUO/IP Juni 2013 1. Inleiding In schooljaar 2003/2004 zaten bijna 200 duizend leerlingen in het derde leerjaar van het

Nadere informatie

Studiekeuze, entree en studiesucces in het hoger onderwijs

Studiekeuze, entree en studiesucces in het hoger onderwijs Studiekeuze, entree en studiesucces in het hoger onderwijs Een selectie van resultaten uit de Startmonitor 15 oktober 2010 SURF Academy: Masterclass studiekeuzegesprekken Jules Warps, ResearchNed De Startmonitor:

Nadere informatie

Studeren met een functiebeperking

Studeren met een functiebeperking Studeren met een functiebeperking Een student met dyslexie of autisme?! Wat betekent dat voor mij als docent? RU Onderwijsdag 2013 WELKOM! 1 Kennismaking Hanke van Buren Judith Jansen André Baars Jeroen

Nadere informatie

Onderzoek studie uitval HBO studenten Het belang van een goede studiekeuze. oktober 2011

Onderzoek studie uitval HBO studenten Het belang van een goede studiekeuze. oktober 2011 Onderzoek studie uitval HBO studenten Het belang van een goede studiekeuze oktober 2011 Hoog percentage studie uitvallers Uit cijfers van de HBO-raad blijkt dat gemiddeld 15,8% van de HBO studenten afvalt

Nadere informatie

Bijlagen. Tevredenheid van potentiële werknemers

Bijlagen. Tevredenheid van potentiële werknemers Bijlagen Tevredenheid van potentiële werknemers Evaluatie Pastiel Bijlagen Tevredenheid van potentiële werknemers Pastiel Drs. Jan Dirk Gardenier MBA Erik Geerlink, MSc Lotte Piekema, MSc Februari 2014

Nadere informatie

Regelgeving studeren met een beperking in het Hoger Onderwijs

Regelgeving studeren met een beperking in het Hoger Onderwijs Regelgeving studeren met een beperking in het Hoger Onderwijs Bronnen: Nel Hofmeester Ontwikkel je eigen leerstijl bijeenkomst 4 Expertisecentrum handicap + studie Regeringsbeleid leren/studeren met een

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2018 2019 31 288 Hoger Onderwijs-, Onderzoek- en Wetenschapsbeleid Nr. 665 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ONDERWIJS, CULTUUR EN WETENSCHAP Aan de Voorzitter van

Nadere informatie

Planmatig werken aan de toegankelijkheid van toetsing en examinering

Planmatig werken aan de toegankelijkheid van toetsing en examinering Planmatig werken aan de toegankelijkheid van toetsing en examinering Hoger onderwijsinstellingen beschikken over adequaat beleid om de visie op de kwaliteit van het onderwijs te realiseren. Onderdeel van

Nadere informatie

Opzet en uitvoering onderzoek 'Motie Straus'

Opzet en uitvoering onderzoek 'Motie Straus' Opzet en uitvoering onderzoek 'Motie Straus' Aansluiting mbo-opleidingen op de arbeidsmarkt gev16-0731mr/bes_alg 1 1. Inleiding Aanleiding en achtergrond onderzoek Op 14 oktober 2015 heeft Tweede Kamerlid

Nadere informatie

TEVREDEN WERKEN IN HET PRIMAIR ONDERWIJS. Onderzoek naar de tevredenheid en werkbeleving van personeel in het primair onderwijs.

TEVREDEN WERKEN IN HET PRIMAIR ONDERWIJS. Onderzoek naar de tevredenheid en werkbeleving van personeel in het primair onderwijs. ARBEIDSMARKTPLATFORM PO. Van en voor werkgevers en werknemers TEVREDEN WERKEN IN HET PRIMAIR ONDERWIJS Onderzoek naar de tevredenheid en werkbeleving van personeel in het primair onderwijs april 2016 1

Nadere informatie

Memo. Datum: 19 oktober 2015 Onderwerp: Enquête Studieadvies

Memo. Datum: 19 oktober 2015 Onderwerp: Enquête Studieadvies Memo Datum: 19 oktober 2015 Onderwerp: Enquête Studieadvies Inhoud Hoofdstuk 1: Introductie... 1 Hoofdstuk 2: Algemene uitkomsten... 1 2.1 De weg naar de studieadviseur... 1 2.2 Hulpvraag... 2 2.3 Waardering

