Jaarverslag Geef kanker geen kans

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Jaarverslag 2013. Geef kanker geen kans"

Transcriptie

1 Jaarverslag 2013 Geef kanker geen kans

2 Wereld Kanker Onderzoek Fonds Jaarverslag oktober september 2013 Voorwoord Preventie is onmisbaar in de strijd tegen kanker Voor u ligt het jaarverslag 2013 van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds. Het is voor ons een genoegen om u hiermee een beeld te geven van ons werk; het werk dat door duizenden Nederlanders samen mogelijk gemaakt wordt. We kunnen er niet omheen: kanker is wereldwijd het grootste gezondheidsprobleem waar we in onze generatie mee geconfronteerd worden. Wereldwijd zijn er in 2012 naar schatting meer dan 14 miljoen nieuwe gevallen van kanker vastgesteld. Het aantal nieuwe gevallen van kanker per jaar is in Nederland in 10 jaar tijd met 40 procent gestegen. Preventie is onmisbaar in de strijd tegen kanker. Preventie is essentieel om de toename van het aantal gevallen van kanker tegen te gaan. We weten op basis van wetenschappelijk onderzoek dat ruim een derde van de meest voorkomende gevallen van kanker voorkomen kan worden door gezond te eten, meer te bewegen en een gezond gewicht te behouden. Een derde dat zijn duizenden Nederlanders elk jaar. Gezond eten, meer bewegen en een gezond gewicht behouden een kwestie van gezond verstand, toch? Nee, zo makkelijk is het helaas niet. Het maken van gezonde keuzes in onze voeding en leefstijl kan soms uitdagend zijn. Mede als gevolg van tegenstrijdige berichten in de media die vaak niet wetenschappelijk onderbouwd zijn, reclame, en vaak simpelweg onwetendheid. Er bestaan veel fabels over wat wel of niet gezond is. Het aanbod aan voedingsmiddelen is enorm. Er is dus grote behoefte aan juiste gezondheidsvoorlichting. In 2013 zijn we samen met dagblad Metro gestart met de wekelijkse gezondheidsrubriek (On)gezond. Hiermee bereiken we een groot publiek met onze gezondheidsvoorlichting als aanvulling op onze reguliere voorlichtingsprogramma s. U vindt enkele edities van de rubriek verspreid door dit jaarverslag. Weet u ook de fabels en de feiten uit elkaar te halen? Er is nog veel te bereiken op het gebied van gezonde voeding, leefstijl en kankerpreventie. Daar maken wij ons hard voor. Wij wensen u veel leesplezier! Geef kanker geen kans Elmer Coppoolse Bestuursvoorzitter Nadia Ameyah Directeur 2 WERELD KANKER ONDERZOEK FONDS - JAARVERSLAG 2013 WERELD KANKER ONDERZOEK FONDS - JAARVERSLAG

3 Inhoudsopgave Inleiding 6 Hoofdstuk 1 Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds 9 Hoofdstuk 2 Onderzoek 15 Kennis krijgen Hoofdstuk 3 Gezondheidsvoorlichting 23 Kennis delen Hoofdstuk 4 Fondsenwerving 35 Hoofdstuk 5 Bestuur, personeel en organisatie 43 Hoofdstuk 6 Het World Cancer Research Fund (WCRF) netwerk 49 Hoofdstuk 7 Financiën 53 Hoofdstuk 8 Jaarrekening 57 overige gegevens 78 Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Hoofdstuk 9 Samen kanker voorkomen. Plannen voor Vooruitblik 2014 Begroting WERELD KANKER ONDERZOEK FONDS - JAARVERSLAG 2013 WERELD KANKER ONDERZOEK FONDS - JAARVERSLAG

4 Inleiding Geef kanker geen kans Kanker raakt ons allemaal Kanker is een ingrijpende ziekte die ons allemaal raakt. Ongeveer één op de drie mensen in Nederland krijgt ooit kanker. Wellicht dat u dit in uw eigen omgeving merkt, of misschien werd u zelf geconfronteerd met de diagnose kanker. In 2011 werden er in totaal nieuwe gevallen van kanker in Nederland vastgesteld, dat is ongeveer 40% meer dan 10 jaar geleden 1. Nederland staat op de 9e plaats op de lijst van landen waar kanker het meeste voorkomt. Borstkanker en darmkanker zijn twee van de meest voorkomende kankersoorten. Kanker kent geen grenzen: volgens cijfers van de Wereldgezondheidsorganisatie werden er in 2012 wereldwijd 14,1 miljoen nieuwe gevallen van kanker geregistreerd 2. Kanker is nu wereldwijd de belangrijkste doodsoorzaak met ruim 8,2 miljoen sterfgevallen per jaar 2. Wereldwijd overlijden meer mensen aan kanker dan aan HIV/AIDS, tuberculose en malaria samen. Volgens prognoses van de Wereldgezondheidsorganisatie zal het aantal nieuwe gevallen van kanker jaarlijks blijven toenemen als we nu geen maatregelen nemen om het risico op kanker te verlagen. Ongeveer 1 op de 3 mensen in Nederland krijgt ooit kanker. Gelukkig zijn er steeds meer en betere behandelmethoden waardoor de overlevingskansen en de kwaliteit van leven van kankerpatiënten verbeteren. Maar alleen al de diagnose heeft een grote impact op de levens van kankerpatiënten en hun dierbaren. Is het dan niet beter om kanker te voorkomen? Wat is kanker eigenlijk? Eenvoudig uitgedrukt is kanker een ziekte van lichaamscellen. Cellen zijn de bouwstenen van ons lichaam. De term kanker omvat een groep van meer dan 200 ziekten. Alle soorten kanker beginnen wanneer het DNA in een enkele cel op de een of andere manier schade oploopt. Daardoor gaat de cel zich op een onbeheerste manier delen zodat een groep cellen ontstaat. Zo n groep cellen neemt vaak de vorm aan van een bobbeltje of zwelling. Dat wordt een tumor genoemd. Sommige tumoren zijn goedaardig. Is een tumor echter kwaadaardig dan kan deze gaan groeien en daardoor omliggende gezonde weefsels of organen beschadigen. Soms kan de tumor zich uitzaaien naar andere delen van het lichaam. Maar waarom krijgt men kanker? Kanker ontstaat niet zomaar ineens; het is een langdurig en ingewikkeld proces. Het proces kan jaren, soms zelfs tientallen jaren duren. Daarom is kanker een ziekte die naar verhouding veel ouderen treft. Maar we zijn niet machteloos tegen kanker. Er zijn veel maatregelen die we nu kunnen nemen om de ontwikkeling van kanker later in ons leven te voorkomen, te vertragen of zelfs stop te zetten. Onderstaand diagram laat zien welke factoren van invloed kunnen zijn op ons risico op kanker GEZONDE CEL Genen Leefstijl Periode: tot 20 jaar Omgeving Infecties GEZONDE CEL POTENTIËLE KANKERCEL Risicofactoren voor kanker Veel mensen denken dat we kanker krijgen omdat het in de familie voorkomt, het in de genen zit, of door het lot. Uit onderzoek blijkt echter dat erfelijkheid bij slechts 5 tot 10% van alle kankersoorten een factor is, en dat de keuzes die we in onze leefstijl maken een veel belangrijkere rol spelen. Risicofactoren voor kanker zijn: Voeding en leefstijl Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat, alle factoren in aanmerking nemend, ongeveer een derde van de gevallen van de meest voorkomende kankersoorten in westerse landen voorkomen kan worden door gezonde voeding, meer lichaamsbeweging en een gezond gewicht. Deze schatting staat los van het deel van de gevallen van kanker dat voorkomen kan worden door niet te roken. Niet roken (of daarmee stoppen) is een van de belangrijkste maatregelen om het risico op kanker te verlagen. Na roken is overgewicht de belangrijkste oorzaak van kanker waar we zelf invloed op hebben. Genetische oorzaken Slechts 5 tot 10% van alle kankersoorten komt voort uit specifieke overgeërfde genen. Mensen die deze genen overerven hebben een hoger risico op kanker, maar dat betekent niet dat ze daadwerkelijk ook kanker zullen krijgen. Ook zij zullen hun risico op kanker meestal kunnen verlagen door de keuzes in hun voeding en leefstijl. Infectieziekten Sommige infectieziekten kunnen het risico op bepaalde soorten kanker verhogen. HPV (humaan papillomavirus) bijvoorbeeld is bekend als risicofactor voor baarmoederhalskanker. Oorzaken in de leefomgeving Sommige omgevingsfactoren kunnen het risico op kanker verhogen, of zelfs kanker veroorzaken. Denk aan overmatige blootstelling aan de zon. Ook kunnen bepaalde industriële chemicaliën, overmatige blootstelling aan röntgenstraling en sommige geneesmiddelen het DNA beschadigen en daarmee de kans op kanker vergroten. Preventie is onmisbaar in de strijd tegen kanker Op basis van wetenschappelijk onderzoek weten we dat ruim een derde van de gevallen van de meest voorkomende kankersoorten voorkomen kan worden door een gezonde voeding en leefstijl. We staan dus niet machteloos tegen kanker. We kunnen ons risico op kanker zelf beïnvloeden door de keuzes die we dagelijks maken in onze voeding en leefstijl. Preventie is de sleutel voor een toekomst waarin kanker minder vaak voorkomt. Door ons te richten op de preventie van kanker kan duizenden mensen in Nederland deze ingrijpende ziekte bespaard blijven. Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds is gespecialiseerd in de preventie van kanker. Het streven van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds streeft naar een toekomst met minder kanker. Een toekomst waarin de gevallen van kanker die te voorkomen zijn, ook voorkomen worden. Wij streven ernaar om door middel van wetenschappelijk onderzoek steeds meer te ontdekken over kanker en kankerpreventie. Met onze gezondheidsvoorlichting maken wij het publiek bewust van de keuzes in hun voeding en leefstijl die het risico op kanker kunnen verlagen. Ons motto? Samen kanker voorkomen. Leeswijzer bij dit jaarverslag In hoofdstuk 1 leest u meer over de visie, missie en strategie van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds. In hoofdstuk 2 en 3 leest u over de pijlers van ons werk: wetenschappelijk onderzoek en gezondheidsvoorlichting. Wat hebben we allemaal in 2013 gedaan en bereikt? Het werk van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds wordt uitsluitend mogelijk gemaakt door donaties en giften van het publiek. In hoofdstuk 4 leest u hoe wij fondsen werven. Bent u benieuwd naar hoe onze organisatie in elkaar zit? In hoofdstuk 5 leest u over onze organisatie, het bestuur en het personeel. In hoofdstuk 6 vindt u informatie over het wereldwijde World Cancer Research Fund (WCRF) netwerk waar wij lid van zijn. In hoofdstuk 7 leggen wij ons financieel beleid uit, en in hoofdstuk 8 vindt u onze jaarrekening en de controleverklaring van de onafhankelijke accountant. Wij hebben nog veel werk te doen. In hoofdstuk 9 vindt u dan ook onze plannen voor de toekomst. Helpt u mee? 1 Nederlandse Kankerregistratie, beheerd door IKNL januari Ferlay J, Soerjomataram I, Ervik M, Dikshit R, Eser S, Mathers C, Rebelo M, Parkin DM, Forman D, Bray, F. GLOBOCAN 2012 v1.0, Cancer Incidence and Mortality Worldwide: IARC CancerBase No. 11 [Internet]. Lyon, France: International Agency for Research on Cancer; Beschikbaar op: geraad pleegd op 31/januari/ WERELD KANKER ONDERZOEK FONDS - JAARVERSLAG 2013 WERELD KANKER ONDERZOEK FONDS - JAARVERSLAG

5 Hoofdstuk 1 Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds Bent u benieuwd naar wie we zijn, wat we doen, en wat ons uniek maakt? In dit hoofdstuk maakt u kennis met het Wereld Kanker Onderzoek Fonds en haar rol in Nederland. Je probeert gezond te leven, maar wat is nu gezond? Dat het moeilijk kan zijn om de juiste keus te maken, laat de Stichting Wereld Kanker Onderzoek Fonds wekelijks met een stelling zien in dagblad Metro. Onderwerp Dun, dik, jong, oud, iedereen moet bewegen STELLING Ik heb geen overgewicht, dus ik hoef me niet druk te maken over voldoende beweging. Waar Niet waar Voldoende lichaamsbeweging verlaagt het risico op kanker en andere ziektes. Het houdt de hormoonspiegel in balans. Dat is belangrijk, want hoge concentraties van bepaalde hormonen kunnen het risico op kanker verhogen. Het is daarom voor iedereen - dun, dik, jong en oud - belangrijk om voldoende te bewegen. Daarnaast helpt het je bij het bereiken en behouden van een gezond gewicht. Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds raadt volwassenen aan om elke dag minimaal 30 minuten te bewegen. Je kunt dit makkelijk verdelen over de dag. Met fietsen naar het station en s avonds nog een kwartiertje hardlopen, kom je vaak al een heel eind. 1.1 Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds is pionier op het gebied van kankerpreventie Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds zet zich al 20 jaar in Nederland in voor de preventie van kanker. Wij richten ons op de preventie van kanker door middel van een gezonde voeding en leefstijl. Toen het Wereld Kanker Onderzoek Fonds werd opgericht werd het idee dat voeding invloed zou kunnen hebben op het risico op kanker als controversieel beschouwd. Wetenschappelijk onderzoek op dat gebied stond nog in de kinderschoenen. Dankzij een toenemende hoeveelheid wetenschappelijk bewijs, is het vandaag de dag duidelijker dan ooit tevoren dat voeding en leefstijl een belangrijke rol spelen bij de ontwikkeling van kanker én bij de preventie van kanker. Oprichting Stichting Wereld Kanker Onderzoek Fonds is een charitatieve organisatie die op 10 mei 1994 in Nederland is opgericht. De stichting is gezeteld te Amsterdam en geregistreerd bij de Kamer van Koophandel onder nummer , met als juridische naam Stichting Wereld Kanker Onderzoek Fonds (WCRF NL). Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds gebruikt de afkorting WCRF NL voor haar naam. Deze afkorting staat voor World Cancer Research Fund Netherlands. Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds heeft als statutaire doelstelling: Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds heeft ten doel: bevorderen, financieren, bijdragen en stimuleren van onderzoek naar en voorlichting over de oorzaken en behandeling van kanker en het verband tussen voeding, leefstijl en kanker, zulks ten behoeve van het algemene nut van de bevolking. De meerwaarde van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds In Nederland zijn er meerdere organisaties actief op het gebied van kanker, met een breed scala aan doelstellingen. Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds is de autoriteit op het gebied van de preventie van kanker door middel van voeding en leefstijl. Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds richt zich op kankerpreventie onder andere door het publiek te informeren over de keuzes die we zelf in onze voeding en leefstijl kunnen maken om het risico op het krijgen (of terugkeren) van kanker te verlagen. 1.2 Onze visie, missie en werkwijze Visie Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds streeft naar een toekomst waarin minder mensen getroffen worden door kanker. Een toekomst waarin de gevallen van kanker die te voorkomen zijn, ook voorkomen worden. Missie en werkwijze Wij helpen mensen bij het maken van keuzes die de kans op het krijgen van kanker verkleinen. Onze missie en werkwijze zijn als volgt: Wij Stimuleren en financieren wetenschappelijk onderzoek naar het verband tussen voeding, lichaamsbeweging, lichaamsgewicht en het risico op kanker. Analyseren en interpreteren al het beschikbare wetenschappelijk bewijs op dit gebied. Geven voorlichting over de keuzes die mensen kunnen maken om de kans op kanker te verkleinen. Bijdrage aan de maatschappij Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds draagt bij aan zowel de wetenschappelijke wereld als de rest van de maatschappij met kennis over kanker en kankerpreventie, Bron: Dagblad Metro, WERELD KANKER ONDERZOEK FONDS - JAARVERSLAG 2013 WERELD KANKER ONDERZOEK FONDS - JAARVERSLAG

