INHOUD INLEIDING Aanleiding Kadernota Leeswijzer MIDTERM REVIEW Inleiding...

Transcriptie

1 Kadernota 2014

2 Inhoud INHOUD INLEIDING Aanleiding Kadernota Leeswijzer MIDTERM REVIEW Inleiding Nije enerzjy foar de ekonomy Nije enerzjy foar de leefomjouwing Nije enerzjy foar de mienskip Nije enerzjy foar it bestjoer Hoe nu verder: meer nieuwe energie FINANCIËLE KADERS EN KEUZES Beschikbare middelen Nuon middelen scenario s Risico s Vooraankondigingen LOPEND BELEID EN NIEUWE VOORSTELLEN Inleiding Achtergrond Nije enerzjy foar de ekonomy Nije enerzjy foar de leefomjouwing Nije enerzjy foar de mienskip Nije enerzjy foar it bestjoer Kadernota

3 4.7 Voorstel WURKJE FOAR FRYSLÂN Aanleiding Uitgangspunten Directe kwaliteitsimpuls Thema s investeringsagenda Afwegingskader Korte termijnimpuls Vervolgproces en communicatie OVERZICHT BESLUITVORMING...42 Kadernota

4 1 Inleiding 1.1 Aanleiding Op 20 april 2011 stelden uw Staten het coalitieakkoord 'Nije Enerzjy foar Fryslân' vast. Daarin gaven we aan Fryslân op vier thema s (ekonomy, mienskip, leefomjouwing en bestjoer) nieuwe energie te willen geven. In het verlengde daarvan formuleerden we veertig resultaten; onze beloften aan de inwoners van Fryslân en uw Staten. In het uitvoeringsprogramma Koersfêst mei nij realisme maakten we zichtbaar hoe wij het coalitieakkoord gaan uitvoeren. Het begin van onze termijn viel samen met een economische crisis, die al sinds 2008 voortduurt en nog niet voorbij is. Die crisis kleurde niet alleen de voortgang van de door ons geformuleerde resultaten in de afgelopen twee jaar, maar kleurt ook hoe we tegen de komende periode aankijken. Niet moedeloos, maar activistisch: we stropen de mouwen op om de Friese economie en mienskip juist in deze moeilijke tijd een extra impuls te geven. Wij kunnen, en willen, als provincie verschil maken in Fryslân. Daarom stelden wij uw Staten voor om, met de inzet van de Nuon-reserve, een investeringsagenda op te stellen waarmee Fryslân sterker uit de crisis komt. Op 24 april 2013 stelde u de nota Wurkje foar Fryslân vast. Deze schetst de kaders voor een investeringsagenda van 300 miljoen die direct ten goede komt aan de Friese mienskip. Deze onzekere economische tijd vraagt om onorthodoxe maatregelen. 1.2 Kadernota Tegen de achtergrond van deze ontwikkelingen, leggen wij u deze kadernota 2014 voor. Een bijzondere nota, omdat hij een aantal samenhangende processen samenbrengt. We leggen hiermee de basis voor de tweede helft van onze termijn. Zoals gezegd doen we dat (pro)actief. Binnen onze kerntaken bieden we bedrijven en instellingen volop mogelijkheden om de weg omhoog in te zetten. Daarvoor leggen we u het afwegingskader van de investeringsagenda Wurkje foar Fryslân (hierna: investeringsagenda) voor. De zeef waarmee wij voorstellen tegen elkaar gaan afwegen en mee gaan bepalen wat werkt voor Fryslân. We zien graag snel de eerste resultaten van de inzet van de Nuon-reserve. Daarom stellen wij u in deze kadernota ook een aantal quick wins voor die al in 2013 van start kunnen gaan. Vanwege de spoedeisendheid stellen we voor deze quick wins een vereenvoudigd afwegingskader voor. De inzet van 300 miljoen uit de Nuon-reserve, komt bovenop al voorgenomen investeringen. Zo investeren we al substantieel in grote wegenprojecten, de Friese meren, kennis en innovatie en talrijke andere grote projecten. Bovendien blijven we ook onze vrij aanwendbare reserve (VAR) en de middelen uit het Ruimtelijk Economisch Pakket (REP) volop en met beleid inzetten. In ons coalitieakkoord Nije enerzjy foar Fryslân stelden wij onze ambities voor de coalitieperiode vast. We spraken af dat er in 2013 een midterm review komt van het coalitieakkoord en het uitvoeringsprogramma. De tussenbalans vindt u als bijlage bij deze kadernota De samenvatting hiervan vindt u voorin deze kadernota. Deze vormt immers de basis voor onze inzet in het tweede deel van de coalitieperiode. De voorgestane investeringen voor het komende jaar, leggen wij per thema aan u voor. Deze thema's zijn: nije enerzjy foar de mienskip, nije enerzjy foar de leefomjouwing, nije enerzjy foar de ekonomy en 'nije enerzjy foar it bestjoer'. Per voorstel geven we ook aan uit welke financieringsbron we het willen dekken. Per thema beschrijven we in bijlage 4 de activiteiten en kosten. Daarin maken wij ook het lopende beleid inzichtelijk en kunt u de voorgelegde keuzes Kadernota

5 desgewenst afwegen tegen het lopende beleid. Eventueel kunt u ook bepalen op welke onderwerpen u andere keuzes wenst te maken. 1.3 Leeswijzer In het tweede hoofdstuk de samenvatting van de midterm review - komen wij onze belofte na om tussentijds te rapporteren over de voortgang van de in het uitvoeringsprogramma benoemde te behalen resultaten. We maken onderscheid tussen de midterm review en de Staat van Fryslân. Waar de eerste laat zien in hoeverre we op koers liggen, laat de tweede zien hoe Fryslân zich de afgelopen twee jaar ontwikkelde. De complete midterm review en de Staat van Fryslân vindt u in de bijlagen van deze kadernota. In het derde hoofdstuk beschrijven we de financiële kaders en keuzes. We beschrijven de stand van onze Vrij aanwendbare reserve (VAR), de REP-middelen en de Nuon-reserve. In dit hoofdstuk worden ook de scenario s uit Wurkje foar Fryslân uitgewerkt en aan u gepresenteerd. In het vierde hoofdstuk presenteren wij onze voorstellen voor het komende jaar uit de VAR en de voorstellen die wij naar aanleiding van de midterm review voordragen voor de investeringsagenda. In het vijfde hoofdstuk behandelen we het afwegingskader 'Wurkje foar Fryslân' en de quick wins die wij hierbij voor ogen hebben. Vanwege de diversiteit van onderdelen in deze kadernota, eindigen we in het zesde hoofdstuk met een overzicht van de punten waarover we van uw Staten besluitvorming vragen. Kadernota

