Islamitisch Theologie. Nederland. De imam islamitisch geestelijk werker opleiding van INHOLLAND nader onderzocht

Transcriptie

1 Islamitisch Theologie in Nederland De imam islamitisch geestelijk werker opleiding van INHOLLAND nader onderzocht A.E. Hoomans Amsterdam 15 augustus 2009 MA Islam in de moderne wereld Universiteit van Amsterdam

2 Titel Afstudeerrichting Student Islamitische theologie in Nederland De imam islamitisch geestelijk werker opleiding van INHOLLAND nader onderzocht Master Religiestudies: Islam in de Moderne wereld A. E. Hoomans Charlotte de Bourbonstraat WR Amsterdam Studentnummer Eerste beoordelaar Tweede beoordelaar Stagebegeleider/ Derde beoordelaar Universiteit van Amsterdam, mastercoördinator Islam Dhr. Dr. R.L.A. (Richard) van Leeuwen Manager afdeling Theologie en Levensbeschouwing INHOLLAND Mevr. R.N. (Rimke) van der Veer Coördinator Imam islamitisch geestelijk werker Dhr. ir. R. (Rasit) Bal 2

3 Dit ene weten wij en aan dit één houden wij ons vast in de duistere uren: er is een woord dat eeuwiglijk zal duren en wie t verstaat, die is niet meer alleen. Henriëtte Roland Horst voor Jelle Johan 3

4 VOORWOORD Dit onderzoek voerde ik uit als afsluiting van mijn master Islam in de moderne Wereld. In het kader van dit onderzoek liep ik stage bij de opleiding Imam Islamitisch geestelijk werker van INHOLLAND. Ik ben INHOLLAND dan ook zeer dankbaar voor het bieden van deze mogelijkheid. Ik mocht een jaar lang van alle faciliteiten gebruik maken, vrij met medewerkers, docenten en studenten praten. Bij colleges mocht ik aanschuiven en de gesprekken naderhand met de docenten waren zeer waardevol voor dit onderzoek. In bijzonder wil ik Cor de Raadt en Rimke van der Veer bedanken voor de gelegenheid en Rasit Bal voor de begeleiding die ik van hem heb gehad. Het was heerlijk om met Bal te sparren over de opleiding en onze visies op het gebied van de islamitische theologie. Zij zullen de meest kritische lezers van dit onderzoek zijn. Het spreekt vanzelf dat de verantwoordelijkheid voor de beschrijvingen en de analyses die ik in dit onderzoek doe geheel bij mij ligt. Ook wil ik hier mijn dank uitspreken naar vier bijzondere heren waarmee ik tijdens mijn onderzoek verschillende gesprekken heb gevoerd. Mijn dank gaat uit naar Maurits Berger van de Universiteit van Leiden, Aslan Karagul van de Vrije Universiteit, Jaap Beukema van de Christelijke Hogeschool Ede en Huib Zegwaart van Azuza. Zonder deze, vaak verhelderende en inspirerende gesprekken kon in mijn onderzoek niet uitvoeren. Mijn dank gaat uit naar de begeleiding die ik vanuit de Universiteit van Amsterdam heb gekregen. Vanaf deze plek wil ik Richard van Leeuwen bedanken voor zijn hulp en begeleiding deze afgelopen jaren. 4

5 Mijn grootste dank gaat uit naar mijn familie en vrienden. Zonder hun steun en motiverende woorden zou ik niet in staat zijn geweest deze studie naast mijn werk te kunnen voltooien. Augustus 2009 Aliza Hoomans 5

6 INHOUDSOPGAVE Inleiding 7 De vraag om een Nederlandse imam 11 De opleiding imam islamitisch geestelijk werker van de hogeschool INHOLLAND 16 De Nederlandse imam 20 De geschiedenis van de theologie in Nederland 31 Het perspectief van de opleiding 37 De hermeneutische benadering 38 Idjtihad 41 Koran herziening of herlezing 44 Het buitenperspectief 47 De bijbelwetenschap 51 Azuza 58 Christelijke Hogeschool Ede 60 Conclusie 62 Bronvermelding 67 6

7 INLEIDING Tijdens het afronden van mijn master Islam in de Moderne wereld kom ik in gesprek met Rimke van der Veer, opleidingsmanager afdeling Theologie en Levensbeschouwing van INHOLLAND. Zij nodigt mij uit om bij haar mijn afstudeerstage te gaan doen. Ineens kom ik voor het eerst persoonlijk in aanraking met de islamitische theologie. Natuurlijk heb ik in mijn opleiding al veel over de islam geleerd maar de echte theologische kant is nieuw voor mij. Wat houdt Hbo theologie in en verschilt dit veel van de universitaire variant? Ik maak kennis met de docenten van de Imam Islamitisch geestelijk werker opleiding, veelal personen die zelf als imam werkzaam zijn buiten INHOLLAND, maar door koepelorganisaties gevraagd zijn om les te geven op deze opleiding. Daar noem ik gelijk al iets bijzonders aan deze opleiding. INHOLLAND leidt op tot imam en islamitisch geestelijk werker en hebben nauw contact met het werkveld. Vier keer per jaar is er een vergadering met de contactpersonen van het werkveld en worden de ontwikkelingen van INHOLLAND, maar ook de ontwikkelingen van de koepelorganisaties, besproken. Hierdoor sluit de opleiding goed aan bij de praktijk. Ook ik mag een keer bij een vergadering aanwezig zijn, die ervaring was zeer waardevol. Ik mocht lessen observeren en vrij met docenten en studenten van de opleiding spreken. Op deze manier heb ik, denk ik, een goed overzicht gekregen van de opleiding waar ik me tijdens het afgelopen jaar steeds meer thuis ben gaan voelen. Ik sluit dan ook een beetje met pijn in mijn hart dit onderzoek af, maar weet dat ik in de toekomst vast en zeker de opleiding nog zal bezoeken. Als eerste zal ik in dit onderzoek ingaan op de behoefte naar Nederlandse imams. Ik zal in het eerste hoofdstuk proberen een 7

