7,5. Boekverslag door D woorden. 60 keer beoordeeld 14 december Oorlogsroman, Psychologische roman Eerste uitgave Nederlands

Transcriptie

1 7,5 Boekverslag door D woorden 60 keer beoordeeld 14 december 2016 Auteur Harry Mulisch Genre Oorlogsroman, Psychologische roman Eerste uitgave 1982 Vak Nederlands Methode Laagland Inleiding We gaan het hebben over het boek De Aanslag. Het boek is geschreven door Harry Mulisch. Het boek speelt zich af aan het einde van de tweede wereldoorlog. Aan het begin van het verhaal wordt er een aanslag gepleegd op de NSB er Fake Ploeg. Het lichaam wordt voor het huis van Steenwijk gesleept door de buren Korteweg. Hierdoor wordt de familie Steenwijk schuldig bevonden. Anton, de hoofdpersoon, van het verhaal moest naar het politiebureau, terwijl de rest van de familie werd vermoord. Hij heeft veel moeite met het verwerken van de aanslag. Pas aan het einde van het verhaal krijgt hij antwoorden op de vragen die hij had over de dag van de aanslag. Het boek heeft dus een spannend begin en daarna volgen de gevolgen van de aanslag. We hebben het boek De Aanslag gekozen, omdat we beide geïnteresseerd zijn in de tweede wereldoorlog. We hebben naar recensies van het boek gekeken en deze recensies waren vrij positief. We hadden toen besloten om het boek te gaan lezen. Zakelijke gegevens Titel: De Aanslag Auteur: Harry Mulisch Uitgever: Amsterdam: De Bezige Bij Eerste druk: 1982 Gelezen druk: 2016 Pagina 1 van 20

2 Informatie over de auteur Harry Mulisch ( ) was de zoon van een Oostenrijks-Hongaarse vader die officier was in de Eerste Wereldoorlog. De ouders van Harry Mulisch zijn voor de Tweede Wereldoorlog gescheiden. Harry Mulisch maakte in Nederland zijn schrijversdebuut na de oorlog. Hij heeft de tweede wereldoorlog meegemaakt en weet hoe verschrikkelijk die oorlog is. Dit brengt Harry Mulisch over in boeken zoals De Aanslag en Siegfried. Het werk van Harry Mulisch is vertaald in het Engels, Duits, Frans, Spaans, Portugees, Italiaans, Noors, Zweeds, FIns, Deens, Russisch, Ivriet, Pools, Tsjechisch, Slowaaks, Hongaars, Roemeens, Servo Kroatisch, Sloveens, Bahasa Indonesia, Chinees. De Aanslag is maar liefst in twintig talen verkrijgbaar. Samenvatting Het begin van het verhaal speelt zich af in de tweede wereldoorlog. De familie Steenwijk schrok, wanneer ze buiten pistoolschoten horen. De NSB er Fake Ploeg werd doodgeschoten door verzetsstrijders. Het lichaam van Fake Ploeg werd door de familie Korteweg voor het huis van de familie Steenwijk neergelegd. De duitsers kwamen even later eraan en straften meteen de familie Steenwijk. De ouders van Anton werden meegenomen en gefusilleerd. De broer van Anton werd bij de buren doodgeschoten. Anton werd echter naar een politiebureau gebracht waar hij een nacht in de cel moet overnachten. Hier komt hij een vrouw tegen, die hem vertelde dat hij altijd moest onthouden dat het de duitsers waren die zijn familie pijn hadden gedaan en niet de verzetters die Fake Ploeg dood hadden geschoten. Anton wordt door zijn oom en tante opgevoed in Amsterdam. Hij ging in die tijd medicijnen studeren. In 1952 ging Anton weer terug naar Haarlem, om de plek te bezoeken waar het huis heeft gestaan. Hier staat nu een monument waar alle gesneuvelden gijzelaars van de oorlog op staan. Hij ziet hier zijn ouders op staan, maar zijn broer Peter kan hij niet vinden. In 1956 komt Anton de zoon van Fake Ploeg tegen in Amsterdam. Anton heeft met deze Fake Ploeg jr. een gevoelig gesprek over de vader van Fake. Anton vond dat Fake Ploeg een slechte man was, maar Fake jr. ontkende het. Fake jr. en Anton krijgen ruzie en Fake jr. gooide met een steen een spiegel van Anton kapot en besloot om weg te gaan. Wel dankt Fake jr. Anton, omdat hij altijd zo tolerant tegenover hem was, ook al was zijn vader een NSB er. Anton wordt een anesthesist en trouwt met Saskia. In 1966 komt Anton Cor Takes tegen, degene die samen met zijn handlangster de NSB er Fake Ploeg hadden vermoord. Hij vertelde precies hoe ze Fake Ploeg hadden vermoord. Verder vertelde Takes dat zijn handlangster gewond was geraakt, waardoor hij haar moest achterlaten. Anton dacht meteen dat het de vrouw was, met wie hij in de cel zat op de dag Pagina 2 van 20