6 2 Midterm review 2.1 Inleiding In dit hoofdstuk rapporteren wij over de voortgang van de in het uitvoeringsprogramma 'Koersfêst mei nij realisme' benoemde resultaten. In de inleiding benoemen we al dat deze termijn tot nu toe in het teken stond van de economische crisis. De economische crisis was niet als enige bepalend de afgelopen twee jaar, al heeft het ook veel andere ontwikkelingen beïnvloed. Zo dwong de crisis het Rijk tot bezuinigingen die ons ook raken, onder andere op het provinciefonds. Ten tijde van het coalitieakkoord en uitvoeringsprogramma waren de onderhandelingen met het Rijk over een belangrijk provinciaal beleidsterrein, een nieuw bestuursakkoord over het landelijk gebied, nog in volle gang. De forse bezuinigingen maakten dat wij onze ambities op dit terrein opnieuw moesten invullen. De afgelopen jaren stonden ook in het teken van decentralisaties van beleid. Vanuit het Rijk naar de provincies, vanuit het Rijk naar gemeenten, en op het belangrijke terrein van de jeugdzorg van de provincies naar gemeenten. Een en ander ging meestal gepaard met forse budgetkortingen. Dit noodzaakte ons extra scherp te kijken naar de invulling van de nieuwe taken. Soms werd het helaas schier onmogelijk die uit te voeren op het door ons gewenste niveau. Mede door de decentralisaties, kwam de discussie over gemeentelijke bestuurskracht de afgelopen jaren volop op gang. Wij speelden daarin onze eigen rol. Zowel in het schetsen van een helder beeld van de bestuurlijke inrichting in Fryslân, in gesprekken met gemeenten, als in het versterken van de bestuurskracht van Friese overheden door samenwerkingsvormen als samenwerkingsagenda s en streekagenda s. We constateren dat Fryslân op dit terrein volop in beweging is. Financieel is onze omgeving veranderd door rijksinitiatieven als de Wet Houdbare overheidsfinanciën (Wet Hof, recent aangenomen door de Kamer) en het schatkistbankieren. De wet Hof gaat uit van een tekortnorm van maximaal -0,5 procent voor de decentrale overheden om als gezamenlijke overheden de EU-tekortnorm niet te overschrijden. Wordt de norm overschreden, dan volgt eerst bestuurlijk overleg. Schatkistbankieren dwingt decentrale overheden hun spaargeld bij het Rijk aan te houden, tegen een lagere rente dan de marktrente. Dit beïnvloedt onze financiële mogelijkheden en afwegingen. In de midterm review behandelen we per thema uit het coalitieakkoord in hoeverre we onze doelstellingen hebben gehaald. Ook al zijn we pas halverwege. Een behoorlijk aantal resultaten zijn inmiddels behaald. Veel andere voornemens liggen goed op koers. Bij een deel komt het vermoedelijk niet vanzelf' goed, mede door de economische crisis. Daar gaan we meer op inzetten. In de komende paragrafen vatten we de bevindingen uit de midterm review per thema samen. 2.2 Nije enerzjy foar de ekonomy De economische crisis die Europa in haar greep heeft gaat ook aan Fryslân niet voorbij. De laatste jaren is de economische krimp in de provincie naar verwachting - nog iets groter dan het Nederlands gemiddelde. Met name de bouw en recreatie en toerisme voelen de crisis sterk. Net zo goed als het Friese midden- en kleinbedrijf er meer van te lijden heeft dan de grotere ondernemingen. Kadernota

7 Naast de economische tegenwind, kent die Friese economie ook een aantal structureel kwetsbare plekken. Denk aan de beperkte innovatiekracht en de tekort schietende aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt in het mbo. 10 Economische groei % * 2013* Fryslân Nederland Figuur 1: Economische groei per jaar , Fryslân en Nederland, 2012 en 2013 ramingen De voortdurende economische crisis beïnvloedde de resultaten die we wilden behalen en overleggen. Hoezeer we ook ons best deden en de meeste van de voorgenomen activiteiten uitvoerden, we kunnen niet claimen dat de Friese economie is versterkt, verbreed en vernieuwd. Een lichtpunt is de ontwikkeling van het Dairy en Food cluster. De investeringen van Friesland Campina en A-Ware hebben een positief effect op de werkgelegenheid en op het imago van Fryslân als zuivelprovincie. De crisis beïnvloedt ook de (financiële) mogelijkheden van andere partijen in Fryslân om samen activiteiten te ontplooien. Dat zien we bijvoorbeeld terug in het moeilijker van de grond komen van projecten voor duurzame energie. Bij een basisvoorwaarde voor een duurzame economie, het terugbrengen van de schadelijke onttrekkingen en toevoegingen aan het Friese leefmilieu, gaan de zaken wel goed. De redding in deze crisis komt niet uit Europa. We verwachten dat de beschikbare Europese middelen voor Fryslân de komende jaren zullen halveren ten opzichte van de huidige EU begrotingscyclus. Ook Europa moet bezuinigen. Wat we zelf voor een belangrijk deel in de hand hadden, is grotendeels gelukt. De drie P s (people, planet, profit) van duurzaamheid zijn uitgangspunt voor het totale provinciale beleid en bepalen zelfs de structuur van de provinciale organisatie. Wij waren in 2012 millenniumprovincie en de vooruitzichten om in 2015 Fair Trade provincie te worden zijn goed. Het beeld van Fryslân is versterkt en bekender geworden. Initiatieven die vanwege hun complexiteit een gedegen voorbereiding vergen, als een Doefonds of de toegang tot breedband internet in heel Fryslân, zijn de afgelopen jaren voorbereid en staan nu klaar om uitgevoerd te worden. 2.3 Nije enerzjy foar de leefomjouwing De economische crisis drukte ook haar stempel op onze inspanningen voor de Friese leefomgeving. Omdat het partners aan financiële middelen ontbreekt, komt het opknappen en verduurzamen van bedrijventerreinen niet van de grond. Daar staat tegenover dat er, mede door de crisis maar ook door afspraken die wij initieerden, ook nauwelijks nieuwe bedrijventerreinen zijn aangelegd. Het verduurzamen van woningen stagneert helaas ook door beperkte middelen bij onze partners. Kadernota