6 evenals aanbevelingen om de kans op kanker te verkleinen. Met deze kennis kunnen we allemaal weloverwogen keuzes maken in onze voeding en leefstijl met als doel minder kans op kanker. Onze pijlers Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds heeft twee belangrijke pijlers voor haar werk: Wetenschappelijk onderzoek (kennis over kankerpreventie krijgen) Gezondheidsvoorlichting (kennis over kankerpreventie delen) Beiden zijn onmisbaar voor onze missie. Door middel van wetenschappelijk onderzoek ontdekken we namelijk steeds meer over hoe het risico op kanker verlaagd kan worden. Deze kennis is echter niet alleen bedoeld voor wetenschappers, onderzoekers, medici en beleidsmakers, maar vooral ook voor het algemene publiek. Wij willen onze gezondheidsvoorlichting dan ook zo breed mogelijk verspreiden. In hoofdstuk 2 en hoofdstuk 3 kunt u alles lezen over de pijlers van ons werk, en wat we allemaal in 2013 hebben gedaan en bereikt. 1.3 Uitdagingen en kansen Een korte blik op de uitdagingen en kansen in het werkveld van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds: u u u u u Wat doet het Wereld Kanker Onderzoek Fonds wel? Wij richten ons op de preventie van kanker. Wij financieren wetenschappelijk onderzoek naar het verband tussen voeding, voedingspatroon, lichaamsbeweging, gewicht en kanker. Wij financieren ook onderzoek naar hoe mensen die kanker hebben gehad het risico op terugkeer van kanker kunnen verlagen. Wij geven gezondheidsvoorlichting aan diverse doelgroepen in Nederland. Wij houden onze kosten zo laag mogelijk door zo effectief en efficiënt mogelijk te werk te gaan. u u u u Weinig kennis over de preventie van kanker In Nederland is er nog veel behoefte aan voorlichting over kankerpreventie. Uit onze peiling in 2013 blijkt dat twee derde van de Nederlanders denkt weinig invloed te hebben op het eigen risico op het krijgen van kanker. Op de vraag wat men denkt zelf te kunnen doen om het risico op kanker te verlagen, noemt 67% het stoppen met roken. Slechts 6% noemt het behouden van een gezond gewicht, terwijl dit (na niet roken) de belangrijkste maatregel is voor een lager risico op kanker. Tegenstrijdige berichtgevingen over voeding en gezondheid Vandaag de dag wordt het publiek geconfronteerd met veel informatie over voeding en gezondheid. Vaak is er sprake van tegenstrijdige berichten, die al te vaak zijn gebaseerd op individuele onderzoeksprojecten of afkomstig zijn van organisaties met commerciële belangen. Dit vormt een uitdaging voor het Wereld Kanker Onderzoek Fonds omdat het publiek door de grote hoeveelheid aan tegenstrijdige informatie verward en geïrriteerd kan raken. Hierdoor staat het publiek minder open voor nieuwe informatie en kan belangrijke informatie missen. De kracht van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds is dat onze gezondheidsvoorlichting en onze aanbevelingen gebaseerd zijn op het meest uitgebreide wetenschappelijk bewijs in de wereld. Door middel van Wat doet het Wereld Kanker Onderzoek Fonds niet? Wij richten ons niet op de diagnose en/of behandeling van kanker. Er zijn andere organisaties die daarin gespecialiseerd zijn. Wij geven geen (persoonlijk) medisch advies. Wij raden aan om hiervoor uw arts in te schakelen. Wij werken niet samen met partijen die de onafhankelijkheid van onze aanbevelingen in gevaar kunnen brengen. Wij adviseren het publiek niet om vegetariër te worden. ons Continuous Update Project (CUP) beschikken we over de meest uitgebreide en actuele kennis over het verband tussen voeding, leefstijl en kanker. Lees meer over deze bijzondere bron van kennis in hoofdstuk 2. Overgewicht in Nederland Overgewicht is in Nederland een zorgwekkend probleem; overgewicht is een van de belangrijkste risicofactoren voor het krijgen van kanker. In 2012 was 46,1% van de mannen, en 36,9% van de vrouwen in Nederland te zwaar 3. Economische crisis De economische crisis heeft invloed op het geefgedrag van het publiek. Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds krijgt geen subsidies van de overheid. Wij werken zelfstandig om de onpartijdigheid van onze aanbevelingen te waarborgen. Ons werk wordt uitsluitend mogelijk gemaakt door donaties en giften van het publiek. Stuntprijzen voor ongezonde producten De consument let door de economische crisis extra op de centen. Commerciële organisaties spelen hierop in door lage prijzen te hanteren, maar al te vaak voor ongezonde producten. Zo stunten bijvoorbeeld fastfoodketens met lage prijzen voor calorierijke voeding, en supermarkten met lage prijzen voor bier. Lage consumptie van groente en fruit Uit voedselconsumptiegegevens blijkt dat van de volwassenen in Nederland maximaal 14% voldoende groente en maximaal 26% voldoende fruit eet, afhankelijk van de leeftijdsgroep 4. Dat is een gemiste kans. Een voornamelijk plantaardig voedingspatroon met veel groente, fruit, peulvruchten en volkorenproducten speelt een belangrijke rol bij de preventie van kanker en andere ziektes. Toenemende aandacht van andere organisaties voor kankerpreventie Vandaag de dag sluiten steeds meer experts en gezondheidsorganisaties zich aan bij het werk van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds. Men ziet steeds vaker het belang van kankerpreventie in en geeft hier meer aandacht aan. Zo is onder andere de KWF Kankerbestrijding een eigen afdeling Preventie aan het opzetten en haalt onze wetenschappelijke rapporten aan als bron. Dit biedt het Wereld Kanker Onderzoek Fonds de kansrijke mogelijkheid onze kennis over en aanbevelingen voor de preventie van kanker via andere kanalen te communiceren. 1.4 Strategie en speerpunten In 2013 hebben wij onze strategie uit het jaar ervoor voortgezet: Meer onderzoek naar kankerpreventie stimuleren en mogelijk maken Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds stimuleert wetenschappelijk onderzoek naar kankerpreventie, en maakt dit onderzoek mogelijk door middel van beurzen. Dit jaar hebben we weer aandacht gegeven aan onderzoek naar de biologische mechanismen achter bepaalde risicofactoren en de ontwikkeling van kanker. Een biologisch mechanisme verklaart een verband tussen een risicofactor en kanker. Naast dat we onderzoek financieren door middel van beurzen, dragen wij ook bij aan de financiering van het Continuous Update Project (CUP). Dit is een baanbrekend project van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds en de overige leden van het wereldwijde World Cancer Research Fund (WCRF) netwerk. Het zorgt ervoor dat onze aanbevelingen ter preventie van kanker gebaseerd blijven op het meest recente wetenschappelijke bewijs. Groter bereik van onze gezondheidsvoorlichting Door middel van onze gezondheidsvoorlichting maken wij het publiek bewust over wat we allemaal zelf kunnen doen om het risico op kanker te verlagen. In 2013 hebben wij ons gericht op het vergroten van het bereik van onze bestaande voorlichtingsprogramma s, en het bereiken van nieuwe doelgroepen. Meer bekendheid over onze organisatie en ons werk In 2013 hebben we ons gericht op het vergroten van de bekendheid over wat we doen. Hoe meer mensen het Wereld Kanker Onderzoek Fonds kennen, en weten wat voor belangrijk werk we doen, hoe meer mensen bereid zullen zijn onze aanbevelingen na te leven en ons werk financieel te steunen. Groei van het aantal donateurs Om ons werk nu en in de toekomst mogelijk te maken hebben wij de steun van het publiek nodig. Onze strategie in 2013 was om het aantal donateurs dat structureel een donatie aan ons geeft te vergroten. 3 Centraal Bureau voor de Statistiek, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), Dutch National Food Consumption Survey , uitgave in WERELD KANKER ONDERZOEK FONDS - JAARVERSLAG 2013 WERELD KANKER ONDERZOEK FONDS - JAARVERSLAG

7 Speerpunten Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds werkte in 2013 volgens haar strategisch plan De directie heeft in 2013 een nieuw strategisch plan ontwikkeld voor de periode Vanaf 2014 worden de jaarplannen op basis hiervan gemaakt. Hieronder staan de belangrijkste speerpunten uit het strategische plan : Een betrouwbare en belangrijke bron zijn voor onderzoekers en wetenschappers die zich richten op het verband tussen voeding, voedingspatroon, lichaamsbeweging, gewicht en de preventie van kanker. Het stimuleren en mogelijk maken van meer onderzoek naar het verband tussen voeding, voedingspatroon, lichaamsbeweging, gewicht en kanker. door middel van een nieuwsbrief het bewustzijn over de preventie van kanker verhogen. Hiermee communiceren we ook over ons wetenschappelijk onderzoek. Deze nieuwsbrief is motiverend en inspirerend. Hierin wordt de wetenschappelijke onderbouwing van onze aanbevelingen op een toegankelijke manier uitgelegd. De nieuwsbrief biedt praktische tips voor het toepassen van onze aanbevelingen. onze donateurs voorzien van publicaties en hulpmiddelen die informatief en makkelijk te begrijpen zijn, om hen te helpen keuzes te maken die hun kans op kanker kunnen verlagen. Communiceren van onze missie en kankerpreventieboodschap aan een breder en meer divers publiek dan alleen onze donateurs. Het bereik van onze voorlichting over kankerpreventie uitbreiden door ons te richten op gezondheidsdeskundigen. Door gezondheidsdeskundigen te voorzien van voorlichting over het verband tussen voeding, lichaamsbeweging, lichaamsgewicht en kanker, kunnen zij vervolgens de kennis verder verspreiden onder hun patiënten/cliënten. Dit breidt het bereik van onze gezondheidsvoorlichting uit. ons richten op de gezondheid op de werkplek. Organisaties helpen bij het implementeren van beleid voor op het werk dat gericht is op meer lichaamsbeweging, gezonde maaltijden en een gezond gewicht. Kinderen op een leuke en speelse wijze leren over gezonde voeding en leefstijl. Het doel is om hen te helpen de kans op kanker op latere leeftijd te verkleinen. streven naar erkenning van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds als de autoriteit op het gebied van voeding, voedingspatroon, lichaamsbeweging, gewichtsbeheersing en de preventie van kanker. de website van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds ontwikkelen tot een van de belangrijkste bronnen van informatie over voeding, voedingspatroon, lichaamsbeweging, gewichtsbeheersing en kankerpreventie in Nederland. de steun van donateurs is van essentieel belang voor het voortzetten van ons werk. Het doel is om continu over voldoende middelen te beschikken voor onze kernactiviteiten. sportieve evenementen steunen waarmee we aandacht kunnen geven aan de rol van lichaamsbeweging bij kankerpreventie en fondsen kunnen werven. zorgen voor goede ondersteuning en service aan donateurs door middel van onze afdeling secretariaat. Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds werkt aan een dynamische, creatieve en inspirerende werkomgeving voor haar medewerkers. 1.5 Evaluatie van beleid en strategie Het bestuur van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds vergadert minimaal vier keer per jaar. Het bestuur bespreekt de uitvoering en de effecten van het beleid tijdens deze vergaderingen. Een keer per jaar evalueert het bestuur de voortgang van het strategisch plan. Wat er goed gaat: De kwaliteit van de onderzoeksprojecten die het Wereld Kanker Onderzoek Fonds financiert is uitstekend. De toekenning van beurzen voor wetenschappelijk onderzoek verloopt volgens strenge procedures en de evaluatie van onderzoeksvoorstellen wordt nauwkeurig gedaan door een onafhankelijk onderzoekspanel. De voortgang van de lopende onderzoeksprojecten wordt goed gemonitord en gecontroleerd. Tussentijdse bevindingen worden gerapporteerd en besproken. De voortgang van het Continuous Update Project (CUP) loopt volgens schema. De wetenschappelijke rapporten op basis van de analyses tijdens dit project houden onze kennis over kankerpreventie actueel. Het bereik van de gezondheidsvoorlichting van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds wordt groter. Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds wordt in toenemende mate aangehaald als de bron van wetenschappelijke informatie over kankerpreventie. De website als onderdeel van het voorlichtingsprogramma voor kinderen, Top Fit Kids, wordt positief beoordeeld door de jonge gebruikers. De samenwerking met onder andere Gemeente Amsterdam voor wat betreft het educatieve voorleesboekje Het blije bordje van Bobbie heeft veel positieve aandacht gekregen (lees meer hierover in hoofdstuk 2). Het donateursprogramma waarin donateurs structureel doneren is effectief en efficiënt. Leer- en verbeterpunten: De bekendheid van het werk van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds, en de naamsbekendheid van de stichting, moeten verhoogd worden. De website van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds moet herzien en vernieuwd worden om beter aan te sluiten bij de informatiebehoefte van de doelgroep. Social media invoeren om de bekendheid en zichtbaarheid van de organisatie te vergroten en om in gesprek te gaan met een brede doelgroep. Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds moet zich richten op nog meer sportieve evenementen om het belang van lichaamsbeweging bij kankerpreventie hoog op de agenda te houden en om fondsen te werven. Het meedoen aan een sportief evenement voor een goed doel wordt steeds belangrijker. Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds moet de impact van haar werk op het gebied van onderzoek en gezondheidsvoorlichting duidelijker communiceren. 12 WERELD KANKER ONDERZOEK FONDS - JAARVERSLAG 2013 WERELD KANKER ONDERZOEK FONDS - JAARVERSLAG

8 Hoofdstuk 2 Onderzoek: kennis krijgen Een van de pijlers van het werk van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds is wetenschappelijk onderzoek naar de preventie van kanker stimuleren en financieren. Bent u benieuwd naar wat we allemaal doen op het gebied van onderzoek? Hoe wij onderzoek mogelijk maken? En wat we tot nu toe hebben bereikt? In dit hoofdstuk leest u alles hierover. Hoogtepunten in 2013 u Ruim 1,6 miljoen geïnvesteerd in wetenschappelijk onderzoek naar het verband tussen voeding, leefstijl en het risico op kanker u Publicatie van het voortgangsrapport vanuit het Continuous Update Project (CUP) over de preventie van baarmoederkanker u Voortzetting van de samenwerking met Wageningen University and Research Centre op het gebied van darmkanker u In totaal 24 onderzoeksvoorstellen van wetenschappers en onderzoekers in Nederland ontvangen waarvan 21 voldeden aan onze onderzoekscriteria. Onderzoek op het gebied van kankerpreventie is een specialistisch onderzoeksgebied Je probeert gezond te leven, maar wat is nu gezond? Dat het moeilijk kan zijn om de juiste keus te maken, laat de Stichting Wereld Kanker Onderzoek Fonds wekelijks met een stelling zien in dagblad Metro. Onderwerp Wijntje voor de gezondheid? STELLING Een wijntje per dag is gezond. Waar Niet waar Alcohol kan ons DNA beschadigen en onze hormoonspiegels verstoren. Dit zijn twee belangrijke risicofactoren voor kanker. Alle alcoholische dranken, of het nu bier, wijn of whisky is, vergroten de kans op veel soorten kanker. Het is daarom beter om geen alcohol te drinken. Doe je dat toch? Neem dan als vrouw hooguit één glas per dag, als man maximaal twee glazen. Matige alcoholconsumptie kan bij mensen boven de 40 jaar overigens wel het risico op hart- en vaatziekten verlagen. Toch raadt het Wereld Kanker Onderzoek Fonds ook deze groep af om te drinken. Alles tegen elkaar afgewogen zijn de schadelijke effecten immers groter. 2.1 Wat het Wereld Kanker Onderzoek Fonds doet op het gebied van onderzoek Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds stimuleert wetenschappelijk onderzoek naar kankerpreventie, en maakt dit onderzoek financieel mogelijk door middel van beursprogramma s. Wij stimuleren en sturen onderzoek op het gebied van kankerpreventie door nieuwe onderzoeksprioriteiten vast te stellen. Door middel van ons Continuous Update Project (CUP) zijn we in staat om kritisch te beoordelen op welke gebieden nieuw onderzoek essentieel is. Lees meer over het CUP in paragraaf 2.6. Op wat voor soort onderzoek richten wij ons? Wij richten ons op onderzoek waarmee we onder andere meer inzicht kunnen krijgen in hoe kanker zich ontwikkelt en wat we kunnen doen om de kans op het krijgen van kanker te verkleinen. Het gaat om onderzoek naar het verband tussen voeding, voedingspatroon, lichaamsbeweging, gewicht en kanker. Dat is onze expertise. Door de toegenomen overlevingskansen van kankerpatiënten wordt de groep mensen die de behandeling achter de rug hebben steeds groter: de cancer survivors. Deze groep wordt met een ander vraagstuk geconfron- teerd: wat te doen om de kans op de terugkeer van kanker te verkleinen? Daarom richten wij ons ook op dit belangrijke en nieuwe onderzoeksgebied. Wij hebben belangrijke verbanden tussen voeding en leefstijl en het risico op kanker in kaart gebracht, zoals het verband tussen overgewicht en kanker. Wij richten ons ook op onderzoek dat deze verbanden kan helpen verklaren. 2.2 Een terugblik in de tijd: belangrijke mijlpalen Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds en de overige leden van het wereldwijde World Cancer Research Fund (WCRF) netwerk hebben de inzichten in de preventie van kanker op baanbrekende wijze beïnvloed. In het verleden werd het idee dat voeding invloed zou hebben op het risico op kanker niet als serieus opgevat. Het wetenschappelijk bewijs is inmiddels zo omvangrijk en overtuigend dat het tegenwoordig een wereldwijd geaccepteerd feit is. En het gaat niet alleen om voeding, maar ook voedingspatroon, lichaamsbeweging en gewicht. Wetenschappers schatten in dat ruim een derde van de gevallen van de meest voorkomende kankersoorten voorkomen kan worden door een gezonde voeding en leefstijl. Bron: Dagblad Metro, WERELD KANKER ONDERZOEK FONDS - JAARVERSLAG 2013 WERELD KANKER ONDERZOEK FONDS - JAARVERSLAG