3 van de aanslag. Ook vertelde Cor Takes dat Fake Ploeg de dood verdiende en dat hij het zo opnieuw zou doen. Anton scheidt van Saskia en trouwt weer dan met een nieuwe vrouw, genaamd Liesbeth. In deze periode heeft Anton veel last van psychologische problemen, die mede door de herinneringen van de oorlog zijn veroorzaakt. In 1981 komt Anton tijdens een demonstratie in Amsterdam zijn oude buurmeisje Karin Korteweg tegen. Ze vertelde Anton waarom zij en haar vader het lichaam van Fake Ploeg voor het huis van Anton hadden verplaatst. Karin vertelde dat ze het lichaam naar de andere buren wilde brengen, maar haar vader zei dat er bij die buren joden schuilden. Dit was een reden om het lichaam naar de familie Steenwijk te verplaatsen. Aantal woorden: 470 Verhaalanalyse A. Titelverklaring De titel De aanslag slaat op de moord op Fake Ploeg in Deze gebeurtenis vindt plaats in het begin van het boek. Het lichaam van Fake Ploeg wordt voor het huis van de familie Steenwijk neergelegd. De duitsers vermoorden de ouders Steenwijk uit wraak en branden het huis af, terwijl de familie Steenwijk helemaal niks gedaan heeft. Het hele verhaal draait om de mysterie van de moordaanslag op Fake Ploeg en de gevolgen die met zich meebrengen. De aanslag beïnvloedt het hele leven van Anton en dat wordt naarmate in het verhaal steeds duidelijker. B. Begin en einde van het verhaal Het verhaal begint in Haarlem, de woonplaats van Anton Steenwijk en zijn familie tijdens de Tweede Wereldoorlog. De familie zit bij elkaar in de avond en gaan dan voor het slapen mens-erger-je-niet spelen. Opeens hoort de familie schoten buiten. Ze kijken naar buiten en zien dan de NSB er Fake Ploeg doodgeschoten. Het lichaam wordt voor hun huis neergelegd door de familie Korteweg. De duitsers komen er dan aan en straffen meteen de familie Steenwijk. Het begin is dus vol met actie spanning. Er gebeurt meteen iets heel belangrijks. Het verhaal eindigt, wanneer Anton de dochter van de familie Korteweg tegenkomt in Amsterdam. Ze legt uit waarom haar vader het lichaam voor het huis van Anton neerlegde. Anton weet pas aan het einde van het verhaal wat er op die dag precies gebeurd is. Het verhaal heeft een gesloten einde, omdat de vragen van Anton over de aanslag beantwoord worden door Karin Korteweg. Pagina 3 van 20

4 C. Thema/thema s Oorlog Het verhaal speelt zich af aan het eind van de tweede wereldoorlog. Het is een heel belangrijk thema in het verhaal. Het gaat allemaal om de aanslag en dat was gebeurd in de tweede wereldoorlog. De aanslag blijft Anton de hele tijd achtervolgen. Het verhaal gaat vanaf het begin tot het eind over de psychische gevolgen die de oorlog meebracht. Schuld In het verhaal is schuld een groot thema. Het komt vaak in het verhaal voor dat een persoon iets bekent, wat over de aanslag gaat. Zo komt Anton Cor Takes tegen, degene die Fake Ploeg had vermoord. Ook komt Anton Karin Korteweg tegen, degene die samen met haar vader het lichaam van Fake Ploeg voor het huis van de familie Steenwijk neerlegde. Ze vertelt aan Anton dat ze het lichaam voor hun huis hadden gesleept, omdat bij de buren joden waren ondergedoken. Verantwoordelijk/waarheid Anton probeert tot het einde van het verhaal erachter te komen wat er nou precies is gebeurd op de dag van de aanslag. Hij krijgt zelfs psychische problemen, omdat hij nog steeds gekweld wordt doordat hij niet weet wat er precies gebeurd is tijdens de aanslag. Hij krijgt er steeds meer over te weten, maar het mysterie is pas aan het einde van het verhaal helemaal opgelost, wanneer hij Karin Korteweg tegenkomt. Ook weet hij nou niet wie echt verantwoordelijk is voor de dood van zijn familie. D. Hamvraag Onze hamvraag luidt: Heeft Anton aan het einde van het verhaal de oorlog eindelijk verwerkt? We hebben voor deze hamvraag gekozen, omdat Anton het hele verhaal gekweld werd doordat hij niet precies wist wat er allemaal precies gebeurd was tijdens de aanslag. Hij komt steeds verder in het oplossen van de puzzel. Aan het eind, wanneer Karin haar verhaal vertelt, is de puzzel helemaal opgelost. Voordat de puzzel was opgelost had Anton psychische problemen. Wij hebben ook voor deze hamvraag gekozen, omdat we niet weten of hij na het gesprek met Karin de oorlog wel eindelijk verwerkt heeft. We hopen natuurlijk dat het wel zo is, omdat hij in zijn hele leven niet heeft geweten, wat er nou op die dag was gebeurd. De aanslag heeft hem veel gekweld. Pagina 4 van 20

5 E. Motieven De oorlog De tweede wereldoorlog komt steeds weer terug in het verhaal, omdat de gebeurtenissen die in de oorlog plaatsvond veel invloed heeft op de hoofdpersoon. De hoofdpersoon denkt weer vaak aan de oorlog, die hem veel pijn heeft gedaan. Pas aan het einde van het verhaal heeft Anton alle vragen over de aanslag kunnen beantwoorden. Hierdoor heeft de oorlog zijn hele leven nog effect op hem. Herinneringen Het komt vaak voor dat Anton zich opeens weer wat herinnert van zijn tijd in de oorlog. Dit gebeurt als hij iets ziet wat hij herkent aan vroeger, of als iemand iets tegen hem zegt, wat hij weer verbindt met het verleden: 1. Anton draaide zijn hoofd naar de man naast wie hij al die tijd had gezeten, - en eer hij het wist, had hij gevraagd: Kwam er toen nog een vierde en vijfde schot? En toen nog een zesde? Met samengeknepen ogen keek de ander hem aan. Wat weet jij daarvan? Gaat het over Ploeg? Fake Ploeg, in Haarlem? Er gingen een paar seconden voorbij, eer de ander langzaam vroeg: Wie ben jij? Hoe oud ben jij? (blz. 147, eer = wanneer) 2. Wat is dat? Een kruidnagel. Die moet je in je kies stoppen. Dat deden ze in Indië altijd. De manier waarop hij haar plotseling tegen zich aan drukte, bijna in tranen leek het wel, vond zij wat overdreven. (blz. 218) Anton herkende bij citaat 1 gelijk dat het om de moord op Fake Ploeg ging. Hij heeft dus hierover na zitten denken. Bij citaat 2 verbindt Anton het kruidnagel met het verleden. Zijn moeder gebruikte tijdens de oorlog ook kruidnagel om haar kiespijn te verlichten. Anton wordt emotioneel, omdat hij weer aan de oorlog denkt. Vuur Ik het verhaal komt er vaak vuur voor. Het huis van familie Steenwijk werd in brand gestoken bij de respaille. Er was vuur bij de aanval van de straaljager toen Anton vervoerd werd naar Amsterdam. De kachel met vuur vlamde hevig toen Fakes bij Anton was. Op het moment toen Anton bij Fakes was, ontstond er ook vuur, dat Anton vervolgens uitmaakte. Tenslotte kreeg Anton een psychische aanval toen hij het waxinelichtje in zijn huis in Italië zag. Het vuur deed hem terugdenken aan zijn huis dat in de fik werd gezet door de duitsers. Vuur komt dus herhaaldelijk terug en heeft een grote rol op Antons leven. Zo besloot hij na de psychische aanval (van het waxinelichtje) niet meer in italië te gaan wonen. Hij wil hiermee het vuur ontwijken. Pagina 5 van 20