8 overzicht te geven van de opkomst van de behoefte aan een Nederlandse imam opleiding. In het tweede hoofdstuk geef ik een overzicht van de oprichting, de ontwikkeling en de opzet van de oprichting van de imam islamitisch geestelijk werk opleiding van INHOLLAND, waarna ik in het derde hoofdstuk dieper inga op de competenties en verwachtingen die de maatschappij, de media, de overheid en de gelovigen van een imam hebben. Na dit hoofdstuk ga ik kort in op de ontwikkeling van de theologiestudies vooral op het universitaire niveau. Ik probeer een overzicht te geven van de geschiedenis van de theologie in Nederland met nadruk op het onderscheid tussen het duplex ordo model en het simplex ordo model. Binnen Nederland zijn er twee soorten theologieopleidingen, binnen het duplex ordo worden wetenschappelijke en kerkelijke aspecten nadrukkelijk gescheiden; bij het simplex ordo niet. Dit alles is beschreven voor universitaire theologiestudies, maar hoe zit dat binnen de Hbo opleidingen? Heeft de samenwerking van INHOLLAND met islamitische koepelorganisaties tot gevolg dat deze imamopleiding automatisch onder het simplex ordo model valt? En wat betekent dat dan voor de theologie? Volgens Piet Borst, hoogleraar klinisch biochemie, is het probleem van de theologie in Nederland dat zij: voornamelijk beoefend wordt door mensen met weinig distantie tot hun geloof. 1 Geldt dit probleem ook voor de islamitische theologie? Met andere woorden, hoeveel ruimte is er binnen de islamitische theologie om met afstand te kijken naar de eigen religie en wat betekent dit voor de imamopleiding van INHOLLAND? Er is ook een verslag van twee 1 p. 10 Borst, P, e.a. Van God los? Theologie tussen godsdienst en wetenschap, Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, Amsterdam

9 interviews die ik heb afgenomen bij experts op het gebied van de universitaire islamitische theologie in Nederland, namelijk Maurits Berger van de Universiteit Leiden en Aslan Karagul van de Vrij Universiteit. Zij geven ook hun mening over de opleiding van INHOLLAND. Hierna ga ik verder in de ontwikkelingen op het gebied van de islamitische theologie. Ik ga in op het perspectief van de opleiding van INHOLLAND, en geef een overzicht van het binnenperspectief van de islamitische theologie, met onder andere aandacht voor de hermeneutiek van Fazlur Rahman en de visie van Nasr Abu Zaid. De discussie rond het begrip idjtihad geef ik weer door een overzicht te geven van de opinies van Joseph Schacht en Wael Hallaq, maar ik besteed ook aandacht een de hedendaagse hervormer Tariq Ramadan. Naast al deze heren geef ik ook een overzicht van de discussie die Ayaan Hirsi Ali in Nederland is gestart over de herlezing of herziening van de koran vanuit een vrouwvriendelijke optiek. Ik laat zien wat Amina Wadud hierover heeft geschreven. Naast het binnenperspectief ga ik ook verder in op het buitenperspectief van de islamitische theologie, in het zesde hoofdstuk. Na wat wetenschappers met een islamitische achtergrond denken en schrijven over de islamitische theologie is er ook het perspectief van buiten de islam. Ik geef een overzicht van de godsdienstwetenschappelijke bestudering van theologie en de bijbelwetenschappelijke methodes. In het zevende hoofdstuk van mijn onderzoek vergelijk ik de Imam Islamitisch geestelijk werker opleiding met die van de theologische hogeschool Azuza, de predikantenopleiding van de Pinkster- en Evangeliegemeenten in Nederland, en de Christelijke Hogeschool Ede, met een reformatorische achtergrond. Ik vergelijk beide opleidingen op het gebied van de theologie en hoe zij binnen de 9

10 opleiding omgaan met de distantie of te wel het aannemen van een kritische houding ten opzichte van de eigen theologie. Ik sluit mijn onderzoek af met mijn eigen conclusies. Ik wil nogmaals benadrukken dat de verantwoordelijkheid voor die conclusie geheel bij mij ligt. Ik probeer door middel van mijn onderzoek ook aanbevelingen te doen aan de imam islamitisch geestelijk werker opleiding van INHOLLAND, waarmee zij misschien in de toekomst de opleiding, zouden ze dat willen, kunnen verbeteren. 10

11 DE BEHOEFTE AAN EEN NEDERLANDSE IMAMS Door de komst van moslims uit niet-westerse landen is de islam de laatste jaren steeds zichtbaarder geworden. Tot in 2007 verwachtte het CBS 2 dat het aantal moslims in Nederland de grens van 1 miljoen in 2006 zou passeren. Bij nieuwe schattingen kwam het CBS voor 2005 uit op moslims, en op in Dit CBS - onderzoek is het eerste onderzoek dat erop zou kunnen wijzen dat het aantal moslims in Nederland daalt; echter een nieuwe telmethode wordt genoemd als oorzaak van deze trendbreuk. 3 De laatste jaren is er zowel binnen de moslimgemeenschap als in politiek-maatschappelijke kringen het besef gegroeid, dat de moskee als gebedshuis en ontmoetingsplaats een belangrijke stimulerende rol kan spelen bij het begrijpen van de islamitische theologie in een (post)moderne cultuur en bij het maatschappelijk integratieproces van moslims. Uit landelijk onderzoek naar de maatschappelijke rol van moskeeën blijkt dat de moskee een belangrijke ontmoetingsplaats is. 4 Nederland telt ruim 450 moskeeën en volgens ruwe schattingen- ruim 500 aan de moskee gelieerde vrouwen-, jongeren-, ouderen- en studentenverenigingen. De moskee vervult daardoor naast de religieuze ook een sociale functie waarvan de betekenis voor moslims en niet-moslims toeneemt. 5 Ook wordt de moskee in toenemende mate gezien als een gesprekspartner voor relevante beleidsterreinen van de Nederlandse 2 Centraal Bureau voor de Statistiek. 3 Factbook, de positie van moslims in Nederland: feiten en cijfers, FORUM, instituut voor Multiculturele ontwikkeling. laatste bezocht op 13 augustus Canatan, K., Ljamai, A., Oudijk, C., Maatschappelijke rol van moskeeën in Rotterdam, rapport van een gelijknamig onderzoeksproject van COS, Centrum voor Onderzoek en Statistiek, Rotterdam, 2003, 5 Canatan, K., Vrijwillig actief in moskeeverband rapport van een eenjarig onderzoek naar de maatschappelijke rol van moskeen in Nederland, IHSAN, het Islamitisch Instituut voor Maatschappelijke Activeringswerk, s- Hertogenbosch,