Nadere informatie

Werkdruk in het onderwijs

Werkdruk in het onderwijs Rapportage Werkdruk in het primair en voortgezet onderwijs DUO ONDERWIJSONDERZOEK drs. Vincent van Grinsven dr. Eric Elphick drs. Liesbeth van der Woud Maart 2012 tel: 030-2631080 fax: 030-2616944 email:

Nadere informatie

Tevredenheid over start en ontwikkeling op de arbeidsmarkt

Tevredenheid over start en ontwikkeling op de arbeidsmarkt Tevredenheid over start en ontwikkeling op de arbeidsmarkt Hbo ers uit sector Onderwijs vaker tevreden... 2 Tweedegraads lerarenopleidingen hbo en lerarenopleidingen kunst/lo het vaakst tevreden... 4 Afgestudeerden

Nadere informatie

Studeren met een functiebeperking

Studeren met een functiebeperking Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Beleidsgerichte studies Hoger onderwijs en 134 Wetenschappelijk onderzoek Studeren met een functiebeperking Resultaten van een onderzoek onder eerstejaarsstudenten

Nadere informatie

SAMENVATTING. Een actueel perspectief op kinderen en jongeren met een chronische aandoening in Nederland

SAMENVATTING. Een actueel perspectief op kinderen en jongeren met een chronische aandoening in Nederland SAMENVATTING Een actueel perspectief op kinderen en jongeren met een chronische aandoening in Nederland TOEKOMST OMVANG, SAMENSTELLING EN PARTICIPATIE ZORG WERK Lineke van Hal Bas Tierolf Maaike van Rooijen

Nadere informatie

Warme overdracht voor studenten met een functiebeperking. Liesbeth Geling 2011

Warme overdracht voor studenten met een functiebeperking. Liesbeth Geling 2011 Warme overdracht voor studenten met een functiebeperking Liesbeth Geling 2011 Programma Introductie Facts & figures Wettelijk kader Wat maakt een student succesvol Instroom warme overdracht Vragen handicap

Nadere informatie

De term functiebeperking wordt gebruikt als verzamelbegrip en omvat chronische ziekte, psychische of lichamelijke klachten, dyslexie en dyscalculie.

De term functiebeperking wordt gebruikt als verzamelbegrip en omvat chronische ziekte, psychische of lichamelijke klachten, dyslexie en dyscalculie. Inleiding Deze brochure is bedoeld voor (aspirant) studenten met een functiebeperking. Studeren met een functiebeperking is vaak niet eenvoudig. Zo kan een chronische ziekte vermoeidheid en pijn veroorzaken

Nadere informatie

Gediplomeerden 2015 SOMA College

Gediplomeerden 2015 SOMA College Gediplomeerden 2015 SOMA College Samenvattende rapportage van de uitkomsten van het onderzoek onder gediplomeerden van het SOMA College Utrecht, september 2016 DUO Onderwijsonderzoek drs. Vincent van Grinsven

Nadere informatie

Feiten en cijfers. Afgestudeerden en uitvallers in het hoger beroepsonderwijs. Mei 2015

Feiten en cijfers. Afgestudeerden en uitvallers in het hoger beroepsonderwijs. Mei 2015 Feiten en cijfers Afgestudeerden en uitvallers in het hoger beroepsonderwijs Mei 2015 Feiten en cijfers 2 Inleiding Op 19 mei 2015 hebben de hogescholen hun strategische agenda #hbo2025: wendbaar & weerbaar1

Nadere informatie

Doorstroom mbo-hbo: studenten aan het woord over studiekeuze, verwachtingen en beleving NRO-onderzoek doorstroom mbo-hbo

Doorstroom mbo-hbo: studenten aan het woord over studiekeuze, verwachtingen en beleving NRO-onderzoek doorstroom mbo-hbo Doorstroom mbo-hbo: studenten aan het woord over studiekeuze, verwachtingen en beleving NRO-onderzoek doorstroom mbo-hbo Deze publicatie is onderdeel van een grootschalig onderzoek dat loopt naar de doorstroom

Nadere informatie

Uitval studenten. Sectorbeeld Onderwijs, Inspectie van het Onderwijs,

Uitval studenten. Sectorbeeld Onderwijs, Inspectie van het Onderwijs, Studenten sector Onderwijs vallen vaker uit... 2 Veel uitval bij 2 e graads hbo... 3 Meer uitval van pabo studenten met mbo-achtergrond... 5 Steeds meer mannen vallen uit bij pabo... 7 Studenten met niet-westerse