9 Wetenschappelijke rapporten Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds heeft samen met de overige leden van het wereldwijde World Cancer Research Fund (WCRF) netwerk een aantal belangrijke wetenschappelijke rapporten gepubliceerd. Deze rapporten zijn belangrijke bronnen die wereldwijd geraadpleegd worden. 2009: Policy and Action for Cancer Prevention Dit rapport bevat advies voor beleid met als doel kankerpreventie. Hierin onderscheiden wij 9 belangrijke groepen in de samenleving die een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de preventie van kanker. 2007: Food, Nutrition, Physical Activity, and the Prevention of Cancer: a Global Perspective Dit rapport is het resultaat van het grootste onderzoek ooit naar kankerpreventie. Het is wereldwijd de bron over de preventie van kanker. 1997: Food, Nutrition and the Prevention of Cancer: a Global Perspective Ons eerste rapport over het verband tussen voeding, voedingspatroon en het risico op kanker. We blijven voortbouwen op bovengenoemde rapporten door middel van ons Continuous Update Project (CUP). Wij hebben de volgende voortgangsrapporten gepubliceerd op basis van de bevindingen uit dit onderzoeksproject: 2013: Endometrial Cancer 2013 Report. Food, Nutrition, Physical Activity, and the Prevention of Endometrial Cancer. Dit rapport bevat actuele en uitgebreide informatie over de preventie van baarmoederkanker. 2012: Pancreatic Cancer 2012 Report. Food, Nutrition, Physical Activity, and the Prevention of Pancreatic Cancer. Dit rapport bevat actuele en uitgebreide informatie over de preventie van alvleesklierkanker. 2011: Colorectal Cancer 2011 Report. Food, Nutrition, Physical Activity, and the Prevention of Colorectal cancer. Dit rapport bevat actuele en uitgebreide informatie over de preventie van dikkedarmkanker. 2010: Breast Cancer 2012 Report. Food, Nutrition, Physical Activity, and the Prevention of Breast Cancer. Dit rapport bevat actuele en uitgebreide informatie over de preventie van borstkanker. 2.3 Beursprogramma s voor onderzoek Wij hebben een tweetal beursprogramma s voor onderzoek: 1. het (jaarlijkse) reguliere beursprogramma 2. het Request for Applications (RFA) beursprogramma Deze programma s worden toegelicht in de subparagrafen en Coördinatie door World Cancer Research Fund (WCRF) International Onze beursprogramma s voor onderzoek worden gecoördineerd en beheerd door World Cancer Research Fund (WCRF) International (maak kennis met WCRF International in hoofdstuk 6). De wetenschappelijke afdeling van WCRF International zorgt ervoor dat het proces vanaf de aanvraag tot en met de toekenning van onderzoeksbeurzen volgens de procedures verloopt. Dit waarborgt ook dat alleen de beste onderzoeksprojecten in aanmerking komen voor financiering Het (jaarlijkse) reguliere beursprogramma Het reguliere beursprogramma voor onderzoek heeft een jaarlijkse aanvraagcyclus. Elk jaar maken we bij aanvang van de aanvraagcyclus de richtlijnen en criteria bekend. Aanvragen worden toegekend volgens deze richtlijnen en criteria. Het reguliere beursprogramma omvat twee soorten beurzen voor onderzoek: door onderzoekers geïnitieerde beurzen: deze worden voor maximaal 4 jaar toegekend en bedragen maximaal regionale startbeurzen: deze zijn bedoeld als startfinanciering voor pilots (haalbaarheidsonderzoeken) naar aanleiding van innovatieve ideeën. Deze beurzen worden voor maximaal 2 jaar toegekend en bedragen maximaal Onafhankelijk onderzoekspanel Een onafhankelijk panel van wetenschappers beoordeelt de aanvragen. Ook andere wetenschappers die expert zijn op een bepaald onderzoeksgebied worden gevraagd om de aanvragen te beoordelen (de zogeheten peer review ofwel externe beoordeling). Het onderzoekspanel adviseert het bestuur van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds omtrent welke aanvragen te financieren. In 2013 zaten de volgende wetenschappers in het onafhankelijke onderzoekspanel: Professor Will Steward (Voorzitter) Head of Department of Cancer Studies and Molecular Medicine, University of Leicester, het Verenigd Koninkrijk Dr. Graham Burdge Reader in Human Nutrition, Institute of Human Nutrition, University of Southampton School of Medicine, Southampton, het Verenigd Koninkrijk Professor Janet Cade Centre for Epidemiology and Biostatistics, Nutritional Epidemiology Group, School of Food Science and Nutrition, University of Leeds, het Verenigd Koninkrijk Dr. Pierre Hainaut International Agency for Research on Cancer (IARC), Frankrijk Dr. Michelle Harvie Nightingale and Genesis Prevention Centre, Wythenshawe Hospital, Manchester, het Verenigd Koninkrijk Professor Michael F. Leitzmann Head of Department of Epidemiology and Preventative Medicine, Regensburg University Medical Center, Duitsland Professor Chris Paraskeva School of Cellular & Molecular Medicine, Medical Sciences Building, University of Bristol, het Verenigd Koninkrijk Professor Petra H. Peeters Professor Chronische Ziekten Epidemiologie, Universitair Medisch Centrum Utrecht, Nederland, Imperial College, het Verenigd Koninkrijk Professor Tobias Pischon Professor of Molecular Epidemiology, Charité Berlin Head, Molecular Epidemiology Group Max Delbrück Center for Molecular Medicine (MDC), Berlijn-Buch, Duitsland 16 WERELD KANKER ONDERZOEK FONDS - JAARVERSLAG 2013 WERELD KANKER ONDERZOEK FONDS - JAARVERSLAG

10 Dr. Gillian Reeves Statistical Epidemiologist, Epidemiology Unit, Cancer University of Oxford, het Verenigd Koninkrijk Professor Tai Hing Lam Chair, professor and Head of Department, School of Public Health, Department of Community Medicine, University of Hong Kong, China Oproep in 2013 Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds opent de beursaanvraagcyclus elk jaar door onder andere een aanmeldingspakket te sturen naar wetenschappers en onderzoekers in Nederland. In 2013 hebben we dit voor de tweede keer door middel van een digitale nieuwsbrief gedaan. Dit maakt het mogelijk voor ons om een grote groep te bereiken tegen lagere kosten. De digitale nieuwsbrief werd verstuurd naar 450 contacten in Nederland. De nieuwsbrief bood hen de kans om het aanmeldingspakket te downloaden. Eind 2013 hebben we 24 aanvragen uit Nederland ontvangen waarvan 21 aan de onderzoekscriteria voldeden, eind 2012 waren dat ook 21 aanvragen. In 2014 gaan we de oproep wederom digitaal versturen Het Request for Applications (RFA) beursprogramma Naast ons reguliere beursprogramma hebben we ook het Request for Applications (RFA) beursprogramma voor onderzoek. Dit beursprogramma vindt, in tegenstelling tot het reguliere beursprogramma, van tijd tot tijd plaats. Het gaat dan om een speciale oproep aan wetenschappers en onderzoekers om onderzoeksvoorstellen in te dienen op het gebied van specifieke onderwerpen waaraan hoge prioriteit wordt toegekend. Onafhankelijk onderzoekspanel Ook bij dit beursprogramma worden de aanvragen beoordeeld door een onafhankelijk onderzoekspanel. In tegenstelling tot het onderzoekspanel van het reguliere beursprogramma waarin de leden voor een aantal jaren zitting hebben, wordt het onderzoekspanel van het RFA beursprogramma tijdelijk samengesteld door wetenschappers die gespecialiseerd zijn in de specifieke onderwerpen waarvoor we een oproep doen. Naam aanvrager Dr. Mazda Jenab Dr. Leo J. Schouten Prof. Pär Stattin Dr. H. Bas Bueno-de- Mesquita Dr. Mazda Jenab Dr. Paula Jakszyn Instelling International Agency for Research on Cancer (IARC), Frankrijk Universiteit Maastricht, Nederland Umeä Universitet, Zweden Universitair Medisch Centrum Utrecht (UMCU) International Agency for Research on Cancer (IARC), Frankrijk Bellvitge Biomedical Research Institute- IDIBELL, Spanje Onderwerp Oorzaken van dikkedarmkanker: Is er sprake van interactie tussen overmatige energie-inname en de processen van oxidatieve stress en wordt dit gemoduleerd door verhoogde permeabiliteit van het colon, ontsteking, blootstelling aan endotoxinen en toxische bijproducten van overmatige energie-inname? Een prospectieve studie naar voedingspatroon en de kans op hoofd-nekkanker Me-Can; uitgebreid onderzoek in het kader van het gezamenlijk onderzoek naar metabool syndroom en kanker Vitamine D en de kans op alvleesklierkanker Onderzoek naar de biologische effecten van vitamine D op de ontwikkeling van dikkedarmkanker IJzer en maagkanker Startdatum 1 januari maart maart maart januari januari Lopende onderzoeksprojecten in 2013 Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds kent elk jaar nieuwe onderzoeksbeurzen toe. De onderzoeksprojecten hebben een looptijd van enkele jaren. Wij hebben in 2013 de volgende onderzoeksprojecten gefinancierd (het overzicht is in volgorde van startdatum): Dr. Wu Ming Dr. Eric Duell Jiangsu Provincial Centre for Disease Control and Prevention, China Bellvitge Biomedical Research Institute -IDIBELL, Spanje Het effect van lichaamsvet, leefstijlfactoren en genomgevingsinteracties op het risico op vrouwelijke kankersoorten Het mogelijke verband tussen acrylamide en baarmoederen eierstokkanker 15 februari maart 2012 Naam aanvrager Instelling Onderwerp Startdatum Prof. Anne Tjønneland Deens Nationaal Kanker Instituut, Denemarken Volkoren voedingsmiddelen en dikkedarmkanker 1 april 2012 Dr. Leo J.Schouten Prof.dr.ir. Ellen Kampman Universiteit Maastricht, Nederland Wageningen University and Research Centre, Nederland Voedings- en leefstijlkenmerken van een vegetarisch of vleesarm voedingspatroon als determinanten van de kans op het krijgen van kanker Het effect van foliumzuur en vitamine B12-supplementen op de methylatie van DNA 1 januari januari 2010 Dr. Will Chan Dr. Augustin Scalbert Prof. Maurice Zeegers The University of Hong Kong, China International Agency for Reserch on Cancer (IARC), Frankrijk Universiteit Maastricht, Nederland Vitamine D en neusholtekanker Nieuw hulpmiddel voor onderzoek naar polyfenolen en kanker Het verband tussen voeding en blaaskanker 1 april februari februari 2013 Dr. Anette Buyken Forschungsinstitut für Kinderernährung, Duitsland Vroege levensjaren, adiposity rebound, puberteit: welke voedingsstoffen, voedselgroepen en voedings- of groeipatronen spelen een belangrijke rol bij de ontwikkeling van vetmassa en de GH-IGF-as bij jongvolwassenen? 1 januari 2011 Dr. Judy Wai-chu Ho Prof. Matty P. Weijenberg The University of Hong Kong, China Universiteit Maastricht, Nederland Leefstijlinterventies om terugkeer van darmkanker te voorkomen Lichaamslengte en kanker 1 april april WERELD KANKER ONDERZOEK FONDS - JAARVERSLAG 2013 WERELD KANKER ONDERZOEK FONDS - JAARVERSLAG

11 2.5 Nieuwe onderzoeksbeurzen in 2013 Wij hebben aan het einde van 2013 vijf nieuwe onderzoeksbeurzen toegekend aan innovatieve onderzoeksprojecten. Dr. Anne May Universitair Medisch Centrum Utrecht, Nederland Onderzoek: Lichaamsbeweging en kwaliteit van leven van slokdarmkankerpatiënten Looptijd: 4 jaar / beurs Dr. Anette Buyken University of Bonn / Research Institute of Child Nutrition, Duitsland Onderzoek: Groente- en fruitconsumptie tijdens de kinderjaren en het risico op kanker op volwassen leeftijd Looptijd: 1 jaar en 3 maanden / beurs Theodora Psaltopoulou University of Athens Medical School, Griekenland Onderzoek: De preventie van bloedkanker Looptijd: 3 jaar / beurs Prof. Matty P. Weijenberg Universiteit Maastricht, Nederland Onderzoek: Darmkanker en de energiebalans Looptijd: 3 jaar en 8 maanden / beurs Prof.dr.ir. Ellen Kampman Radboud UMC, Nederland / Wageningen University, Nederland / VU Amsterdam, Nederland Onderzoek: Het effect van de gezondheidsvoorlichting van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds Looptijd: 2 jaar / beurs Het Continuous Update Project (CUP): de grootse bron over kankerpreventie ter wereld Het Continuous Update Project (CUP) is een doorlopend project waarmee we er voor zorgen dat onze aanbevelingen ter preventie van kanker actueel blijven. Dankzij het CUP beschikken wij over de meest recente wetenschappelijke bevindingen. In dit project verzamelen, analyseren en beoordelen wetenschappers continu nieuw onderzoek op het gebied van voeding, lichaamsbeweging, gewicht en kankerpreventie. Dit project wordt gefinancierd door de leden van het WCRF netwerk en wordt beheerd door WCRF International. Hoe werkt het CUP? Onderdeel van dit project is een database. In deze database staan alle onderzoeksresultaten die ten grondslag liggen aan onze wetenschappelijke rapporten (zie paragraaf 2.2). De uitkomsten van nieuwe onderzoeken per kankersoort worden toegevoegd aan de database. Dit is een doorlopend proces want er verschijnen voortdurend resultaten van nieuw onderzoek. Een onderzoeksteam, verbonden aan het Imperial College London in het Verenigd Koninkrijk, is verantwoordelijk voor het bijwerken van de database. Dit team analyseert vervolgens al dit wetenschappelijke bewijs. Een onafhankelijke panel van wetenschappers beoordeelt het wetenschappelijke bewijs. Op basis daarvan kunnen wij onze aanbevelingen ter preventie van kanker eventueel aanvullen of herzien. Nieuw rapport in 2013 Wij hebben samen met de overige leden van het WCRF netwerk in 2013 een nieuw wetenschappelijk rapport op basis van het CUP gepubliceerd: Endometrial Cancer 2013 Report. Food, Nutrition, Physical Activity, and the Prevention of Endometrial Cancer. Dit rapport laat onder andere zien dat vrouwen hun risico op baarmoederkanker kunnen verlagen door meer te bewegen en een gezond lichaamsgewicht te behouden. Belangrijk, omdat baarmoederkanker in Nederland de meest voorkomende vorm van kanker van de vrouwelijke geslachtsorganen is. Uit het nieuwe rapport blijkt ook dat koffie het risico op baarmoederkanker kan verlagen, wat veel aandacht heeft gekregen in de media. 2.7 Samenwerking met Wageningen University and Research Centre Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds heeft in 2013 het vijfde jaar afgerond van een vijfjarige samenwerking met Wageningen University and Research Centre. Een speciale WCRF-projectgroep is opgericht voor deze samenwerking. Professor dr. ir. Ellen Kampman heeft de leiding over deze groep. Professor Kampman is als persoonlijk hoogleraar Voeding en Kanker verbonden aan de Afdeling Humane Voeding van Wageningen University and Research Centre. Sterker tegen dikkedarmkanker Dikkedarmkanker is een van de meest voorkomende kankersoorten in Nederland. In 2011 werden er ruim nieuwe gevallen vastgesteld (bron: Nederlandse Kankerregistratie, beheerd door IKNL februari 2014). Steeds meer mensen overleven de ziekte. Hierdoor neemt ook de behoefte aan advies toe voor het verlagen van de kans op terugkeer van kanker. De WCRF-projectgroep onderzoekt de vraag of, en zo ja, op welke wijze een westers voedingspatroon, lichaamsgewicht en voedingssupplementen invloed hebben op de kans op terugkeer en overleving van dikkedarmkanker. Hiervoor is de COLON studie opgezet. Dit onderzoek kan de basis vormen voor wetenschappelijk onderbouwde leefstijlrichtlijnen voor patiënten met dikkedarmkanker. Voor meer informatie over dit project kijk op onderzoek/wageningen Waarom Wageningen University and Research Centre? Wageningen University and Research Centre is een toonaangevende onderzoeksinstelling die zich richt op de levenswetenschappen. Voeding en gezondheid zijn belangrijke vakgebieden binnen Wageningen University and Research Centre. De instelling beschikt over brede expertise en uitstekende faciliteiten voor wetenschappelijk onderzoek. Naast professor Ellen Kampman, en onderzoeksverpleegkundigen in diverse algemene en academische ziekenhuizen, bestaat de WCRF-projectgroep uit: Renate Heine-Bröring, MSc, Dr. Ir. Renate Winkels en Moniek van Zutphen, MSc Van links naar rechts: Ellen Kampman, Renate Heine-Bröring, Renate Winkels, Moniek van Zutphen Voor meer informatie over deze onderzoeks projecten kijk op Voor meer informatie over het CUP kijk op 20 WERELD KANKER ONDERZOEK FONDS - JAARVERSLAG 2013 WERELD KANKER ONDERZOEK FONDS - JAARVERSLAG

12 Hoofdstuk 3 Gezondheidsvoorlichting: kennis delen Wetenschappelijk onderzoek is belangrijk. Door middel van onderzoek ontdekken we steeds meer over kanker. Dit levert waardevolle kennis op voor de preventie van deze ziekte. Maar kennis is pas nuttig als het wordt toegepast. Je probeert gezond te leven, maar wat is nu gezond? Dat het moeilijk kan zijn om de juiste keus te maken, laat de Stichting Wereld Kanker Onderzoek Fonds wekelijks met een stelling zien in dagblad Metro. Onderwerp Vezels beschermen tegen kanker STELLING Voedingsvezels verlagen het risico op darmkanker Waar Niet waar Voedingsvezels helpen het risico op darmkanker te verlagen. Vezels hebben verschillende voordelen: zo helpen ze ons spijsverteringsstelsel om voedsel sneller te verwerken. Ook zorgen ze snel en langdurig voor een verzadigd gevoel waardoor je minder snel te veel zult eten. Vezels zitten alleen in plantaardige producten, zoals graanproducten, groente en fruit. Dierlijke producten, zoals vlees, vis en zuivel bevatten geen vezels. Hoe minder bewerkt een plantaardig product is, hoe meer vezels er over het algemeen in zitten. De meeste Nederlanders eten niet genoeg vezels. Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds raadt iedereen aan om elke dag minstens 5 porties groente en fruit te eten en daarnaast te kiezen voor volkorenproducten zoals volkorenbrood, volkorenpasta en zilvervliesrijst. Als je dit doet, kun je ervan uitgaan dat je de dagelijkse hoeveelheid vezels (30 gram, red.) haalt. Om onze visie werkelijkheid te maken is het niet genoeg om alleen kennis te krijgen, die kennis moet ook verspreid worden onder het publiek. Een van de pijlers van het werk van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds is dan ook gezondheidsvoorlichting ter preventie van kanker. Met onze gezondheidsvoorlichting maken wij het publiek bewust van de stappen die ze kunnen nemen om de kans op het krijgen van kanker te verkleinen. Wat willen wij bereiken met onze gezondheidsvoorlichting? Hoe verspreiden we de kennis over kankerpreventie? Met wie communiceren wij hierover? Welke communicatiemiddelen zetten we hiervoor in? Lees alles hierover in dit hoofdstuk. u u u u u u Hoogtepunten in 2013 Bereik van onze algemene nieuwsbrief: gemiddeld huishoudens per editie Bereik van onze digitale nieuwsbrief voor gezondheidsdeskundigen: gemiddeld 511 abonnees per editie unieke bezoekers op onze website unieke bezoekers op onze website voor kinderen publicaties (brochures, kookboekjes, folders etc.) verspreid potentiële nieuwe relaties informatie over onze aanbevelingen ter preventie van kanker per brief verzonden 3.1 Het doel van onze gezondheidsvoorlichting Het doel van onze gezondheidsvoorlichting is mensen bewust maken van, en informatie geven over, de relatie tussen voeding, lichaamsbeweging, lichaamsgewicht en kanker. Door mensen op een duidelijke, creatieve en motiverende wijze te informeren over hoe zij het risico op kanker kunnen verlagen door gezond te eten en te leven, kunnen zij zelf elke dag de beste keuzes maken. Uit onderzoek blijkt dat nog te weinig mensen weten dat zij invloed hebben op hun risico op kanker. Voorlichting over kankerpreventie is daarom hard nodig. Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds streeft er naar zoveel mogelijk mensen te bereiken met wetenschappelijk onderbouwde gezondheidsvoorlichting. We bieden niet alleen voorlichting aan het algemene publiek, maar zijn ook een kennisplatform voor gezondheidsprofessionals in uiteenlopende vakgebieden in Nederland. Ria van de Pol, Manager Gezondheidsvoorlichting Wereld Kanker Onderzoek Fonds Bron: Dagblad Metro, WERELD KANKER ONDERZOEK FONDS - JAARVERSLAG 2013 WERELD KANKER ONDERZOEK FONDS - JAARVERSLAG