8 De crisis, en de daarop volgende rijksbezuinigingen, hebben tevens een negatief effect op onze inspanningen voor de Friese natuur. Met name de weidevogels hebben het (blijvend) moeilijk. In het licht van de crisis zijn we toch zeer tevreden met de resultaten die we inmiddels op dit thema hebben geboekt. We hebben afspraken gemaakt over verplaatsing van de zoutwinning van land naar zee. Daarnaast wordt nog steeds in hoog tempo de Friese hoofdinfrastructuur voltooid en succesvol ingepast in gebiedsontwikkelingen, waardoor het gebied mooier en sterker wordt. Er is geïnvesteerd in het openbaar vervoer en we zijn blij met de derde trein tussen Leeuwarden en Zwolle. Ook is er een beslissing genomen over de spoorlijn Heerenveen-Groningen. Ook is er veel gedaan om Fryslân de mooiste provincie van Nederland te laten blijven. We boeken ontegenzeggelijk voortgang in het versterken van natuur en landschap en het opknappen van karakteristieke gebouwen. De vraag naar onze steun daarbij overtreft jaarlijks onze middelen. Niet onbelangrijk is ook dat we nog steeds voldoende, schoon en veilig water hebben. Om de leefbaarheid op en de toegang tot voorzieningen op het platteland te borgen, hebben we vooral onder de vlag van ons krimpbeleid veel gedaan aan het ondersteunen van experimenten, opzetten van kenniscentra, bewustwording en planvorming in de regio s en het aanpassen van ons eigen beleid. Het is nu tijd om tot concrete actie over te gaan. De toekomstige toegang tot voorzieningen op het platteland staat of valt met een hoogwaardige digitale ontsluiting. Om de witte gebieden op het platteland te kunnen ontsluiten, was een gedegen voorbereiding noodzakelijk. Inmiddels is de oogsttijd aangebroken. Geschrokken zijn we van de ontwikkeling van de verkeersveiligheid. Het aantal dodelijke ongevallen daalt niet meer. Het aantal gewonden bij ongevallen zonder voertuig stijgt zelfs. Tenslotte zoeken we ook bij onze inspanningen voor de leefomgeving naar innovatie, om niet alleen de Friese economie, maar ook de Friese samenleving klaar te maken voor de toekomst. We zoeken die innovatie bijvoorbeeld rondom de landbouw, in het stimuleren van een duurzamere en economisch verbrede landbouw. Rondom openbaar vervoer proberen we vernieuwende verbindingen te leggen tussen het door ons betaalde vervoer, en dat aangeboden door andere partijen, als bijvoorbeeld Wmo-vervoer. We werken innovatief samen in gebiedsontwikkeling en door de Friese regio s een extra impuls te geven in streekagenda s. In onze bemoeienissen met het platteland stimuleren we innovatief omgaan met voorzieningen. 2.4 Nije enerzjy foar de mienskip We zijn tevreden over de mate waarin we onze voornemens op cultureel en sociaal terrein waar hebben gemaakt. Het lukte om de wachtlijsten in de jeugdzorg terug te dringen, bij Jeugdhulp Fryslân zelfs tot nul, eind 2012 (zie figuur 2 en 3). Trots zijn we ook op de impulsen die we aan de culturele infrastructuur en het culturele leven in Fryslân konden geven. Leeuwarden is door naar de tweede ronde in de race voor Kulturele Haadstêd Bovendien slaagden we er in een aantal instellingen, die wij belangrijk voor de culturele basisinfrastructuur vinden, langdurig en passend te financieren. We leverden ook onze bijdrage aan de nieuwbouw en verhuizing van het Fries Museum, waardoor zij haar bijdrage aan het Friese culturele klimaat kan versterken. Het omvormen van het bestaande sociaal beleid naar een sociale meerwaarde bij andere beleidsterreinen is iets vertraagd. Sinds uw Staten het principebesluit namen hiertoe over te gaan, zijn we daar voortvarend mee aan de slag gegaan. Uw Staten besloten ook Nieuw Thialf financieel te ondersteunen. We verwachten dat dit besluit komend jaar leidt tot start van de (ver)nieuwbouw. Kadernota

9 '08-1 '08-3 '09-1 '09-3 '10-1 '10-3 '11-1 '11-3 ' Wachtlijsten jeugdzorg Jeugdhulp Friesland Kinnik In de Bres (GGZ) Tjallinga Hiem Figuur 2: Aantal eerste contacten AMK Figuur 3: Wachtlijsten jeugdzorg Het Fries blijft een vitale taal. Onze mogelijkheden als provincie om dat zo te houden of zelfs te verbeteren nemen toe. Zo is er een nieuwe bestuursafspraak Fryske Taal en Kultuer met het Rijk. Onderdeel van deze bestuursafspraak is het borgen van de bijzondere positie van Omrop Fryslân als regiodekkende zender voor Friestalige programmering, naar aanleiding van het advies van de commissie Hoekstra II. Ook de nieuwe onderwijswetgeving en de nieuwe Taalwet geven ons mogelijkheden om het Fries verder te stimuleren. 2.5 Nije enerzjy foar it bestjoer Over de voortgang van de noodzakelijk geachte bestuurlijke veranderingen in Fryslân zijn we tevreden. Samenwerkingsverband Noord-Nederland (SNN) is probleemloos afgeslankt en efficiënter gemaakt. De gemeentelijke herindeling is in volle gang. De gemeente Súdwest-Fryslân is een feit. De vorming van de gemeente Friese Meren is aanstaande, evenals de opdeling van de gemeente Boarnsterhim. We zijn er trots op dat er inmiddels een helder beeld bestaat van de bestuurlijke inrichting van Fryslân. En op de voortgang die in de totstandkoming daarvan is geboekt. In andere delen van Fryslân zijn gemeenten volop in beweging gekomen. Daarbij is bestuurskracht, en hoe die te bevorderen, een onvermijdelijk onderwerp geworden. Via de streekagenda's, die in 2014 van start gaan, zetten we in op een nieuwe manier van samenwerken met die gemeenten. De samenwerkingsagenda met Súdwest-Fryslân is inmiddels volop in uitvoering. De nieuwe versie van de samenwerkingsagenda voor Leeuwarden staat in het teken van de kandidatuur voor Culturele Hoofdstad van Europa De samenwerkingsagenda s met Smallingerland en Heerenveen zijn, na het niet doorgaan van de spoorlijn Heerenveen-Drachten, geactualiseerd en aangevuld. In het tweede kwartaal van 2013 bereikten we met Leeuwarden en Smallingerland overeenstemming over de nieuwe agenda's. Deze nieuwe samenwerkingsafspraken zijn aan uw Staten ter kennisneming voorgelegd. Ferd Crone (burgemeester gemeente Leeuwarden) Geen stad zonder mooie omgeving, waar het goed leven en werken is en waar landschap en natuur sterk zijn. En omgekeerd, geen leefbaar platteland zonder om de hoek stedelijke topkwaliteit van (hoger) onderwijs, banen, topcultuur en medische zorg. Mijn grootste compliment aan het Provinciebestuur is dat we samen de historische kloof tussen stad en platteland willen overbruggen. Letterlijk door betere verbindingen (infrastructuur) en figuurlijk door te werken aan een strategische agenda voor onze Provincie en steden gezamenlijk! Kadernota