Nadere informatie

Meting tevredenheid werkgevers AANSLUITING MBO-ARBEIDSMARKT [ ]

Meting tevredenheid werkgevers AANSLUITING MBO-ARBEIDSMARKT [ ] Meting tevredenheid werkgevers AANSLUITING MBO-ARBEIDSMARKT [12-3-2018 ] 1. Inleiding Op 14 oktober 2015 heeft Tweede Kamerlid Straus een motie ingediend om een indicator voor de tevredenheid van werkgevers

Nadere informatie

Onderzoek Passend Onderwijs

Onderzoek Passend Onderwijs Rapportage Onderzoek passend onderwijs In samenwerking met: Algemeen Dagblad Contactpersoon: Ellen van Gaalen Utrecht, augustus 2015 DUO Onderwijsonderzoek drs. Liesbeth van der Woud drs. Tanya Beliaeva

Nadere informatie

Analyse van instroom en rendement in hogescholen in de GS5 en in de overige Nederlandse hogescholen

Analyse van instroom en rendement in hogescholen in de GS5 en in de overige Nederlandse hogescholen Bijlage bij hoofdstuk 2 Analyse van instroom en rendement in hogescholen in de GS en in de overige Nederlandse hogescholen Instroom, uitval- en rendementcijfers In figuur 1 is te zien hoe groot het aandeel

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2013 2014 31 288 Hoger Onderwijs-, Onderzoek- en Wetenschapsbeleid Nr. 360 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ONDERWIJS, CULTUUR EN WETENSCHAP Aan de Voorzitter van

Nadere informatie

Revisie Keuzegids Universiteiten 2015

Revisie Keuzegids Universiteiten 2015 Revisie Keuzegids Universiteiten 2015 Voor u ligt een nieuwe analyse Keuzegids 2015 d.d. 5-11-2014. Deze vernieuwde analyse is tot stand gekomen wegens een grote rectificatie op de Keuzegids 2015 d.d.

Nadere informatie

o Vallen er veel studenten uit? o Zijn er veel moeilijke vakken, zo ja, welke? o Hoeveel contacturen zijn er / hoeveel zelfstudie moet je doen?

o Vallen er veel studenten uit? o Zijn er veel moeilijke vakken, zo ja, welke? o Hoeveel contacturen zijn er / hoeveel zelfstudie moet je doen? Gaan studeren Wil je na je havo-, vwo- of mbo-diploma graag verder studeren aan een hogeschool of universiteit? Maar weet je niet zeker of dat kan vanwege je functiebeperking? Dan helpt deze folder je

Nadere informatie

Terugkoppeling monitor subsidieregeling Versterking samenwerking lerarenopleidingen en scholen 2013-2016

Terugkoppeling monitor subsidieregeling Versterking samenwerking lerarenopleidingen en scholen 2013-2016 Terugkoppeling monitor subsidieregeling Versterking samenwerking lerarenopleidingen en scholen 2013-2016 Beginmeting 2014 Portret samenwerkingsverband P029 Opdrachtgever: ministerie van OCW Utrecht, september

Nadere informatie

Quick scan dyslexie in mbo en ho

Quick scan dyslexie in mbo en ho Quick scan dyslexie in mbo en ho Onderzoek in opdracht van het ministerie van OCW datum 7 september 2016 auteur(s) Boukje Cuelenaere versie 5.0 CentERdata, Tilburg, 2016 Alle rechten voorbehouden. Niets

Nadere informatie

Van mbo en havo naar hbo

Van mbo en havo naar hbo Van mbo en havo naar hbo Dick Takkenberg en Rob Kapel Studenten die naar het hbo gaan, komen vooral van het mbo en de havo. In het algemeen blijven mbo ers die een opleiding in een bepaald vak- of studiegebied

Nadere informatie

Onderzoek naar gebruik, waardering, impact en behoefte aan LOB onder scholieren en studenten.

Onderzoek naar gebruik, waardering, impact en behoefte aan LOB onder scholieren en studenten. Onderzoek naar gebruik, waardering, impact en behoefte aan LOB onder scholieren en studenten. 1. Samenvatting Scholieren willen LOB! Dat is goed want loopbaanoriëntatie en begeleiding (LOB) is belangrijk.

