Boekverslag Nederlands De aanslag door Harry Mulisch

Transcriptie

1 Boekverslag Nederlands De aanslag door Harry Mulisch 5,2 Boekverslag door een scholier 2164 woorden 18 keer beoordeeld 2 december 2001 Auteur Harry Mulisch Genre Oorlogsroman, Psychologische roman Eerste uitgave 1982 Vak Nederlands Titel: De aanslag Auteur: Harry Mulisch Uitgever: De Bezige Bij Jaartal eerste druk: september 1982 Samenvatting. Het verhaal begon toen er op een avond in januari 1945 te Haarlem een man werd doodgeschoten. Het was Fake Ploeg, een hoofdinspecteur van de politie. Zijn lijk lag voor het huis van de buren van de familie Steenwijk. De buren van de familie Steenwijk legde het lijk voor hun huis neer. Peter (de oudste zoon van de familie Steenwijk) wou Fake Ploeg oppakken en ergens anders heen brengen uit angst voor represailles. Maar de Duitsers zagen hem en Peter probeerde te vluchten. De Duitsers kwamen het huis van de familie Steenwijk binnen en staken het huis in brand. De ouders en de jongste zoon Anton werden meegenomen. Anton werd gevangen gehouden in een cel waar ook een vrouw in opgesloten zat. Hij had een diepgaand gesprek met de vrouw, maar had haar niet kunnen zien. De volgende dag mocht Anton naar zijn oom en tante die in Amsterdam woonden. Jaren na de oorlog komt Anton de zoon van Fake Ploeg tegen. Hij heet ook Fake Ploeg en zat vroeger bij hem in de klas. Ze praten over de oorlog en krijgen ruzie, waarop Fake met een steen een spiegel kapot gooit. Kort daarop ontploft de oliekachel, waardoor de kamer onder het roet komt te staan. Dit is een toevallige kopie van de avond van 1945 toen de Duitsers de ruiten van het huis Van de familie Steenwijk ingooiden en in brand staken. Weer jaren later trouwt Anton met zijn eerste vrouw, Saskia. Ze krijgen een dochter, Sandra. Op een zekere dag gaat Anton naar een begrafenis waar hij oud verzetsstrijders tegenkomt. Hij ontmoet een man die Takes (of Gijs) werd genoemd. Hij is diegene die Fake Ploeg doodgeschoten had in de oorlog. Anton was eerst eigenlijk niet geïnteresseerd, maar Takes liet zich niet onderbreken en zei dat hij samen met een vrouw was: Truus Coster. Later blijkt dat dat de vrouw is waarmee Anton die nacht in de cel mee Pagina 1 van 5

2 heeft doorgebracht. Een tijd later trouwt Anton met Liesbeth. Ze krijgen een zoon, Peter. Als het verhaal bijna op zijn eind is loopt Anton mee met een demonstratie en ontmoet hij Karin Korteweg. Karin is de dochter van de buurman die het lijk voor het huis van de familie Steenwijk legde in Ze vertelde Anton waarom nu precies voor hun huis. Haar vader was namelijk bang voor zijn hagedissen. Toen bleek wat de Duitsers allemaal hadden gedaan heeft hij ze allemaal doodgetrapt. Bij de andere buren kon het namelijk niet omdat die buren Joden bij hen hadden laten onderduiken.toen Anton alles wist, liep hij verder de mensenmassa in. De bouw (compositie, structuur, samenhang). Het boek begint een beetje sprookjesachtig. Ver, ver weg in.. Vervolgens wordt kort de situatie uitgelegd en er wordt een avond in huize Steenwijk onder woorden gebracht. Maar dan komt de aanslag. Dit gaat wel heel snel en wat er direct na de aanslag gebeurd met Anton wordt ook best in een vlug tempo verteld. Alles wat in het boek gebeurt heeft betrekking op die ene avond in Er worden dus geen overbodige dingen verteld. En omdat alles verband heeft met elkaar is het niet moeilijk om het te begrijpen. Ik vind de bouw van het gehele verhaal niet ingewikkeld. Het boek is opgebouwd uit 5 episodes en een proloog. Dit vind ik juist duidelijk. Bovendien staan de episodes in chronologische volgorde. Wel zijn er af en toe flashbacks en flash-forwards. Maar die zijn ook niet ingewikkeld. De flashbacks zijn meestal herinneringen naar het verleden, om de puzzel van Antons zoektocht naar antwoorden compleet te maken. Er wordt dus wel met de tijd gespeeld, maar dat kun je duidelijk zien en het is niet lastig. In het boek is er maar één verhaallijn, namelijk die van Anton Steenwijk. Er is dus geen verwarring tussen verschillende verhaallijnen. Het verhaal bestaat soms uit korte scènes. Dit komt omdat het boek uit verschillende periodes bestaat van een aantal jaar, waarvan dan een aantal dagen gedetailleerd worden uitgelegd. Dit heeft als effect dat de belangrijke dingen uit Antons leven worden verduidelijkt en dat het boek niet langdradig wordt met onnodige gebeurtenissen. De personages. De hoofdpersoon in het boek is Anton Steenwijk. Van hem kom je het meest te weten, omdat het hele verhaal om hem draait en omdat je hem de hele tijd achtervolgt. Ik kon daarom ook het meeste met hem meeleven. Je komt iets te weten over zijn gevoelens en gedachten en dat zorgt er voor dat je makkelijker met hem kunt meeleven. Door het verhaal heen krijg je te maken met de problemen van Anton. Hier raakte ik betrokken bij. Ik kon me er ook in verplaatsen omdat het allemaal realiteit kan zijn. Tijdens het lezen van het boek vond ik dat alle personages gingen leven. Maar dat vind ik altijd als ik een boek lees. Ik bedenk dan hoe de personen er in het echt uit zouden zien. De meeste personages zijn best wel herkenbaar. Dat komt omdat je veel over ze te weten komt tijdens het lezen van het boek en daardoor kun je ze herkennen. Ik vind niet dat alle personages in het boek zich gedragen zoals het hoort. Dat kun je zien aan de oorlog en de aanslag. Dit is niet zoals het hoort; er worden mensen door gedood of emotioneel geraakt. Ik was het niet eens met de beslissing van familie Korteweg om het lijk van Fake Ploeg voor de deur van de familie Steenwijk te leggen. Dit heeft er voor gezorgd dat het huis van de familie Steenwijk werd aangestoken en verwoest. Maar ook de jarenlange achtervolging van die avond in het geheugen van Anton. Daarom ben ik het niet eens met die beslissing van familie Korteweg. Ik ben niet beïnvloed door de personen in het boek. Ik lees alleen het boek, maar ga me niet in alle gedachtegangen en ideeën Pagina 2 van 5