10 Uit een recente benchmark bleek dat onze organisatie, vergeleken met andere overheden, een relatief kleine overhead heeft. De organisatie krimpt, zoals voorgenomen. Uw Staten worden hierover binnenkort voorgelicht. Ook is de organisatie in het kader van een verbetertraject intensief bezig haar structuur en werkwijze te vernieuwen. Dat proces heeft enige vertraging opgelopen doordat een aantal zaken niet zo goed is gegaan als had gemoeten. Een voorbeeld daarvan is de situatie rondom het grondbeleid. De eerder genoemde krimp zorgt ervoor dat de capaciteit van de organisatie zijn grenzen lijkt te naderen. Verdere afslanking is alleen mogelijk als het takenpakket wordt teruggebracht. De komende tijd willen we hierin scherpe keuzes maken, die we aan u voorleggen. Onze beloftes voor 2015 en de tussenstand in een oogopslag Resultaat Er is aanzienlijke voortgang geboekt met de totstandkoming van de digitale snelweg in Fryslân De schadelijke onttrekkingen en toevoegingen aan het Friese leefmilieu zijn verder teruggebracht Fryslân produceert op diverse manieren een substantiële hoeveelheid schone energie De Friese economie is versterkt, verbreed en vernieuwd De drie P s van duurzaamheid (people, planet en profit) zijn het uitgangspunt voor het totale provinciale beleid. Wij zijn al in 2012 een millenniumprovincie en in 2015 een Fair Trade provincie De positie van het midden- en kleinbedrijf is versterkt Er is een succesvol revolverend fonds ingesteld De Friese economie is over de volle breedte versterkt Recreatie en toerisme in en naar Fryslân zijn toegenomen Europa draagt substantieel bij aan het bereiken van de structuurversterking van de Friese economie De kwaliteit van het basis- en hoger onderwijs, en de aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt, zijn verbeterd Het beeld van Fryslân is versterkt Fryslân is nog altijd de mooiste provincie van Nederland Op vernieuwende en creatieve wijze is het voorzieningenniveau op het platteland geborgd, gebruik makend van digitale ontwikkelingen Er zijn forse stappen gezet in de verbetering en verduurzaming van de bestaande woningvoorraad De achteruitgang van karakteristieke gebouwen en van bedrijventerreinen is gestuit Bestaande bedrijventerreinen zijn verbeterd, er zijn nauwelijks nieuwe bedrijventerreinen aangelegd Fryslân beschikt ook in 2015 over voldoende, schoon en veilig water Zoutwinning onder het land is vervangen door zoutwinning onder zee De geplande infrastructuurwerken zijn volop in uitvoering De Centrale As, waar nodig met inachtneming van de uitspraken van de Raad van State, is volop in uitvoering De gebiedsontwikkeling rond de Centrale As en N381 heeft geleid tot een goede inpassing van deze wegen in hun omgeving Met nieuwe concepten voor openbaar vervoer en het gebruik van de fiets is de bereikbaarheid van Fryslân verbeterd Een besluit over aanleg van de spoorlijn is gevallen Een nieuwe visie op vaarwegen wordt tot uitvoering gebracht De verkeersveiligheid is verder verbeterd Natuur en landschap zijn met provinciale middelen versterkt De landbouwsector is verder verduurzaamd en nog meer actief als landschapsbeheerder Het sociaal domein is bij de provincie niet meer geformuleerd in zelfstandig beleid maar integraal onderdeel van andere beleidsvelden De jeugdzorg is verder verbeterd en klaar voor een verantwoorde overdracht aan gemeenten Het over Thialf genomen besluit, dat leidt tot behoud van de A-status, is in uitvoering De Friese taal heeft een steviger positie in de Fryske Mienskip Voortgang Kadernota

11 Cultuur en taal in Fryslân hebben een impuls gekregen op weg naar onze rol als Kulturele Haadstêd in 2018 SNN is efficiënter en slanker geworden De samenwerkingsagenda s met de vier grote kernen in Fryslân zijn volop in uitvoering De kosten van ons bestuur en onze organisatie zijn in overeenstemming met die van andere provincies Er is een duidelijk beeld van de bestuurlijke inrichting van Fryslân De provinciale werkwijze is vernieuwd en toegesneden op de toekomst De ambtelijke organisatie is aanmerkelijk kleiner geworden en geeft succesvol invulling aan de nieuwe werkwijze Er zijn streekagenda s tot stand gekomen voor alle regio s in Fryslân Legenda: 1 Beoogde resultaat zal zeker of hoogst waarschijnlijk niet behaald worden Er is voortgang, maar het resultaat zal vermoedelijk niet (op tijd) behaald worden Er is redelijke voortgang, maar het is onzeker of het resultaat geheel (op tijd) behaald wordt. Het is (zeer) waarschijnlijk dat het beoogde resultaat behaald wordt. Het beoogde resultaat wordt of is al behaald. 2.6 Hoe nu verder: meer nieuwe energie Terugblik Een midterm review is niet alleen bedoeld om terug te kijken en verantwoording af te leggen. We willen er ook lering uit trekken en nagaan wat anders kan of moet. De economische crisis drukte een zeer zwaar stempel op het uitvoeren van onze voornemens in Niet alleen op economisch terrein, maar ook op andere terreinen die (deels) beïnvloed worden door de economie. Alles overziend, zijn we met betrekking tot de vier thema's waarmee we Fryslân nieuwe energie wilden geven, tevreden over wat we bereikt hebben ten aanzien van het bestuur en de Friese inwoners. Redelijk tevreden zijn we over de geboekte resultaten ten aanzien van de leefomgeving. De ontwikkeling van de Friese economie vervult ons echter met zorg. Conclusies Hieronder formuleren wij onze conclusies op grond van deze samenvatting van de midterm review. Daarbij gaan wij ook kort in op de acties die wij op grond van die conclusies verderop in deze kadernota voorstellen. Economie: De Friese economie heeft meer energie nodig dan we in 2011 konden voorzien. Een aantal projecten stagneert doordat het voor andere partijen lastig blijkt om de benodigde cofinanciering te realiseren. We onderzoeken of we door middel van versoepeling van de eis van cofinanciering meer projecten los kunnen trekken. Daarnaast is een extra impuls nodig voor: de bouw en de sector recreatie en toerisme; 1 Bij lezing van de tabel moet u zich realiseren dat de daarin toegekende kleuren een andere betekenis hebben dan die in de berap. Waar de daar toegekende score per definitie betrekking heeft op onze eigen inspanningen voor het resultaat, is hier een score toegekend voor het behalen van het resultaat zelf. Bij sommige resultaten verrichten we alle beloofde en gewenste inspanningen, maar wordt toch het geformuleerde resultaat niet behaald, bijvoorbeeld door de crisis. Dat betekent dat de hier toegekende kleurscores soms naar beneden afwijken van de in de berap toegekende scores. Kadernota

12 het innovatieve vermogen van Fryslân; de aansluiting tussen het onderwijs en de arbeidsmarkt; het opwekken van duurzame energie; het MKB. Daarom doen wij u in deze kadernota voorstellen voor: Brede regiomarketing, Waddenprogramma, Stimuleringsprogramma Wifi, Cofinanciering EFRO/Interreg/POP3/Waddenfonds, Fryslân Fair Trade en duurzame energie. Met de investeringsagenda zetten we in op structuurversterking van de Friese economie. Hierin zal ook de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt terugkomen. Leefomgeving: Binnen het thema leefomgeving zijn positieve ontwikkelingen te melden. Maar we hebben ook in beeld gebracht dat de bezuinigingen van het rijk een negatieve invloed hebben op onze inspanningen voor de Friese natuur, waarbij vooral de weidevogels het moeilijk hebben. Daarnaast is een impuls nodig voor: digitale voorzieningen op het platteland; de verkeersveiligheid. Daarom doen wij u in deze kadernota voorstellen voor de Weidevogellandschappen, het Provinciaal meerjarenprogramma natuur en landelijk gebied. Inwoners: Binnen het thema Nije enerzjy foar de ynwenners zijn positieve ontwikkelingen te melden. Het succes van de kandidatuur van Leeuwarden voor Europese Culturele Hoofdstad 2018 is hiervan een goed voorbeeld. Om onze ambities waar te maken is een impuls nodig voor: de culturele infrastructuur in de provincie; het realiseren van een kwaliteitsslag van het Fries Museum; de transformatie van Thialf naar een top schaatscentrum. Daarom doen we in deze kadernota voorstellen voor: Kulturele Haadstêd 2018, Nota Grinzen Oer en de kwaliteitsslag Fries Museum. In hoofdstuk vijf komen wij in het kader van Wurkje foar Fryslân terug op Nieuw Thialf. Bestuur: De provinciale organisatie is hard bezig haar structuur en werkwijze te vernieuwen. Daarnaast zetten we volop in op een nieuwe wijze van samenwerken. Hiervoor is een impuls nodig voor: de operationalisering van de streekagenda s. Hiervoor doen we in hoofdstuk vier een voorstel. Voorstel: 1. Kennis te nemen van de midterm review van het coalitieakkoord Nije Enerzjy foar Fryslân en het uitvoeringsprogramma Koersfêst mei nij realisme. Kadernota