6 F. Personages/karakters + karakterontwikkeling In het verhaal is er maar één hoofdpersoon, de anderen zijn bijfiguren die het verhaal ondersteunen. Anton Steenwijk De hoofdpersoon is het verhaal is Anton van Steenwijk. Hij was in het begin van het verhaal nog maar twaalf toen de aanslag plaatsvond. Hij heeft tijdens de tweede wereldoorlog zijn ouders en zijn broer verloren, hierdoor had hij een moeilijke jeugd. Anton komt steeds in contact met mensen die meer over de aanslag weten. Hierdoor wordt hij steeds nieuwsgieriger naar het mysterie van de aanslag. In het begin van het verhaal is Anton onzeker en bang, maar hij wordt steeds zelfstandiger en zelfbewuster, omdat hij ouder wordt. Zijn karakter is in dan in jaren gaan ontwikkelen. Geestelijk ging het niet goed met Anton toen hij volwassen was. Hij werd achtervolgd door de gedachten uit de oorlog. Aan het einde van het verhaal zijn alle vragen die Anton had, beantwoord. Hij heeft de rust op dat moment gevonden: En met zijn hoofd een beetje schuin, als iemand die iets hoort in de verte, laat hij zich meenemen door de stad naar het vertrekpunt; met een korte beweging gooit hij zijn sluike grijze haar naar achteren, zijn schoenen sloffen en het is of zijn wolkjes af opwerpen, ofschoon nergens as te zien is. (blz. 247) Bijfiguren Peter Steenwijk Peter is de broer van Anton en hij wilde graag voor zichzelf opkomen. Toen het lichaam van Ploeg voor hun huis was neergelegd wilde hij het lichaam meteen weer terugleggen, zodat ze niet in de problemen zouden komen met de duitsers. Peter is nog op dezelfde dag van de aanslag gefusilleerd. Peter komt alleen in het begin van het verhaal voor. Fake Ploeg jr. Fake Ploeg jr. was de zoon van Ploeg. Zijn vader was vermoord tijdens de aanslag, omdat Ploeg een NSB er was. Fake vond het helemaal niet erg dat zijn vader een NSB er was. Ook vond hij dat de verzetsstrijders schuldig waren, die veroorzaakten dat de familie Steenwijk dood werd geschoten. Hij was ook ernstig tegen het communisme. Pagina 6 van 20

7 Karin Korteweg Karin was een verpleegster en het buurmeisje van de familie Steenwijk. Zij had samen met haar vader het lichaam van Ploeg voor het huis van Steenwijk neergelegd. Karin en haar vader zijn altijd bang geweest, omdat ze dachten dat Anton ooit wraak wilde nemen. Ze zijn daarom verhuisd naar Nieuw-Zeeland. Aan het eind heeft ze dan toch het lef om met Anton te gaan praten en om alles uit te leggen, wat er die avond gebeurde. Cor Takes Takes was de man die Ploeg doodschoot. Hij was een grote verzetsstrijder in de oorlog. Takes vertelde aan Anton wat er allemaal gebeurd is, zonder er een schuldgevoel bij te hebben. Ook zei Takes dat hij nu helemaal geen spijt heeft van de misdaad, omdat Fake Ploeg het verdiende. Uit het volgende citaat kun je concluderen dat Takes niet veranderd is sinds de aanslag: Morgen doe ik het weer, als het moet, zei Takes zonder een moment te aarzelen. En misschien moet het morgen weer. Ik heb een heel peloton van dat tuig uitgeroeid, en dat nog steeds tot mijn innige genoegdoening. (blz 159) Truus Coster De handlangster van Cor Takes was Truus Coster, ze was dus ook een verzetsstrijder. Zij zat met Anton in de cel. Truus zei tegen Anton dat hij altijd moest onthouden wie zijn familie pijn had gedaan. Volgens Truus zijn het de duitsers en niet de verzetters die Ploeg doodgeschoten. Hiermee probeerde ze Takes Cor en haarzelf te beschermen. G. Tijd/tijdsverloop/chronologie/tijdsprongen/flashbacks/vooruitwijzingen Het verhaal is in het algemeen chronologisch geschreven. Er zijn enkele flashbacks aan het einde van het verhaal, maar deze flashbacks zijn heel kort, waardoor de structuur van het verhaal niet verandert. In totaal zijn er vier tijdsprongen in het verhaal. We kunnen dit aanduiden met de episodes. Telkens als er een nieuw episode begint, gaat de tijd weer naar voren. De 1e episode speelt zich af in januari 1945, de 2e episode in 1952, de 3e episode in 1956, de 4e episode in 1959 tot 1966 en de laatste episode in De vertelde tijd is dus 36 tot 37 jaar ( ), terwijl de verteltijd 246 pagina s is (acht uur leestijd). Hieruit kun je concluderen dat de verteltijd korter is dan de vertelde tijd. De tijdsprongen zorgen ervoor dat je een groot gedeelte van het leven van Anton kan meemaken, dit maakt het verhaal sterk. De flashbacks zijn ook ondersteunend, omdat je dan de aanslag weer herleeft. Pagina 7 van 20

