Gebr. Zwg door Nikki Zeker Weten Goed. Zeker Weten Goed. 07 January Ted van Lieshout Psychologische roman, Jeugdboek Eerste uitgave 1996

Transcriptie

1 Gebr. Zwg door Nikki Zeker Weten Goed Zeker Weten Goed 07 January 2019 Auteur Genre Ted van Lieshout Psychologische roman, Jeugdboek Eerste uitgave 1996 Uitgever Gottmer Pagina's 158 Flaptekst Kun je nog een broer zijn als je enige broer dood is? Dat vraagt de zestienjarige Luuk zich af als zijn jongste broer Marius is gestorven. De laat een dagboek na waardoor Luuk geconfronteerd wordt met zichzelf. Wat Marius al over hem wist, probeert Luuk nog te verbergen. Namelijk dat hij meer van jongens houdt dan van meisjes. Eerste zin Alaaf Maus, dit is niet het begin. Dit is het einde van jouw dagboek. Samenvatting Gebr. vertelt het verhaal over de broertjes Luuk en Marius. Op 4 september 1972 overlijdt de 14-jarige Marius aan de gevolgen van een stofwisselingsziekte, de ziekte van Wilson. In één klap is Luuk niet langer een 'broer' nu zijn enige broertje is overleden. Een half jaar na het overlijden van Marius besluit hun moeder alle spullen van haar overleden zoon te willen verbranden als een manier van rouwverwerking. Luuk is het niet eens met het besluit van zijn moeder en hij gaat in de kamer van zijn overleden broertje op zoek naar spullen die hij wil 'redden' van de vuurdoop. Naast een LP van Joni Mitchell pakt Luuk het dagboek van Marius uit de bureaulade. Het dagboek heeft Luuk aan Marius gegeven voor zijn dertiende verjaardag. In eerste instantie wil Luuk enkel verder te schrijven in het dagboek. Hij gaat verder waar Marius is gestopt met schrijven. De dagboekfragmenten zijn gericht aan Marius - die hij liefkozend Maus noemt. Luuk haalt herinneringen op aan vroeger en vertelt hoe het gezin verder gaat sinds zijn dood. De nieuwsgierigheid neemt echter toe en Luuk besluit alsnog de weinige dagboekfragmenten die zijn broertje heeft neergepend te lezen. Tijdens het lezen wordt Luuk geconfronteerd met de broer die hij was in de ogen van zijn overleden broertje. In het dagboek leest Luuk niet alleen dat zijn broertje wist van zijn homoseksuele geaardheid, maar hij leest ook dat zijn broertje zelf ook op jongens viel. Marius heeft zelfs een seksuele relatie gehad met Alex en dit heeft Luuk nooit geweten. Luuk schrijft verder in het dagboek hoe hij het aftakelen en het sterven van zijn jongere broer heeft ervaren. Marius had last van trillende lichaamsdelen (tremor) en dit werd steeds erger - op den duur was hij niet eens meer in staat om naar school te gaan of zelfstandig te eten. De artsen meenden dat Marius' klachten kwamen door Pagina 1 van 6

2 psychologische problemen, namelijk een tekort aan ouderlijke aandacht. Na de dood van Marius is er een autopsie gepleegd en is gebleken dat hij is overleden aan een erfelijke stofwisselingsziekte, de ziekte van Wilson. Het verhaal eindigt op de vijftiende verjaardag van Marius, de eerste verjaardag sinds zijn dood. Luuk besluit om voor zijn broertje de waarheid te vertellen tegen zijn moeder. Terwijl de moeder de spullen van Marius in de tuin verbrand, loopt Luuk naar haar toe om te vertellen dat hij op jongens valt. De moeder is niet verbaasd, maar ook niet blij voor hem. Luuk is opgelucht, maar ook teleurgesteld. Opdracht Voor Carla, Harry en Albert Personages Luuk (Lukas) Luuk is het hoofdpersonage in de roman en vormt het alter ego van de schrijver, Ted van Lieshout. Luuk is 16 jaar oud en hij probeert de dood van zijn broertje Maus te