12 overheid, van organisaties en instellingen. De maatschappelijke rol van moskeeën en daarmee die van imams in de Nederlandse context, is niet alleen toegenomen, maar ook verbreed naar diverse maatschappelijke sectoren. Te denken valt hierbij aan de geestelijke verzorging in diverse zorginstellingen en aan de dialoog met andersdenkenden. Volgend Welmoed Boender, auteur van het boek Imam in Nederland, kennen moslims van oudsher de functie van de imam als de centrale geestelijke begeleider en voorganger in de moskee. Binnen de islamitische geloofsgemeenschap in Nederland is de rol van de moskee, en daarmee ook van de imam, een andere dan in overwegend islamitische landen. De moskeeën in Nederland hebben in toenemende mate een bemiddelende functie vanuit de eigen islamitische geloofsleer in de Nederlandse samenleving. Volgens het beroepsprofiel imam islamitisch werker 6 zijn er in de Nederlandse maatschappelijke context vier ontwikkelingen van invloed op het werk van de imam en de islamitisch geestelijk werker: secularisering, individualisering, multiculturalisering en pluralisering op godsdienstig en levensbeschouwelijk gebied Op het (macro)niveau van de samenleving is weliswaar geen sprake van een radicale secularisering, maar wel van een differentiële secularisering, daar zich in de maatschappelijke systemen (economisch, politiek, sociaal, cultureel) een scherper onderscheid voordoet tussen godsdienst en andere levensbeschouwelijke stromingen. De vrijheid en de zelfstandigheid van ieder individu om zijn godsdienstige of levensbeschouwelijke weg door het leven te bepalen is in de plaats gekomen van het beeld van dé gelovige in een traditie. De multiculturalismering heeft geleid tot een grotere 6 p. 3 INHOLLAND Beroepsprofiel imam islamitisch werker 12

13 pluraliteit aan godsdienstige en levensbeschouwelijke opvattingen in de Nederlandse maatschappij. De diversiteit in de samenleving is toegenomen. Dit heeft invloed op de vraag en de verwachtingen vanuit de geloofsgemeenschap betreffende de taak van het islamitisch geestelijk werk. Imams en islamitisch geestelijk werkers dienen zich bewust te zijn van de invloed die zij bewust of onbewust uitoefenen op de maatschappelijke relaties tussen de verschillende religieuze en etnische groepen. 7 In de moskee en geestverwante levensbeschouwelijke instellingen of organisaties is sprake van een duidelijke stijging van het aantal leden, van actieve betrokkenheid en van deelname aan de gangbare rituelen. Volgens het beroepsprofiel van INHOLLAND is de eerder genoemde geïndividualiseerde godsdienstbeleving is bij moslims vooralsnog niet een dominante trend. Door de dynamiek van de samenleving veranderen spelregels en grenzen voortdurend. Veel vanzelfsprekendheden in het dagelijkse leven staan onder druk. De voorspelbaarheid en zekerheid van het dagelijkse bestaan staat welhaast constant onder druk, voor zowel voor individuen als voor groepen in de samenleving. Niet iedereen is even goed in staat met deze ontwikkelingen om te gaan, waardoor problemen van uiteenlopende aard kunnen ontstaan. Deze ontwikkelingen en de complexiteit waarin godsdienst en levensbeschouwing zich, volgens het beroepsprofiel, in onze tijd bevinden, maken een eenduidig referentiekader, een eenduidige koers en een eenduidig beleid voor het handelen van de imam en de islamitisch geestelijk werker bij voorbaat controversieel. De huidige context vereist een optreden van hen dat gebaseerd is op inlevingsvermogen, flexibiliteit, wendbaarheid en gevoeligheid voor steeds nieuwe situaties. Het gaat hier ook om de toepassing van de 7 p. 3 Beroepsprofiel Iman Islamitisch geestelijk werker INHOLLAND 13

14 islam in het dagelijkse leven. Ze veronderstelt bij hen de wil tot zelfdifferentiatie en de bekwaamheid tot zelfsturing, waardoor de eigenheid van islamitische tradities wordt behouden, voortgezet en ontwikkeld en tegelijkertijd bij de inzichten en verlangens van de mensen in de huidige samenleving wordt aangesloten. Autochtone professionals en vrijwilligers in deze sectoren signaleren zelf ook de behoefte aan islamitische collega's die als gelijkwaardige partners kunnen samenwerken met geestelijk verzorgers en raadslieden van joods-christelijke, humanistische en andere achtergrond, in uiteenlopende maatschappelijke instellingen. 8 In deze behoefte kan alleen op adequate wijze worden voorzien indien de beoogde islamitische collega's een opleidingsniveau hebben dat gelijkwaardig is aan dat van hun collega s. In de afgelopen jaren is gebleken dat de imams, vanwege hun socialisatie en beroepsopleidingen in de landen van herkomst, hun sociaal - theologische functie in de Nederlandse context niet optimaal kunnen vervullen. De vijf koepelorganisaties pleiten voor een imamopleiding die op Hbo-niveau is ingericht. De keuze voor een Hbo-opleiding heeft enerzijds te maken met de verwachte instroom van studenten en anderzijds met de behoefte van het werkveld. Wat de instroom betreft blijkt vooral onder moslimstudenten met een havo- of mboopleiding behoefte te bestaan om hun kennis over de islam te verdiepen en tevens uitzicht te hebben op een diploma, dat toegang geeft op een duidelijk afgebakend beroepenveld, waar behoefte is aan hun expertise en vaardigheden. Ook het werkveld is gediend met moslimprofessionals die gevormd zijn in een gedegen maar vooral ook praktijkgerichte beroepsopleiding. Met de start van een specifieke opleiding voor studenten, die competenties willen ontwikkelen, die hen in staat stelt de taak en rol 8 p. 5 INHOLLAND projectaanvraag imam islamitisch geestelijk werker 14

15 van imam of islamitisch geestelijk werker uit te voeren, is een richting ingezet naar verdere ondersteuning van de oriëntatie van de geloofsbeleving van moslims in de Nederlandse context. 9 Daarin wordt meegenomen, dat de taak en rol van imam en islamitisch geestelijk werker in deze veranderende context nog niet geheel uitgekristalliseerd zijn. In samenwerking tussen koepelorganisaties, andere vertegenwoordigers uit het toekomstige werkveld, studenten en de opleiding Imam- Islamitisch geestelijk werker zal het profiel van beide taken en rollen zich gaandeweg concreter ontwikkelen. Gelijkopgaand met dit proces zal er aandacht zijn voor het aantrekkelijk maken en laten zijn van deze voor de geloofsgemeenschap belangrijke functies voor de jongere generaties moslims. 9 p. 2. INHOLLAND Beroepsprofiel Imam islamitisch geestelijk werker 15