3 verdiepen. Hierdoor word ik niet beïnvloed door de personen. De personages in het boek reageren niet altijd voorspelbaar. Een voorbeeld: ik had niet verwacht dat Fake Ploeg jr. heel erg kwaad zou worden op Anton en een steen zou gooien naar de spiegel in Antons kamer. Ik vind eigenlijk alle personages in het boek wel iets in zich hebben om daardoor sympathiek te zijn. De meest sympathieke persoon vind ik Anton. Dat komt omdat je ook van hem het meeste weet. Het taalgebruik (stijl). Ik heb geen moeite gehad om de taal van het boek te begrijpen. Het taalgebruik is vrij gemakkelijk, dit komt voornamelijk door de weinig moeilijke woorden, de makkelijke zinnen en de weinig dialogen die in het verhaal gevoerd worden. Je leest het boek makkelijk uit. Er zit geen humor in het verhaal, maar dat verwacht je ook niet van een boek over oorlogsverwerking. Zoals ik al heb gezegd, krijg ik altijd beelden voor me als ik een boek lees. Dat was dus ook bij dit boek. Ik weet niet of het komt omdat het boek zo beeldend is geschreven, want ik heb dit altijd. Toen ik de film De aanslag zag werd alles nog duidelijker in beeld gebracht. Ik vind de verhouding tussen dialoog en beschrijving van gedachten en gevoelens plezierig. Dat komt omdat het niet onduidelijk wordt weergegeven en er zijn niet al te veel dialogen in het boek te vinden. Er zijn mij geen eigenaardigheden in de taal en stijl opgevallen, wel een aantal symbolische verwijzingen. Die waren er niet veel, maar ik weet wel een aantal voorbeelden: Apollolaan, waar de oom van Anton woont er waar Anton heen gaat. Apollo is de god van het licht. ** Truus Coster wordt vergeleken met Hannie Schaft. Hannie Schaft was ook een communistische verzetsstrijdster. ** Fake Ploeg wordt vergeleken met Fake Krist, een politieman die op 25 oktober 1944 aan de Westergracht te Haarlem werd doodgeschoten. ** Ergens in het boek staat Red roses for a blue lady. Rood is de kleur van de communisten. Deze symbolische verwijzingen leverden geen problemen op, maar ik ben er ook pas later achter gekomen wat zij betekenden. De manier van vertellen vind ik niet te uiteenlopend. Alles heeft een terugslag op die ene avond in Daarom is dus alles belangrijk om het verhaal te begrijpen. Bespreking van enkele aspecten. Thema. Het thema van het boek is schuldvraag. Anton is de rest van zijn leven bezig om de aanslag te verwerken en te verklaren. Belangrijk in dit verhaal is daarom de schuldvraag. Wie had de dood van zijn familie op zijn geweten? In het begin wil Anton niet meer aan de oorlog denken. Wat gebeurd is, is gebeurd. Totdat hij Cor Takes (Gijs) tegenkomt. Motieven. - Het lot; als Ploeg ergens anders was neergeschoten en ergens anders was neergelegd, was dit niet met Anton gebeurd maar met iemand anders. - Vuur; vuur als Antons huis in brand wordt gestoken, vuur als het Engelse vliegtuig het konvooi aanvalt en een beetje vuur als Antons kachel ontploft. - Goede en verkeerde haat; Antons "haat" voor de Duitsers is gegrond, maar de haat van Fake Ploeg jr. tegen de communisten is op de verkeerde feiten gebaseerd. Pagina 3 van 5