Nadere informatie

SPA pilot St. Bonifatius College Utrecht i.s.m. Project-You! en MyPem

SPA pilot St. Bonifatius College Utrecht i.s.m. Project-You! en MyPem SPA pilot St. Bonifatius College Utrecht i.s.m. Project-You! en MyPem Nieuwe producten: de Student Profiel Analyse (SPA) en studiekeuzerichtlijnen In april 2015 lanceerde Thomas Education twee nieuwe producten:

Nadere informatie

Vervroegde aanmelding, matching en studiekeuzecheck. Eerste resultaten Startmonitor VSNU-conferentie Matcht het?

Vervroegde aanmelding, matching en studiekeuzecheck. Eerste resultaten Startmonitor VSNU-conferentie Matcht het? Vervroegde aanmelding, matching en studiekeuzecheck Eerste resultaten Startmonitor 2014-2015 VSNU-conferentie Matcht het? Vandaag Kort: Startmonitor Achtergronden studieuitval Vervroeging aanmelding en

Nadere informatie

SELECTIE EN TOEGANKELIJKHEID VAN HET HOGER ONDERWIJS SAMENVATTING EERSTE 2 RAPPORTEN:

SELECTIE EN TOEGANKELIJKHEID VAN HET HOGER ONDERWIJS SAMENVATTING EERSTE 2 RAPPORTEN: SELECTIE EN TOEGANKELIJKHEID VAN HET HOGER ONDERWIJS SAMENVATTING EERSTE 2 RAPPORTEN: A. VERKENNING NAAR MAATREGELEN ROND IN- EN DOORSTROOM IN HET BACHELORONDERWIJS B. VERSCHILLEN EN ONTWIKKELINGEN IN

Nadere informatie

Tevredenheid over praktijkgerichtheid/contact beroepspraktijk

Tevredenheid over praktijkgerichtheid/contact beroepspraktijk Tevredenheid over praktijkgerichtheid/contact beroepspraktijk Studenten in sector vaker tevreden dan in totale hoger onderwijs... 2 Wisselende tevredenheid over praktijkgerichtheid... 3 Pabo-studenten

Nadere informatie

Voorwoord. Nienke Meijer College van Bestuur Fontys Hogescholen

Voorwoord. Nienke Meijer College van Bestuur Fontys Hogescholen 3 Voorwoord Goed onderwijs is een belangrijke voorwaarde voor jonge mensen om uiteindelijk een betekenisvolle en passende plek in de maatschappij te krijgen. Voor studenten met een autismespectrumstoornis

Nadere informatie

Onderzoek studentenreisproduct minderjarige mbo'ers. Rapportage november 2015

Onderzoek studentenreisproduct minderjarige mbo'ers. Rapportage november 2015 Onderzoek studentenreisproduct minderjarige mbo'ers Rapportage november 2015 Inhoudsopgave pagina Samenvatting 3 Onderzoek studentenreisproduct minderjarige mbo'ers Achtergrond en onderzoeksverantwoording

Nadere informatie

AANMELDING VERVOLGOPLEIDING NA STUDIEKEUZE. Belangrijke informatie voor alle leerlingen (en ouders) van leerjaar 5 Havo De Hof!

AANMELDING VERVOLGOPLEIDING NA STUDIEKEUZE. Belangrijke informatie voor alle leerlingen (en ouders) van leerjaar 5 Havo De Hof! AANMELDING VERVOLGOPLEIDING NA STUDIEKEUZE Belangrijke informatie voor alle leerlingen (en ouders) van leerjaar 5 Havo De Hof! Inhoud Hoe maak je een goede studiekeuze?... 3 Aanmelden... 3 Na je aanmelding:

Nadere informatie

Voor intern gebruik bij een opleiding wordt gerapporteerd over alle stellingen, vragen, toelichtingen enz.

Voor intern gebruik bij een opleiding wordt gerapporteerd over alle stellingen, vragen, toelichtingen enz. Standaardisatie en formulering stellingen en vragen voor module evaluaties VHL versie 27 maart 2011 Inleiding In het voorjaar van 2010 is het project Standaardiseren module evaluaties VHL breed o.l.v.