16 DE OPLEIDING IMAM ISLAMITISCH GEESTELIJK WERKER VAN DE HOGESCHOOL INHOLLAND We kunnen er niet omheen dat er problemen zijn met moslims in Nederland. Bijvoorbeeld rond moslimjongeren. Een grote groep. Van alle moslims in Nederland is de helft nog geen vijfentwintig. Ze hebben vrijwel allemaal Nederlands als voertaal. En ze hebben - net als alle jongeren - grote verwachtingen van het leven. Dromen van een loopbaan in het zakenleven, in de sport of in de politiek. Ze kijken op naar voorbeelden als de voetballer Ibrahim Affelay of naar rapper Ali B. En net zó kunnen moslimjongeren kijken naar imams. Van hen verwachten ze inspiratie. Van een imam verwachten ze dat die richting geeft aan hun leven, hen kan begeleiden. Willen imams jongeren de weg kunnen wijzen, dan dienen ze zelf de Nederlandse samenleving te kennen, te weten wat hier aan de hand is, waar we vandaan komen en waar we nu staan. En natuurlijk moeten ze Nederlands spreken. 10 Gedeelte uit een toespraak uitgesproken door minister Verdonk tijdens de opening van de Hbo opleiding Imam islamitisch geestelijk werker in november Uit het de projectaanvraag Bacheloropleiding imam en islamitische geestelijk werker 11 blijkt dat er in januari 2005 door de ministers van der Hoeven van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (OCW) en Verdonk (Vreemdelingenzaken en integratie) en staatssecretaris Rutte (OCW) een verzoek is gedaan aan de Hogeschool INHOLLAND om op korte termijn een curriculum op te stellen voor een 10 Toespraak uitgesproken door Minister Verdonk tijdens de opening van de imamopleiding hogeschool INHOLLAND 11 INHOLLAND Project aanvraag Bacheloropleiding imam en islamitisch geestelijk werker 16

17 Nederlandse Imamopleiding dit het liefst in samenwerking met moslimsorganisaties. Vervolgens zijn vele gesprekken gevoerd met vooral het CMO 12 maar ook met het CGI 13, UMMAO 14 en met deskundigen en andere belanghebbenden. Hogeschool INHOLLAND was van mening dat het beroepenveld nauw betrokken diende te worden bij de ontwikkeling, de uitvoering en de kwaliteitstoetsing van haar opleidingen. Vanaf februari 2005 is daarom al contact gelegd met Islamitische koepelorganisaties waaronder het CMO. 15 Duidelijk is geworden dat zowel het Islamitisch beroepenveld als Hogeschool INHOLLAND van mening waren dat een opleiding tot islamitisch geestelijk verzorger ook op Hbo-niveau aangeboden diende te worden en dat zij elkaars expertise nodig hebben om een zodanige opleiding te realiseren, maar ook dat er veel tijd nodig is om elkaar te (blijven) begrijpen en op één lijn te komen en te blijven. 16 Het resultaat was een concreet uitgewerkte samenwerkingsovereenkomst van INHOLLAND met 5 koepels die deel uitmaken van het CMO, te weten: Milli Görüs Noord Nederland (Milli Görüs), Nederlandse Islamitische Federatie (NIF), Unie van Marokkaanse Moslimorganisaties in Nederland (UMMON), World Islamic Mission Nederland (WIM), Stichting Islamitisch Centrum Nederland (SICN) die ik hierna zal benoemen als koepelorganisaties. Tijdens de Algemene Politieke beschouwingen in de Eerste kamer in 2001 mevrouw v.d. Broek-Laman Trip (VVD) een lans brak voor het 12 CMO: Contact orgaan Moslims en Overheid. Het CMO is opgericht op 14 januari 2004 door in Nederland gevestigde moskeekoepels en is door de overheid erkend als gesprekspartner met de Nederlandse overheid. Momenteel (aug 2009 ) zijn er 11 moslimkoepels aangesloten. 13 CGI: Contact Groep Islam, een Nederlandse islamitische koepelorganisatie die namens een aantal moslimgroepen contact onderhoudt met de overheid. 14 UMMAO: Unie Marokkaanse Moskeeën Amsterdam en Omstreken 15 INHOLLAND Project aanvraag Bacheloropleiding imam en islamitisch geestelijk werker 16 Ongeveer gelijkertijd is er ook op de Universiteit van Leiden en de Vrije Universiteit een Islamitische Theologie opleiding gestart. 17

18 opzetten van imamopleidingen in Nederland. De vraagstelster vreesde dat, doordat imams uit het buitenland naar ons land worden gehaald, ook de vervlechting van kerk en staat ons land binnenkomt, terwijl er in Nederland een scheiding van kerk en staat is. De minister-president was van oordeel dat er veel voor te zeggen is dat geestelijken voldoende vertrouwd moeten zijn met de taal, de cultuur en de inrichting van onze samenleving, en bij voorkeur hier moeten kunnen worden opgeleid. Hij voegde daaraan toe dat imams uit landen die geen scheiding van kerk en staat kennen zich aan de hier geldende normen dienen te houden. Maar: Juist vanwege de scheiding van kerk en staat is het niet aan de Nederlandse overheid om de oprichting van imamopleidingen in Nederland zelf ter hand te nemen of af te dwingen. Wij kunnen echter wel in hoge mate stimulerend en faciliterend optreden. 17 In 2005 werd die mening breed gedragen, zowel de overheid als de publieke opinie is van mening dat er veel voor te zeggen is dat geestelijke voorgangers voldoende vertrouwd moeten zijn met de taal, cultuur en de inrichting van de samenleving en daarbij bij voorkeur opgeleid zijn in Nederland. 18 Het College van Bestuur (CvB) van Hogeschool INHOLLAND herkent in 2005 die behoefte ook bij de eigen studenten. Vele studenten van de bacheloropleidingen leraar voortgezet onderwijs 2 e graads islamgodsdienst (Hbo Islam), geven in evaluaties aan dat zij een functie ambiëren binnen een moslimorganisatie of een moskee. Velen willen geen leraar worden maar geestelijk verzorger en komen 17 p. 8 en 40, Handelingen van de Eerste Kamer p. 3 INHOLLAND projectaanvraag bacheloropleiding imam en islamitisch geestelijk werker, nieuwe onderwijsroute binnen de bacheloropleidingen Godsdienst Pastoraal werk 18

19 zodoende inhoudelijk gezien, onvoldoende aan hun trekken. Hogeschool INHOLLAND wil op deze tendensen en reacties aansluiten en zich positief inzetten voor het realiseren van een bacheloropleiding tot Imam en Islamitisch geestelijk werker binnen de al bestaande bacheloropleiding Godsdienst- Pastoraal werk INHOLLAND Projectaanvraag imam - islamitisch geestelijk werker 19