13 3. Financiële kaders en keuzes In de midterm review gaven wij aan welke ambities uit het coalitieakkoord wel, deels en (nog) niet zijn gehaald. In het verlengde hiervan doen we, vanaf hoofdstuk vier, voorstellen voor het komende jaar. Hiervoor zijn vanzelfsprekend middelen nodig. Die zijn er in vier vormen: het begrotingssaldo, de vrij aanwendbare reserve (VAR), de REP-middelen en de Nuon-reserve. Onderstaande lichten wij de verschillende bronnen kort toe én presenteren wij hun financiële status. Het uitgebreide financieel kader vindt u in bijlage 3. Met betrekking tot de Nuon-reserve moeten er keuzes worden gemaakt. Daarvoor leggen wij uw Staten, als verzocht, zes scenario s voor. In het financieel beleid hanteren uw Staten een aantal uitgangspunten. De belangrijkste zijn: de meerjarenbegroting is in evenwicht; de structurele uitgaven zijn even hoog als de structurele inkomsten; bij nieuwe structurele uitgaven moet bezuinigd worden op de bestaande structurele uitgaven; de VAR wordt teruggebracht tot het vastgestelde minimum van 10,0 miljoen. 3.1 Beschikbare middelen Uw Staten hebben de volgende middelen ter beschikking: Begrotingssaldo Het begrotingssaldo is het verschil tussen de begrote uitgaven en inkomsten. Wij verwachten een positief begrotingssaldo van 11,9 miljoen in In de jaren erna loopt het begrotingssaldo terug naar negatief 0,4 miljoen in Structureel: geen middelen beschikbaar. Vrij aanwendbare reserve (VAR) De VAR is bedoeld voor tijdelijke uitgaven en functioneert als reserve indien het begrotingssaldo te laag is om voorstellen te dekken of als het begrotingssaldo negatief is. De nota weerstandsvermogen stelt dat de VAR minimaal 10 miljoen moet bedragen. De meest recente financiële ramingen laten zien dat de VAR in 2017 oploopt tot 49,2 miljoen. Na aftrek van de minimale omvang, is er dus een bedrag van 39,2 miljoen beschikbaar. Er moet wel rekening mee worden gehouden dat het VAR-bedrag, door voorziene overschotten de komende jaren, pas in de loop der jaren beschikbaar komt. Het bedrag kan dus alleen gefaseerd worden ingezet. Tijdelijk: 39,2 miljoen, gefaseerd, beschikbaar Ruimtelijk Economisch Pakket (REP) De REP-middelen zijn onderdeel van het regiospecifiek pakket dat het Rijk en de Noordelijke provincies in een convenant afsloten. De provincie Fryslân droeg vanuit de Nuon-middelen bij aan de REP-middelen. De provinciale REP-pot is leeg. Na aftrek van de middelen voor het innovatiecluster Drachten, is er vanuit het Rijk 13,2 miljoen beschikbaar. De Noordelijke Kadernota

14 provincies kunnen ook nog rekenen op REP-middelen van het ministerie van EL&I. Voor Fryslân gaat het daarbij om 4,0 miljoen. Tijdelijk: Provinciale REP-middelen 0; REP-middelen via provinciefonds 13,2 miljoen; REP-middelen rijk 4,0 miljoen. Reserve Nuon De verkoop van de Nuonaandelen leverde de provincie een boekwinst op van ca. 1,25 miljard. Dit bedrag is als een bestemmingsreserve toegevoegd aan het eigen vermogen van de provincie. In 2009 besloten uw Staten 246 miljoen in te zetten voor Friese investeringsimpulsen en de resterende 1,0 miljard intact te houden. De helft daarvan heeft een waardevast karakter. Van de 246 miljoen voor Friese investeringsimpulsen in 2009 resteert nog een bedrag van 132,6 miljoen. Voor de bestedingen verwijzen we naar het financieel kader (bijlage 3). Het restantbedrag is onderdeel van de Nuon-reserve van 1,145 miljard die we in de volgende paragraaf behandelen. Voorstel: 2. Het financieel kader zoals dat is opgenomen in bijlage 3 bij deze kadernota vast te stellen. Stofkam/ Tijdelijke budgetten Wij stellen u voor om bij de 2 e berap vooralsnog 5 miljoen uit de tijdelijke budgetten en de stofkam toe te voegen aan de VAR. Hiermee sturen we expliciet op onderbesteding en voorkomen we dat geld te lang binnen de programma s wordt gereserveerd. Voorstel: 3. Bij de 2e berap 2013 vooralsnog 5 miljoen uit de onderbesteding bij alle tijdelijke budgetten en de vrijval vanuit de crediteurenpost (structurele en tijdelijke budgetten) toevoegen aan de VAR. 3.2 Nuon middelen scenario s De totale beschikbare Nuon-reserve, inclusief restant Friese investeringsimpulsen, is circa 1,145 miljard. In 2009 werd afgesproken hiervan 1 miljard intact te laten, waarvan de helft waardevast. Om de waardevastheid te garanderen, voegen we jaarlijks circa 6 miljoen oplopend tot 12 miljoen uit de exploitatiebegroting toe aan de Nuon-reserve. Een soort inflatiecorrectie. Het rendement van de reserve wordt als inkomsten in de begroting opgenomen, jaarlijks een bedrag van ongeveer 20 miljoen. Op 24 april 2013 heeft u besloten om de Nuon-reserve (deels) in te zetten voor de uitvoering van de nota 'Wurkje foar Fryslân'. In deze nota stelden wij scenario s voor om te investeren in de Fryske mienskip. U vroeg ons de financiële gevolgen van de zes voorgelegde scenario s uit te werken. Dat doen we hieronder. Bij die uitwerking nemen we ook het scenario 480 miljoen balansverkorten en 450 miljoen investeren mee. Bij alle scenario s gaan we uit van een basis weerstandsvermogen van 100 miljoen. Dit conform de stresstest die aangaf dat ca. 100 miljoen voldoende is om tegenvallers op te vangen. De stresstest is opgenomen in bijlage 8. Kadernota