8 H. Ruimte Het verhaal speelt zich in het begin af in Haarlem. Hier speelt de belangrijkste gebeurtenis van het hele verhaal af, namelijk de aanslag. Als student keert Anton voor het eerst na de oorlog weer terug naar zijn oude straat. Zijn huis is er dan niet meer, omdat het in de brand werd gezet tijdens de respaille. Anton wilde voor de rest van zijn leven niet meer terugkeren naar Haarlem, omdat Haarlem hem herinnert aan de aanslag. Op een gegeven moment is hij wel teruggegaan met zijn dochter. Na de aanslag is Anton gaan wonen bij zijn oom en tante aan de Apollolaan in Amsterdam. Apollo staat symbolisch voor licht. Dit is het tegenovergestelde van de duistere gebeurtenis in Haarlem. In 1969 had Anton een huis in Toscane gekocht, hier bracht hij zijn vakanties door. Anton vond het een hele fijne plek en wilde zelfs daar echt gaan wonen. Op een gegeven moment had Anton een psychische crisis in Toscane. Na dit moment vond Anton het huis niet meer volmaakt. De donkere cel waar Anton met Truus had gepraat na de aanslag was heel donker. Het symboliseert het isolement en de duisternis die Anton voelde na de aanslag. Het enige lichtpuntje in de cel was Truus Coster. I. Symboliek Dobbelstenen Anton had tijdens de aanslag in 1945 de dobbelstenen in zijn handen. Deze dobbelstenen staan symbool voor toeval. Het symbool wordt hiermee ook verbonden met het thema. 1. In die stilte, die de oorlog ten slotte was in Holland, weerklinken op straat plotseling zes scherpe knallen: eerst één, dan twee snel achter elkaar, na een paar seconden het vierde en het vijfde schot. Even later een soort schreeuw en dan nog een zesde. Anton, die juist de dobbelsteen wilde gooien verstart en kijkt naar zijn moeder, zijn moeder naar zijn vader, zijn vader naar de tussendeuren; maar Peter tilt de mantel van de carbidlamp en ze hem op het bord. (blz. 24) 2. Zijn oog viel op de witte tafelaansteker in de vorm van een dobbelsteen, die hij eens van Liesbeths ouders had gekregen. Rusteloos begon hij door kamers te dwalen, probeerde te gaan zitten maar dan werd het nog slechter, zodat hij meteen weer opstond. Uit deze twee citaten kun je concluderen dat de dobbelstenen steeds weer terugkomen in het verhaal. Bij het gesprek met Takes Coster komt Anton erachter dat het puur toeval was, dat de aanslag voor het huis van Anton gebeurde (citaat 1). Ook is het toeval dat Anton Karin Korteweg tegen kwam. Karin was het buurmeisje van Anton die samen met haar vader het lichaam van Fake Ploeg voor het huis van de familie Steenwijk neerlegden. Pagina 8 van 20

9 Verder was het een toeval dat Anton ook de zoon van de doodgeschoten NSB er tegenkwam in Amsterdam. Al deze gebeurtenissen zijn toeval en dat heeft grote impact op het verhaal. Zonder deze toeval was Anton nooit erachter gekomen wat er nou precies gebeurd was op de dag van de aanslag. Salamanders/hagedissen Het verhaal begint met de zin: De salamander had een paar uur zacht gebrand op wat houtblokken, maar nu is hij weer koud. (blz. 15) Het citaat gaat over de warmheid (zacht gebrand op wat houtblokken) en over de koudheid (de salamander - koud). Aan het einde van het verhaal blijkt dat meneer Korteweg het lichaam voor het huis van Steenwijk had neergelegd, omdat hij zijn salamanders wilde beschermen. Dit kunnen we bewijzen met het volgende citaat: Toen we die schoten gehoord hadden en Ploeg voor ons huis zagen liggen, was het enige dat hij zei: O god, de hagedissen. Met grote ogen keek Anton over haar heen. De hagedissen Was zoiets mogelijk? Kwam het door de hagedissen? Waren de hagedissen de uiteindelijke schuldigen? (blz. 241) Meneer Korteweg is hier warm geweest om zijn salamanders te beschermen, maar kil geweest om het lichaam voor het huis van de familie Steenwijk neer te leggen. (Een hagedis en een salamander zijn verschillende dieren, maar ze zijn beiden koudbloedig). Kruidnagel Kruidnagel komt in het verhaal paar keer voor. In de eerste episode gebruikt Antons moeder kruidnagel om haar kiespijn te verlichten: Zijn moeder had een gat in haar kies, waar momenteel niets aan gedaan kon worden; net als haar grootmoeder placht te doen, had zij er tegen de pijn een kruidnagel in gestopt, waarvan zij er nog een paar in de keuken had gevonden (blz. 16) In de laatste episode gebruikt Anton ook kruidnagel om zijn kiespijn te verlichten: Wat is dat? Een kruidnagel. Die moet je in je kies stoppen. Dat deden ze in Indië altijd. De manier waarop hij haar plotseling tegen zich aan drukte, bijna in tranen leek het wel, vond zij wat overdreven. Pagina 9 van 20

10 (blz. 218) Uit deze citaten kun je concluderen dat de eerste episode met de laatste episode wordt verbonden. Anton legt gelijk het verband met zijn moeder, die ook kruidnagel gebruikte. Hierdoor wordt Anton gelijk emotioneel door de herinneringen aan de oorlog. De spiegel Tijdens de rellen tegen het communisme komt Anton in Amsterdam Fake Ploeg tegen. Ze gaan dan samen naar Antons appartement. Fake is de zoon van de doodgeschoten NSB er Fake Ploeg. Fake en Anton krijgen ruzie, omdat Fake niet toe wilde geven dat zijn vader slecht was. Fake had toen een baksteen gepakt en een spiegel van Anton kapot gegooid. Fake haalde uit en gooide de steen door de kamer, recht in de spiegel. Anton dook in elkaar. Met half afgewend gezicht zag hij het glas (in enorme scherven breken, die op het ijzeren deksel van de nu wat langzamer ploffende kachel in splinters gingen; de steen bonkte op de schoorsteenmantel en bleef daar liggen. (blz. 126) Deze spiegel staat symbool voor het terugkijken naar het verleden. Fake had de spiegel kapot gegooid, omdat hij niet terug wilde kijken naar het verleden. Anton wilde eerst ook niet naar het verleden kijken, maar na die ontmoeting met Fake is hij nieuwsgierig geworden naar de waarheid. De spiegel, die naar het verleden wijst was kapot. Vanaf dat moment begon de zoektocht naar de waarheid achter de aanslag. J) Perspectief De Aanslag wordt in de proloog en het laatste stuk van het verhaal vanuit de alwetende vertelinstantie verteld. De verteller heeft zelf geen rol in het verhaal, maar vertelt wel het hele verhaal. De verteller zweeft boven het verhaal en weet meer dan de personages in het verhaal. We kunnen dit bekrachtigen met de volgende citaten: 1. Tien of vijftien jaar na de oorlog werd de naam Anton weer mogelijk, wat op Musserts onbeduidendheid wijst; met Adolfs verschijnen, zal de tweede wereldoorlog werkelijk achter de rug zijn; maar daarvoor is eerst de derde nodig, en dat wil is zeggen, dat het voorgoed uit is met de Adolfs. (blz. 20) 2. Ook het liedje dat Anton bij wijze van tegenaanval zong, is zonder uitleg niet meer begrijpelijk: dat was de nasale deun van een radio komiek, die onder de naam Peter Pech optrad toen men nog een radio mocht hebben. (blz. 20) Pagina 10 van 20