20 DE NEDERLANDSE IMAM Shadid en van Koningsveld onderscheiden in hun Moslims in Nederland. Minderheden en religie in een multiculturele samenleving 20 in 1997 voor Nederland in de praktijk drie soorten imams. Ten eerst de informele imam, die vrijwillig functioneert als voorganger bij gebedsceremonies in kleine gemeenschappen. Ten tweede de professionele imam die door de moskeegemeenschap zelf wordt betaald. Hij wordt door het moskeebestuur gerekruteerd, vaak uit het land van herkomst. Zijn taken bestaan naast het leiden van de vijf dagelijkse gebeden ook uit het geven van de vrijdagpreek, het verzorgen van koranonderricht aan kinderen en het geven van religieuze raad aan de leden van zijn gemeenschap. Ten derde onderscheiden zij de professionele imam die door de overheid van een land van herkomst wordt uitgezonden voor een beperkte periode (maximaal vier jaar). Hiermee worden vooral de Turkse imams bedoeld die door Diyanet, het Turkse presidium voor godsdienstzaken, naar Nederland worden uitgezonden. Er zijn naar schatting ruim 400 imams (bezoldigd) en nog eens 600 Imamassistenten (vaak als vrijwilliger) in de moskeeën werkzaam. 21 In de afgelopen jaren is gebleken dat niet alle huidige Imams en islamitisch geestelijke werkers, vanwege hun socialisatie en hun beroepsopleiding in de landen van herkomst, deze nieuwe sociaaltheologische functie in de Nederlandse context optimaal kunnen vervullen. Er is zodoende een grote noodzaak en behoefte om ook een op islamitische theologie gebaseerde opleiding op bachelor niveau te starten die imams en islamitisch geestelijk werkers opleidt, die een rol kunnen spelen ten behoeve van het geestelijke welzijn en in de aansluiting van het islamitische deel van 20 p. 53 Shadid, W.A. en van Koningsveld, P.S., Moslims in Nederland, Minderheden en religie in een multiculturele samenleving, Van Loghum, Houten p. 4 INHOLLAND beroepsprofiel imam islamitisch geestelijk werker 20

21 de Nederlandse bevolking; een dynamisch proces waarin de rol en taak van moskee en imam zich ontwikkelen. Kenmerkend is bijvoorbeeld, dat de imam meer naar buiten treedt en een rol vervult in de maatschappelijke dialoog. Moskee en imam richten zich meer en meer op de voor Nederland specifieke situatie in plaats van op die van het land van herkomst. Zo is er een toenemende behoefte aan islamitische geestelijke verzorgers binnen de sector gezondheidszorg, jeugdhulpverlening, welzijn en detentie. De professionals in deze sectoren signaleren de behoefte aan islamitische collega s die vanuit een pedagogische invalshoek, in staat zijn tot het voeren van de dialoog met jongeren die zich in een opvoedingssituatie bevinden. De nota Geestelijke bedienaren van etnische minderheden van de Ministeries Binnenlandse zaken en Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen geeft een bruikbare samenvatting van de nieuwe aandachtsgebieden van de Imam in Nederland. Zo staat er in deze nota dat de Imam in Nederland feitelijk de hoogst aanwezige geestelijke autoriteit is, degene die ook met de uitleg van de Islamitische leer en zeden is belast: 22 Verder wordt er in de nota geconstateerd dat er door medegelovigen regelmatig een beroep op de imam wordt gedaan in aangelegenheden die nauw verbonden zijn met het leven in een nietislamitische omgeving. Dit betreft zowel het leren begrijpen van de islamitische theologie in een westerse samenleving, als ook het bemiddelen bij politie en justitie en het op treden als zielzorger in diverse instellingen. Ook nieuw voor imams is hun rol als voorlichter 22 p. 12 Nota Geestelijke Bedienaren van etnische minderheden. Geschreven in opdracht van de Ministeries Binnenlandse zaken en Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen,

22 over het Islamitische geloof en de cultuur en als gesprekspartner. De imam is een gesprekspartner in de interreligieuze dialoog. Daarnaast vervult de imam een rol in de voorlichting en beeldvorming over het islamitische geloof en de cultuur. In deze laatste twee taken wordt niet voorzien in de opleiding van imams in het land van herkomst. Volgens het beroepsprofiel zullen de imam en de islamitisch geestelijk werker, als er sprake is van een geloofsgemeenschap met een zodanig omvang, dat beide rollen gewenst zijn, de eigen rol voor de geloofsgemeenschap en de taken, die daaruit voortvloeien uitvoeren in samenwerking met elkaar, aanvullend, maar veelal vanuit een verschillende verantwoordelijkheid. De imam zal zich concentreren op taken, die betrekking hebben op de godsdienstige en levensbeschouwelijke rituelen, diensten en samenkomsten en de leer- en vormingsprocessen vanuit godsdienstige en levensbeschouwelijke thema s. Het bezielen van handelingen in het leven van gelovigen heeft daarin een belangrijke betekenis. De functie van imam kan slechts uitgeoefend worden wanneer er sprake is van een geloofsgemeenschap die een moskee heeft. De moskee is het uitgangspunt. Er bestaat echter een brede consensus onder betrokkenen over het feit dat de imam in de Nederlandse context ook buiten de moskee werkt. Deze taken 23 bevinden zich op vier gebieden: Godsdienstige en levensbeschouwelijke rituelen, diensten en samenkomsten: liturgie en preek, voorgaan in het dagelijks gebed, voorgaan in vrijdag gebed en preek houden, vieringgebeden (Offer en Ramadan), ramadanpreken en ramadanactiviteiten en religieuze begeleiding van individuen en groepen. 23 p.7 INHOLLAND beroepsprofiel imam en islamitisch geestelijk werker 22

23 Leer- en vormingsprocessen met godsdienstige en levensbeschouwelijke thema s: de imam organiseert en geeft islamitisch geloofsonderricht aan kinderen tussen 5-18 die de weekendscholen van de moskeeën bezoeken, de imam onderricht volwassenen over de dagelijkse toepassing van de islam en het leren reciteren van de koran, geeft voorlichting over de islam aan moslims en niet-moslims en geeft gastlessen aan de scholen voor primair onderwijs en voortgezet onderwijs. Zij geven individueel en groepsgewijs, vanuit een contextuele optiek en op hermeneutisch verantwoorde wijze hulp bij godsdienstige en levensbeschouwelijke levensvragen, maar ook individuele begeleiding en counseling, presentie bij verlies, ziekenbezoeken, begeleiding van uitvaart en geboorte bezoek en de oproep tot het gebed. Zij zullen aanwezig te zijn in de pluriforme samenleving, hebben een maatschappelijke binding en voeren het dialoog: organiseren en nemen deel aan dialoogbijeenkomsten, houden inleidingen en presentaties over de islam, werken samen en in netwerken met andere collega s geestelijken, treden op als mediator bij conflictsituaties tussen individuen, groepen en organisaties. De islamitisch geestelijk werker speelt volgens het beroepsprofiel, in het bijzonder in relatief grote moskeegemeenschappen, een centrale rol. Hij is degene die de godsdienstige samenkomsten opzet zodat de imam zich kan richten op zijn rol als voorganger. De geestelijk werker is tevens vervanger van de imam als die afwezig is en zal zich vooral richten op het organiseren en begeleiden van individuen en groepen in activiteiten, die te maken hebben met levensbeschouwelijke en godsdienstige vragen. De islamitisch geestelijk werker zal daarnaast actief zijn vanuit en in de 23