Nadere informatie

FORMELE GESPREKKEN, REGELDRUK EN REGELRUIMTE. Analyse op basis van het Personeels- en Mobiliteitsonderzoek mei 2016

FORMELE GESPREKKEN, REGELDRUK EN REGELRUIMTE. Analyse op basis van het Personeels- en Mobiliteitsonderzoek mei 2016 ARBEIDSMARKTPLATFORM PO. Van en voor werkgevers en werknemers FORMELE GESPREKKEN, REGELDRUK EN REGELRUIMTE Analyse op basis van het Personeels- en Mobiliteitsonderzoek 2014 mei 2016 1 Arbeidsmarktplatform

Nadere informatie

Terugkoppeling monitor subsidieregeling Versterking samenwerking lerarenopleidingen en scholen 2013-2016

Terugkoppeling monitor subsidieregeling Versterking samenwerking lerarenopleidingen en scholen 2013-2016 Terugkoppeling monitor subsidieregeling Versterking samenwerking lerarenopleidingen en scholen 2013-2016 Tussenmeting 2015 Portret samenwerkingsverband P029 Opdrachtgever: ministerie van OCW Utrecht, oktober

Nadere informatie

100 DAGEN HR RAPPORTAGE

100 DAGEN HR RAPPORTAGE Concernstaf 100 DAGEN HR RAPPORTAGE Instituut/Dienst Auteur(s) Functie auteur(s) Concernstaf Claudia Gomes Beleidsonderzoeker Datum April 2016 (c) Hogeschool Rotterdam 2016 INHOUDSOPGAVE Samenvattende

Nadere informatie

Resultaten NSE Resultaten Domein Gezondheid, Sport en Welzijn. Mei Institutional Research Afdeling Informatievoorziening en Technologie

Resultaten NSE Resultaten Domein Gezondheid, Sport en Welzijn. Mei Institutional Research Afdeling Informatievoorziening en Technologie Resultaten NSE 2017 Resultaten Domein Gezondheid, Sport en Welzijn Mei 2017 Institutional Research Afdeling Informatievoorziening en Technologie 2 Inleiding Hogeschool Inholland (Inh) voert voor de dertiende

Nadere informatie

Het belang van begeleiding

Het belang van begeleiding Het belang van begeleiding Langdurig zieke werknemers 9 en 18 maanden na ziekmelding vergeleken Lone von Meyenfeldt Philip de Jong Carlien Schrijvershof Dit onderzoek is financieel mogelijk gemaakt door

Nadere informatie

Studentenenquête. Jessica Pass ResearchNed

Studentenenquête. Jessica Pass ResearchNed Vernieuwing Nationale Studentenenquête Jessica Pass ResearchNed Aanleiding tot vernieuwing NSE Lange traditie (15 jaar geleden gestart, nadruk op continuïteit, marginale veranderingen) Veel vragenlijsten

Nadere informatie

Enquêteresultaten QSK & studiekeuzetevredenheid

Enquêteresultaten QSK & studiekeuzetevredenheid Enquêteresultaten QSK & studiekeuzetevredenheid www.qompas.nl Januari 2015 Enquêteresultaten QSK & studiekeuzetevredenheid 1 Oordeel studenten/scholieren over Qompas en tevredenheid met betrekking tot

Nadere informatie

Analyse instroom

Analyse instroom Instroomontwikkeling 2016 2017 In 2016 was er een instroomtoename van 5,5% bij de hbo-bachelor- en ad-opleidingen, opgebouwd uit: Een toename van de directe doorstroom vanuit havo, mbo en vwo met 1,0%

Nadere informatie

Studeer met een plan (R32) Eindrapportage effectonderzoek Studeer met een plan (R32)

Studeer met een plan (R32) Eindrapportage effectonderzoek Studeer met een plan (R32) Eindrapportage effectonderzoek 2016 Managementsamenvatting (1/5) Inleiding Achtergronden Jaarlijks beginnen in september ongeveer 150.000 studenten aan een opleiding in het hoger onderwijs. In de maanden

Nadere informatie

Gemeente Moerdijk. Cliëntervaringsonderzoek Wmo over Onderzoeksrapportage. 20 juni 2017

Gemeente Moerdijk. Cliëntervaringsonderzoek Wmo over Onderzoeksrapportage. 20 juni 2017 Gemeente Cliëntervaringsonderzoek Wmo over 2016 Onderzoeksrapportage 20 juni 2017 DATUM 20 juni 2017 Dimensus Beleidsonderzoek Wilhelminasingel 1a 4818 AA Breda info@dimensus.nl www.dimensus.nl (076) 515

Nadere informatie

Juridische medewerker

Juridische medewerker 28-11-2013 Sectorwerkstuk Juridische medewerker Temel, Elif HET ASSINK LYCEUM Inhoudsopgave Inhoud Inhoudsopgave... 1 Inleiding... 2 Hoeveel procent van de opleiding bestaat uit stage?... 6 o Begeleiding...