15 Voorstel: 4. Een minimaal weerstandsvermogen aan te houden van 100 miljoen. Naast de gebruikelijke risico s, spelen momenteel een aantal andere onzekerheden. Wij stellen voor om naast dit weerstandsvermogen - een extra buffer aan te houden van 100 miljoen. Onduidelijk is wat er na 2016/2017 gebeurt met het Btw compensatiefonds. Bovendien is het niet zeker of de Nuon-reserve terugkomt als die wordt ingezet via revolverende fondsen. Ons inziens voldoende redenen om een extra buffer van 100 miljoen te creëren. We stellen voor om de risico s van het Fûns Skjinne Fryske Enerzjy (FSFE) te dekken uit deze extra buffer. De investeringen uit het fonds FSFE moeten uiteraard wel worden gefinancierd. Daarom lopen we rente mis die we over die middelen zouden ontvangen als we ze zouden beleggen. Deze rente zit wel structureel in de begroting. Als het FSFE (gedeeltelijk) renderend is wordt deze rentederving (gedeeltelijk) gecompenseerd. 2 Bij de berekeningen van de verschillende scenario s in bijlage 7 maken we de financiële gevolgen inzichtelijk. Hierbij zijn we er vanuit gegaan dat het FSFE voor 2/3 renderend zal zijn tegen een percentage van 2%. Dat betekent dat we verwachten dat we over 60 miljoen 2% rente zullen ontvangen en dat 30 miljoen nominaal in stand blijft. Dit is een uitgangspunt. Wanneer uw Staten een besluit nemen over de verdere uitwerking van het FSFE zal een voorstel worden gedaan over het verwachte rendement waarmee gerekend zal worden en de consequenties daarvan voor het FSFE. Binnenkort zullen uw Staten een besluit nemen over het project Breedband. Ook voor dat project stellen we voor de risico s te dekken uit de extra buffer. Voorstellen: 5. Bovenop het weerstandsvermogen een extra buffer aan te houden van 100 miljoen. 6. Uit deze extra buffer de risico s van de revolverende fondsen te dekken, waaronder het FSFE. Uitgangspunt is dat bij een investering van 300 miljoen (exclusief Fûns Skjinne Fryske Enerzjy), 50% revolverend wordt geïnvesteerd. Op 24 april jl. hebben uw Staten de nota Financieringsinstrumenten vastgesteld. Bij het opstellen van de investeringsagenda wegen we de doelen en de instrumenten tegen elkaar af. In deze afweging nemen we ook de fondsen FSFE en breedband en het multipliereffect van de voorgestelde investeringen mee. Op basis van die afweging doen wij een definitief voorstel voor de verwachte revolverende middelen. Inzetten van de Nuon-reserve vraagt ook een aantal keuzes die wij u voorleggen: de omvang van het investeringsbedrag; balansverkorting of niet; instandhouding waardevastheid van deel Nuon-reserve. De omvang van het investeringsbedrag U besloot minimaal 300 miljoen uit de Nuon-reserve te investeren in de Fryske mienskip. Dat bedrag kan nog verhoogd worden. Daarbij moet u er wel rekening mee houden dat elke geïnvesteerde euro uit de reserve een structureel rendementsverlies oplevert. Dus lagere 2 Revolverend betekent dat hetzelfde bedrag weer terugkomt en renderend betekent dat hetzelfde bedrag terugkomt inclusief rente. Kadernota

16 begrotingsinkomsten. Hoe groter de investering, hoe hoger dat rendementsverlies. Volledige inzet van de Nuon-reserve leidt tot het volledig vervallen van het vermogensbeheer rendement (circa 20 miljoen). Zonder aanvullende maatregelen leidt dat tot noodzakelijke bezuinigingen van dezelfde omvang. Worden de investeringen (deels) revolverend of zelfs renderend ingezet, dan leidt dat op middellange termijn tot minder rendementsderving. Als we, na aftrek van het weerstandsvermogen en de extra buffer (totaal 200 miljoen), het volledige bedrag van 900 miljoen inzetten, moeten we na verloop van tijd circa 200 miljoen op de kapitaalmarkt lenen. Dit leidt tot een extra rentelast, als gevolg van de geldlening van 200 miljoen, van ongeveer 4 miljoen per jaar. Balansverkorting of niet Met een balansverkorting kan de Nuon-reserve ingezet worden zonder structurele bezuinigingen te hoeven doorvoeren. Bij een balansverkorting blijven bepaalde investeringen niet als bezit op de balans staan, maar worden ze versneld afgeschreven van het eigen vermogen. In ons geval dus van de Nuon-reserve. De wet staat dat niet bij alle investeringen toe. Balansverkorting kan alleen bij investeringen in de openbare ruimte met een maatschappelijk nut, in de praktijk zijn dat voor ons de wegen. Het gaat dan om de volgende infrastructurele projecten: de structurele verbetering van de hoofdwegenstructuur door middel van projecten als De Centrale As, de N381, de Noordwesttangent en de rondweg om Franeker (Majeure projecten); enkele kleinschalige verbeteringen, waaronder de aanleg van parallelwegen; reconstructies en overige maatregelen (kleine en reguliere projecten). Deze projecten komen de komende jaren voor circa 480 miljoen als bezittingen op de balans te staan. Op deze bezittingen moeten we afschrijven. Dit zorgt voor een jaarlijks toenemende last op de begroting van uiteindelijk circa 14,5 miljoen. Deze last wordt in de meerjarenbegroting gedekt. Door de wegen eenmalig af te schrijven ten laste van de Nuon-reserve, zijn we de jaarlijkse afschrijvingslasten kwijt. De balansverkorting zorgt voor structurele ruimte in de begroting. Die ruimte loopt op met het bedrag dat jaarlijks in wegen wordt geïnvesteerd. Uitgaande van een bedrag van 480 miljoen, loopt de ruimte op van 4 miljoen in 2014 naar 15 miljoen in In bijlage 7 hebben we de structurele ruime voor een periode van 30 jaar inzichtelijk gemaakt. De vrijgemaakte middelen kunnen we besteden aan de opvang van het rendementsverlies door de inzet van de Nuon-reserve en/of aan structureel nieuw beleid. Van genoemde 480 miljoen wordt 8 miljoen ingezet voor de afschrijving van nieuwe kleinschalige infrastructurele projecten. In hoofdstuk vier komen we hier op terug. Zoals eerder uiteengezet leidt het niet toepassen van balansverkorting tot structurele bezuinigingen; oplopend met het investeringsbedrag. Per ingezette 100 miljoen moet er structureel 2 miljoen worden bezuinigd. Instandhouding waardevastheid van deel Nuon-vermogen In 2009 is afgesproken om 1 miljard van de Nuon-reserve in stand te houden, waarvan de helft waardevast. Om deze waardevastheid te garanderen, voegen we jaarlijks 6 miljoen, oplopend tot 12 miljoen, uit de exploitatiebegroting aan de reserve toe. In de voorgestelde scenario s wordt een groot deel van de Nuon-reserve aangewend, voor investeringen of voor balansverkorting. Om die reden zien wij bij vier van de zes scenario s af van een jaarlijkse inflatiecorrectie voor Kadernota