24 geloofsgemeenschap met het organiseren en begeleiden van activiteiten, die te maken hebben met de maatschappelijke binding van de geloofsgemeenschap met de samenleving. De geestelijk werker voert godsdienstige en levensbeschouwelijke rituelen en diensten uit: Hij moet de imam kunnen vervangen bij onder meer: liturgie en preek en kunnen voorgaan in het dagelijks gebed. Ook doet de geestelijk werker aan maatschappelijk en sociaal opbouwwerk: Hij werkt projectmatig, doet aan gemeente opbouw, en organiseert activiteiten en bijeenkomsten, doet aan jongerenwerk, jongeren activeringswerk en het ontwikkelt beleidsplannen en voert deze uit. Van de afgestudeerde BA Theology student van INHOLLAND mag verwacht worden dat deze zich de competenties eigen maakt op Hbo-niveau, die nodig zijn om de taken uit te voeren in en vanuit de islamitische geloofsgemeenschap en binnen de multiculturele context van de Nederlandse samenleving. De competenties, die het in de BA Theology betreft zijn tot stand gekomen vanuit overleg en in samenspraak met de islamitische koepel organisaties. 24 Als gekeken wordt naar de Nederlandse praktijk waar ook in de moskee opvoedingsvraagstukken van moslims worden behandeld en aangepakt, dan zien wij een zeer belangrijk aspect steeds ontbreken namelijk het religieuze aspect in het leven van moslims. Een gegeven is dat de islam een belangrijke rol speelt in het leven van moslims, al dan niet via de cultuur waarin zij zijn grootgebracht. 24 Deze competenties zijn uitgewerkt vanuit de landelijk vastgesteld beroepscompetenties, vastgelegd in Een professional met diepgang, domeincompetenties voor de Bachelor of Theology. Landelijk Overleg Opleidingen Theologie, Ede

25 De islam vervult hierin verschillende functies zoals: inspiratiebron voor oplossingen en wijze van aanpak, legitimatieverschaffing voor strategie keuzes en handelingen en voorschriften voor de keuze en /of uitvoering van bepaalde handelingen, aldus het beroepsprofiel. De islam heeft ook met betrekking tot relationele en opvoedingsvraagstukken deze functies. Het komt regelmatig voor dat de man - vrouw verhouding in moslimgezinnen in stand wordt gehouden omdat het Gods keuze zou zijn. Ook wordt de islam aangehaald bij de verhouding tussen ouders en kinderen. Uitgaande van deze rol van de islam kan gesteld worden dat de islam een belangrijke rol kan spelen bij het ontwikkelen van een adequate aanpak voor de opvoedingsvraagstukken in de moslimgezinnen. Hierdoor worden de analyses en verklaringen meer compleet. Maar zij worden ook beter herkenbaar voor de moslimbetrokkenen. Dit zal de effectiviteit van probleemoplossing en behandeling ten goede komen. Conclusies die vanuit het beroepsprofiel imam - islamitisch geestelijk werker in overleg met de koepelorganisaties gemaakt kunnen worden zijn: 25 De samenleving en de geloofsgemeenschap hebben behoefte aan islamitisch geestelijk werkers die nooit uitgeleerd zijn. De opleiding Imam- islamitisch geestelijk werker wil studenten afleveren die zich, in alle complexiteit, niet alleen staande weten te houden maar ook voor anderen, individuen en groepen, een richtinggevende betekenis kunnen hebben. De opleiding stimuleert studenten kritisch te zijn zodat zij zich kunnen ontwikkelen tot professionals die zelf in staat zijn hun kennis op peil te houden en verantwoording nemen voor het eigen functioneren. 25 p. 11 INHOLLAND beroepsprofiel imam islamitisch geestelijk werker 25

26 De landelijke competenties BA Theology zijn uitgewerkt naar de opleiding tot imam- islamitisch geestelijk werker en vervolgens verdiept naar de specifieke context, waarin de imam en islamitisch geestelijk werker zijn beroep uitoefent: 26 1.Hermeneutische competentie. De student is in staat een brug te slaan tussen de bronnen van de godsdienstige en levensbeschouwelijke traditie en mensen in hun dagelijks leven. 2.Communicatieve competentie. De student is in staat op adequate en doelgroepgerichte wijze te communiceren met individuen, groepen en organisaties zowel mondeling als schriftelijk, zowel verbaal als non-verbaal daarbij inspelend op het proces van wederkerigheid. 3.Leiderschap en organisatie. De student is in staat individuen, groepen en organisaties te leiden en begeleiden op godsdienstig en levensbeschouwelijk gebied, gericht op het bereiken van gestelde doelen. 4.Pastorale competentie. De student is in staat om mensen, individueel en groepsgewijs, vanuit een contextuele optiek en op hermeneutisch verantwoorde wijze te helpen met godsdienstige en levensbeschouwelijke levensvragen in zeer uiteenlopende situaties. 5.Persoonlijke, reflectieve competentie 26 p. 1 INHOLLAND opleidingscompetenties imam / islamitisch geestelijk en pedagogisch werker 26

27 De student in staat is zich persoonlijk en professioneel te ontwikkelen door vanuit de eigen spiritualiteit, te reflecteren op eigen houding, identiteit, handelen in beroepssituaties. 6.(ped-)Agogische competentie De student is in staat om met oog voor godsdienstige en levensbeschouwelijke tradities op een bewuste, doelgerichte en systematische wijze in ontwikkelings -en veranderingsprocessen te ondersteunen. 7. Educatieve competentie De student is in staat om een veilige leeromgeving voor individuen en groepen te creëren en leer- en vormingsprocessen met godsdienstige en levensbeschouwelijke thema s mogelijk te maken 8.Rituele en liturgische competentie De student is in staat om aan godsdienstige en levensbeschouwelijke rituelen, diensten en samenkomsten gestalte te geven en daarin mede voor te gaan. 9.Missionaire competentie De student is in staat om de eigen godsdienstige en levensbeschouwelijke traditie aan anderen te presenteren en te communiceren en op een open en uitnodigende wijze aanwezig te zijn in de pluriforme samenleving. 10. Arabische competentie De student is in staat om zich te voorzien van informatie vanuit de Arabische taal en weet in de godsdienstige en levensbeschouwelijke rituelen, diensten en samenkomsten de Arabische taal naar behoren te gebruiken in koranreciet, gebeden en in de preek. 27

