MODERNE NEOKLASSIEKE LEER...

Transcriptie

1 Economie 1 KLASSIEKE LEER MODERNE NEOKLASSIEKE LEER... 6 KLASSIEKE LEER (ADAM SMITH)... 6 NEOKLASSIEKE LEER... 6 MODERNE NEOKLASSIEKE LEER (ROBINS)... 6 Onderzoeksveld... 6 Schaarste... 6 Economisch motief... 7 Onderscheid studiedomeinen... 7 Productie en besteden... 7 BEHOEFTEN... 7 VOLGENS DE MODERNE NEOKLASSIEKE SCHOOL... 7 Economische behoeften... 7 Goed versus behoefte... 7 Nut vs. nuttigheid... 8 Welvaart vs. welzijn... 8 PRODUCTIEFACTOREN... 8 ARBEID... 8 Kwantitatief... 8 Kwalitatief... 8 Tijdsaspect... 8 NATUURLIJK MILIEU... 8 Milieucomponenten... 8 Milieufuncties (gebruiksmogelijkheden)... 8 Milieuschaarst: 3 dimensies... 9 KAPITAAL... 9 Investeren en sparen... 9 Vervangings- vs. uitbreidingsinvesteringen... 9 Netto- en brutobesparingen en investeringen GOEDEREN INDELING Duurzame vs. niet-duurzame goederen Consumptiegoederen vs. (niet-)duurzame investeringsgoederen Individuele vs. collectieve goederen Finale vs. intermediaire goederen TOEGEVOEGDE WAARDE Waardeketen Primaire vs. secundaire processen SOORTEN HUISHOUDINGEN GEZINNEN BEDRIJVEN OVERHEID FUNCTIES VAN HET GELD PRIMITIEVE VS. MODERNE ECONOMIE FUNCTIES VAN GELD ECONOMISCHE KRINGLOOP EIGEN VS. VREEMDE HUISHOUDINGEN EENVOUDIGSTE ECONOMISCHE KRINGLOOP BEREKENING VAN DE ECONOMISCHE ACTIVITEIT BINNENLANDS VS. NATIONAAL PRODUCT KRITIEKEN OP HET NATIONAAL PRODUCT IMPLICIETE DEFLATOR VAN HET BBP KOOPKRACHTPARITEIT... 14

2 Economie 2 DRIE BEREKENINGSOPTIEKEN Productieoptiek METHODOLOGISCH INDIVIDUALISME INDIVIDU SAMENLEVING ALS INFORMATIEKANAAL VISIES Neoklassieke visie Neokeynesiaanse Visie Institutionalistische visie HOMO ECONOMICUS (NEOKLASSIEKE VISIE) AUTONOMIE VAN DE INDIVIDUELE PREFERENTIES RATIONALITEIT Vereisten om rationeel te zijn Veronderstellingen over de mens Irrationeel gedrag EIGENBELANG OPTIMALISERINGSPRINCIPE TWEE BESLISSINGEN (ZIE GRAFIEK) Marginale beslissing Structurele beslissing SUBJECTIVITEIT KOSTEN/BATEN RATIONELE ONWETENDHEID FEEDBACK PRODUCTIVITEIT GELD- VS. FYSISCHE PRODUCTIVITEIT FACTORELASTICITEIT VAN DE PRODUCTIE KOSTEN PRODUCTIEKOSTEN ONDERSCHEID PERIODES INTERNE VS. EXTERNE KOSTEN DIRECTE VS. INDIRECTE KOSTEN CONSTANTE VS. VARIABELE KOSTEN GRAFIEK (FIGUUR 1) VERKLARENDE ELEMENTEN VOOR PRODUCTIVITEIT EN KOSTEN WET VAN TOENEMENDE EN AFNEMENDE MARGINALE PRODUCTIVITEIT (KORTE PERIODE) Grafiek Verband tussen marginale productiviteit en marginale kosten Verband tussen productie en GCK SCHAAL-, LEER- EN SCOPE-EFFECTEN (LANGE PERIODE) Schaaleffecten Leereffecten Scope-effecten Korte- en lange-termijnkostencurven Comparatieve productiviteit MARKT ALS COÖRDINATIEMECHANISME OBJECTIEVE VS. SUBJECTIEVE RUILWAARDE PRINCIPES VAN DE MARKT SPELTHEORIE ZERO- VS. NON-ZERO-SUM SPELEN COÖPERATIEVE VS. NIET-COÖPERATIEVE SPELEN KENMERKEN VAN ELK SPEL PRISONER S DILEMMA... 27