verwerken. Hij worstelt met zijn identiteit nu hij niet langer een 'broer' is. Daarnaast worstelt hij met zijn homoseksualiteit en vindt het moeilijk om hier voor uit te komen. Luuk is stil, introvert en teruggetrokken. Het liefst zit hij op zijn kamer te tekenen en te schrijven - zijn ambitie is dan ook om naar de kunstacademie te gaan. Maus (Marius) Marius is het broertje van Luuk. Op 14-jarige leeftijd overlijdt hij aan de gevolgen van de ziekte van Wilson. Marius' karakter is meer open dan die van zijn broer en hij gaat ook makkelijker om met zijn homoseksualiteit. In tegenstelling tot Luuk houdt Marius niet van lezen en schrijven, maar meer van geografie en oude landkaarten. Marius' droom was om ontdekkingsreiziger te worden. Voordat Marius aftakelde door zijn ziekte, was hij een pientere en leergierige jongen die hoge cijfers haalde op school. Marius lievelingsfeest was carnaval. Quotes "Vijftien zou je zijn geworden, maar voor jou is de tijd voorgoed stil blijven staan op veertien. " Bladzijde 10 "Zie je Maus, ik zit niet met mijn neus in je dagboek omdat ik zo nieuwsgierig ben naar wat jij geschreven hebt (als ben ik dat natuurlijk wel); door in je dagboek te schrijven kan ik het redden. Zo blijft er tóch iets van je bestaan." Bladzijde 17 "Dus hoe heet een broer die geen broer (of zus) meer heeft? Daar bestaat geen naam voor. Ik zou in elk geval niet weten in welke taal ik moest zoeken. Kun je nog wel iemands broer zijn als die iemand niet meer bestaat?" Bladzijde 29 "Ik was zo ontzettend slecht in het doen of ik een gewone jongen was en juist zo goed in het zijn van mezelf, dat ik me behoorlijk mislukt voelde." Bladzijde 98 "Ik dacht dat ik de enige jongen op de wereld was die verliefd kon worden op een andere jongen. Dat ik dus homo was, had ik niet door." Pagina 2 van 6

3 Bladzijde 101 "Op maandag ben je gestorven. Toen mam het vertelde, wist ik het eigenlijk al, maar ik wilde het hardop horen. Mijn broertje was voorgoed kapot. Geen garantie. Niks ruilen. Niks repareren. Veertien jaar en zes maanden werd je. Min één dag." Bladzijde 120 "'Toen Marius stierf bleef u gewoon moeder, namelijk mijn moeder. Maar ik verloor mijn enige broer. Mijn vraag is: ben ik nog steeds een broer of ben ik enig kind geworden?'" Bladzijde 133 "Wij waren broertjes en we deelden samen een groot geheim, dus we waren gelijker aan elkaar dan gewone broers." Bladzijde "De scheiding van broers. We drijven uit elkaar als de continenten van Pangaea, Maus. Maar je hebt zelf geschreven dat de gebroken werelddelen nog steeds drijven en ooit weer op elkaar botsen. Dan ontstaat een nieuw continent. " Bladzijde 141 "Na 2 september zijn er geen herinneringen bij gekomen waarin we broertjes zijn. Er zijn geen herinneringen waarin jij vijftien bent en ik zestien. Die broers bestaan niet. Dat is een feit." Bladzijde 143 Thematiek Dood Het verhaal draait om de dood van Marius. Hij is op 14-jarige leeftijd in het ziekenhuis overleden. Marius werd gedurende zijn jeugd steeds zieker. Hij had last van een trillend lichaam. Artsen dachten dat het een psychische oorzaak had, dat Marius te weinig aandacht kreeg van zijn ouders. Na Marius dood is echter gebleken dat hij is gestorven aan de gevolgen van een stofwisselingsziekte, de ziekte van Wilson. Het blijkt een erfelijke ziekte te zijn die Marius al sinds zijn geboorte in zich droeg. Homofilie/ homoseksualiteit Luuk worstelt met zijn homoseksuele geaardheid en het is het grote geheim dat hij gedurende zijn jeugd