11 3. De kreten sterven weg, de golven trekken glad, de straten raken leeg en het wordt weer stil. Een lange, slanke man loopt met zijn zoon aan zijn had in een demonstratie. Hij heeft de oorlog meegemaakt, nog net, als een van de laatsten. (blz. 246) Na de proloog wordt het verhaal vanuit een personaal perspectief geschreven. Je ervaart dan de gebeurtenissen die Anton meemaakt. De auteur beperkt het verhaal tot één personage, hierdoor krijgt de lezer eenzijdige informatie. Dit is een sterk aspect aan het verhaal, omdat je daarom evenveel weet als Anton. Als het in het verhaal een alwetende verteller was, wist je meteen wat er allemaal was gebeurd tijdens de aanslag. Hierdoor zou er helemaal geen psychologische spanning zijn. Omdat je niet weet wat er precies is gebeurd wil je blijven doorlezen. Mening Achtervolging van de tweede wereldoorlog We gaan het hebben over het boek De Aanslag. Het boek is geschreven door Harry Mulisch. Het boek speelt zich af aan het einde van de tweede wereldoorlog. Aan het begin van het verhaal wordt er een aanslag gepleegd op de NSB er Fake Ploeg. Het lichaam wordt voor het huis van Steenwijk gesleept door de buren Korteweg. Hierdoor wordt de familie Steenwijk schuldig bevonden. Anton, de hoofdpersoon, van het verhaal moest naar het politiebureau, terwijl de rest van de familie werd vermoord. Hij heeft veel moeite met het verwerken van de aanslag. Pas aan het einde van het verhaal krijgt hij antwoorden op de vragen die hij had over de dag van de aanslag. Het boek heeft dus een spannend begin en daarna volgen de gevolgen van de aanslag. We hebben het boek De Aanslag gekozen, omdat we beide geïnteresseerd zijn in de tweede wereldoorlog. We hebben naar recensies van het boek gekeken en deze recensies waren vrij positief. We hadden toen besloten om het boek te gaan lezen. 1. Inhoudelijke argumenten A. In het boek De Aanslag is er weinig actie spanning. Alle actie spanning zit namelijk aan het begin van het verhaal. De moord in het begin van het verhaal en een aanval van een straaljager veroorzaakt veel actie spanning. Dit is de actie spanning die je verwacht bij een thema als oorlog. Simon vond de spanning van het verhaal een grote tegenvaller, omdat hij meer voor actie spanning valt dan psychologische spanning. Het verhaal heeft namelijk meer psychologische spanning dan actie spanning. Dylan vond de afwisseling van de spanningen echter indrukwekkend. Het verhaal begint met Pagina 11 van 20

12 veel actie spanning, maar gaat dan over naar psychologische spanning. B. In het boek De Aanslag is in tegenstelling tot actie spanning wel veel psychologische spanning. Na de moord aan het begin van het verhaal, zijn er een aantal vragen die Anton en de lezer graag beantwoord willen hebben. Je hebt net als Anton de mysterie pas echt opgelost wanneer je de antwoorden aan het einde van het verhaal krijgt. Aangezien er veel psychologische spanning tussen het begin en het einde van het verhaal is, wil je het boek snel uitlezen. Het feit dat er een constante spanning in het verhaal zit, maakt ook dit een heel goed boek. C. Anton heeft uiteindelijk de tweede wereldoorlog overleefd, maar hij moet zijn leven na de oorlog weer oppakken. Dit lukte Anton natuurlijk niet goed, omdat hij psychische problemen kreeg, wat zeer representatief was voor veel mensen in die tijd. Harry Mulisch beschrijft de gevoelens van de hoofdpersoon heel goed, hierdoor leven we met hem mee. We konden heel goed begrijpen hoe hij zich voelde en dat vonden wij ook mooi aan het verhaal. 2. Structurele argumenten A. Het verhaal is in het algemeen chronologisch geschreven met enkele flashbacks. Dit vinden wij fijn om te lezen. Je leeft met het leven van Anton mee zoals hij het ook heeft meegemaakt. Er is geen informatie achterstand of voorsprong dus we weten net zoveel als Anton zelf. Dit maakt het ook weer makkelijker om met Anton mee te leven. B. Er zijn in het boek vier grote tijdsprongen. Deze tijdsprongen zorgen ervoor dat je verschillende delen van het leven van Anton meemaakt. Als Harry Mulisch geen tijdsprongen had toegepast zou je nooit alles kunnen meemaken. Door de tijdsprongen kom je veel meer te weten over zijn leven en daardoor kun je ook begrijpen hoe de mensen die in de tweede wereldoorlog hebben geleefd hun leven weer proberen op te pakken. Dit lukte Anton natuurlijk niet goed, omdat hij psychische problemen kreeg en dat is waarschijnlijk bij meerdere mensen gebeurd. C. Het verhaal heeft een gesloten einde, alle vragen van de hoofdpersonen zijn beantwoord. Wij hebben een grote voorkeur voor een gesloten einde dan aan een open einde, omdat wij net als de hoofdpersoon alle vragen beantwoord willen hebben. Als het een open einde zou hebben, dan zaten we nog steeds met vragen, wat het verhaal niet compleet zou maken. Zo eindigt het verhaal met: En met zijn hoofd een beetje schuin, als iemand die iets hoort in de verte, laat hij zich meenemen door de stad naar het vertrekpunt; met een korte beweging gooit hij zijn sluike grijze haar naar achteren, zijn schoenen sloffen en het is of zij wolkjes as opwerpen, ofschoon nergens as te zien is. (blz. 247) We kunnen hieruit concluderen dat Anton waarschijnlijk zijn rust hier heeft gevonden, omdat al zijn vragen zijn beantwoord. Ook wij voelden de rust op het eind, en dat vonden wij mooi om mee te maken. Pagina 12 van 20