28 11. Op het gebied van de eigen persoonlijkheid Communicatieve vaardigheden; dat de student gesprekspartner wordt van (zoekende) gelovigen en professionals, moet kunnen participeren in een brainstorm, oplossingen moet voordragen voor zaken aangaande moslim pastoranten. Vanwege het innovatieve karakter en de veelzijdige beroepspraktijk in ontwikkeling dient hij/zij ook over basale managementkwaliteiten te beschikken. Hierbij valt te denken aan vooral strategische beleidsontwikkeling, projectmatig kunnen werken en netwerkontwikkeling. 12. Op het gebied van kennis van de islam en de moslims in Nederland; Kennis en kunde op het gebied van koranreciet en prediking, deskundigheid op het theologische en spirituele terrein van de Islam, een universele visie op de islam als religie en daarin de verschillende stromingen. De vaardigheid om etniciteitoverstijgend te handelen. Hij dient op de hoogte te zijn van de achtergronden van moslimbewoners- en cliënten en hun culturele achtergronden (Turkije, Marokko, Suriname). Heeft kennis van het Fiqh-al-Aqalliyaat: jurisprudentie en interpretaties over kwesties aangaande religie en samenleving in een niet-moslimomgeving (of anders gezegd in een minderheidssituatie) 13. Op het gebied van de Nederlandse cultuur en maatschappij heeft hij kennis van en is vertrouwd met de Nederlandse cultuur. Heeft kennis van de islam en moslims maar ook is een grote vertrouwdheid met de Nederlandse (levensbeschouwelijke) context vereist. De praktijk binnen de geloofsgemeenschap en vanuit de moskee is het vertrekpunt voor het formuleren van competenties, toetsen en 28

29 lesinhouden; en daarmee voor de inrichting van het onderwijs. Dit vraagt om intensieve relaties tussen opleiding en de praktijk van en rondom de moskee en geloofsgemeenschap ofwel een duidelijke koppeling tussen leren binnen de opleiding en leren in de praktijk door een lerend netwerk van moslimorganisatie, instellingen, moskeeën en de opleiding. Bij het verwerven van kennis, inzicht, vaardigheden en het ontwikkelen van een houding, gaat het steeds om de verbinding tussen een breed en gedifferentieerd onderwijsaanbod de inhoud van het onderwijs en het functioneren in de beroepspraktijk. Het is onmogelijk competenties te verwerven zonder in de praktijk actief bezig of betrokken te zijn geweest. In de onderwijseenheden, waaruit de opleiding is opgebouwd zal daarom ook altijd een praktijkcomponent terug te vinden zijn. Het onderwijs wordt voor een deel (mede)ontwikkeld en uitgevoerd door vertegenwoordigers uit het beroepenveld. Dit gebeurt bijvoorbeeld door het verzorgen van gastcolleges, het beschrijven van contexten en cases, het coachen van studenten of het optreden als coassessor of extern deskundige. De samenleving, organisaties in de moslimgemeenschap en de opleiding imam - islamitische geestelijk werker worden niet beschouwd als gescheiden werelden. 27 Er zal dus sprake zijn van een voortdurende wisselwerking. Projecten, de grote - stadsproblematiek en actuele maatschappelijke ontwikkelingen krijgen betekenis binnen het studieprogramma. De opleiding imam - islamitisch geestelijk werker en INHOLLAND zijn hierbij niet alleen een belangrijk verzamelpunt en plaats voor debat, ze zullen ook gaan fungeren 27 p. 12 INHOLLAND beroepsprofiel imam islamitisch geestelijke werker 29

30 daarin als het ijkpunt op het gebied van nieuwe standaarden die ontwikkeld zullen worden. 30

31 DE GESCHIEDENIS VAN DE THEOLOGIE IN NEDERLAND Voor dat ik het over de islamitische theologie ga hebben ga ik in dit hoofdstuk een overzicht van de geschiedenis van de theologie in Nederland. Omdat je naar mijn idee de islamitische theologie in Nederland niet los kunt behandelen. Je hebt een overzicht nodig van de gewone theologie in Nederland. Theologie betekent de leer over God en goddelijke zaken; godgeleerdheid 28. De term theologie is afkomstig uit de christelijke traditie en wordt daarom overwegend gebruikt voor de geloofsinhoud van het christendom. De theologie bestudeert de historische bronnen van het geloof (bijbelse theologie), historische theologie, systematische analyse van het geloof en de christelijke geloofspraktijk. Tot de theologie behoort daarom ook de bredere studie van alle godsdienstige of religieuze onderwerpen. In tegenstelling tot de godsdienstwetenschap houdt theologie er rekening mee dat in teksten die men bestudeert mensen ervan blijk geven zich door God aangesproken te voelen. 29 Daarnaast onderscheidt theologie zich doordat zij God en bijbel vanuit een gelovig perspectief onderzoekt. 30 Bijzonder aan de Nederlandse theologie is het onderscheid tussen simplex en duplex ordo. Aan de confessionele universiteiten wordt de theologie beoefend volgens het principe van het simplex ordo. Dit betekent dat men vanuit een binnenperspectief van een geloofstraditie werkt. Bij de openbare universiteiten hanteert men een duplex ordo, waarbij in de openbare faculteiten het verschijnsel religie als menselijk fenomeen wordt bestudeerd en in aan deze 28 Volgens het Van Dale woordenboek 29 Denaux, A. Uitspraak van hem in het artikel De matheid is in de theologie geslopen, Trouw 21 oktober Slingerland, M., De matheid is in de theologie geslopen, Trouw 21 oktober

32 faculteiten verbonden kerkelijke afdelingen vanuit een gelovig engagement gewerkt wordt. De duplex ordo diende aanvankelijk in de negentiende eeuw om het onderscheid aan te geven tussen de objectieve bestudering van het verschijnsel religie enerzijds en de confessioneel gebonden theologie anderzijds. Vroeger werden vakken als historische theologie en de filosofie van de theologie als echte wetenschap gezien en werden dogmatiek en praktische theologie niet als wetenschappelijke vakken beschouwd. 31 Tegenwoordig spreekt men van een binnenperspectief en een buitenperspectief; er is theologie vanuit een participerende houding vanuit een geloofgemeenschap en er is theologie vanuit een seculiere beschouwing van religie. Maar het onderscheid tussen confessionele faculteiten en seculiere faculteiten wordt steeds kleiner, omdat de huidige wetenschap eist dat een wetenschapper, gelovig of niet, met een zekere distantie zijn onderwerp moet kunnen bestuderen. Maar volgens Piet Borst, columnist van de wetenschapsbijlage van het NRC Handelsblad, is dat een probleem omdat de theologie in Nederland voornamelijk beoefend wordt door mensen met weinig distantie tot hun geloof. 32 Hoe zit dit dan met het onderscheid tussen simplex en duplex ordo op het gebied van de islamitische theologie? Om hier zicht op te krijgen heb ik twee zogenoemde expert interviews 33 afgenomen met twee experts op het gebied van de (universitaire) islamitische theologie namelijk Prof. Dr. Mr. Maurits 31 p. 17 De toekomst van de theologie in Nederland, Verkenningsadvies van de Commissie Geesteswetenschappen, Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, Borst, P., Theologie wetenschappelijk? Uit Van God los? Theologie tussen godsdienst en wetenschap, vijf voordrachten over de wetenschappelijkheid van de theologie, red. Hilberdink, Koninklijke Nederlandse akademie van wetenschappen, Amsterdam p.19, Baarda, B.D., Basisboek open interview en praktische handleiding voor het voorbereiden en afnemen van open interviews, Stenvert Kroese, Houten