4 - Verborgen achtergronden; al doet Anton dit niet bewust, toch is hij onbewust op zoek naar de antwoorden. Hij kan alleen heel goed zijn geduld bewaren. - Het vergeten van afschuwelijke gebeurtenissen; Anton wilde in het begin het liefst alle gebeurtenissen vergeten. Hij is later niet voor niets een anesthesist geworden. - Toeval; Anton ontmoet toevallig mensen die allemaal iets weten over de aanslag in Andere motieven zijn: dobbelsteen, licht/duisternis, as, herinnering en zoektocht. Ruimte en tijd. De aanslag begint in januari 1945 en eindigt in november De vertelde tijd is dus bijna 37 jaar. De aanslag werd gepleegd in Haarlem in Na de aanslag werd Anton meegenomen naar Heemstede en in een donkere cel gegooid. De donkere cel, waar Anton praatte met de vrouw, was heel belangrijk voor hem. Het symboliseert de duisternis en het isolement waarin Anton na de aanslag verkeerde. Toen hij weer uit die cel was ging Anton bij zijn oom en tante aan de Apollolaan in Amsterdam wonen. In 1952 ging Anton voor het eerst na de aanslag terug naar Haarlem. Anton voelde een overeenkomst tussen zichzelf en de stad. Anton wilde hierna nooit meer terug naar Haarlem, niet meer herinnerd worden aan de aanslag. Later ging hij er echter nog een keer met Sandra naar toe. In 1953 ging Anton op kamers wonen. In 1969 kocht Anton een huis in Toscane, waar hij de vakanties doorbracht. Hij kwam er erg graag, wilde zich er later zelfs permanent vestigen. Hij genoot vaak van het uitzicht op het landschap dat in ieder geval ver verwijderd was van Haarlem, Toch maakte Anton juist in Toscane een crisis door. Verder is het huis van Takes een belangrijke ruimte. Zijn kelder leek op een ondergronds hoofdkwartier; voor Takes was het nog steeds oorlog. Perspectief. Het verhaal is geschreven vanuit de alwetende verteller en het hij-perspectief. Het hij-perspectief is bedoeld voor Anton. Je maakt zijn gedachtegangen en emoties mee, dat is dus van binnenuit. Maar het is ook soms oppervlakkig, dat is dus van buitenaf. Motto. "Overal was het al dag, maar hier was het nacht, neen, meer dan nacht." (De schrijver van de brief waaruit dit citaat afkomstig is, was C. Plinius Caecilius Secundus epistulae VI, 16) Personages. De hoofdpersonen in het boek zijn: Anton Steenwijk; hij is als jongetje getuige van de aanslag op zijn huis. Hij probeert de oorlog zo veel mogelijk te vergeten, maar wordt er steeds weer mee geconfronteerd. Vader/moeder/Peter Steenwijk; zij vormen samen met Anton familie Steenwijk. Anton is echter de enige overlevende van de oorlog. Cor Takes; verzetsstrijder die Fake Ploeg heeft vermoord. Saskia; de eerste vrouw van Anton. Sandra; dochter van Anton en Saskia. Liesbeth; de tweede vrouw van Anton. Peter; zoon van Anton en Liesbeth. Peter is vernoemd naar de vermoorde broer van Anton. Pagina 4 van 5

5 (Kijk voor verdere uitwerking bij Analyse, Personages) Structuur. (Kijk voor deze uitwerking bij Analyse, De bouw) Leeservaring. Ik vind De aanslag een goed boek. Het is tot in de kleinste details uitgewerkt. Verder zijn er een aantal goedbedachte symbolische verwijzingen te vinden in het verhaal (= stilistisch argument) en dat vind ik ook goed. Het boek is makkelijk te volgen, je hoeft een stuk niet een aantal keer over te lezen om het te begrijpen. Het onderwerp van het boek vond ik ook best leuk. Omdat het onderwerp zo goed is uitgewerkt, kun je goed zien wat de oorlog echt betekende voor mensen. Ik denk ook dat de uitwerking van het onderwerp goed gelukt is. Een leuk aspect van het boek vind ik dat er telkens een nieuwe schuldige wordt aangewezen voor de moord op Antons ouders en broer. Het boek is ook realistisch en dat maakt het voor mij interessanter en boeiender. Het einde van het boek is ook mooi; Antons puzzel naar het verleden is compleet. Wel jammer vind ik dat er na de uitleg van Karin Korteweg het verhaal afgelopen is. Het had voor mij daarna wel even door mogen gaan. Ik raad het boek aan om te lezen, omdat het een boeiend boek is en omdat alles wat gezegd wordt eigenlijk een diepere betekenis heeft. (= stilistisch argument) Pagina 5 van 5