Nadere informatie

Samenvatting en conclusies

Samenvatting en conclusies Samenvatting en conclusies Inleiding In het kader van de Monitor en evaluatie Tweede Fase HAVO / VWO heeft het ITS voor het Ministerie van OCenW, directie voortgezet onderwijs, onderzoek gedaan in het

Nadere informatie

StudentenBureau Stagemonitor

StudentenBureau Stagemonitor StudentenBureau Stagemonitor Rapportage Mei 2011 1 SAMENVATTING... 3 ERVARINGEN... 3 INLEIDING... 4 ONDERZOEKSMETHODE... 5 RESPONDENTEN... 5 PROCEDURE... 5 METING... 5 DEEL I ANALYSE... 6 1. STAGE EN ZOEKGEDRAG...

Nadere informatie

Door Cliënten Bekeken voor tandartspraktijken. Informatie en stappenplan

Door Cliënten Bekeken voor tandartspraktijken. Informatie en stappenplan Door Cliënten Bekeken voor tandartspraktijken December 2012 Informatie en stappenplan Door Cliënten Bekeken voor tandartspraktijken is hét traject voor kwaliteitsverbetering van de mond zorg vanuit het

Nadere informatie

Tevredenheid over docenten

Tevredenheid over docenten Studenten in sector tevredener dan in totale hoger onderwijs... 2 Studenten tevreden over docenten bij niet-bekostigde tweedegraads lerarenopleidingen hbo... 3 Pabo-studenten minder tevreden over docenten

Nadere informatie

Gemeente Nederweert. Cliëntervaringsonderzoek Wmo over Onderzoeksrapportage. 30 juni 2017

Gemeente Nederweert. Cliëntervaringsonderzoek Wmo over Onderzoeksrapportage. 30 juni 2017 Gemeente Nederweert Cliëntervaringsonderzoek Wmo over 2016 Onderzoeksrapportage 30 juni 2017 DATUM 30 juni 2017 Dimensus Beleidsonderzoek Wilhelminasingel 1a 4818 AA Breda info@dimensus.nl www.dimensus.nl

Nadere informatie

Rapport monitor Opvang asielzoekers. week 44 t/m Onderzoek naar houding van Nederlanders t.a.v. de opvang van asielzoekers.

Rapport monitor Opvang asielzoekers. week 44 t/m Onderzoek naar houding van Nederlanders t.a.v. de opvang van asielzoekers. Rapport monitor Opvang asielzoekers week 44 t/m 47 2015 Onderzoek naar houding van Nederlanders t.a.v. de opvang van asielzoekers 23 november 2015 Projectnummer: 20645 Inhoudsopgave Voorwoord Samenvatting

Nadere informatie

ERVAREN WERKDRUK IN HET MBO

ERVAREN WERKDRUK IN HET MBO ERVAREN WERKDRUK IN HET MBO onderzoeksverslag Rozemarijn van Toly, Annemarie Groot, Andrea Klaeijsen en Patricia Brouwer 01 AANLEIDING ONDERZOEK Er is recent veel aandacht voor werkdruk onder docenten;

Nadere informatie

Keuzes binnen MBO en HBO

Keuzes binnen MBO en HBO Keuzes binnen MBO en HBO Auteur: Marlies Rosenbrand, mei 2017 Voor u ligt de samenvatting van de belangrijkste conclusies uit het onderzoek naar de mening van opleiders 1 voor de inrichting van een specifiek

Nadere informatie

De Studiekeuzecheck: voor wie werkt het?

De Studiekeuzecheck: voor wie werkt het? De Studiekeuzecheck: voor wie werkt het? Onderzoek naar SKC bij de Randstad hogescholen Dr. F. Rutger Kappe 17 maart, Utrecht rutger.kappe@inholland.nl Opzet Landelijk overzicht SKC in het hbo Resultaten

Nadere informatie