3 Economie 3 DOMINANTE VS. GEDOMINEERDE STRATEGIE ZUIVERE VS. GEMENGDE STRATEGIE EENMALIG VS. REPETITIEF SPEL SEQUENTIEEL SPEL VRAAGFUNCTIE FUNCTIE RELATIE TUSSEN DE VRAAG EN DE PRIJS CONSUMENTENSURPLUS VERSCHUIVINGEN VAN DE VRAAGCURVE PRIJSELASTICITEIT VAN DE VRAAG ANALYSE INVLOEDSFACTOREN INKOMENS-, SUBSTITUTIE- EN PARTICIPATIE-EFFECT INKOMENS- EN SUBSTITUTIE-EFFECT PARTICIPATIE-EFFECT RELATIE TUSSEN VRAAG EN INKOMEN INKOMENSELASTICITEIT VAN DE VRAAG Analyse Grafiek RELATIE VRAAG PRIJS VAN ANDERE GOEDEREN SUBSTITUTIEGOEDEREN VS. COMPLEMENTAIRE GOEDEREN KRUISPRIJSELASTICITEIT ANDERE INVLOEDEN OP DE VRAAG INVLOED VAN ANDERE HUISHOUDENS INVLOED VAN PRODUCENTEN VERMOGENSBESLISSING BEGRIPPEN MOTIEVEN OM GIRAAL/CHARTAAL GELD AAN TE HOUDEN NOMINALE EN REËLE VEILIGHEID RENDEMENTSFACTOREN RISICO SOORTEN BEDRIJVEN ONDERNEMINGEN Eigendomsstructuren Markante evoluties OVERHEIDSBEDRIJVEN COÖPERATIES Soorten JAARREKENING BALANS BALANSANALYSE RESULTATENREKENING RESULTATENRATIO S PRINCIPAL-AGENT PROBLEEM PRODUCTIEBESLISSING OPTIMALE FACTORCOMBINATIE IN DE KORTE PERIODE IN DE LANGE PERIODE Factorcomplementariteit... 41

4 Economie 4 Factorsubstitueerbaarheid INVESTERINGSBESLISSING NETTO GEACTUALISEERDE WAARDE AANBOD PRODUCENTENSURPLUS VERSCHUIVINGEN VAN EN OP DE AANBODCURVE PRIJSELASTICITEIT VAN HET AANBOD CORPORATE GOVERNANCE (DEUGDELIJK BESTUUR) DUURZAAM ONDERNEMEN MULTINATIONALE ONDERNEMING TRANS- OF MULTINATIONALE ONDERNEMING INTERNATIONALE JOINT-VENTURE FUSIES EN OVERNAMES HORIZONTALE VS. VERTICALE FUSIE/OVERNAME COLLECTIEVE VOORZIENINGEN (OVERHEID) SOORTEN MOTIEVEN MARKTORGANISATIE VORMEN Naturamarkt Beurs Veiling Aanbesteding Inschrijving Elektronische handel CONTANTE, TIJD- EN TERMIJNTRANSACTIES DISTRIBUTIE ZELFSTANDIGE HANDEL GEÏNTEGREERDE DISTRIBUTIE GEASSOCIEERDE HANDEL SOORTEN MARKTVORMEN PRICETAKER VS. PRICEMAKER INDELING VOLKOMEN CONCURRENTIE Kenmerken Kenmerken van het evenwicht op lange termijn Efficiëntie volkomen concurrentie MONOPOLIE Kenmerken Prijsdiscriminatie en prijsdifferentiatie Efficiëntie MONOPOLISTISCHE CONCURRENTIE Kenmerken Efficiëntie OLIGOPOLIE Kenmerken Samenwerkend oligopolie: het kartel Alternatieve gedragshypothesen Efficiëntie MARKTEVENWICHT... 55

5 Economie 5 VERDEDIGERS VAN DE MARKT MARKTPESSIMISTEN OVERHEIDSINGRIJPEN IN DE MARKT CONCURRENTIEBELEID EN MARKTREGULERING Concurrentiebeleid INDIRECTE BELASTINGEN ANDERE VORMEN VAN MARKTINTERVENTIE ALLOCATIE VAN PRODUCTIEFACTOREN SAMENSTELLENDE ELEMENTEN VAN DE FACTORVERGOEDING ALLOCATIE VAN ARBEID AANBOD VRAAG SOORTEN WERKLOOSHEID Frictiewerkloosheid (search unemployment) Structurele werkloosheid Keynesiaanse/conjuncturele Klassieke werkloosheid Natuurlijke werkloosheid Technische werkloosheid Verborgen werkloosheid Onvrijwillige werkloosheid WERKING VAN DE ARBEIDSMARKT Neoklassiek arbeidsmarktmodel Institutioneel arbeidsmarktmodel INVLOED VAN DE DIRECTE BELASTINGEN OP DE ARBEIDSMARKT Laffer-curve ALLOCATIE VAN HET KAPITAAL AANBOD VRAAG WERKING VAN DE VERMOGENSMARKT Bepaling algemeen intrestpeil Geldmarkt Kapitaalmarkt VERKLARING VAN DE INTERNATIONALE HANDEL COMPARATIEVE PRODUCTIVITEITEN MOTIEVEN VOOR PROTECTIONISME NIET-ECONOMISCHE MOTIEVEN ECONOMISCHE MOTIEVEN Verbetering van de ruilvoet Fiscale ontvangsten Opvoedend protectionisme Politieke pressie Correctie binnenlandse distorsies Bevordering tewerkstelling HANDELSPOLITIEKE INSTRUMENTEN TARIFAIRE INSTRUMENTEN NIET-TARIFAIRE HANDELSBELEMMERINGEN WISSELMARKT WISSELKOERSREGIMES ZWEVENDE WISSELKOERSEN BEGELEID ZWEVENDE WISSELKOERSEN VASTE WISSELKOERSEN... 71