33 Berger van de Universiteit Leiden en Dr. Aslan Karagul van de Vrije Universiteit. Beide heren heb ik dezelfde vragen gesteld. Wat betekent voor u het Duplex ordo model? Berger: Voor mij betekent dit niet normatief onderwijs. Geen onderwijs in een bepaalde geloofsleer, maar objectief en neutraal onderwijs. Simplex is voor mij normatief opleiden, doormiddel van gekozen literatuur die zeer gedetailleerd is over wat voor kennis de studenten moeten hebben. Wat betekent voor u het simplex ordo model? Karagul: Voor theologie is het een noodzakelijk model. Het heeft te maken met het karakter van de islamitische theologie. Hoe eerder je het Arabisch goed onder de knie hebt hoe beter. Daarom komen bij ons op de VU al vanaf het eerste jaar alle Arabische vakken aan bod met eventueel daarna nog extra aanvullende vaardigheden. Binnen het islamitisch onderwijs is de scheiding duplex en simplex niet onbekend maar in de Arabische wereld vindt al het islamitisch onderwijs gescheiden van de staat plaats. De staat neemt afstand van het geloofsonderwijs. Het verschil tussen simplex ordo model en het duplex ordo model is een methodisch verschil, geen inhoudelijk. Daarnaast staat binnen het simplex ordo model het beroepsperspectief centraal: wij leiden op tot imam en geestelijk verzorger, net als INHOLLAND maar dan op universitair niveau. We dragen niet alleen kennis over maar ook vaardigheden en attituden. Wat betekent dit voor de manier van theologie bedrijven? Berger: Wij bedrijven godsdienstwetenschap. Geen bepaalde leer maar alles. We brengen studenten met alle facetten door de geschiedenis heen van religiestudies in aanraking. We leiden studenten op tot godsdienstwetenschappers, geen predikanten of 33

34 imams. Karagul: Al vanaf het eerste jaar beginnen wij met de Arabische theologie, dit is ook de gebruikelijke manier binnen de islamitische landen. De islam wordt bij ons vanuit het binnenperspectief van de islam besproken. Alles wordt besproken zoveel mogelijk op een objectieve manier maar wel door moslim docenten. Deze leggen geen ideeën op maar geven wel vanuit hun eigen beleving les. Vanuit de islam is het samen doordenken en samen bediscussiëren van de teksten gewoon. Is dit ergens beschreven? Berger: Nee, we verwachten van docenten en studenten dat ze hun geloof bij het binnengaan achter zich laten en op een neutrale manier onderwijs geven. De docenten houden geen theologische debatten. Het gaat dus nooit over wel of geen gelijk hebben. Karagul: Niet echt, maar mijn collega Henk Vroom schrijft in het artikel een casus: theologie als godsdienstwetenschap 34 hierover het volgende; de conclusies van Nico Landman in zijn rapport 35 aan staatssecretaris Netelenbos dat een Nederlandse imamopleiding wenselijk is en dat de overheid die kan subsidiëren maar dat de godsdienstige kleur van een dergelijke instelling niet door de overheid beïnvloed kan worden. Het initiatief moet van islamitische groeperingen komen. Wanneer die in de naaste toekomst een aanvraag indienen, kan de overheid helpen een islamitische opleiding te realiseren. Landman meent dat de duplex ordo structuur van de theologie aan de rijksuniversiteiten een goede basis biedt: vier jaar openbaar onderwijs en een tweejarig vervolg binnen de islamitische theologie. Maar volgens Vroom is dit onmogelijk, het leren lezen van 34 Vroom, H. Een casus: theologie als godsdienstwetenschap, geschreven maar niet gepubliceerd in oktober Landman, N. Imamopleiding in Nederland: kansen en knelpunten, adviesrapport aan staatssecretaris T. Netelenbos, december

35 de koran in het Arabisch kan geen neutrale voorstudie voor een islamitische opleiding zijn, het lezen van de koran is al een gelovige studie. Heel het concept van een neutraal publiek en wetenschappelijk terrein moet volgens Vroom op de helling. Er is geen neutraal gebied. De intellectueel staat niet boven de partijen. Afstandelijke lezing van de koran verspeelt haar onderwerp: de koran maakt er aanspraak op openbaring van God te zijn. Men kan wel details uitleggen zonder een houding te bepalen, maar de diepere dingen blijven dan liggen. In een studietraject van zes, zeven jaren kan men geen onderscheid maken tussen openbare en godsdienstige vakken. Wat zou dat concreet voor de persoonlijke vorming van de studenten betekenen? Daarom zal een eventuele imamopleiding aan of bij een Nederlandse universiteit een moslimsinstelling moeten zijn, waarbij de overheid kwaliteitseisen stelt en de moslimse gemeenschap een contract met de faculteit heeft op het gebied van de identiteit en het beroepsprofiel van de imam. Waar valt volgens u de imamopleiding van INHOLLAND onder? Berger: Voor wat ik gezien en gehoord hebben vallen ze onder een Hbo simplex ordo model omdat ze heel gericht opleiden tot imam en doordat zij voorschrijven welke literatuur de studenten moeten bestuderen. Hierdoor vallen ze volgens mij onder het simplex ordo model omdat er een bepaalde norm duidelijk wordt gemaakt. Karagul: Zij vallen onder ons, het simplex ordo model. Dit omdat zij ook opleiden met een duidelijk beroepsperspectief op het oog en ook wel vanuit een eigen perspectief. Een vierjarige opleiding is wel aan de korte kant, ik denk zelf dat er meer behoefte is naar universitair geschoolde imams en geestelijk werkers dan naar HBO geschoolde. Beide heren zijn ervan overtuigd dat de manier waarop zij theologie bedrijven de juiste is, hoewel Berger duidelijk aangeeft dat Leiden niet opleidt tot imam maar tot godsdienstwetenschapper. Beiden zijn 35

36 er ook van overtuigd dat de Imam Islamitisch geestelijk werker opleiding van INHOLLAND valt onder een het simplex ordo model, maar dan op Hbo niveau. Maar wat betekent dit dat voor het perspectief van de opleiding? Welk binnenperspectief komt er aan bod op de opleiding en is er aandacht voor het buitenperspectief? 36