met zich meedraagt. Hij weet van zichzelf dat hij op jongens valt, maar hij durft dit niet te vertellen aan de buitenwereld. In de jaren zeventig vormde homoseksualiteit nog een taboe, het werd vreemd bevonden en minder geaccepteerd dan tegenwoordig. Luuk praat zichzelf aan dat hij een 'bijzondere jongen' is, zodat hij de term 'homoseksueel' niet hoeft te gebruiken. Door het lezen van het dagboek ontdekt Luuk dat zijn broertje Marius óók op jongens viel. Marius stond echter veel positiever tegenover zijn geaardheid dan Luuk. Luuk wil het dagboek verbranden zodat hun geheim bewaard blijft. Op het einde van het boek besluit Luuk alsnog aan zijn moeder te vertellen dat hij op jongens valt. Hij noemt dit 'slecht nieuws', wat opnieuw laat zien dat homoseksualiteit een taboe was. Zijn moeder accepteert het, maar geeft ook aan dat ze liever had dat haar zoon hetero zou zijn. Relatie tussen broers Centraal in dit boek staat de broederband tussen Luuk en Marius. Dit is reeds af te lezen aan de titel 'Gebr.' dat 'gebroeders' betekent. Luuk vraagt zich na de dood van Marius af of hij nog wel een 'broer' is nu zijn enige broertje is Pagina 3 van 6

4 overleden. Daarnaast blikt hij terug op de broer die hij is geweest voor Marius. Achteraf had Luuk een betere broer willen zijn en hij voelt zich leeg nu hij dat niet meer is. Rouw (verwerking) Na de dood van Marius probeert het gezin een manier te vinden om dit te verwerken. Luuk, zijn moeder en zijn vader rouwen ieder op een heel andere manier. Luuks manier van rouwverwerking staat centraal in het boek, namelijk het doorschrijven in het dagboek van zijn broer en de interventie in dagboekfragmenten die zijn broer heeft geschreven. De moeder rouwt weer op een andere manier, namelijk door de spullen van Marius ritueel te verbranden in de achtertuin. De vader is erg teruggetrokken en praat liever niet over de dood van zijn jongste zoon. Motieven Dagboek Het belangrijkste object in het verhaal is het dagboek van Marius. Marius heeft het dagboek voor zijn dertiende verjaardag gekregen van zijn broer Luuk. Als Marius is overleden, steelt Luuk het dagboek uit zijn bureau om te voorkomen dat zijn moeder het samen met de andere spullen verbrand. Allereerst met het idee om er verder in te schrijven, maar later besluit hij ook de dagboekfragmenten van zijn broer te lezen. Het verhaal is ook in dagboekvorm opgeschreven. Het dagboek houdt ook verband met het andere motief in het verhaal: coming-out. In het dagboek ontdekt Luuk dat zijn broertje ook homoseksueel is. Daarnaast spoort het dagboek Luuk aan om uit de kast te komen. Coming-out Luuk worstelt met zijn homoseksuele geaardheid en hij probeert het geheim te houden voor de buitenwereld. In de jaren zeventig was homoseksualiteit nog een taboe. Op het einde van het boek besluit Luuk toch uit de kast te komen en hij vertelt zijn moeder dat hij op jongens valt. Het boek zelf kan als een 'coming-out-verhaal' worden gezien, omdat het gaat over twee tienerbroers die hun homoseksualiteit ontdekken en kenbaar maken. Opdracht Voor Carla, Harry en Albert Titelverklaring De titel Gebr. is een afkorting van 'gebroeders' en heeft betrekking op de broederband tussen Luuk en Marius. Als Marius op 14-jarige leeftijd overlijdt, vraagt Luuk zich af of hij zichzelf nog een 'broer' kan noemen. Door de dood van Marius worden de broers gehalveerd. Dit wordt in de titel zichtbaar gemaakt door 'gebroeders' af te korten met een punt. De broederband wordt versterkt als Luuk ontdekt