13 Onze 10 aanbevelingen ter preventie van kanker: 1. Zorg voor een zo laag mogelijk gewicht en een slanke taille, maar vermijd ondergewicht 2. Beweeg iedere dag minimaal 30 minuten 3. Eet minder calorierijk voedsel en drink weinig suikerrijke dranken 4. Eet veel groenten, fruit, volkorenproducten en peulvruchten en varieer zo veel mogelijk 5. Eet minder rood vlees (zoals runden varkensvlees) en eet liever geen bewerkt vlees (zoals ham, spek of salami) 6. Drink liever geen alcohol. Als u wel alcohol wilt drinken, neem dan per dag niet meer dan 1 glas (voor vrouwen) of 2 glazen (voor mannen) 7. Eet minder zout of gezouten voedsel 8. Vertrouw niet op voedingssupplementen om u tegen kanker te beschermen Aanbevelingen voor specifieke groepen 9. Geef baby s de eerste zes maanden uitsluitend borstvoeding. Dat is het beste voor moeder en baby. Geef daarna aanvullende vloeibare en vaste voeding 10. Als u kanker heeft gehad en de behandeling is beëindigd, volg dan de aanbevelingen voor de preventie van kanker Onze 10 aanbevelingen ter preventie van kanker: belangrijke richtlijnen Onze 10 aanbevelingen ter preventie van kanker vormen de basis van onze gezondheidsvoorlichting. Deze 10 aanbevelingen zijn voortgekomen uit de analyse van duizenden onderzoeken naar het verband tussen voeding, leefstijl en kanker. Onze aanbevelingen zijn belangrijke richtlijnen voor een lager risico op kanker. In onze gezondheidsvoorlichting communiceren wij over deze 10 aanbevelingen, en geven we advies voor het opvolgen ervan. 3.2 De doelgroepen voor onze gezondheidsvoorlichting Wij hebben verschillende communicatiedoelgroepen vastgesteld waarop wij het beste onze gezondheidsvoorlichting kunnen richten. We hebben ook een selectie gemaakt van de meest kosteneffectieve en -efficiënte communicatiemiddelen voor onze gezondheidsvoorlichting. In deze paragraaf leest u over onze communicatiedoelgroepen. Informatie over onze communicatie middelen voor gezondheidsvoorlichting vindt u in paragraaf 3.3. Wij richten ons op de volgende communicatiedoelgroepen: Het algemene publiek (PR en publieksvoorlichting) Donateurs Ex-kankerpatiënten Gezondheidsdeskundigen Werkgevers en werknemers Kinderen (ook via ouders en docenten) Het algemene publiek Gezondheidsvoorlichting met als doel de preventie van kanker is voor iedereen in Nederland van belang. Bij het algemene publiek gaat het in eerste instantie om bewustwording. Bewustwording over het feit dat we in actie kunnen komen om het risico op kanker te verlagen, en bewustwording over onze 10 aanbevelingen ter preventie van kanker. Het bereiken van het brede publiek brengt echter hoge kosten met zich mee. Wij richten ons daarom op communicatiemiddelen waarmee we zo veel mogelijk mensen kunnen bereiken tegen de laagste kosten, onder andere: PR (persberichten), brieven en onze algemene website. Lees meer hierover in paragraaf Donateurs Donateurs zijn een belangrijke doelgroep voor onze gezondheidsvoorlichting. Zij hebben affiniteit met ons werk en maken ons werk mogelijk. Wij vinden het van groot belang om onze donateurs te blijven informeren over onder andere de laatste ontwikkelingen op het gebied van kankerpreventie, nieuwe bevindingen uit onderzoek en onze activiteiten. Wij vinden het ook belangrijk om ze te ondersteunen met praktische tips, adviezen en hulpmiddelen zodat ze makkelijker gezonde keuzes kunnen maken in hun voeding en leefstijl. Wij geven gezondheidsvoorlichting aan onze donateurs voornamelijk door middel van onze algemene nieuwsbrief, brieven, publicaties en website Ex-kankerpatiënten Steeds meer mensen overleven kanker door betere behandelmethoden en goede screening. Bij deze groep mensen leeft de vraag wat zij zelf kunnen doen om de kans op terugkeer van de ziekte te voorkomen. Wij hebben in 2011 speciaal voor ex-kankerpatiënten de brochure Gids voor voeding en leefstijl na kanker ontwikkeld met informatie over voeding en leefstijl. In 2013 hebben we meer dan exemplaren van deze brochure verspreid onder relevante doelgroepen Gezondheidsdeskundigen Gezondheidsdeskundigen, zoals diëtisten, voedingsdeskundigen en gewichtsconsulenten leveren een belangrijke bijdrage aan de missie van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds. Zij vormen een schakel tussen ons en het algemene publiek. Gezondheidsdeskundigen geven advies over gezonde voeding en leefstijl en dragen daardoor bij aan meer bewustzijn over de preventie van ziektes zoals kanker. Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds vindt het van groot belang om een goede band op te bouwen met de gezondheidsdeskundigen in Nederland. Wij vinden het belangrijk om hen te voorzien van actuele kennis over de preventie van kanker en te ondersteunen met hulpmiddelen. Uiteindelijk gaat het erom dat zij onze aanbevelingen ter preventie van kanker verder verspreiden, en hun cliënten adviseren en motiveren om deze te volgen. Resultaten Wij geven gezondheidsvoorlichting aan gezondheidsdeskundigen voornamelijk door middel van onze digitale nieuwsbrief KankerpreventieNieuws (naast publicaties en onze website). Lees in paragraaf wat de resultaten van deze nieuwsbrief waren Werkgevers en werknemers Mensen brengen een groot deel van de dag door op hun werk. Daarom is het belangrijk dat op de werkplek aandacht is voor gezondheid. Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds werkt aan een nieuw voorlichtingsprogramma gericht op werkgevers en werknemers. In 2013 hebben wij in samenwerking met Hewlett Packard voorlichting over preventie van kanker gegeven aan hun medewerkers. In het kader van de campagne Power of Prevention zijn de werknemers van Hewlett Packard direct bereikt via de digitale nieuwsbrief van het bedrijf, speciaal samengestelde informatiepakketten, workshops en verschillende brochures Kinderen Kinderen die al vroeg een gezond voedingspatroon en een gezonde leefstijl hebben, lopen een belangrijke stap voor. Zij hebben meer kans om op te groeien tot gezonde volwassenen en hebben daardoor later minder kans op ziekten zoals kanker. Gedrag en leefstijl worden voor een groot deel tijdens de vroege levensjaren aangeleerd en beïnvloed. Wij zijn daarom in 2010 gestart met een voorlichtingsprogramma gericht op kinderen: Top Fit Kids. Resultaten Wij geven gezondheidsvoorlichting aan kinderen voornamelijk door middel van onze speciale website voor kinderen Lees in paragraaf wat de resultaten hiervan waren. 24 WERELD KANKER ONDERZOEK FONDS - JAARVERSLAG 2013 WERELD KANKER ONDERZOEK FONDS - JAARVERSLAG

14 3.3 De communicatiemiddelen voor onze gezondheidsvoorlichting De communicatiemiddelen die wij inzetten voor onze gezondheidsvoorlichting zijn: Brieven (mailings) Onze (papieren) algemene nieuwsbrief Onze digitale nieuwsbrief voor gezondheidsdeskundigen Publicaties (onder andere brochures, folders, kookboekjes, geheugensteuntjes) Onze algemene website: Onze website voor kinderen: Beurzen en evenementen Public Relations (persberichten) Advertenties Brieven Wij gebruiken brieven om te communiceren met een groot aantal mensen. Dat doen we voor zowel voorlichting als fondsenwerving. Hiermee kunnen wij de beschikbare middelen effectief en efficiënt inzetten. Nieuwe relaties werven Fondsenwervingsdoelen: Nieuwe donateurs werven Brieven aan bestaande relaties Onze relaties hebben in 2013 ongeveer 1 tot 8 keer een brief van ons ontvangen. Zij kunnen de mate waarin ze benaderd wensen te worden zelf aangeven. Wij sturen deze brieven met de volgende doelen: Voorlichtingsdoelen: Vaker en meer gezondheidsvoorlichting geven De ontvanger motiveren en aanzetten tot het volgen van onze aanbevelingen en tips ter preventie van kanker Op de hoogte houden van nieuwe projecten, bevindingen uit onderzoek en ontwikkelingen Fondsenwervingsdoelen: Fondsen werven ter financiering van ons werk Aantal edities en bereik In 2013 is de nieuwsbrief vier keer verschenen. In totaal hebben we stuks verzonden; gemiddeld een oplage van stuks per editie. December Maart Juni September Totaal Gemiddeld per editie Uit ons lezersonderzoek in 2012 blijkt dat lezers de nieuwsbrief doorgeven aan anderen. Gemiddeld wordt elke nieuwsbrief door 1,64 personen gelezen. We kunnen dus uitgaan van een potentieel bereik van ruim lezers per editie. Resultaten Wij sturen bij iedere editie van onze algemene nieuwsbrief een antwoordformulier mee waarop een korte enquête is opgenomen. De respons op deze enquêtes varieert per keer van ongeveer tot personen. Dit antwoordformulier bevat ook een algemeen opmerkingenveld; daarmee krijgen we ook feedback op onze nieuwsbrief en andere voorlichtingsmaterialen. Om de twee jaar houden we een groot en uitgebreid lezersonderzoek onder de abonnees van de algemene nieuwsbrief. In 2012 hebben we het lezersonderzoek voor het laatst gehouden. Wij gaan in 2014 het onderzoek herhalen Onze digitale nieuwsbrief voor gezondheidsdeskundigen Via onze digitale nieuwsbrief KankerpreventieNieuws houden wij gezondheidsdeskundigen op de hoogte van de nieuwste inzichten op het gebied van voeding, leefstijl en kanker. We geven de abonnees van de nieuwsbrief informatie over nieuwe wetenschappelijke onderzoeken en bevindingen. Tevens bieden we ze de mogelijkheid tot het aanvragen van diverse voorlichtingsmaterialen die ze kunnen gebruiken bij de begeleiding van hun cliënten. Het gebruik van brieven als communicatiemiddel heeft als voordeel: een groot bereik tegen relatief lage kosten direct contact, en de mogelijkheid om een relatie te starten en te bouwen met de ontvanger mogelijkheid voor interactie mogelijkheid om de informatie te personaliseren en af te stemmen op de behoefte van de ontvanger brieven zijn niet gebonden aan zendtijd, de ontvanger kan zelf bepalen wanneer de informatie te lezen Wij sturen brieven naar zowel potentiële nieuwe als bestaande relaties. Brieven aan potentiële nieuwe relaties Wij sturen brieven naar mensen waarmee we nog geen contact hebben met als doel kennismaken, voorlichting, fondsenwerving en het starten van een relatie. Als deze mensen interesse krijgen in ons werk kunnen ze een relatie met ons starten, door onder andere publicaties aan te vragen en/of door donateur te worden. Voorlichtingsdoelen: Mensen kennis laten maken met onze organisatie, onze missie en de 10 aanbevelingen Interesse wekken in ons werk, onze voorlichtingsprogramma s en activiteiten Resultaten In 2013 hebben we met potentiële nieuwe relaties en bijna bestaande relaties per brief gecommuniceerd Onze (papieren) algemene nieuwsbrief Onze algemene nieuwsbrief bevat informatie over het verband tussen voeding, leefstijl en kankerpreventie. De nieuwsbrief geeft ook inspiratie voor gezonde recepten, tips en adviezen om gezonder te leven en nieuws over de activiteiten van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds. Deze nieuwsbrief is een van de belangrijkste communicatiemiddelen voor gezondheidsvoorlichting aan bestaande relaties. Abonnees Iedereen die geïnformeerd wil worden over de preventie van kanker kan zich aanmelden voor de nieuwsbrief. Aanmelding is mogelijk via telefoon, brief, en de website. Waarborgen van kwaliteit We werken sinds 2012 samen met een klankbordgroep waarin vijf externe gezondheidsprofessionals zitting hebben die de nieuwsbrief controleren vanuit hun specialisatie en expertise. Resultaten van het lezersonderzoek van de digitale nieuwsbrief in 2013 Lezersstatistieken in 2013 en 2012 ten opzichte van benchmarkgegevens goede doelen sector Uniek geklikt versus unieke lezers Uniek geklikt Unieke lezers 12,2% 11,1% 27,4% 27,9% 24,5% 25,1% 35,8% 38,0% 38,3% 43,9% 55,6% 57,3% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% Bronnen: Nationale Benchmark 2013 en Lezersstatistieken E-mark Mail, 2013 Benchmark 2012 (branche Goede Doelen) Benchmark 2012 (branche Zorg & Welzijn) Gemiddeld in 2013 Gemiddeld in 2012 Wat betekenen deze begrippen? Uniek geklikt versus unieke lezers : Dit is het aantal keren dat naar een artikel is doorgeklikt ten opzichte van het aantal lezers van de nieuwsbrief. Uniek geklikt : Het aantal mensen dat doorklikt naar een artikel in de nieuwsbrief. Unieke lezers : Het aantal mensen dat de nieuwsbrief opent en leest. 26 WERELD KANKER ONDERZOEK FONDS - JAARVERSLAG 2013 WERELD KANKER ONDERZOEK FONDS - JAARVERSLAG

15 Aantal edities en bereik We hebben in 2013 zes edities van Kankerpreventie- Nieuws uitgebracht. Ruim gezondheidsdeskundigen in Nederland (inclusief een aantal in België) ontvangen de nieuwsbrief. Waarborgen van kwaliteit Om de kwaliteit van KankerpreventieNieuws te waarborgen werken we hier ook met een klankbordgroep van gezondheidsdeskundigen. Hierin hebben o.a. diëtisten, gewichtsconsulenten en bewegingsconsulenten zitting. Zij evalueren elke nieuwe editie en geven feedback. In totaal zitten er negen leden in de klankbordgroep. Resultaten Om inzicht te krijgen in de kwaliteit van de digitale nieuwsbrief, en om deze te evalueren, vergelijken we de lezersstatistieken met benchmarkgegevens voor digitale nieuwsbrieven in de goede doelen sector Publicaties Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds heeft een breed scala aan informatieve brochures, folders en andere hulpmiddelen (zoals geheugensteuntjes) ontwikkeld om mensen te helpen gezonde keuzes te maken in hun voeding en leefstijl. Wij bieden deze publicaties aan via verschillende kanalen. Aanbieden van publicaties via onze algemene nieuwsbrief Via onze algemene nieuwsbrief (zie paragraaf 3.3.2) kunnen lezers gratis diverse publicaties aanvragen. In elke editie van deze nieuwsbrief wordt een ander, divers aanbod aan publicaties gepresenteerd, waaronder ook steeds ten minste één nieuwe publicatie. Bestaande publicaties worden regelmatig herzien om ze up-to-date te houden op basis van de laatste inzichten en kennis uit wetenschappelijk onderzoek. Het CUP speelt hierbij een belangrijke rol (in hoofdstuk 2 vindt u informatie over het CUP). Activiteiten In 2013 hebben we 21 verschillende publicaties aangeboden via de algemene nieuwsbrief. Zes hiervan waren nieuw, namelijk de brochures Kom in Beweging en Op Gewicht, het kookboek Gezond Lunchen, de hulpmiddelen Fitter in 10-minuten-kaart, het Beweegdagboek en een BMI-calculator kaart. Als wetenschappelijk onderzoeker ben ik sinds een aantal jaar lid van het panel van gezondheidskundigen dat bijdraagt aan de nieuwsbrief. Er is een prettige mix van bevindingen uit de praktijk van o.a. diëtisten met informatie over recente wetenschappelijke artikelen. Voor wetenschappers geeft deze nieuwsbrief inzicht in hoe wetenschappelijke bevindingen worden toegepast in de praktijk. Voor diëtisten en andere gezondheidswetenschappers geeft deze nieuwsbrief op een laagdrempelige manier inzicht in recente bevindingen en trends uit de wetenschap! Dr. Ir. Renate Winkels, Wageningen University and Research Centre Enkele opmerkingen van abonnees van de nieuwsbrief: Uw informatie is altijd weer een geheugensteun, zo van oja, zo zit dat! Ben bijna 79 jaar en lees de nieuwsbrieven graag, vooral de recepten. Daar kijk ik als eerste naar, of er weer wat nieuws bij is. Super gewoon. Bedankt. Ben altijd heel blij met elke nieuwsbrief. Lees hem helemaal door en volg de aanbevelingen trouw op. De nieuwsbrief geven wij door aan onze dochters. Wij lezen allemaal met veel interesse de nieuwsbrief en doen ook wat met de adviezen die gegeven worden. In 2013 zijn er 1072 gratis publicaties aangevraagd via de digitale nieuwsbrief voor gezondheidsdeskundigen. Tevens hebben we 82 aanvragen voor in totaal voorlichtingsmaterialen verwerkt. In onderstaand schema ziet u hoeveel publicaties we hebben verspreid in 2013, en via welke kanalen (gerangschikt van grootste aantal naar kleinste). Kanaal Aantal publicaties Algemene nieuwsbrief Beurzen en evenementen Praktijkfolders.nl Brieven aan nieuwe contacten Website & catalogus Gratis aanbiedingen via digitale nieuwsbrief en andere media Telefonische aanvragen 301 Website Overig 852 TOTAAL Onze algemene website: De website van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds, is een onmisbaar communicatiemedium voor onze informatieverstrekking, gezondheidsvoorlichting en werving van donateurs. Wij streven ernaar de informatie op onze website up-to-date en relevant te houden voor verschillende doelgroepen. Wij werken onze website voortdurend bij met informatie zoals gezondheidsvoorlichting voor het algemene publiek en gezondheidsdeskundigen, informatie over onderzoek en beursprogramma s voor wetenschappers en onderzoekers, acties en evenementen, en nieuws voor de pers. Op de website bieden wij ook online hulpmiddelen om mensen meer bewust te maken van gezonde voeding en leefstijl. Zo hebben we in 2013 een Alcohol Calorieën Calculator ontwikkeld voor op de website en de online test Hoe gezond leef ik?. Onze website is ook een belangrijk medium voor fondsenwerving. Mensen kunnen zich op de website als donateur aanmelden. Ze kunnen onder andere kiezen tussen een eenmalige of een regelmatige donatie. Mensen die ten bate van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds deelnemen aan sportieve evenementen, krijgen een eigen webpagina op onze website met behulp waarvan hun sponsoren snel en makkelijk een financiële bijdrage kunnen overmaken. Promotie van de website In 2013 hebben we weer gebruik gemaakt van Google Adwords om het aantal bezoekers naar onze website te verhogen. Met Google Adwords kun je korte advertenties plaatsen op de pagina s met zoekresultaten van de zoekmachine Google. Omdat het Wereld Kanker Onderzoek Fonds een goed doel is, geeft Google ons een beurs (een Google Grant) waarmee we tot een bepaald bedrag gratis mogen adverteren. Wij zijn Google zeer dankbaar voor deze beurs voor online advertenties. We hebben een aantal campagnes in Google Adwords, ondere andere met als thema: kanker, gewicht en sportieve evenementen. Door middel van PR-activiteiten, zoals het uitsturen van persberichten en het meedoen aan sportieve evenementen streven we er ook naar om meer bezoekers op onze website te krijgen. Resultaten Ons doel in 2013 was om unieke bezoekers en 18% terugkerende bezoekers per jaar te krijgen op In totaal had onze website unieke bezoekers in 2013, meer dan de doelstelling en het aantal in 2012 ( unieke bezoekers). In 2013 bedroeg het percentage terugkerende bezoekers 20,2%, hoger dan de doelstelling en het percentage in 2012 (16,8%) gerealiseerd doel gerealiseerd Aantal unieke bezoekers Percentage 20,2% 18% 16,8% terugkerende bezoekers Onze website voor kinderen: Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds heeft de website in 2010 gelanceerd in het kader van gezondheidsvoorlichting gericht op kinderen. Het doel hiervan is om kinderen op een speelse wijze voorlichting te geven over gezond eten en leven. De informatie op deze website is gericht op kinderen van vijf tot tien jaar oud. 28 WERELD KANKER ONDERZOEK FONDS - JAARVERSLAG 2013 WERELD KANKER ONDERZOEK FONDS - JAARVERSLAG