6 Economie 6 VEELVULDIGE WISSELKOERSEN VASTE WISSELKOERSEN MET VOLLEDIG GEREGLEMENTEERD HANDELS- EN BETALINGSVERKEER INTERNATIONAAL MUNTFONDS REGIONALE INTEGRATIE MACRO-ECONOMISCHE INDICATOREN EN BELEIDSDOELSTELLINGEN MACRO-ECONOMISCHE ACTIVITEIT ALGEMEEN PRIJSPEIL INKOMENSOPTIEK BESTEDINGSOPTIEK Klassieke leer Moderne Neoklassieke leer Klassieke leer (Adam Smith) - vrijhandel - nog geen waardetheorie: ruilwaarde vs. gebruikwaarde - specialisatie & ruil voorwaarden voor economische groei - arbeidsverdeling - welvaart meten: nationaal inkomen - arbeid in de dienstensector: onproductief - minimale staat Neoklassieke leer - breidden studie uit naar dienstensector o zelfs meest materiële goederen dienen uiteindelijk behoeftebevrediging - wanneer er vraag is naar iets, heeft het een waarde Moderne neoklassieke leer (Robins) Onderzoeksveld - schaarste is het onderzoeksveld - economie behoort tot de sociale wetenschappen o bestudeert menselijk handelen in situaties van schaarste hoe mensen omgaan met schaarste hoe ze er zo rationeel mogelijk mee kunnen omgaan welke instituties hiervoor opgericht worden Schaarste o beperkte hoeveelheid alternatief aanwendbare middelen o veelheid van doelstellingen

7 Economie 7 o keuzeprobleem - keuze: kosten vs. baten o opportunineitskosten: kostprijs van het niet kunnen doen van de doelstelling die niet bereikt kan worden door het aanwenden van middelen voor een andere doelstelling Economisch motief o doelstellingen zo goed mogelijk nastreven met beschikbare middelen technisch efficiënt: doel nastreven met minimale middelen economisch efficiënt: technisch efficiënt + in volgorde van belangrijkheid Onderscheid studiedomeinen (arbitrair: overlapping) o micro-economie: keuzeprobleem uit oogpunt van één bepaalde huishouding o meso-economie: bestudeert sector/regio o macro-economie: aggregatie alle huishoudingen Productie en besteden - productie: combineren van middelen voor goederen/diensten - besteden: goederen & diensten aanwenden voor behoeften Behoeften Volgens de moderne neoklassieke school Economische behoeften Verlangens waaraan men slechts kan voldoen door het inzetten van schaarse middelen. Deze zijn onbegrensd (primaire secundaire differentiatie) Goed versus behoefte Behoefte: mobiel zijn Goed: auto Conclusie: - goed levert gedurende gehele levensduur een dienstenstroom = consumptie - substituten voor eenzelfde behoefte - subjectieve aangelegenheid o moderne neoklassieke economist neemt gegeven waarde als gegeven, vormt zelf geen waarde-oordeel

8 Economie 8 Nut vs. nuttigheid - nuttigheid: vermogen van een goed om direct/indirect een behoefte te bevredigen - nut: concreet aanwenden van een goed door een bepaalde persoon om in een behoefte te voorzien Welvaart vs. welzijn - welvaart: mate waarin economische behoeften bevredigd worden o vrije tijd is ook een economische behoefte: vereist schaarse middelen - welzijn: mate waarin alle behoeften bevredigd worden Productiefactoren De schaarse middelen om goederen te produceren. Arbeid 3 elementen waarvan schaarste afhankelijk is: Kwantitatief Omvang en samenstelling van de bevolking. Deze wordt beïnvloed door institutionele factoren (min/max. leeftijden) Een bevolkingspiramide geeft een indeling volgens leeftijd en geslacht. Kwalitatief Verschillen door ondervoeding, werklust, scholing, Tijdsaspect Voornamelijk door wettelijke regelingen (vb. bepaling arbeidsduur) Natuurlijk milieu Milieucomponenten - water - bodem - lucht - ecologische samenwerking Milieufuncties (gebruiksmogelijkheden) Milieufuncties voorzien in economische behoeften - inputfunctie: grondstoffen - ruimtescheppende functie o menselijke activiteiten situeren o duurzame goederen in onderbrengen