17 waardevastheid. Dus ook van de jaarlijkse overboeking van uiteindelijk 12 miljoen naar de Nuonreserve. Bij scenario s 1 en 4 gaan we wel uit van waardevastheid. Het loslaten van het waardevastheid van de resterende Nuon-reserve levert structureel ruimte op in de begroting. De omvang daarvan hangt af van het bedrag dat nog waardevast gehouden zou moeten worden. Als dat nog steeds 500 miljoen is, zoals in scenario s 1 en 4, is er structureel 6 miljoen tot oplopend 12 miljoen minder ruimte. Dat bedrag kan niet ingezet worden om de rendementsderving door investeringen op te vangen en moet dus gevonden worden in extra structurele bezuinigen. Door op verschillende manieren aan de keuzeknoppen te draaien, ontstaan er diverse opties. We hebben de verschillende keuzes gecombineerd in totaal zes scenario s. Toelichting scenario s Scenario 1: Inzet van de reserve Nuon van 300 miljoen voor de investeringsagenda. Hierbij is het uitgangspunt dat er naast het weerstandsvermogen van 100 miljoen een extra buffer van 100 miljoen wordt aangehouden in de reserve Nuon en dat het afgesproken waardevaste deel van de reserve van 500 miljoen in tact blijft. De inzet van 300 miljoen leidt tot een lager rendement op het vermogensbeheer van 6 miljoen. Scenario 2: Volledig inzetten van Nuon reserve ( 900 miljoen). Als we na aftrek van het weerstandsvermogen en de extra buffer van in totaal 200 miljoen - het volledige bedrag van 900 miljoen inzetten, leidt dat er toe dat we in de loop der jaren voor circa 200 miljoen op de kapitaalmarkt moeten gaan lenen. Geschat wordt namelijk dat er in 2016 door de integrale financiering van de provinciale activiteiten nog circa 700 miljoen aan geld beschikbaar is. Het volledig inzetten van de Nuon-reserve leidt in de begroting tot het vervallen van de rendementen van het vermogensbeheer (ca. 20 miljoen) en een extra rentelast als gevolg van de geldlening van 200 miljoen van ca. 4 miljoen per jaar. Dit komt per saldo neer op een structurele bezuiniging van circa 24 miljoen. Rekening houdende met het vervallen van de huidige jaarlijkse inflatiecorrectie aan het waardevaste deel van de Nuon-reserve ad 8 miljoen resteert er dan een structurele bezuiniging van 16 miljoen. Scenario 3: Reserve inzetten echter zonder het aangaan van langlopende schulden ( 700 miljoen). In dit geval is er 700 miljoen in te zetten en moeten we naar verwachting ca. 20 miljoen structureel bezuinigen als gevolg van het wegvallen van de rendementen van het vermogensbeheer. Rekening houdende met het vervallen van de huidige jaarlijkse inflatiecorrectie aan het waardevaste deel van de Nuon-reserve ad 8 miljoen resteert er dan een structurele bezuiniging van 12 miljoen. Scenario 4: In stand houden waardevastheid 500 miljoen, in te zetten 400 miljoen. Hierbij wordt naast het weerstandsvermogen en de extra buffer van in totaal 200 miljoen afgesproken dat het waardevaste deel van de reserve van 500 miljoen intact blijft. In dit geval is er 400 miljoen in te zetten en moeten we als gevolg van het wegvallen van rendement op het vermogensbeheer naar verwachting 7 miljoen structureel bezuinigen. Scenario 5: Inzet van de reserve Nuon van 300 miljoen en daarnaast versneld afschrijven van investeringen in wegen van 480 miljoen. Hierbij wordt naast het weerstandsvermogen en de extra buffer van in totaal 200 miljoen een versnelde afschrijving van investeringen in wegen toegepast van 480 miljoen. In dit geval kan er nog 300 miljoen worden ingezet voor de investeringsagenda. De inzet van 300 miljoen leidt tot een lager rendement op het vermogensbeheer van 7 miljoen. Boven de 300 miljoen wordt nog aanvullend 90 miljoen uit de te beleggen middelen ingezet voor het FSFE. In dit scenario vervalt de jaarlijkse inflatiecorrectie aan het waardevaste deel van de Nuon-reserve ad 8 miljoen. De Kadernota

18 vrijval afschrijvingslasten loopt op tot 14,5 miljoen. Per saldo levert dat een structurele ruimte op van 4 miljoen tot 15 miljoen. Scenario 6: Inzet van de reserve Nuon van 450 miljoen en daarnaast versneld afschrijven van investeringen in wegen van 480 miljoen. Tijdens de behandeling van de nota Wurkje foar Fryslân is vanuit uw Staten het verzoek gekomen om de financiële gevolgen inzichtelijk te maken van een investeringsagenda van 450 miljoen en eenzelfde bedrag in te zetten voor balansverkorting. We hebben bij de verwerking van dit scenario gewerkt met een versnelde afschrijving van wegenprojecten van 480 miljoen, omdat we van mening zijn dat we ook in dat scenario balansverkorting volledig moeten doorvoeren. Per saldo levert dat een structurele ruimte op oplopend tot 13 miljoen. bedragen in miljoen scenario 1 scenario 2 scenario 3 scenario 4 scenario 5 scenario 6 De keuzes 1.Inzet Nuon 450 reserve Balansverkorting nee nee nee nee Instandhouding waardevastheid 500 miljoen ja nee nee ja nee nee De consequenties 4.Resterende reserve Nuon Lenen op de kapitaalmarkt nee ja, 200 nee nee nee 6.Structureel bezuinigen in begroting ja, 6 ja, 16 ja, 12 ja, 7 n.v.t. 7.Structureel overschot in begroting n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. ja, van 4 oplopend tot nee n.v.t. ja, van 2 oplopend tot 13 Via het revolverende Fûns Skjinne Fryske Enerzjy wordt 90 miljoen geïnvesteerd, Hierbij zijn we er vanuit gegaan dat van het volledige Fonds van 90 miljoen 60 miljoen revolverend en renderend zal zijn tegen een percentage van 2% en dat de overige 30 miljoen revolverend is (nominaal in stand blijft). In scenario 1 en 5 komt dit bovenop de in te zetten 300 miljoen, in de andere scenario s zit dit inbegrepen in de in te zetten reserve. Voorstel: Conform uw motie d.d. 24 april 2013 stellen wij uw Staten voor om te kiezen voor scenario 5. Met de inzet van onze Nuon-reserve willen we structurele en incidentele ruimte laten voor toekomstige Colleges. Door te kiezen voor scenario 5: Ontstaat er 300 miljoen incidentele ruimte voor een investeringsprogramma; Creëren we een structurele ruimte van 4,6 miljoen, oplopend tot 15,7 miljoen; Daardoor zadelen we toekomstige Colleges niet op met een bezuinigingstaakstelling; Er blijft nog 165 miljoen incidentele ruimte in de Nuon-reserve waarover toekomstige Colleges kunnen beschikken. Wij stellen een investeringsagenda van 300 miljoen voor. Door de revolverende fondsen Breedband en FSFE (naar verwachting 150 miljoen) buiten de investeringsagenda van 300 miljoen te laten, investeren we circa 450 miljoen uit de Nuon-reserve. Daarnaast hebben we Kadernota