dat zijn broertje net als hij op jongens valt. Structuur & perspectief Het verhaal is opgeschreven in dagboekvorm. Er zijn twee verhaallijnen door elkaar heen verweven. Ten eerste de verhaallijn in het 'nu', een half jaar na de dood van Marius, waarin Luuk in dagboekvorm schrijft aan zijn broer over het leven na zijn dood en herinneringen ophaalt aan vroeger toen hij nog leefde. De dagboekvorm is te herkennen aan het begin van ieder hoofdstuk: 'Lieve Maus'. Ieder hoofdstuk is bovendien getiteld met het moment van schrijven (ochtend, middag, avond of middernacht). De tweede verhaallijn speelt in het verleden en bevat de dagboekfragmenten van Marius uit het laatste jaar van zijn leven. Luuk reageert tussendoor ook op deze fragmenten. In de tweede verhaallijn zijn verschillende typografieën gebruikt om de tekst van Marius en Luuk te onderscheiden, de tekst van Marius is namelijk cursief. Daarnaast zijn de dagboekfragmenten van Marius voorzien van een datum. Pagina 4 van 6

5 Op de dagboekfragmenten van Marius na is het verhaal volledig beschreven vanuit het perspectief van Luuk (ikperspectief). De lezer kijkt en leest mee met Luuk over hoe hij het verlies van zijn broertje heeft ervaren en hoe hij omgaat met zijn dood. Decor Aan het begin van het boek staat een tijdsmarkering: zondag 4 maart Het is de dag voor de vijftiende verjaardag van Marius. Die leeftijd zal hij echter nooit bereiken omdat hij een half jaar eerder, op 4 september 1972, is overleden. Het verhaal duurt tot de volgende dag, aangezien het eindigt met een scène waarin Luuk taart eet in de tuin voor de verjaardag van Marius. Het verhaal is chronologisch opgebouwd, maar wordt onderbroken door dagboekfragmenten en flashbacks naar het verleden. De dagboekfragmenten van Marius, die zijn geschreven in het laatste jaar van zijn leven, zijn voorzien van een datum. Het verhaal speelt zich af in Eindhoven in de provincie Brabant. De plaats staat in het begin van het boek genoteerd. Daarnaast kan dit afgeleid worden aan verschillende details in het verhaal: er wordt carnaval gevierd, het is katholiek en Luuk spreekt zo nu en dan in Brabants dialect ('ons mam', 'ons pap'). Stijl Het verhaal is in een niet-reguliere stijl opgeschreven, namelijk in dagboekvorm. Er zijn twee verschillende verhaallijnen met een aparte stijl. De eerste verhaallijn bevat dagboekfragmenten die Luuk een half jaar na het overlijden van zijn broertje Marius neerschrijft. De dagboekvorm is te herkennen aan de aanhef ('Lieve Maus' of 'Alaaf Maus'). De tweede verhaallijn bevat dagboekfragmenten uit het verleden van Marius, die in cursief zijn weergegeven. Tussendoor reageert Luuk op deze fragmenten waardoor er een dialoog ontstaat tussen de broertjes. Door de gestructureerde vorm en het eenvoudige taalgebruik is het boek makkelijk te begrijpen. Er is veel dialoog tussen Luuk en Marius, wat ook bijdraagt aan de leesbaarheid. Het enige 'vreemde' aan het taalgebruik zijn de Brabantse woorden, zoals 'Alaaf' en 'ons mam'. Slotzin Zul je goed zorgen voor de broertjes die we waren? Dan zorg ik voor de broertjes die we zijn. Alaaf, Luuk. Beoordeling Het lezen van Gebr. van Ted van Lieshout was in veel opzichten een bijzondere ervaring. Ten eerste door de vorm van het boek: het gebeurt niet vaak dat een boek in dagboekvorm is opgeschreven. Dit heeft een mooi resultaat opgeleverd, omdat er als het ware een dialoog ontstaat tussen de levende en de overleden broer. Ten tweede door de thematiek: er zijn meerdere 'zware' thema's