13 D. Na de proloog wordt het verhaal vanuit een personaal perspectief geschreven. Je ervaart dan de gebeurtenissen die Anton meemaakt. De auteur beperkt het verhaal tot één personage, hierdoor krijgt de lezer eenzijdige informatie. Dit is een sterk aspect aan het verhaal, omdat je daarom evenveel weet als Anton. Als het in het verhaal een alwetende verteller was, wist je meteen wat er allemaal was gebeurd tijdens de aanslag. Hierdoor zou er helemaal geen psychologische spanning zijn. Omdat je niet weet wat er precies is gebeurd wil je blijven doorlezen, om erachter te komen. 3. Persoonlijke argumenten Wij hadden allebei een andere mening over het boek. Een thema van het boek is oorlog. Bij een thema als oorlog zou je denken dat er veel actie is, dit was echter niet het geval. In het begin is er wel actie maar voor de rest niet. Het boek zit daarentegen vol psychologische spanning. Simon vond het boek een beetje tegenvallen, omdat hij had verwacht dat er veel actie zou zijn. Desalniettemin vond Simon het wel een goed boek, omdat de psychologische spanning wel heel sterk was. Je wilde door blijven lezen om erachter te komen wat er precies was gebeurd tijdens de aanslag. Dylan vond het niet jammer dat er weinig actie spanning was, hij vond de afwisseling van actie spanning naar psychologische spanning juist heel indrukwekkend. Na de aanslag volgen de geestelijke problemen van Anton, waarmee hij probeert mee te leven. Als lezer voel je de pijn die Anton heeft en dat is heel mooi om te lezen. Ook vond Dylan dat het onderwerp goed is uitgewerkt. We weten dat veel mensen in de oorlog zijn getraumatiseerd. Harry Mulisch beschrijft de trauma van Anton heel gedetailleerd, waardoor je Anton heel goed begrijpt. 4. Morele argumenten A. Wij denken dat de moraal van het verhaal is dat je niet zomaar weg kan lopen van een traumatische gebeurtenis in het verleden, hoe hard je het ook probeert. B. Wij denken dat de auteur deze boodschap wilde overbrengen, omdat het Anton niet lukt om weg te lopen van zijn verleden. Anton heeft een traumatische gebeurtenis meegemaakt toen hij nog maar 12 jaar was. Na de traumatische ervaring in Haarlem, heeft hij geprobeerd het achter zich te laten. Toen Anton eenmaal bij zijn oom was gaan wonen in Amsterdam, wilde hij nooit meer teruggaan naar Haarlem. Hij is wel naar zijn oude huis gelopen na een feest van een vriend van hem. Anton ging pas weer denken aan het verleden, nadat hij Fake Ploeg had ontmoet en Fake zijn spiegel kapot had gegooid. Anton heeft op een gegeven moment psychische problemen, omdat hij de aanslag nooit echt verwerkt heeft. Dit heeft grote impact op zijn leven. C. Wij zijn het wel met de moraal eens. Je moet je trauma verwerken en niet blijven vasthouden aan het verleden. Als je alles opkropt ga je net als Anton later psychische problemen krijgen. Je moet een traumatische gebeurtenis gewoon verwerken, anders blijven de herinneringen terugkomen. Je moet het Pagina 13 van 20

14 een plekje in je leven geven. Antons emoties zijn geblokkeerd, omdat hij de hevige trauma in het verleden niet zomaar kan verwerken. Anton zit in zijn gedachte nog steeds in het verleden, omdat hij zijn gevoelens over de oorlog niet kan delen met andere mensen. 5. Totaal mening De mening van ons is verschillend. We zijn het er allebei over eens dat het een goed boek is. Het is een mooi onderwerp en het is ook zeer goed beschreven. Je leert hoe het leven verder gaat na zo n traumatische gebeurtenis als de aanslag. Het enige wat Simon jammer vond, is dat er weinig actie spanning is. Bij een onderwerp als oorlog zou je verwachten dat er juist veel actie spanning is. Dylan vond dit niet veel uitmaken, omdat er echter wel genoeg psychologische spanning was. Ondanks dat er weinig actie is vinden we het wel een zeer goed boek, maar als lezer moet je dan wel goed doorhebben dat alleen het begin zich afspeelt in de oorlog. We vonden dat de boodschap van het verhaal goed naar voren kwam. Het verleden blijft hem achtervolgen en daar gaat het verhaal echt over. De structuur vonden wij verrassend, omdat er veel tijdsprongen in het verhaal zaten. Hierdoor konden we belangrijke delen van het leven van Anton meemaken. Het verhaal sprak ons persoonlijk wel aan, omdat je ziet hoeveel impact een oorlog heeft op iemand. Wij hebben de oorlog niet zelf meegemaakt en dat maakt het juist interessant om het boek te lezen. Al met al raden we het boek zeker aan. Onderaan kun je zien hoe we het boek hebben beoordeeld: Simon Dylan Simon + Dylan Inhoud 6,5 7,0 6,8 Structuur 8,0 7,5 7,8 Persoonlijk 6,0 8,0 7,0 Moreel 8,5 8,5 8,5 Gemiddeld 7,3 7,8 7,5..=positief.=negatief Bron 1, recensie 1 Naam auteur: Pieter Steinz Titel: Mythisch magisch Mulisch Pagina 14 van 20