16 alleen voor intern/eigen gebruik alleen voor intern/eigen gebruik alleen voor intern/eigen gebruik alleen voor intern/eigen gebruik alleen voor intern/eigen gebruik Publicatie : Metro ed. Amsterdam Regio : Amsterdam Datum : 15 jul 2013 Pagina Frequentie : dagelijks : 4 cm2 : 219 Advertentiewaarde : Oplage : ,00 Publicatie : Medisch Dossier Regio : Nederland Datum : 30 jun 2013 Frequentie : 10x per jaar Pagina : 16 cm2 : Advertentiewaarde : onbekend Oplage : Top Fit Kids voor de toekomst Op de website maken de jonge bezoekers kennis met de Top Fit Kids die in de virtuele stad Appeldoorn wonen. Deze karakters hebben allemaal een eigen talent en delen hun kennis over onder andere gezonde voeding en sporten graag met de bezoekers. Vragen aan professor Peer De website is interactief. Kinderen kunnen vragen stellen aan professor Peer. Deze mogelijkheid is een leuke manier om voorlichting te geven aan kinderen en om erachter te komen wat onze jonge doelgroep bezig houdt. Dit geeft ons ook ideeën voor het verbeteren van de website en onze voorlichting aan kinderen. Nieuw op in 2013 We hebben in 2013 de website aangevuld met informatie, recepten en een nieuw educatief spel. Spellen zijn veruit het meest populair bij de kinderen. Voor meer informatie over het programma Topfitkids, kijk op Het nieuwe spel in 2013 was: Zoek en vind. Een spel waarbij kinderen in een tekening aan de hand van een boodschappenlijst de producten moeten zoeken. Het spel stimuleert de kennis over hoe bepaalde soorten groente en fruit eruit zien. In 2013 hebben we geschikt gemaakt voor tablets aangezien steeds meer mensen in Nederland een tablet hebben. Zo kunnen ouders en kinderen ook via hun tablet de website bezoeken en optimaal gebruik maken van alle functionaliteiten. Ouders en docenten Ouders en docenten zijn ook belangrijke doelgroepen voor het programma Top Fit Kids. Zij vervullen namelijk een bijzonder belangrijke rol bij de voorlichting aan kinderen. In 2014 zullen we de voorlichting richting ouders en docenten uitbreiden. De mening van bezoekers Om de website te evalueren en onze bezoekers te leren kennen plaatsen we regelmatig opiniepeilingen en korte vragenlijsten op de website. Een aantal interessante uitkomsten: ruim 80% van de bezoekers vindt de website superleuk, en 14% leuk. Vorig jaar waren de scores: superleuk: 42%, leuk: 30%, wel oké: 14%, niet leuk: 14%. Wat vind je van Top Fit Kids? N = 281 3,2% 1,4% 14,6% 80,8% Bron: opiniepeiling op 1 november september 2013, 281 respondenten Superleuk 80,8% Leuk 14,6% Wel oké 3,2% Niet leuk 1,4% Resultaten in 2013 In 2013 hadden we voor als doelstelling om gemiddeld unieke bezoekers per maand te bereiken, en om het aantal terugkerende bezoekers van 18% tot 22% te verhogen. In totaal hebben we unieke bezoekers op de website gehad in 2013, met een gemiddelde van unieke bezoekers per maand. Dit is een verhoging van 22,5% ten opzichte van het jaar daarvoor (unieke bezoekers 2012: 5.259). Tevens hebben we ons aantal terugkerende bezoekers vergroot tot gemiddeld 25,37%, dat hoger ligt dan de doelstelling. De belangrijkste reden van de groei in bezoekers waren onze promotiecampagnes via een aantal populaire websites zoals nickelodeon.nl, kinderspelletjes.nl en elkspel.nl gerealiseerd doel gerealiseerd Aantal unieke bezoekers per jaar Percentage 25,37% 22% 19,7% terugkerende bezoekers Persberichten Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds benadert de pers proactief. Dat doen we door persberichten uit te sturen. Ons doel is om landelijk aandacht te vragen voor onze boodschap over kankerpreventie en om over nieuwe bevindingen uit wetenschappelijk onderzoek te communiceren. Free publicity speelt een belangrijke rol in het verspreiden van onze boodschap onder het algemene publiek. We streven er ook naar om via de media de bekendheid en zichtbaarheid van het werk van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds te vergroten. Wij vinden het heel belangrijk dat onze persberichten van hoge kwaliteit zijn. Het gaat niet alleen om nieuwswaarde, maar ook om de correctheid en wetenschappelijke onderbouwing van de informatie. Hiermee positioneert het Wereld Kanker Onderzoek Fonds zich als de betrouwbare bron van informatie op het gebied van kankerpreventie door middel van gezonde voeding en leefstijl. Resultaten In 2013 hebben we 9 persberichten uitgestuurd waarvan de meeste veel aandacht hebben gekregen in zowel gedrukte als digitale media. In 2013 haalden we drie keer de voorpagina van dagblad Metro. In juli hebben we een persbericht verstuurd in verband met de lancering van de Alcohol Calorieën Calculator (zie paragraaf 3.3.5). Op de dag van lancering hebben er bijna personen gebruik gemaakt van de calculator. Publicatie : EOS Magazine Regio : Nederland Datum : 31 mei 2013 Frequentie : 11x per jaar Pagina : 11 cm2 : 128 Advertentiewaarde : 1.088,00 Oplage : WERELD KANKER ONDERZOEK FONDS - WCRF NL/WKOF Dit artikel komt ook voor in Publicatie de andere edities. : Metro Cumulatieve ed. Amsterdam adv. waarde: ,00 en oplage Regio : Amsterdam Datum : 31 mei 2013 Pagina : 2 Frequentie : dagelijks Publicatie : Metro ed. Amsterdam Regio : Amsterdam Oplage FOOD,NUTRITION,PHYSICAL : Datum ACTIVITY : 17 AND sep 2013 THE PREVENTION... Pagina :- 16ONDERZOEK Frequentie : dagelijks cm2 : 128 Advertentiewaarde : 3.028,00 cm2 : 436 Advertentiewaarde : 9.082,00 Oplage : WERELD KANKER ONDERZOEK FONDS - WCRF NL/WKOF WERELD KANKER ONDERZOEK FONDS - WCRF NL/WKOF Dit artikel komt ook voor in de andere edities. Cumulatieve adv. waarde: ,00 en oplage KANKERPREVENTIE - ALLEEN IVM LEEFSTIJL/LEVENSSTIJL Dit artikel komt ook voor in de andere edities. Cumulatieve adv. waarde: ,00 en oplage Gebruik deze QR-code om direct naar de Alcohol Calorieën Calculator te gaan. 30 WERELD KANKER ONDERZOEK FONDS - JAARVERSLAG 2013 WERELD KANKER ONDERZOEK FONDS - JAARVERSLAG

17 Gezondheidsrubriek in dagblad Metro In 2013 zijn we samen met dagblad Metro gestart met de wekelijkse gezondheidsrubriek (On)gezond. In elke editie van de rubriek leggen wij onze aanbevelingen ter preventie van kanker uit met behulp van een stelling. De rubriek is een fantastisch podium om onze boodschap te verspreiden onder een groot publiek. De Metro bereikt mensen per editie. Hiermee bereiken we dus een grote doelgroep met onze gezondheidsvoorlichting. U vindt enkele edities van de rubriek verspreid door dit jaarverslag Advertenties In 2013 zijn we terughoudend geweest met adverteren en hebben we ons vooral gericht op media-aandacht door middel van persberichten. We hebben online geadverteerd op websites zoals nickelodeon.nl, kinderspelletjes.nl en elkspel.nl om de website als onderdeel van ons kinderprogramma Top Fit Kids onder de aandacht te brengen (zie paragraaf 3.3.6). In 2013 hebben we deelgenomen aan de derde editie van de NRC Charity Awards. Dit is een wedstrijd, georganiseerd door NRC Media, tussen advertenties van goede doelen in Nederland. Goede doelen zenden een advertentie in en maken kans op gratis advertentieruimte in NRC Handelsblad of NRC Next. Deelname is een uitstekende mogelijkheid om aandacht te krijgen voor onze organisatie en ons werk omdat alle deelnemende advertenties worden tentoongesteld op de website van de NRC Charity Awards in juli en augustus. Onze ingezonden advertentie in 2013 werd genomineerd voor de vakjuryprijs en heeft kosteloos in kleur gestaan op een twee-pagina grote spread in NRC Handelsblad in aanloop naar de prijsuitreiking. Hoewel wij de prijs niet hebben gewonnen, was deelname aan de NRC Charity Awards een mooie kans om onze boodschap onder de aandacht te brengen bij een groot publiek. Je probeert gezond te leven, maar wat is nu gezond? Dat het moeilijk kan zijn om de juiste keus te maken, laat de Stichting Wereld Kanker Onderzoek Fonds wekelijks met een stelling zien in dagblad Metro. Onderwerp Gezond gewicht? Bereken je BMI! STELLING Mannen mogen een hogere BMI hebben dan vrouwen Waar Niet waar Voor sommigen de grootte van hun tumor, voor ons een deel van de oplossing. Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds financiert onderzoek naar wat gezond eten en genoeg bewegen kunnen doen om kanker te voorkomen en geeft voorlichting hierover. Benieuwd? Ga naar Spread advertentie NRC Charity Awards geef kanker geen kans BMI, de afkorting voor Body Mass Index, geeft aan of je gewicht gezond is in verhouding tot je lichaamslengte. Voor zowel mannen als vrouwen geldt dat zij een gezond gewicht hebben bij een BMI tussen de 18,5 en 24,9. Er zijn bij het berekenen van je BMI vijf uitkomsten mogelijk: ondergewicht, gezond gewicht, overgewicht, obesitas en morbide obesitas. Om je BMI te berekenen, deel je jouw gewicht in kilo s door het kwadraat van je lengte in meters. Via www. wcrf.nl/bmi kunnen volwassenen hun BMI eenvoudig en snel berekenen. Voor bepaalde groepen mensen, zoals topsporters, mensen ouder dan 70 jaar en zwangere vrouwen, is deze berekening echter geen goede graadmeter. Voor kinderen zijn er per leeftijdscategorie aparte BMI-tabellen. Naast het berekenen van de BMI is het overigens ook belangrijk om je middelomtrek te bepalen. Je kunt ondanks een gezonde BMI wel te veel buikvet hebben, wat het risico op verschillende soorten kanker en hart- en vaatziekten kan vergroten. Bron: Dagblad Metro, WERELD KANKER ONDERZOEK FONDS - JAARVERSLAG 2013 WERELD KANKER ONDERZOEK FONDS - JAARVERSLAG

18 Hoofdstuk 4 Fondsenwerving Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds ontvangt geen subsidies. Onze activiteiten worden uitsluitend mogelijk gemaakt door giften en donaties. Dit is een uitdaging, zeker als er sprake is van een economische crisis. Maar het Wereld Kanker Onderzoek Fonds heeft een trouwe achterban die achter onze missie staat. Wij zijn onze donateurs ontzettend dankbaar voor hun steun. Hoogtepunten in 2013 u De totale inkomsten uit eigen fondsenwerving bedroegen 6.2 miljoen u We hebben ruim aan giften uit nalatenschappen ontvangen Je probeert gezond te leven, maar wat is nu gezond? Dat het moeilijk kan zijn om de juiste keus te maken, laat de Stichting Wereld Kanker Onderzoek Fonds wekelijks met een stelling zien in dagblad Metro. Onderwerp Verhoogt rood vlees de kans op kanker? STELLING Te veel rood vlees eten verhoogt het risico op darmkanker. Waar Niet waar Rood vlees bevat belangrijke voedingsstoffen, zoals eiwitten en ijzer. Daarom maakt het deel uit van een gezond voedingspatroon. In rood vlees zit echter ook heemijzer, de stof die rood vlees zijn kleur geeft. Heemijzer kan het risico op darmkanker verhogen omdat het de darmwand kan beschadigen. Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds adviseert om niet meer dan 500 gram rood vlees per week te eten (gewicht ná bereiding). Wissel rood vlees daarom regelmatig af met bijvoorbeeld vis of kip. Of eet eens een dag vegetarisch. Als je het vlees in je gerecht vervangt door bonen of champignons heb je meteen een extra portie groente op! u u We hebben nieuwe donateurs verwelkomd 86 lopers hebben de Dam tot Damloop in het teken van kankerpreventie gelopen en daarmee meer dan opgehaald. 4.1 Ons beleid voor fondsenwerving In 2013 was er nog steeds sprake van een economische crisis. Wij hebben daarom onze doelstellingen voor fondsenwerving conservatief gehouden. Wij hebben ons in 2013 gericht op het behouden van donateurs en het werven van nieuwe donateurs Verantwoorde fondsenwerving Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds richt zich op de meest effectieve manieren van fondsenwerving. Hierbij streven wij er altijd naar om de kosten van de werving van giften zo laag mogelijk te houden. Wij werken volgens alle codes, normen en richtlijnen die binnen de goede doelen sector gelden. ANBI ANBI staat voor Algemeen Nut Beogende Instelling. Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds is door de belastingdienst aangemerkt als ANBI en hoeft daarom geen successie- of schenkingsrechten af te dragen. Voor onze donateurs betekent de ANBI-status dat ze hun giften aan ons van hun belastbare bedrag voor de inkomstenof vennootschapsbelasting binnen de daarvoor geldende regels kunnen aftrekken. Het CBF-Keurmerk Het CBF-Keurmerk is een keurmerk voor goede doelen. u u donateurs steunden ons structureel in 2013 door middel van een machtiging mensen hebben het bedrag van hun structurele donatie verhoogd Het keurmerk wordt toegekend door de particuliere organisatie Centraal Bureau Fondsenwerving (CBF). Goede doelen die er voor kiezen om het keurmerk aan te vragen volgen het reglement voor het keurmerk. Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds heeft vanaf 2003 tot eind 2013 het CBF-Keur gevoerd (meer informatie over het CBF-Keur vindt u in paragraaf 5.8). Een van de criteria in het reglement voor het keurmerk betreft kosten van fondsenwerving. Wij leven dit criterium na door onze fondsenwervingskosten goed in de gaten te houden en niet boven de aanbeveling van 25% te komen. In 2013 bedroeg het percentage van de kosten eigen fondsenwerving, ten opzichte van de baten uit eigen fondsenwerving, 21,8%. Wij streven ernaar om onze kosten van fondsenwerving zo laag mogelijk te houden door ons te richten op doeltreffende en efficiënte activiteiten. In hoofdstuk 7 vindt u meer financiële kengetallen. 4.2 Donateurs Onze donateurs maken ons werk mogelijk. Door middel van verschillende activiteiten streven wij ernaar onze kennis over de relatie tussen voeding, leefstijl en het Bron: Dagblad Metro, WERELD KANKER ONDERZOEK FONDS - JAARVERSLAG 2013 WERELD KANKER ONDERZOEK FONDS - JAARVERSLAG