verwerkt in dit boek, waaronder de dood van een jong iemand, rouwverwerking, homoseksualiteit en pesten. Op het eerste gezicht lijkt de roman primair te gaan over een broer die de dood van zijn jongere broertje een plaats probeert te geven, maar tegelijkertijd gaat het boek ook vooral om de worsteling van de hoofdpersoon met zijn geaardheid en de uitdaging om uit de kast te komen. Dit zijn nog steeds actuele thema's, maar Gebr. speelt zich af in de jaren zeventig - een tijd waarin homoseksualiteit nog een taboe betrof en soms zelfs gezien werd als een afwijking. In de jaren negentig, toen Gebr. werd gepubliceerd, bestonden er nog weinig (jeugd)boeken waarin zo openlijk over thema's als homoseksualiteit gesproken werd. Dit maakt ook dat Gebr. niet erg expliciet is over homoseksuele intimiteit. Er wordt gesproken over 'stengels wrijven' en 'vrijen' zonder daar heel openlijk op door te gaan. In actuelere jeugdboeken over homoseksualiteit kom je vermoedelijk explicietere scènes tegen. Desalniettemin was het Pagina 5 van 6

6 voor die tijd heel bijzonder dat een schrijver zo openlijk schreef over de worsteling van een tienerjongen met zijn geaardheid. Hoewel homoseksualiteit inmiddels geen taboe meer is, bestaat er nog steeds angst (onder jongeren) om uit de kast te komen. De reactie van Luuks moeder is wat dat betreft geen motiverend voorbeeld voor jongeren die uit de kast willen komen, maar helaas komt het nog vaak voor dat ouders zo reageren op de geaardheid van hun kinderen. Wat ik ook bijzonder vind, is dat Gebr. deels autobiografisch is. Luuk vormt het alter ego van de schrijver Ted van Lieshout. Het is bijzonder dat een schrijver zich zo kan openstellen tegenover zijn lezers over zijn eigen jeugd en trauma's. Onlangs is er een nieuw autobiografisch boek verschenen van Ted van Lieshout: Schuldig Kind. Recensies "Tot nu toe waren er weinig goede jeugdromans over homoseksualiteit. 'Je moet dansen op mijn graf' (1990) van Aidan Chambers gold als hét boek op dat gebied. 'Gebr.' is authentieker, directer, levendiger, eenvoudiger te lezen, en minstens zo sterk. De bevalling was misschien zwaar, maar het literaire kind mag er zijn." "Van Lieshout, die vorig jaar de Gouden Griffel won met de dichtbundel Begin een torentje van niks, is er in Gebr. uitstekend in geslaagd een beeld te geven van de gedachten van de twee broers, van hoe zij omgaan met hun homoseksualiteit, hoe zij in het leven staan. Maar het mooiste aan Gebr. zijn de observaties van gewone dingen, die de broers samen deelden vaak zonder het zich bewust te zijn, huiselijke situaties die nog hetzelfde zijn en toch anders, nu Marius er niet meer is om ze te zien. " "Door zijn toonzetting, taalgebruik en thematiek is Van Lieshout het soort auteur dat de lezer met zich mee kan nemen. Die lezer kan een adolescent zijn in dezelfde leeftijdsfase en met dezelfde dilemma's als Luuk, maar in potentie heeft Gebr. een omvangrijker publiek. Het reikt naar alle lezers die geraakt willen en kunnen worden door het vakmanschap en de emotionaliteit waarvan Van Lieshout in Gebr. zo rijkelijk uitdeelt." "Van Lieshouts vormvondst om de oorspronkelijke dagboekaantekeningen met dit soort commentaar te doorsnijden, is ingenieus. Postuum vindt er alsnog een gesprek tussen de broers plaats, waarin Luuk zich steeds kwetsbaarder opstelt. Bewust is hij bezig met schuldgevoelens, angst om te vergeten en de vraag of je nog wel iemands broer kunt zijn als die iemand niet meer bestaat." Pagina 6 van 6