15 Naam krant: NRC Datum uitgegeven: URL: Datum geraadpleegd: 03/12/16 Verwerking Wij vinden dit een goede recensie. De schrijver van de recensie heeft het goed gedaan. Hij heefteerst informatie gegeven over de schrijver en daarna zijn mening gegeven. De schrijver is zeer positief over Harry Mulisch. Hij heeft een paar mooie punten gemaakt. Een voorbeeld hiervan is: Met De aanslag voegde Mulisch een nieuwe (instant-)klassieker toe aan de in Nederland mateloos populaire oorlogsfictie, die begonnen was met G.K. van het Reves Ondergang van de familie Boslowits (1946) en S. Vestdijks briljante streekroman over het stuntelende verzet, Pastorale 1943 (1948).. Wij zijn het hier zeker mee eens. De aanslag is zeker een klassieker. Het is een heel mooi en goed boek. Het is een mooie oorlog fictie die de gevolgen van een oorlog mooi weergeeft. Vervolgens zegt hij ook: Dat Mulisch' roman over goed en fout zo insloeg en uiteindelijk meer dan vijfhonderdduizend keer over de toonbank ging heeft ongetwijfeld te maken met de schwung waarmee ze geschreven en geconstrueerd is. En met de suspense, die nu eens niet voortkomt uit de vraag wie het heeft gedaan, maar uit de vraag waarom het is gebeurd. Hier zijn we het ook zeker mee eens. Het boek is heel anders dan andere boeken omdat het niet gaat om wie het gaat maar waarom. Het boeit Anton niet heel erg wie het heeft gedaan maar waarom. Bron 2, recensie 2 Naam auteur: Hugo Brandt Corstius Titel: Mulisch laat de oorlog een halve eeuw duren. Naam krant: Trouw Datum uitgegeven: URL: Datum geraadpleegd: Pagina 15 van 20

16 Verwerking Wij vonden deze bron voor een deel goed, maar we zijn het niet overal mee eens. De schrijver van dit artikel is over enkele dingen negatief, waar wij het niet mee eens zijn. En dan komt me er toch een flauwekul, een reeks symbolen en cymbalen, holle opschepperij en pretentieuze praatjes, dat je aan het eind alweer vergeten bent met wat voor schitterend hoofdstuk het boek begon. Hield Mulisch het maar bij zijn novellen!. Hier zijn we het echt niet mee eens. Je hebt in dit verhaal helemaal geen kans om het begin te vergeten, omdat het hele boek over de gevolgen van het begin gaat. Ook weet je pas aan het eind van het verhaal wat er nou precies was gebeurd aan het begin van het verhaal. En die eerste zin vinden wij ook onzin, omdat de rest van het verhaal ook gewoon boeiend is. Met andere dingen van de recensie zijn we het wel mee eens, bijvoorbeeld: 'De aanslag' (1982) begint met een spannend, goed geschreven en aangrijpend hoofdstuk over een avond in januari 1945 in een villawijk van Haarlem. Dit vinden wij zeker waar, omdat de aanslag heel spannend is en dat is aan het begin. Ook zegt de schrijver: Het eerste hoofdstuk blijft vanwege zijn gewelddadige inhoud de lezer het meeste bij, maar dat wil niet zeggen dat de volgende hoofdstukken minder goed geschreven en minder spannend zijn. Wij vonden het eerste hoofdstuk zeker wel het spannendste hoofdstuk, maar de andere hoofdstukken waren ook zeker goed. In de andere hoofdstukken was er gewoon sterke psychologische spanning. Ten slotte zegt de schrijver van de recensie: Harry Mulisch heeft in 'De aanslag' laten zien hoe de Tweede Wereldoorlog in Nederland nog een halve eeuw na de bevrijding voortduurde. Hier zijn we het ook zeker mee eens. Anton wordt nog lang gekweld door de aanslag. Hij heeft de oorlog waarschijnlijk pas echt verwerkt na het gesprek met Karin. Bron 3, autobiografie Naam auteur: Pieter Steinz Titel: Harry Mulisch Naam uitgever: De bezige bij Datum uitgegeven: / URL: Datum geraadpleegd: Verwerking Wij vinden dit een handige bron. Je krijg hier alles was Harry Mulisch heeft geschreven en welke prijzen hij heeft gekregen op een rijtje. De aanslag wordt hier helaas niet echt genoemd of zoiets dergelijks. Alleen aan het eind zie je iets over De Aanslag, namelijk: De Aanslag spant de kroon met een vertaling in twintig talen. Dit is wel leuk om te weten maar niet echt heel belangrijk, je weet alleen dat het boek succesvol over de hele wereld is. Pagina 16 van 20

17 Er is wel een ding dat enigszins belangrijk is, namelijk: Na Het stenen bruidsbed (1959) trad een verandering op; de realiteit kwam meer op de voorgrond te staan. In dit citaat kom je te weten dat alle boeken na Het stenen bruidsbed meer de realiteit weergeeft. De Aanslag is na Het stenen bruidsbed geschreven dus we weten dat De Aanslag goed de realiteit weergeeft. We hebben dus niet heel veel aan deze bron gehad en dat is natuurlijk heel jammer. Bron 4, interview Naam auteur: Arjan Peters Titel: Nederland is niet in mij geboren Naam kran: Volkskrant Datum uitgegeven: URL: / Datum geraadpleegd: Verwerking In dit interview met Harry Mulisch kom je veel te weten over zijn leven. Je leert een beetje hoe Harry Mulisch in elkaar zit. Een voorbeeld hiervan is: ziin de kappersspiegel ziet Harry Mulisch zichzelf nog steeds als twaalfjarige. Zondag wordt hij tachtig. 'Zeventien is de leeftijd van mijn el.'. We weten dat Harry Mulisch in 1927 is geboren. In het jaar 1944 was Harry Mulisch 17. In het citaat zegt Harry Mulisch dat 17 de leeftijd van zijn ziel is. Dit betekent ook dat zijn ziel nog altijd in de oorlog zit. Dit klopt ook wel, want Harry Mulisch heeft meerdere boeken over de oorlog geschreven. Harry zegt nog andere dingen in het interview dat aanduiden dat de oorlog niet over was en vergeten moest worden na Hier zijn 2 voorbeelden: 'Alsof de oorlog zo lang geleden is. Al zestig jaar voorbij. Ik zeg: pás zestig jaar. We hebben het nog steeds over de gruweldaden van Nero. Wat heeft die man gedaan, vergeleken met Hitler? Peanuts hoor. Nee, we zullen maar op één moment ophouden over die oorlog, en dat is als de Derde Wereldoorlog is aangebroken. We moeten dus hopen en bidden dat we het eeuwig over de Tweede Wereldoorlog zullen hebben.' Hier kun je goed zien dat Harry Mulisch de tweede wereldoorlog heel erg vindt. Hij vindt ook dat de tweede wereld nog lang niet vergeten mag worden door de mensen. Dit zie je ook goed terug in het verhaal De Aanslag. Anton heeft bijna zijn hele leven nodig om het echt te verwerken. Nog iets anders dat Pagina 17 van 20