19 risico op kanker te communiceren met hen. Vandaag de dag weten we al heel veel over de preventie van kanker. Het is daarom essentieel dat mensen geïnformeerd worden over de aanbevelingen ter preventie van kanker. Wij communiceren met mensen in Nederland over onze belangrijke gezondheidsvoorlichting via onder andere brieven. Ook hebben wij de steun van deze mensen hard nodig om onderzoek en gezondheidsvoorlichting te blijven financieren. Resultaten In 2013 hebben we nieuwe donateurs kunnen verwelkomen. Dit is minder dan in 2012 en minder dan verwacht vanwege minder aangeschreven potentiële nieuwe donateurs. Tezamen met de bestaande donateurs hadden we in 2013 in totaal donateurs. Met hun bijdrage maken ze ons werk mogelijk. 4.3 Nalatenschappen Giften uit nalatenschappen zijn een belangrijke inkomstenbron om onze activiteiten te kunnen ondersteunen en financieren. Vele mensen zien het als een mooie manier om, ook als ze er niet meer zijn, een wezenlijke bijdrage te kunnen blijven leveren aan onze missie. Hiermee dragen ze bij aan een toekomst met minder kanker. Wij bieden onze relaties gratis een informatiemap Uw persoonlijke documentenmap: alles over uw testament aan waarin ze informatie over testamenten en nalatenschappen kunnen lezen en bijhouden. Resultaten In 2013 hebben in totaal 769 relaties onze informatiemap aangevraagd. 4.4 Evenementen Lichaamsbeweging draagt bij aan een gezonde leefstijl. Wetenschappelijk onderzoek heeft uitgewezen dat lichaamsbeweging direct en indirect effect heeft op het risico op kanker. Zo verlaagt lichaamsbeweging direct het risico op darmkanker, postmenopauzale borstkanker en baarmoederkanker. Lichaamsbeweging heeft ook andere effecten waarmee het indirect het risico op kanker verlaagt. Het draagt bij aan gewichtsbeheersing. Overgewicht is namelijk, na roken, de belangrijkste risicofactor voor kanker. Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds doet daarom mee aan evenementen om lichaamsbeweging extra te stimuleren. Natuurlijk begrijpen wij dat niet iedereen de mogelijkheid heeft om deel te nemen aan evenementen, maar die mensen die wel de mogelijkheid hebben moedigen wij graag aan Dam tot Damloop De Dam tot Damloop is een populair hardloopevenement in Amsterdam met meer dan deelnemers. De looproute begint in Amsterdam en eindigt in Zaandam. Ook bij de 29ste editie van de Dam tot Damloop op 22 september 2013 waren wij met ons team van de partij. Deelnemers aan de Dam tot Damloop in ons team krijgen een startbewijs en een loopshirt van ons. Zij werven fondsen voor ons door hun loop te laten sponsoren. Om hen daarbij te ondersteunen krijgen alle deelnemers een eigen webpagina op onze website. Op deze webpagina plaatsen ze hun motivatie voor het deelnemen aan de Dam tot Damloop voor ons. Hun sponsoren kunnen met behulp van deze webpagina makkelijk en snel een bijdrage overmaken. Voor de deelnemers is de webpagina handig voor promotie: ze kunnen hiernaar doorlinken vanuit hun eigen social media kanalen. Resultaten In 2013 wilden wij 100 deelnemers in het team van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds samenbrengen. Vanwege omstandigheden zoals blessures hebben er uiteindelijk 86 deelnemers in ons team gelopen. Dit fantastische team heeft een recordbedrag van meer dan aan sponsoring opgehaald. In 2012 bedroeg het totaal aan sponsoring ruim Een hoogtepunt in 2013 was onze deelname aan de Dam tot Damloop. Met een team van 86 enthousiaste lopers bereikten we de finish met een bedrag van ruim e ,- Hiermee stimuleren we ook onze aanbeveling voor meer lichaamsbeweging! Maud Bertholet, Fondsenwerver Wereld Kanker Onderzoek Fonds Onze Dam tot Damloop-helden in 2013 Hartelijk dank voor jullie geweldige prestatie! Dennis Keyner Matthijs Horlings Tim Kleppe Ron Schoutsen Thomas Landen Thierry Boeckholtz Rob Moggre Ruben Faber Frans Bartelet Willem Otto Hazelhorst Morsal Samim Marco Geluk Gijs Verbeek Jack van Velzen Petina Veenman Diederick A. de Roo Kim Essink Anne Pekelharing Emmy Mol Gwen Rijkschroeff Josefien Breedveldt Don van Etten Bas van Staalduinen Lennart Zweemer Boudewijn Zandee Aad Luymes Sandra Hout- Bouwmeister Jet Bruijn Rogier Trimpe Wim Groot Justin van der Born Nel Overtoom Ashley Hoebe Janny Breedveldt Earnest Bake Ralf Overtoom Bas van Exel Berend Bouwman Marcella Steens Pim Buwalda Quintin Nouwen Eline Freriks Pascal Roeland Sabina Luck Lisa Dubach Erik Hornung Bianca Bouma Andre van der Heijden Martijn van den Bergh Harrie Overtoom Pieter Dekker Gerco Drenker Allard Jurriëns Silvie van Helvoirt Anthony Lubbers Kay McKerrow Wiebe Sloot Jorrit van der Wal Omrie Heerenveen Kayleigh van Oorschot Raoul de Best Simone Hoeberichts Maarten Hesse Cindy Biesenbeek Robin Voorsluijs Anouk Schaap Kirsten van Asten Ivo Lammers Caroline Dekker Rob van der Wijst Roxy Sijbers Margit Schreuder Liliana Polak- Bonea Saskia de Vlieger Alie Rosa Kate Kulesza Elly Oosterbaan Mariëlle van der Zee Erik Floris Patrick Dekker Renée Hoeve Richard Mankor Natasja Kristel Ramona de Waal Grace Middleton David Anthony Werner 36 WERELD KANKER ONDERZOEK FONDS - JAARVERSLAG 2013 WERELD KANKER ONDERZOEK FONDS - JAARVERSLAG

20 Kanker, een vreselijke ziekte die nog steeds dagelijks tientallen levens verscheurt, vandaar dat onderzoek een must is. Ik als sporter vond het een eer om mee te mogen werken aan het inzamelen van donaties voor het Wereld Kanker Onderzoek Fonds. Het heeft mij daarom ook goed gedaan dat ik 1.510,- binnen heb gebracht voor kankeronderzoek. Het was voor mij een fantastische ervaring om bovenstaande te combineren met mijn eigen sportieve ambities. Ik hoop in de toekomst vaker iets te kunnen betekenen voor organisaties als het Wereld Kanker Onderzoek Fonds. Ik heb gelopen tegen kanker, dank voor uw steun. Pim Buwalda, deelnemer aan Dam tot Damloop Kankerpreventieweek Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds organiseert elk jaar Kankerpreventieweek. Het doel hiervan is om mensen bewust te maken van kankerpreventie en om fondsen te werven voor onderzoek en voorlichting. In 2013 hebben wij in het kader van Kankerpreventieweek in de maand mei samen met Hewlett Packard campagne gevoerd: The Power Of Prevention. De preventie van kanker stond centraal tijdens deze campagne. Wij hebben de werknemers van Hewlett Packard geïnformeerd over de stappen die zij kunnen nemen om de kans op kanker te verkleinen door middel van diverse workshops, lezingen, nieuwsbrieven en publicaties. Hewlett Packard heeft op haar beurt een mooi bedrag van ruim gedoneerd aan het Wereld Kanker Onderzoek Fonds. 4.5 Bijzondere acties voor kankerpreventie Onze samenleving kent veel mensen, waaronder onze donateurs, die graag iets voor een ander over hebben. Ook in 2013 hebben verschillende personen en bedrijven zelf een evenement of inzameling georganiseerd om ons werk te steunen. Wij ondersteunen deze acties door advies en tips te geven, een sponsorpagina aan te maken op onze website, en met materialen zoals t-shirts en voorlichtingsmaterialen. Resultaten In 2013 hebben de volgende personen en bedrijven mooie acties georganiseerd om ons werk te steunen: Het online consumentenpanel BlauwNL, een initiatief van marktonderzoeksbureau Blauw Research, is in 2013 in actie gekomen voor kankerpreventie. Als dank voor deelname aan een online vragenlijst ontvangen panelleden van BlauwNL geen directe vergoeding maar kunnen ze een goed doel steunen. Ze krijgen een lijst van goede doelen waaruit ze een keuze kunnen maken. Deze online actie heeft uiteindelijk geresulteerd in een donatie van ruim 400 aan het Wereld Kanker Onderzoek Fonds. Maria Jamett is al meer dan 16 jaar donateur van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds. Zij besloot in 2013 iets extra s te doen door haar Dam tot Dam wandeltocht op 21 september 2013 te laten sponsoren. Zij liep haar wandeltocht van 18 km in het teken van kankerpreventie en haalde daarmee een mooi bedrag op van 270. Ciska Dietz en Richard Streefkerk deden op 30 maart mee aan de Paaswandeltocht in Gouda. Naast hun trouwe donateurschap wilden zij een extra steentje bijdragen door hun wandeltocht te laten sponsoren. Onder het motto Vele kiezelsteentjes maken samen een grindpad! haalden zij een prachtig bedrag op van ruim 200. Lisanne Teunissen heeft in juni in twee uur, één minuut en negentien seconden meer dan bij elkaar gelopen voor het Wereld Kanker Onderzoek Fonds. Zij stelde haar halve Maasdijk Marathon van 21 km in het teken van kankerpreventie en heeft daarmee naast een mooi sponsorbedrag ook een geweldige sportieve prestatie neergezet. Rondje Bergen werd een speciale editie voor Laura Stet, Suzanne Keijsper, Wesley Baanstra, Ward de Weerd, Freek Verouden en Iris de Beer. Zij liepen mee met dit hardloop evenement om aandacht te vragen en fondsen te werven voor kankerpreventie. Vol enthousiasme liepen zij een geweldig bedrag van meer dan bij elkaar. Ton Brouwer loopt al jaren de Rotterdam Marathon voor het Wereld Kanker Onderzoek Fonds. In 2013 heeft hij wederom een prachtig bedrag opgehaald van 620. Wij hopen Ton nog vele jaren te mogen verwelkomen. Patrick Bouhuizen is op 28 mei een bijzonder sportieve uitdaging aangegaan: zijn Run-Bike-Run op de Alpe D Huez. Dat wil zeggen 14 km de berg op hardlopen, daarna 14 km de berg op fietsen om vervolgens nogmaals 14 km de berg op te lopen. Met deze fantastische prestatie heeft Patrick 270 opgehaald. 4.6 Sponsors Sponsors die goederen voor evenementen en acties beschikbaar stellen, of die ons vrijwillig bijstaan met hun expertise, leveren een belangrijke bijdrage aan ons werk. Wij zijn erg dankbaar voor hun bijdrage. Landal GreenParks stelde speciaal voor onze donateurs een wandelarrangement samen. Donateurs kregen tot 40% korting bij hun verblijf in een van de vele parken in de zomerperiode. Het 4-sterren Hampshire Golfhotel Waterland heeft ons werk gesteund door een professionele golfclinic ter beschikking te stellen voor een veiling, en een overnachting cadeau te doen aan de deelnemer in ons Dam tot Damloop team met het hoogste sponsorbedrag. De organisatie van de 50PlusBeurs bood onze donateurs tot 75% korting voor toegangskaarten voor de beurs en de exclusieve concertreeks van de 3 Baritons. SMAAK Nederland verzorgt duurzame kookworkshops en catering, en biedt diverse vergader- en eventfaciliteiten. Dankzij SMAAK Nederland hebben we een heerlijke prijs aan een van de deelnemers in ons Dam tot Damloop team kunnen aanbieden; een Sushi Workshop voor 2 personen. Ultimate Promotion Partners Europe (UPPE) heeft een prachtige promotietent gesponsord die het Wereld Kanker Onderzoek Fonds kan inzetten tijdens beurzen en evenementen. Grand Café de Bosbaan heeft een warm ontvangst met koffie, thee en gezonde snacks verzorgd voor de deelnemers van de hardloopclinic als voorbereiding op de Dam tot Damloop. PANTONE WERELD KANKER ONDERZOEK FONDS - JAARVERSLAG 2013 WERELD KANKER ONDERZOEK FONDS - JAARVERSLAG

Colofon Dit is een uitgave van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds. Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen of vermenigvuldigd zonder toestemming

Colofon Dit is een uitgave van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds. Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen of vermenigvuldigd zonder toestemming Samen Kanker Voorkomen Beleidsvisie 2014-2016 Colofon Dit is een uitgave van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds. Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen of vermenigvuldigd zonder toestemming van het

Nadere informatie

SamenKankerVoorkomen.nl

SamenKankerVoorkomen.nl SamenKankerVoorkomen.nl Wereld Kanker Onderzoek Fonds Jaarverslag 1 oktober 2013 30 september Voorwoord Al 20 jaar werken wij aan minder kanker Kanker is een ingrijpende ziekte die ons allemaal raakt.

Nadere informatie

samen kanker voorkomen JAARVERSLAG

samen kanker voorkomen JAARVERSLAG samen kanker voorkomen 2015 JAARVERSLAG Voorwoord Wereld Kanker Onderzoek Fonds Jaarverslag 2015 1 oktober 2014 30 september 2015 Wat het Wereld Kanker Onderzoek Fonds voor Nederland betekent Kanker is

Nadere informatie

BELEIDSVISIE

BELEIDSVISIE BELEIDSVISIE 2017 2019 EEN WERELD ZONDER KANKER, DAT IS ONZE DROOM VOOR- WOORD Een wereld zonder kanker. Dat is onze droom en ambitie. Elke dag werken wij aan het realiseren van die droom en ambitie, met

Nadere informatie

J A A R V E R S L A G 2017

J A A R V E R S L A G 2017 JAARVERSLAG 2017 Voorwoord Kanker draag je niet alleen Wat was 2017 een bijzonder jaar. Het was een jaar van verandering en belangrijke mijlpalen. Het was het eerste jaar van onze vernieuwde strategie:

Nadere informatie

Voorwoord. Wereld Kanker Onderzoek Fonds Jaarverslag Er is zoveel te bereiken. 1 oktober september Nadia Ameyah Directeur

Voorwoord. Wereld Kanker Onderzoek Fonds Jaarverslag Er is zoveel te bereiken. 1 oktober september Nadia Ameyah Directeur 2016 JAARVERSLAG Voorwoord Wereld Kanker Onderzoek Fonds Jaarverslag 2016 1 oktober 2015 30 september 2016 Er is zoveel te bereiken Een wereld zonder kanker. Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds werkt elke

Nadere informatie

Role of nutrition in carcinogenesis and cancer prevention. Prof. dr. ir. Ellen Kampman Wageningen Universiteit & Academisch Medisch Centrum Nijmegen

Role of nutrition in carcinogenesis and cancer prevention. Prof. dr. ir. Ellen Kampman Wageningen Universiteit & Academisch Medisch Centrum Nijmegen Role of nutrition in carcinogenesis and cancer prevention Prof. dr. ir. Ellen Kampman Wageningen Universiteit & Academisch Medisch Centrum Nijmegen Rol van voeding in de carcinogenese en kankerpreventie

Nadere informatie

Verklein de kans op Darmkanker

Verklein de kans op Darmkanker Verklein de kans op Darmkanker 1...er is zoveel te bereiken Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds Onze visie Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds streeft naar een wereld waarin niemand een kanker krijgt die voorkomen

Nadere informatie

Hoe verklein ik mijn kans op kanker? Volg de kleuren!

Hoe verklein ik mijn kans op kanker? Volg de kleuren! Hoe verklein ik mijn kans op kanker? Volg de kleuren! KAN KANKER VOORKOMEN WORDEN? Kanker is in Nederland doodsoorzaak nummer één. Preventie is daarom van groot belang. Er zijn helaas geen garanties op

Nadere informatie

INFOBLAD. Meeste invloed. Gezond leven

INFOBLAD. Meeste invloed. Gezond leven GEWICHT, VOEDING, BEWEGEN EN ALCOHOL INFOBLAD Ongeveer 30% van kanker zou voorkomen kunnen worden. Een garantie om kanker te voorkomen is er niet. Je kan wel het risico op kanker verkleinen door een gezonde

Nadere informatie

Inhoudsopgave. In Memoriam De heer Laurence Isaacson VI. Samenvatting. Inleiding Voeding, leefstijl en kanker 2

Inhoudsopgave. In Memoriam De heer Laurence Isaacson VI. Samenvatting. Inleiding Voeding, leefstijl en kanker 2 JAARVERSLAG 2018 Voorwoord JAARVERSLAG 2018 1 oktober 2017 30 september 2018 2018: het jaar van een ongekende wetenschappelijke prestatie en een onvergetelijk verlies Wat zijn we trots op wat we met z

Nadere informatie

Voeding, leefstijl en DARMKANKER DE BESTE ADVIEZEN UIT ONDERZOEK

Voeding, leefstijl en DARMKANKER DE BESTE ADVIEZEN UIT ONDERZOEK Voeding, leefstijl en DARMKANKER DE BESTE ADVIEZEN UIT ONDERZOEK OVER DARMKANKER Wat is darmkanker? Darmkanker kan op verschillende plekken in de darm ontstaan, maar meestal is dit de dikke darm. We hebben

Nadere informatie

Verklein de kans op. Borstkanker

Verklein de kans op. Borstkanker Verklein de kans op Borstkanker 1 Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds Onze visie De droom en ambitie van het Wereld Kanker Onderzoek Fonds is een wereld zonder kanker. Wij willen dat door gezonde keuzes

Nadere informatie

Verklein de. kans op kanker. 10 adviezen voor een gezonder leven

Verklein de. kans op kanker. 10 adviezen voor een gezonder leven Verklein de kans op kanker 10 adviezen voor een gezonder leven Over Stichting Wereld Kanker Onderzoek Fonds Ons werk Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds is dé specialist op het gebied van kankerpreventie

Nadere informatie

Minder kans op kanker

Minder kans op kanker Georgie Dom Minder kans op kanker Informatie & preventie 1 e druk, augustus 2012 Copyright 2012 Consumentenbond, Den Haag Auteursrechten op tekst, tabellen en illustraties voorbehouden Inlichtingen Consumentenbond

Nadere informatie

28-9-2014. Inhoud. Voeding en leefstijl bij en na kanker. 1. Voeding van vroeger tot nu. 1. Voeding van vroeger tot nu. 2.