19 vanuit onze reguliere middelen al een ambitieuze agenda die uitgevoerd wordt. Het absorptievermogen van de Friese economie heeft ook zijn grenzen. Daarom vinden wij 300 miljoen voor een investeringsagenda een realistisch bedrag. Voorstellen: 7. Kiezen voor scenario 5 en het College verzoeken de gevolgen van dit scenario te verwerken in de begroting De structurele ruimte die hierdoor ontstaat toe te voegen aan programma 11, Wurkje foar Fryslân. 3.3 Risico s Van een aantal risico s is niet bekend wat de consequenties zijn. Incidenteel / structureel In de kadernota zijn enkele voorstellen die mogelijk een structureel karakter krijgen en waarvoor in hoofdstuk 4 wordt voorgesteld om voor 4 jaar middelen beschikbaar te stellen. Dat betekent dat voor deze projecten na 4 jaar een nieuw College moet afwegen of tot structurele financiering wordt overgegaan. De Wet Hof De Wet Hof is door de Tweede Kamer aangenomen. De minister maakte daarbij duidelijk dat decentrale overheden moeten blijven investeren. Wordt de EMU-norm toch op macroniveau overschreden dan volgt eerst bestuurlijk overleg. Btw compensatiefonds De consequenties van de ontwikkelingen rond het btw compensatiefonds zijn nog onduidelijk. Voor de afzonderlijke provincies zijn deze nog niet in beeld gebracht. Revolverendheid Bij de berekening van de scenario s gaan we er vanuit dat 50% van de investeringsagenda revolverend zal zijn. Bij het vaststellen van de investeringsagenda zullen we een definitief voorstel doen voor de mate van revolverendheid. Met de extra buffer die we reserveren dekken we de risico s hiervan af. 3.4 Vooraankondigingen We verwachten dat een aantal onderwerpen ons de komende jaren met onvermijdelijke uitgaven confronteert. Omdat we niet weten om hoeveel het gaat, is dit niet meegenomen in de voorstellen van hoofdstuk vier. Wij kondigen deze items wel alvast aan. 1. Onderhoudsbeleidskaders voor provinciale wegen en vaarwegen De kostenontwikkeling en de huidige en toekomstige areaaluitbreiding maken dat we het huidige onderhoudsniveau alleen kunnen handhaven bij verhoging van het onderhoudsbudget. We doen hiervoor nog geen voorstel. Met wat er in 2013 in kaart wordt gebracht kunnen uw Staten keuzes maken ter voorbereiding van de kadernota In het najaar van 2013 ontvangen uw Staten hiervoor een inhoudelijk voorstel. Kadernota

20 2. Gevolgen Waterwet en baggerwerk Als gevolg van de inwerkingtreding van de nieuwe Waterwet moeten vaarwegbeheerders worden aangewezen. In dat kader leggen wij in 2014 een besluit aan u voor over de vaarwegen die bij de provincie in beheer zijn. Het areaal door de provincie te onderhouden vaarwegen zal naar verwachting toenemen. De verschuiving kan financiële gevolgen hebben op het gebied van baggerbeheer. Verder is er regelgeving in voorbereiding over de onderafdichting van baggerdepots. Wij stellen voor om deze ontwikkelingen af te wachten voordat hiervoor financiële middelen worden gereserveerd. 3. Traverse Lemmer In 2011 hebben de gemeente Lemsterland, Rijkswaterstaat en de provincie een oplossing ontwikkeld voor de bestaande rondweg Lemmer. Op 6 maart 2013 is het plan behandeld in de Statencommissie Lân, Loft en Wetter. Daarbij is het plan voor de traverse door ons College ingetrokken. Ons College gaat het plan nu samen met de bewoners van Lemmer uitwerken. Daarbij worden verschillende varianten uitgewerkt. Eind 2013 wordt het nieuwe plan aan uw Staten voorgelegd. De kosten hiervan zijn op dit moment nog niet bekend. Voor het oorspronkelijke plan zijn de middelen al beschikbaar gesteld. Voorstel: 9. Kennis te nemen van de risico s en vooraankondigingen en deze bij de kadernota 2015 opnieuw te bekijken. Kadernota

21 4 Lopend beleid en nieuwe voorstellen 4.1 Inleiding In de midterm review keken we terug op de afgelopen twee jaar en gaven we alvast richting aan onze ambities voor de komende jaren. In hoofdstuk drie lichtten we toe dat we aan verschillende 'financiële knoppen kunnen draaien om de voorstellen, c.q. extra investeringen uit de Nuonreserve te dekken. Op basis van ons coalitieakkoord, het uitvoeringsprogramma en met inachtneming van de midterm review leggen wij u in dit hoofdstuk een aantal voorstellen voor. Los daarvan doen we enkele voorstellen die onontkoombaar zijn. Bijvoorbeeld omdat wij daar door regelgeving of afspraken aan gebonden zijn. Aandachtspunt bij de voorstellen is dat de drie financieringsbronnen VAR, REP-middelen en Nuon-reserve momenteel niet even concreet kunnen worden ingezet. De vrij opneembare reserve kunnen we, binnen de bandbreedte van de voorziene overschotten, zonder voorwaarden inzetten. De REP-middelen kunnen we gebruiken wanneer projecten aan een aantal criteria voldoen. De Nuon-reserve kan op ieder moment worden ingezet, maar daarbij moeten we rekening houden met een structurele rendementsderving en bezuinigingsopgave. Voor een aantal projecten, zoals Thialf en het Fûns Skjinne Fryske Enerzjy (FSFE), besloten uw Staten al dat de Nuonreserve hiervoor wordt aangesproken. In hoofdstuk vijf leggen we u het afwegingskader voor de investeringsagenda voor die meegenomen wordt in de begroting Uw Staten bepalen of de projecten die betaald moeten worden uit de Nuon-reserve ook daadwerkelijk binnen de investeringsagenda vallen, of dat dekking moet worden gevonden in het resterende deel van de Nuon-reserve, wat een noodzaak tot extra structurele bezuinigingen met zich meebrengt Achtergrond In dit hoofdstuk gaan we in op de hoofdlijnen van ons provinciale beleid en maken we onze keuzes voor de komende jaren duidelijk. We beschrijven deze aan de hand van de eerder genoemde vier thema s: 'Nije enerzjy foar de leefomjouwing', 'Nije enerzjy foar de mienskip', 'Nije enerzjy foar de ekonomy' en 'Nije enerzjy foar it bestjoer'. In bijlage 4 is de hoofdlijn van het lopende provinciale beleid verder uitgewerkt en benoemen we de vigerende beleidsnota s. De voorstellen worden verder uitgewerkt in bijlage Nije enerzjy foar de ekonomy De afgelopen decennia werden kennis en innovatie steeds belangrijker. Niet alleen in het dagelijkse leven, maar ook als drijvende kracht achter de economische ontwikkeling van een land, gebied of bedrijf. Die ontwikkeling zet door, waarmee economisch beleid meer en meer kennis- en innovatiebeleid wordt. Het provinciale beleid volgt die lijn. We ondersteunen de overgang naar een op kennis en innovatie gebaseerde economie. In de midterm review concludeerden we dat de economische crisis ook aan Fryslân niet voorbij is gegaan. Met name de bouw, toerisme en recreatie en het MKB worden 3 In hoofdstuk 3 wordt de opbouw van de NUON- reserve toegelicht. Kadernota