18 ons opviel in het interview was: On-Nederlands vanaf zijn geboorte, al vond die in Haarlem plaats. Je kunt hieruit concluderen dat Harry Mulisch in Haarlem is geboren, waar ook de aanslag vindt. We weten niet of dit toeval is, maar Harry Mulisch zegt wel: Misschien omdat ik niet autobiografisch schrijf. Ik gebruik wel dingen uit mijn eigen leven, maar wat ik eigenlijk wil zeggen is niet dat Hier geeft Harry Mulisch toe dat hij sommige aspecten van zijn leven wel verwerkt in zijn verhalen. Dus dat heeft hij waarschijnlijk ook met de plaats Haarlem gedaan. Bron 5, recensie 3 Naam auteur: Daan Stoffelsen Titel: Niet op zoek naar de schuldigen Naam uitgever: recensieweb Datum uitgegeven: URL: Datum geraadpleegd: Niet op zoek naar de schuldigen door Daan Stoffelsen, 25 juli 2007 Verwerking Wij zijn zeer positief over deze recensie. De schrijver van deze recensie maakt een aantal sterke punten. Hij is zeer positief over het verhaal en wij ook. Hier is een voorbeeld van een punt dat de recensent maakt: De aanslag (1982), Mulisch doorbraak bij het grote en internationaal publiek (er werden ruim een miljoen exemplaren van verkocht), gaat over schuld en onschuld in het licht van de complexiteit van oorlog. Het is een eigenaardig thema omdat de hoofdpersoon, het slachtoffer, de enige onschuldige, heel rationeel de daad voor zichzelf heeft afgesloten: Iedereen heeft gedaan, wat hij heeft gedaan, en niet iets anders. Anton Steenwijk is niet op zoek naar de schuldigen; zij vinden hem. Wij zijn het hier helemaal mee eens. De recensent geeft hier goed het thema weer. Anton gaat inderdaad niet op zoek naar het verleden, maar het verleden zoekt hem. Door pure toeval komt hij de zoon van Fake Ploeg tegen en Karin Korteweg. Ook zegt de recensent: Niet dat karaktertekening en stijl onverzorgd zijn, maar ze dienen wel duidelijk het hogere doel: de door de hoofdpersoon ongewilde why-done-it-plot. We krijgen net genoeg van Anton en de anderen te weten om de volgende stap in de reconstructie van de aanslag te begrijpen, en de stijl is aantrekkelijk, maar vooral functioneel. Het werkt zo goed, dat de Mulisch zo eigen metafysische uitstapjes en symbolische elementen nergens storen. Wij zijn het hier ook zeker mee eens. In het boek Pagina 18 van 20

19 krijg je steeds iets meer te weten over de aanslag. Hierdoor blijf je doorlezen, omdat je wil weten wat er precies is gebeurd. Het gaat er in het verhaal niet om wie de schuldige is, maar waarom diegene het heeft gedaan. Tenslotte zegt de recensent: Een reconstructie van de moord en de daaropvolgende gebeurtenissen brengt een veel complexer beeld dan de formule dat één moordenaar vele moorden voorkomt. Schuld en vergeving strepen elkaar weg en versterken elkaar, jaren na de daad Hier zijn we het ook mee eens. Dit is hetgene wat het verhaal sterk maakt en origineel. Bron 6, romananalyse Naam auteur: Pascal Klaassen Titel: De Aanslag, een verleden dat blijft Naam uitgever: de rode muur Datum uitgegeven:maart 2016 URL: Datum geraadpleegd: 04/12/16 Verwerken Wij vonden dit een goede romananalyse. De schrijver hiervan gaat goed in op het verhaal. Hij geeft een goede analyse en heeft een paar sterke punten gegeven. Een voorbeeld hiervan is: De rest van de roman staat in het teken van deze dramatische gebeurtenis een paar maanden voor het einde van de Tweede Wereldoorlog. Dit vinden wij juist. In het begin vindt de aanslag plaats en de rest van de roman gaat het over de aanslag. Anton moet de aanslag proberen te verwerken. Ook zegt de schrijver: Dit wordt in de roman thematisch onderstreept door een symbool van het toeval: de dobbelsteen. Anton speelde Menserger-je-niet met zijn ouders en broer op de avond van de moord. Terwijl hij via een raam kijkt wat er buiten gebeurt en het lichaam van Fake Ploeg ziet, stopt hij de dobbelsteen uit het spel in zijn zak. Later in zijn leven zorgt een aansteker in de vorm van een dobbelsteen voor een enorme angstaanval bij Anton. Hier benoemt de schrijver dat de dobbelstenen symbool staan voor toeval en dat vinden wij ook. De schrijver heeft dit goed achterhaald. Vervolgens zegt de schrijver: Anton is zelf minder bezig met de schuldvraag. Hij doet vooral zijn best de gebeurtenissen van januari 1945 achter zich te laten. Dit klopt ook. Wij vonden dit ook zo in het verhaal. Anton is niet op zoek naar de verleden maar het verleden zoekt hem. Tenslotte zegt de schrijver: Zijn hele leven heeft Anton zijn best gedaan de gebeurtenissen in januari 1945 achter zich te laten, maar hoe ouder hij wordt, hoe meer zijn verleden hem onderscheidt van de (jongere) mensen om hem heen. Hier zijn wij het ook mee eens. Dit kun je ook goed terugvinden in het verhaal. Pagina 19 van 20

20 Pagina 20 van 20