28-9-2014. Inhoud. Voeding en leefstijl bij en na kanker. 1. Voeding van vroeger tot nu. 1. Voeding van vroeger tot nu. 2. Voeding en leefstijl bij en na kanker Malu van Geel Inhoud 1. Voeding van vroeger tot nu 2. Voeding en kanker 3. Aanbevelingen 4. Veel gestelde vragen 1. Voeding van vroeger tot nu 1 Hippocrates Laat voeding

Nadere informatie

Wetenschappelijke onderbouwing Nederlandse voedingsrichtlijnen

Wetenschappelijke onderbouwing Nederlandse voedingsrichtlijnen Wetenschappelijke onderbouwing Nederlandse voedingsrichtlijnen Prof Daan Kromhout Gezondheidsraad Gezondheidsraad 1 De commissie Wat zijn Richtlijnen goede voeding? Geïntegreerde boodschappen gebaseerd

Nadere informatie

Op gewicht. Verklein de kans op kanker

Op gewicht. Verklein de kans op kanker Op gewicht Verklein de kans op kanker Over Stichting Wereld Kanker Onderzoek Fonds Ons werk Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds is dé specialist op het gebied van kankerpreventie door gezonde voeding en

Nadere informatie

Kanker en Voeding. een Alpe D HuZes/KWF leerstoel. Ellen Kampman, 14 mei 2014

Kanker en Voeding. een Alpe D HuZes/KWF leerstoel. Ellen Kampman, 14 mei 2014 Kanker en Voeding een Alpe D HuZes/KWF leerstoel Ellen Kampman, 14 mei 2014 Wat is gezonde voeding? Koffie verhoogt het risico op kanker Koffie verhoogt het risico op kanker Wat moet je eten als je kanker

Nadere informatie

Verklein de kans op kanker De 10 aanbevelingen voor kankerpreventie

Verklein de kans op kanker De 10 aanbevelingen voor kankerpreventie Verklein de kans op kanker De 10 aanbevelingen voor kankerpreventie 1 Verklein uw kans op kanker samen kanker voorkomen Over het Wereld Kanker Onderzoek Fonds Inhoud Onze visie Het Wereld Kanker Onderzoek

Nadere informatie

De richtlijnen zijn bedoeld voor de ogenschijnlijk gezonde bevolking

De richtlijnen zijn bedoeld voor de ogenschijnlijk gezonde bevolking Samenvatting De zogeheten Richtlijnen goede voeding zijn bedoeld om de overheid steun te bieden bij het ontwikkelen van een voedingsbeleid en bij het volgen van de effecten van dat beleid. Het advies vormt

Nadere informatie

Hoe & Waarom. Voeding, leefstijl en kanker Preventie

Hoe & Waarom. Voeding, leefstijl en kanker Preventie Hoe & Waarom Voeding, leefstijl en kanker Preventie inhoud Wat is kanker? 2 Doelstelling De Stichting Wereld Kanker Onderzoek Fonds (WCRF NL) helpt mensen bij het maken van keuzes die het risico op kanker

Nadere informatie

Nieuwe wegen naar gezonde voeding

Nieuwe wegen naar gezonde voeding Nieuwe wegen naar gezonde voeding 1 Wat eten we en wordt het beter? Matthijs van den Berg Hoofd van het Centrum Voeding, Preventie en Zorg bij het RIVM. 2 Wat eten we en wordt het beter? Matthijs van den

Nadere informatie

Koolhydraten en de preventie van welvaartsziekten

Koolhydraten en de preventie van welvaartsziekten Koolhydraten en de preventie van welvaartsziekten Evidence-based richtlijn van de German Nutrition Society Van vezels tot suikers: koolhydraten omvatten een brede range van voedingsstoffen. Wat is er precies

Nadere informatie

Het programma. De boodschappenkar. Even voorstellen: Door de bomen het bos niet meer zien? Feiten en fabels

Het programma. De boodschappenkar. Even voorstellen: Door de bomen het bos niet meer zien? Feiten en fabels De boodschappenkar Door: Anne Mesman-de Winter, Diëtist Het programma over goede voeding Informatie over de Richtlijnen goede voeding Hoe ziet volgens u een gezond boodschappenmandje eruit? Toelichting

Nadere informatie

1 Epidemiologie van multipel myeloom en de ziekte van Waldenström

1 Epidemiologie van multipel myeloom en de ziekte van Waldenström 1 Epidemiologie van multipel myeloom en de ziekte van Waldenström Dr. S.A.M. van de Schans, S. Oerlemans, MSc. en prof. dr. J.W.W. Coebergh Inleiding Epidemiologie is de wetenschap die eenvoudig gezegd

Nadere informatie

lyondellbasell.com Eet dit Dat niet Verbeter je gezondheid

lyondellbasell.com Eet dit Dat niet Verbeter je gezondheid Eet dit Dat niet Verbeter je gezondheid Verander je keuzes, verander je leven Deze presentatie heeft als doel om u betere beslissingen te laten nemen m.b.t. voeding om zo uw gezondheid te verbeteren. Belangrijke

Nadere informatie

Hart- en vaatziekten. voor Marokkaanse Nederlanders. Zorg goed voor uw hart

Hart- en vaatziekten. voor Marokkaanse Nederlanders. Zorg goed voor uw hart Hart- en vaatziekten voor Marokkaanse Nederlanders Zorg goed voor uw hart Zorg goed voor uw hart Deze folder gaat over gezondheid en hart- en vaatziekten. Eerst vertellen we wat hart- en vaatziekten zijn.

Nadere informatie

Voedingssupplementen Consumentenonderzoek NPN

Voedingssupplementen Consumentenonderzoek NPN Voedingssupplementen Consumentenonderzoek NPN Management summary Schuttelaar & Partners 001-01.ppt december 00 Marieke Gaus Context en doel van het onderzoek Doel onderzoek Het onderzoek wordt uitgevoerd

Nadere informatie

Eet gezond. Verklein de kans op kanker

Eet gezond. Verklein de kans op kanker Eet gezond Verklein de kans op kanker Over Stichting Wereld Kanker Onderzoek Fonds Ons werk Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds is dé specialist op het gebied van kankerpreventie door gezonde voeding en

Nadere informatie

Kanker. Inleiding. 1. Wat is kanker eigenlijk? 2. Verschillende soorten kanker

Kanker. Inleiding. 1. Wat is kanker eigenlijk? 2. Verschillende soorten kanker Kanker Inleiding Mijn spreekbeurt gaat over kanker patiënten. Ik hou mijn spreekbeurt hier over omdat er veel kinderen zijn die niet precies weten wat kanker nou eigenlijk is en omdat kanker heel veel

Nadere informatie

Feiten en Fabels. over risicofactoren voor kanker. Dr.ir. A. Pijpe, epidemioloog Afd. Psychosociaal onderzoek en Epidemiologie

Feiten en Fabels. over risicofactoren voor kanker. Dr.ir. A. Pijpe, epidemioloog Afd. Psychosociaal onderzoek en Epidemiologie Feiten en Fabels over risicofactoren voor kanker Dr.ir. A. Pijpe, epidemioloog Afd. Psychosociaal onderzoek en Epidemiologie (tevens werkzaam bij de Gezondheidsraad, Den Haag) 15 oktober 2015 Voorkomen

Nadere informatie

P Doe de risicotest P Laat uw bloedsuikerwaarde meten P Lees wat u zelf kunt doen

P Doe de risicotest P Laat uw bloedsuikerwaarde meten P Lees wat u zelf kunt doen Diabetes en uw apotheek Als bij u diabetes is vastgesteld, dan kunt u natuurlijk terecht bij uw apotheek. Het apotheekteam zorgt ervoor dat u: Op tijd het juiste medicijn krijgt. Medicijnen krijgt die

Nadere informatie

Bestrijding ongezonde leefstijl hard nodig om forse stijging diabetes, hart- en vaatziekten en nierfalen te voorkomen.

Bestrijding ongezonde leefstijl hard nodig om forse stijging diabetes, hart- en vaatziekten en nierfalen te voorkomen. Amersfoort, Bussum, Den Haag, 5 april 2007 Bestrijding ongezonde leefstijl hard nodig om forse stijging diabetes, hart- en vaatziekten en nierfalen te voorkomen. Oproep aan de leden van de vaste commissie

Nadere informatie

Uw vraag: Werkt het WKOF nog steeds met EuroDM? Hoeveel geld gaat er jaarlijks naar toe?

Uw vraag: Werkt het WKOF nog steeds met EuroDM? Hoeveel geld gaat er jaarlijks naar toe? Op eerdere vragen van Argos antwoordt het WKOF het volgende: We zijn inderdaad bezig met een nieuwe uitzending. Daarin vragen we ons af of er vijf jaar later iets veranderd is. Wat heeft het WKOF zich

Nadere informatie

KANKER EN KANKERONDERZOEK

KANKER EN KANKERONDERZOEK DE GEMENE DELER KANKER EN KANKERONDERZOEK Naam: Klas: Datum: INLEIDING Kanker is een veelvoorkomende ziekte. Bijna een derde van de Nederlanders krijgt er vroeg of laat zelf mee te maken. Op dit moment

Nadere informatie

Nieuwe Richtlijnen Goede Voeding

Nieuwe Richtlijnen Goede Voeding Nieuwe Richtlijnen Goede Voeding Wat zijn de nieuwe voedingsaanbevelingen vanuit de wetenschap? Prof. Edith Feskens, edith.feskens@wur.nl Inhoud Voedingsonderzoek is moeilijk! Hoe komen Richtlijnen tot

Nadere informatie

Ka nke r, hoe we meer kunnen bereiken in de strijd ertegen. met het door jouw opgehaalde geld. Dr. Jeanine Boesen-de Cock, MBA

Ka nke r, hoe we meer kunnen bereiken in de strijd ertegen. met het door jouw opgehaalde geld. Dr. Jeanine Boesen-de Cock, MBA Ka nke r, 21 november 2015 hoe we meer kunnen bereiken in de strijd ertegen met het door jouw opgehaalde geld Dr. Jeanine Boesen-de Cock, MBA Het team Geldbesteding Dr. Maaike Alderliesten Onderzoekscoördinator

Nadere informatie

KANKER EN KANKERONDERZOEK

KANKER EN KANKERONDERZOEK DE GEMENE DELER KANKER EN KANKERONDERZOEK Naam: Klas: Datum: INLEIDING Kanker is een veelvoorkomende ziekte. Bijna een derde van de Nederlanders krijgt er vroeg of laat zelf mee te maken. Op dit moment

Nadere informatie

meer bewegen minder kans op kanker

meer bewegen minder kans op kanker meer bewegen minder kans op kanker Inhoud Voor wie is deze brochure? pagina 3 Oorzaken en risicofactoren van kanker pagina 4 Relatie tussen bewegen en kanker pagina 6 Wat is gezond bewegen? pagina 8 Meer

Nadere informatie

Vragen over voeding bij kanker?

Vragen over voeding bij kanker? Vragen over voeding bij kanker? Wij zijn er voor je Over leven met kanker Betrouwbare informatie over voeding en kanker Er gaan zoveel fabels over voeding en kanker rond. Wat zijn nu de feiten? Op onze

Nadere informatie

Dikke darm kanker is een veelvoorkomende vorm van kanker. Enkele feiten op een rij:

Dikke darm kanker is een veelvoorkomende vorm van kanker. Enkele feiten op een rij: COLOgen-Test Dikke darmkanker Prof Dr. B. Weber Laboratoires Réunis Risico s in kaart De COLOgen test biedt u de mogelijkheid uw persoonlijk risico en predispositie op dikke darmkanker te bepalen. In deze

Nadere informatie

2. Schijf van Vijf samengevat

2. Schijf van Vijf samengevat 2. Schijf van Vijf samengevat 2.1 De essentie van de Schijf van Vijf De Schijf van Vijf is het beeldmerk dat laat zien wat gezond eten inhoudt. Het beeldmerk wordt onderbouwd met de Richtlijnen Schijf

Nadere informatie

BEWEEG- DAGBOEK. Beweegt u genoeg?

BEWEEG- DAGBOEK. Beweegt u genoeg? BEWEEG- DAGBOEK Beweegt u genoeg? Beweegt u genoeg? Hoe vult u het dagboek in? Lihaamsbeweging is erg belangrijk voor een goede gezondheid. Het verlaagt onder andere uw risio op kanker. Beweegt u genoeg?

Nadere informatie

Een leven lang vitaal. Kwestie van geluk of goede genen? Kun je er zelf iets aan doen?

Een leven lang vitaal. Kwestie van geluk of goede genen? Kun je er zelf iets aan doen? Een leven lang vitaal Kwestie van geluk of goede genen? Kun je er zelf iets aan doen? Oudste vrouw van de wereld Japanse Misao Okawa, 115 jaar Gemiddelde levensverwachting Mannen en vrouwen in de 20 ste

Nadere informatie

Hart- en vaatziekten. voor Nederlanders. Zorg goed voor uw hart

Hart- en vaatziekten. voor Nederlanders. Zorg goed voor uw hart Hart- en vaatziekten voor Nederlanders Zorg goed voor uw hart Zorg goed voor uw hart Deze folder gaat over gezondheid en hart- en vaatziekten. Eerst vertellen we wat hart- en vaatziekten zijn. Daarna vertellen

Nadere informatie

Inhoudsopgave INLEIDING 3 ONDERZOEK 4 COMMUNICATIE 5 ORGANISATIE 7 CONCLUSIES & AANBEVELINGEN 8 BIJLAGE 1: TOELICHTING KENNISINSTITUUT BIER 9

Inhoudsopgave INLEIDING 3 ONDERZOEK 4 COMMUNICATIE 5 ORGANISATIE 7 CONCLUSIES & AANBEVELINGEN 8 BIJLAGE 1: TOELICHTING KENNISINSTITUUT BIER 9 Jaarverslag 2012 Inhoudsopgave INLEIDING 3 ONDERZOEK 4 COMMUNICATIE 5 ORGANISATIE 7 CONCLUSIES & AANBEVELINGEN 8 BIJLAGE 1: TOELICHTING KENNISINSTITUUT BIER 9 2 Inleiding Voor u ligt het jaarverslag 2012

Nadere informatie

Review / aanvulling Beleidsplan Stichting Solutions Awareness

Review / aanvulling Beleidsplan Stichting Solutions Awareness 2 0 1 5 In deze tweede aanvulling op het kijken wij terug op de uitvoering hiervan in de periode 2013-2014 en beschrijven wij aanpassingen en toevoegingen op het, in lijn met de ontwikkeling die de Stichting

Nadere informatie

Darmkanker opsporen? Poepsimpel!

Darmkanker opsporen? Poepsimpel! Darmkanker opsporen? Poepsimpel! Dokter Luc Colemont was enkele maanden geleden te gast bij LM Limburg om zijn missie uit te dragen. Want de missie van de liberale mutualiteit en de dokter is dezelfde.

Nadere informatie

1 op de Voeding en borstkanker. Vragen? 1 op de 8 vrouwen krijgt borstkanker

1 op de Voeding en borstkanker. Vragen? 1 op de 8 vrouwen krijgt borstkanker Voeding en borstkanker Vragen? Haaglanden MC 18 oktober 2018 ellen.kampman@wur.nl 1 op de 8 vrouwen krijgt borstkanker 1 op de 3 In 2017 Incidentie: ~ 110.000 Prevalentie: ~450.000 1 op de 20 is erfelijk

Nadere informatie

Diabetes. Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies. Jouw gezondheid is onze zorg

Diabetes. Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies. Jouw gezondheid is onze zorg Diabetes Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies Jouw gezondheid is onze zorg Inhoud Diabetes 3 Vormen van diabetes 4 Type1 4 Type2 4 Klachten en symptomen 5 Type1 5 Type2 5 Oorzaken 6 Behandeling

Nadere informatie

Gynaecologische kanker. Poli Gynaecologie

Gynaecologische kanker. Poli Gynaecologie Gynaecologische kanker Poli Gynaecologie 1 Inleiding Als u geconfronteerd wordt met de diagnose gynaecologische kanker is dat een hele schok. U krijgt veel informatie en het is niet altijd gemakkelijk

Nadere informatie

'Bewegen, juist ook bij kanker!

'Bewegen, juist ook bij kanker! 'Bewegen, juist ook bij kanker! Dr Ellen van Jaarsveld Expertisecentrum Kankerpreventie Marikenhuis 4 Februari 2018 Onze missie Het Expertisecentrum Kankerpreventie richt zich op kankerpatiënten en mensen

Nadere informatie

Diabetes. Inhoud. In Nederland hebben ongeveer 750.000 mensen diabetes. Van die 750.000 weten 200.000 personen niet dat ze de ziekte hebben.

Diabetes. Inhoud. In Nederland hebben ongeveer 750.000 mensen diabetes. Van die 750.000 weten 200.000 personen niet dat ze de ziekte hebben. Zorg bij diabetes Inhoud Vormen van diabetes 4 Klachten en symptomen 5 Oorzaken 6 Behandeling 7 Leven met diabetes 8 Meer informatie 9 Wat kan Kring-apotheek voor jou betekenen? 10 Diabetes Diabetes is

Nadere informatie

Gezondheidseffecten van palingconsumptie

Gezondheidseffecten van palingconsumptie Gezondheidseffecten van palingconsumptie Informatiebrochure Deze brochure bevat informatie over een nieuw wetenschappelijk onderzoek, namelijk de Vissersstudie. De informatie is bedoeld voor palingconsumenten

Nadere informatie

Vragen over kanker? telefoons. Ik moet bestraald worden. Kan ik blijven werken? Zijn mobiele. kankerverwekkend?

Vragen over kanker? telefoons. Ik moet bestraald worden. Kan ik blijven werken? Zijn mobiele. kankerverwekkend? Vragen over kanker? Ik moet bestraald worden. Kan ik blijven werken? Zijn mobiele telefoons kankerverwekkend? Je hoort van alles over k Waar vind ik het antwoord op mijn vr iedereen met een vraag over

Nadere informatie

Pre-diabetes, wat is het en wat kan ik er zelf aan doen? In deze folder krijgt u hier meer informatie over.

Pre-diabetes, wat is het en wat kan ik er zelf aan doen? In deze folder krijgt u hier meer informatie over. Pre-diabetes Pre-diabetes, wat is het en wat kan ik er zelf aan doen? In deze folder krijgt u hier meer informatie over. Wat is pre-diabetes Pre-diabetes is het stadium vóór diabetes (suikerziekte). Het

Nadere informatie

Samen komen we verder. Draag bij aan onderzoek naar kanker, steun stichting VUmc CCA

Samen komen we verder. Draag bij aan onderzoek naar kanker, steun stichting VUmc CCA Samen komen we verder Draag bij aan onderzoek naar kanker, steun stichting VUmc CCA Uw bijdrage zorgt voor vooruitgang Juan Garcia, onderzoeker bij VUmc CCA: Ik studeerde geneeskunde omdat ik mensen wilde

Nadere informatie

Module Voeding & Gezondheid. Grip op je gezondheid met voeding

Module Voeding & Gezondheid. Grip op je gezondheid met voeding Module Voeding & Gezondheid Grip op je gezondheid met voeding Introductie Olivia Bijman, dietist i.o. aan Haagse Hogeschool, The Happy Green Lifestyle.com Holistische gezondheid, duurzame levensstijl en

Nadere informatie

Docentenhandleiding. Niveau: expert. Lees de taal van de tumor Organisatieniveaus

Docentenhandleiding. Niveau: expert. Lees de taal van de tumor Organisatieniveaus Docentenhandleiding Niveau: expert Lees de taal van de tumor Organisatieniveaus Ontwikkeld door het Cancer Genomics Centre in samenwerking met het Freudenthal Instituut voor Didactiek van Wiskunde en Natuurwetenschappen

Nadere informatie

http://www.bloedsuiker.nl/nieuwsbrief/439/3772/diabetes-de-erfelijkheid-van-diabete...

http://www.bloedsuiker.nl/nieuwsbrief/439/3772/diabetes-de-erfelijkheid-van-diabete... Page 1 of 5 De erfelijkheid van diabetes type 2 Een samenspel van genen en leefstijlfactoren door Irene Seignette Diabetes type 2 is erfelijk. Maar wat bepaalt nu of iemand daadwerkelijk diabetes type

Nadere informatie

Inhoudsopgave INLEIDING ONDERZOEK COMMUNICATIE ORGANISATIE CONCLUSIES & AANBEVELINGEN BIJLAGE 1: TOELICHTING KENNISINSTITUUT BIER

Inhoudsopgave INLEIDING ONDERZOEK COMMUNICATIE ORGANISATIE CONCLUSIES & AANBEVELINGEN BIJLAGE 1: TOELICHTING KENNISINSTITUUT BIER Jaarverslag 2010 Inhoudsopgave INLEIDING ONDERZOEK COMMUNICATIE ORGANISATIE CONCLUSIES & AANBEVELINGEN BIJLAGE 1: TOELICHTING KENNISINSTITUUT BIER 3 4 5 6 7 8 2 Inleiding Voor u ligt het jaarverslag 2010

Nadere informatie

Voeding en gezondheid

Voeding en gezondheid Voeding en gezondheid Diëtistenpraktijk Meierijstad Stephan van Rooij 31 jaar Diëtist bij - Dietistenpraktijk Meijerijstad - Schijndel (Avantilaan 7) - Sint Oedenrode (Ollandseweg 86) Aandachtsvelden:

Nadere informatie

Voedingsadvies bij Diabetes Mellitus. Bij gebruik van GLP-1-analoog

Voedingsadvies bij Diabetes Mellitus. Bij gebruik van GLP-1-analoog Voedingsadvies bij Diabetes Mellitus Bij gebruik van GLP-1-analoog Aangezien u lijdt aan Diabetes mellitus, type 2 (oftewel ouderdomsdiabetes) én overgewicht hebt, heeft de arts u een behandeling met zogenaamd

Nadere informatie

Vitaminen en mineralen. Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies. Jouw gezondheid is onze zorg

Vitaminen en mineralen. Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies. Jouw gezondheid is onze zorg Vitaminen en mineralen Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies Jouw gezondheid is onze zorg Inhoud Vitaminen 3 Mineralen 4 Voeding 4 Dagelijkse behoefte 4 Wanneer extra vitaminen gebruiken

Nadere informatie

Fabels en feiten over goede voeding

Fabels en feiten over goede voeding Fabels en feiten over goede voeding Prof. dr. ir. Ellen Kampman, Wageningen Universiteit, VUMc Amsterdam, Radboudumc Nijmegen 20ste AVL-Symposium Oncologie in perspectief 5 juni 2014 Goede voeding Wat

Nadere informatie

CoRPS. 'Cancer survivorship' onderzoek in Zuid Oost Nederland: van epidemiologische bevindingen naar interventies

CoRPS. 'Cancer survivorship' onderzoek in Zuid Oost Nederland: van epidemiologische bevindingen naar interventies 'Cancer survivorship' onderzoek in Zuid Oost Nederland: van epidemiologische bevindingen naar interventies Center of Research on Psychology in Somatic diseases Lonneke van de Poll Franse, Integraal Kankercentrum

Nadere informatie

Pre-diabetes. Vasculair Preventie Centrum

Pre-diabetes. Vasculair Preventie Centrum Pre-diabetes Vasculair Preventie Centrum Wat is pre-diabetes? Pre-diabetes is het stadium vóór diabetes (suikerziekte). Het glucosegehalte in uw bloed (bloedsuiker) is, vooral s ochtends voordat u gegeten

Nadere informatie

Slank blijven. ter preventie van kanker. Geef kanker geen kans 2008 Wereld Kanker Onderzoek Fonds / WHE S12 SB. Richtlijnen ter preventie van kanker

Slank blijven. ter preventie van kanker. Geef kanker geen kans 2008 Wereld Kanker Onderzoek Fonds / WHE S12 SB. Richtlijnen ter preventie van kanker WCRF's lichaamsgewichtrichtlijn De aanbevelingen om kanker te voorkomen zijn door het Wereld Kanker Onderzoek Fonds in drie richtlijnen samengevat. Richtlijnen ter preventie van kanker GEWICHT Slank blijven

Nadere informatie

VOORW OORD VOORWOORD. Omwille van de leesbaarheid staat in dit boekje steeds hij, maar je kunt hiervoor natuurlijk ook zij lezen.

VOORW OORD VOORWOORD. Omwille van de leesbaarheid staat in dit boekje steeds hij, maar je kunt hiervoor natuurlijk ook zij lezen. VOORW OORD VOORWOORD Over dit boekje Alles over gezond eten en bewegen met kinderen van 4 tot 18 jaar? Bij de titel van dit boekje vraag je je misschien af wat een kleuter te maken heeft met iemand die

Nadere informatie

Verslag van uitgeoefende activiteiten in 2013. Stichting Vrienden van het Hubrecht Instituut

Verslag van uitgeoefende activiteiten in 2013. Stichting Vrienden van het Hubrecht Instituut Verslag van uitgeoefende activiteiten in 2013 Stichting Vrienden van het Hubrecht Instituut 1 UITNODIGING Dromen worden waarheid Conferentie 2013 Donateurs bedankt voor uw giften in 2013. 2 Hubrecht Instituut

Nadere informatie

Inhoudsopgave INLEIDING 3 ONDERZOEK 4 COMMUNICATIE 5 ORGANISATIE 6 CONCLUSIES & AANBEVELINGEN 7 BIJLAGE 1: TOELICHTING KENNISINSTITUUT BIER 8

Inhoudsopgave INLEIDING 3 ONDERZOEK 4 COMMUNICATIE 5 ORGANISATIE 6 CONCLUSIES & AANBEVELINGEN 7 BIJLAGE 1: TOELICHTING KENNISINSTITUUT BIER 8 Jaarverslag 2011 Inhoudsopgave INLEIDING 3 ONDERZOEK 4 COMMUNICATIE 5 ORGANISATIE 6 CONCLUSIES & AANBEVELINGEN 7 BIJLAGE 1: TOELICHTING KENNISINSTITUUT BIER 8 2 Inleiding In dit jaarverslag staan de belangrijkste

Nadere informatie

Wat is precies bloeddruk en waarom is een gezonde bloeddruk belangrijk?

Wat is precies bloeddruk en waarom is een gezonde bloeddruk belangrijk? Wat is precies bloeddruk en waarom is een gezonde bloeddruk belangrijk? Uit onderzoek blijkt dat veel Nederlanders niet weten hoe het precies zit. In dit dossier staan alle ins- en outs over bloeddruk,

Nadere informatie

Duurzaamheidk. Denken en doen over groente Duurzaamheidkompas meting #12 Mei 2014

Duurzaamheidk. Denken en doen over groente Duurzaamheidkompas meting #12 Mei 2014 Duurzaamheidk mpas Denken en doen over groente Duurzaamheidkompas meting #12 Mei 2014 Inleiding Het Duurzaamheidkompas Antwoord op duurzaamheidvragen In deze tijd van milieu-, klimaat-, voedsel- en economische

Nadere informatie

Onderzoek Alcohol en Zwangerschap

Onderzoek Alcohol en Zwangerschap Onderzoek Alcohol en Zwangerschap Mei 2011 - Nieuwsbrief Nr 2 Beste verloskundige en assistente, Dit is de tweede nieuwsbrief over het onderzoek Alcohol en Zwangerschap van het Nederlands Instituut voor

Nadere informatie

Ingezonden commentaren op het openbare concept van het achtergronddocument Eieren

Ingezonden commentaren op het openbare concept van het achtergronddocument Eieren Ingezonden commentaren op het openbare concept van het achtergronddocument Eieren De volgende organisaties hebben commentaar ingestuurd: mmmeggies Hartstichting Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu

Nadere informatie

WAT HEBBEN WE GEMETEN? Inner Scan Body Composition

WAT HEBBEN WE GEMETEN? Inner Scan Body Composition HERBALIFE FITCHECK WAT HEBBEN WE GEMETEN? Inner Scan Body Composition % LICHAAMSVET Wie wil je worden? Waar ben je nu? % LICHAAMSVET Vrouw 20-39 Leeftijd 40-59 60-79 Man 20-39 Leeftijd 40-59 60-79 Te laag

Nadere informatie

Actueel beleidsplan. Stichting Vrienden van Hubrecht Instituut 2014-2016

Actueel beleidsplan. Stichting Vrienden van Hubrecht Instituut 2014-2016 Stichting Vrienden van het Hubrecht Instituut Actueel beleidsplan Stichting Vrienden van Hubrecht Instituut E vrienden@hubrecht.eu 2014-2016 1.1 Inleiding Naar aanleiding van het uitgevoerde onderzoek

Nadere informatie

Toespraak van staatssecretaris Dijksma bij het Groentecongres

Toespraak van staatssecretaris Dijksma bij het Groentecongres Toespraak van staatssecretaris Dijksma bij het Groentecongres Toespraak 26-03-2015 Toespraak van de staatssecretaris Dijksma (EZ) bij het Groentecongres op 26 maart 2015 in het World Trade Centrum in Rotterdam.

Nadere informatie

Spreekbeurt Nederlands Kanker

Spreekbeurt Nederlands Kanker Spreekbeurt Nederlands Kanker Spreekbeurt door een scholier 1834 woorden 12 januari 2011 7 12 keer beoordeeld Vak Nederlands 1. Wat is kanker eigenlijk? Kanker komt heel veel bij ouderen voor, het is zelfs

Nadere informatie

Kanker door uitzending naar de Balkan?

Kanker door uitzending naar de Balkan? Kanker door uitzending naar de Kanker door uitzending naar de Balkan? Onderzoek naar kanker en sterfte tussen 1993 en 2008 onder militairen die zijn uitgezonden naar de Balkan Meer leukemie onder Balkan-militairen?

Nadere informatie

Opleiden voor Public Health. Prof dr Gerhard Zielhuis Epidemiologie, UMC St Radboud

Opleiden voor Public Health. Prof dr Gerhard Zielhuis Epidemiologie, UMC St Radboud Opleiden voor Public Health Prof dr Gerhard Zielhuis Epidemiologie, UMC St Radboud Public Health = alles wat we doen om de volksgezondheid te verbeteren Cellen > individuen -> maatschappij Preventie Effectiviteit

Nadere informatie

Hoe word je 100? (en willen we dat eigenlijk wel?)

Hoe word je 100? (en willen we dat eigenlijk wel?) Hoe word je 100? (en willen we dat eigenlijk wel?) Gezond zijn levert dus niet alleen meer Als voorbeeld vergelijken we twee jaren op, vijftigjarigen zonder en met diabetes maar ook veel betere en vitalere

Nadere informatie

Ingezonden commentaren op het openbare concept van het achtergronddocument Vis

Ingezonden commentaren op het openbare concept van het achtergronddocument Vis Ingezonden commentaren op het openbare concept van het achtergronddocument Vis De volgende organisaties hebben commentaar ingestuurd: Federatie Nederlandse Levensmiddelen Industrie Rijksinstituut voor

Nadere informatie

Cholesterol. Alles wat je ooit wilde weten

Cholesterol. Alles wat je ooit wilde weten Cholesterol Alles wat je ooit wilde weten Waar komt cholesterol vandaan? Het overgrote deel van de cholesterol in ons lichaam maakt ons lichaam zélf aan. Eén derde nemen we op via onze voeding. Cholesterol

Nadere informatie

matige alcohol consumptie gezondheid

matige alcohol consumptie gezondheid matige alcohol consumptie positief voor gezondheid R e s u l t a t e n v a n 3 j a a r w e t e n s c h a p p e l i j k o n d e r z o e k Matige en regelmatige alcoholconsumptie heeft overall een positief

Nadere informatie

Progeria berooft kinderen over de hele wereld van het leven

Progeria berooft kinderen over de hele wereld van het leven OMSLAG (COVER) Focus op een geneesmiddel BINNENKANT LINKERPANEEL (INSIDE LEFT PANEL) Wat is Progeria? Progeria, ook gekend onder de naam Hutchinson-Gilford Progeria Syndroom (HGPS), is een zeldzame, fatale

Nadere informatie

Risico op type 2 diabetes?

Risico op type 2 diabetes? Risico op type 2 diabetes? Wat is diabetes? Je hebt diabetes wanneer het suikergehalte in je bloed te hoog is. Als diabetes niet tijdig ontdekt wordt, kan dat tot ernstige verwikkelingen leiden. Type 1,

Nadere informatie

Gezond gewicht. en kankerpreventie. samen kanker voorkomen. 1 Gezond gewicht

Gezond gewicht. en kankerpreventie. samen kanker voorkomen. 1 Gezond gewicht Gezond gewicht en kankerpreventie 1 Gezond gewicht samen kanker voorkomen Over het Wereld Kanker Onderzoek Fonds Inhoud Onze visie Het Wereld Kanker Onderzoek Fonds streeft naar een wereld waarin niemand

Nadere informatie

Albert Voogd. Healthy living De consument is ook maar een mens

Albert Voogd. Healthy living De consument is ook maar een mens Albert Voogd Healthy living De consument is ook maar een mens Strategische uitgangspunten Albert Heijn Voeding en Gezondheid Wetenschappelijk gedegen onderbouwd Maatschappelijk geaccepteerd Simpel en inspirerend

Nadere informatie

Pre-diabetes, wat is het en wat kan ik er zelf aan doen? In deze folder krijgt u hier meer informatie over.

Pre-diabetes, wat is het en wat kan ik er zelf aan doen? In deze folder krijgt u hier meer informatie over. Pre-diabetes Pre-diabetes, wat is het en wat kan ik er zelf aan doen? In deze folder krijgt u hier meer informatie over. Wat is pre-diabetes Pre-diabetes is het stadium vóór diabetes (suikerziekte). Het

Nadere informatie

Volkoren & gezondheid een begrijpelijk overzicht van de wetenschappelijke literatuur

Volkoren & gezondheid een begrijpelijk overzicht van de wetenschappelijke literatuur VERGADERING : BESTUUR DATUM : 9 SEPTEMBER 2010 AGENDAPUNT : 7 BIJLAGE : 13 NL-project HealthGrain Volkoren & gezondheid een begrijpelijk overzicht van de wetenschappelijke literatuur De laatste jaren zijn

Nadere informatie

Beleidsplan De landelijke Depressie Vereniging is dé patiëntenvereniging van én voor mensen met een depressie en hun naasten.

Beleidsplan De landelijke Depressie Vereniging is dé patiëntenvereniging van én voor mensen met een depressie en hun naasten. Beleidsplan 2017 2019 De landelijke Depressie Vereniging is dé patiëntenvereniging van én voor mensen met een depressie en hun naasten. 1. De vereniging De Depressie Vereniging is erkend door het Ministerie

Nadere informatie

DE DIKKE DARM DE DIKKE DARM

DE DIKKE DARM DE DIKKE DARM DE DIKKE DARM DE DIKKE DARM Om te begrijpen wat dikkedarmkanker is, wordt eerst het spijsverteringsstelsel en de werking van de spijsvertering uitgelegd. Om te begrijpen wat dikkedarmkanker is, wordt eerst

Nadere informatie

Nachtwerk en borstkanker: een causaal verband?

Nachtwerk en borstkanker: een causaal verband? Nachtwerk en borstkanker: een causaal verband? Dr.ir. A. Pijpe Afd. Psychosociaal onderzoek en Epidemiologie Heijermanslezing Kanker en Werk 14 juni 2013 Soorten kanker in verband gebracht met ploegendienst

Nadere informatie

Voedingsrichtlijn Diabetes 2015

Voedingsrichtlijn Diabetes 2015 Voedingsrichtlijn Diabetes 2015 Esther Pekel diëtist Diabetescentrum 2015 1 Voedingsrichtlijn 2015 1e wetenschappelijke onderbouwde voedingsrichtlijn DM geschreven i.o.v. de NDF in 2006. 2e herziene richtlijn

Nadere informatie

BELGISCHE CARDIOLOGISCHE LIGA ZWAARLIJVIGHEID. Blaine Stiger - FOTOLIA DUIDELIJKE ANTWOORDEN

BELGISCHE CARDIOLOGISCHE LIGA ZWAARLIJVIGHEID. Blaine Stiger - FOTOLIA DUIDELIJKE ANTWOORDEN BELGISCHE CARDIOLOGISCHE LIGA ZWAARLIJVIGHEID Blaine Stiger - FOTOLIA DUIDELIJKE ANTWOORDEN Globaal Cardiovasculair Risico Sommige gedragingen in ons dagelijks leven vergroten de kans dat we vroeg of laat

Nadere informatie

Dagelijkse consumptie van yoghurt helpt hartziekten te voorkomen

Dagelijkse consumptie van yoghurt helpt hartziekten te voorkomen III World Congress of Public Health Nutrition Las Palmas de Grand Canarias 9-12 november 2014 Dagelijkse consumptie van yoghurt helpt hartziekten te voorkomen Een Europees onderzoek toont aan dat adolescente

Nadere informatie

Ga door met mijn strijd. Amyotrofische Laterale Sclerose. www.als.nl. Informatie over ALS, het ALS Centrum en Stichting ALS Nederland

Ga door met mijn strijd. Amyotrofische Laterale Sclerose. www.als.nl. Informatie over ALS, het ALS Centrum en Stichting ALS Nederland Ga door met mijn strijd Amyotrofische Laterale Sclerose Informatie over ALS, het ALS Centrum en Stichting ALS Nederland www.als.nl Amyotrofische Laterale Sclerose is een dodelijke zenuw-spierziekte waarbij

Nadere informatie

Verduurzamen van de voedselconsumptie in Nederland: Waarom, wie en wat?

Verduurzamen van de voedselconsumptie in Nederland: Waarom, wie en wat? Verduurzamen van de voedselconsumptie in Nederland: Waarom, wie en wat? Expert duurzaam eten Corné van Dooren @DuurzaamEten NAV voedingsforum 8 maart 2018 Missie Het Voedingscentrum informeert consumenten

Nadere informatie