9 Economie 9 - woonfunctie voor de mens - recreatieve functie - afvalontvangende functie o vermindert slagkracht andere functies Milieuschaarst: 3 dimensies Ruimtelijk - natuurlijke ruimte schiet tekort - oplossing: ruimtelijke ordening Kwantitatief - te geringe hoeveelheid van een milieucomponent - hernieuwbaar vs. niet hernieuwbaar o hernieuwbaar: regeneratie o niet-hernieuwbaar: planning voor komende generatie Kwalitatief - rivaliserende milieufuncties: keuzeprobleem (afvalfunctie vs. andere) - antivervuilingsbeleid Kapitaal Kapitaal is een afgeleide productiefactor van arbeid en milieu. Kapitaal zijn goederen die indirect nuttig zijn voor behoeftebevrediging. Maakt het mogelijk later op grote schaal goederen te produceren Investeren en sparen Kapitaal komt tot stand door te investeren - investeren: kapitaal tot stand brengen, slechts mogelijk door te sparen - sparen: afzien van aankoop van consumptiegoederen, teneinde het vermogen te doen stijgen - vermogen: roerende + onroerende bezittingen schulden Vervangings- vs. uitbreidingsinvesteringen Vervangingsinvesteringen Versleten goederen vervangen - economische slijtage: afschrijvingen verminderen de waarde - technische slijtage: verouderen door technologische vernieuwingen

10 Economie 10 Uitbreidingsinvesteringen - vergroten de kapitaalgoederenvoorraad - diepte-uitbreidingsinvesteringen: toename kapitaalvoorraad met zelfde soort - breedte-uitbreidingsinvesteringen: vervanging + vernieuwing capaciteit Netto- en brutobesparingen en investeringen - nettobesparingen: nieuwe besparingen, maken uitbreiding mogelijk - brutobesparingen: nettobesparingen + afschrijvingen - netto-investeringen: uitbreidingsinvesteringen + voorraadwijzingen(=investering) - bruto-investeringen: netto-investeringen + vervangingsinvesteringen Goederen Indeling Duurzame vs. niet-duurzame goederen - duurzame goederen: herhaald gebruik mogelijk - niet-duurzame goederen: slechts 1x bruikbaar Consumptiegoederen vs. (niet-)duurzame investeringsgoederen - consumptiegoederen: onmiddellijk te consumeren - investeringsgoederen: om later goederen op grote schaal mee te produceren o duurzame: kapitaalgoederen o niet-duurzame: worden tijdens het productieproces verwerkt (vb grondstoffen) Individuele vs. collectieve goederen - individuele goederen: o exclusief nut o eventueel in lichte mate ook voor een 3 de - collectieve goederen o verscheidene personen kunnen er gelijktijdig nut van hebben o non-rivaliteit: geen hinder o non-exclusiviteit: niet-betalers worden niet uitgesloten Finale vs. intermediaire goederen - finale goederen: vergen geen verdere verwerking - intermediaire goederen: vergt verdere verwerking in de bedrijfskolom Toegevoegde waarde = output input

11 Economie 11 Waardeketen De waardeketen wordt gebruikt om de toegevoegde waarde te analyseren. Primaire vs. secundaire processen - primaire processen: grondstoffen via arbeid en kapitaal omzetten in goederen en diensten - secundaire processen: faciliteren de primaire processen (vb.: HRM, R&D, ) Soorten huishoudingen Economische huishoudingen werken samen om het economisch probleem op te lossen. Gezinnen Doel: consumeren Stellen productiefactoren ter beschikking voor een vergoeding (productief inkomen) Krijgen ook een niet-productief inkomen, vnl. van de overheid Bedrijven Doel: produceren voor verkoop Samenwerking van productiefactoren Financiering: - opbrengst van verkoop - overheid Onderverdeling: - financiële/niet-financiële bedrijven - publieke/private Overheid - instellingen door politiek-ambtelijke besluitvorming beheerd worden - taken: o ter beschikking stellen van collectieve goederen o maatschappelijk leven sturen en corrigeren (inkomensherverdeling) o subsidieverlening - financiering: belastingen Functies van het geld Specialisatie leidt tot ruil

12 Economie 12 Primitieve vs. moderne economie Primitieve maatschappij: naturaruil Moderne economie: netwerk van ruiltransacties tussen consumenten en producenten 4 functies van geld - numerair: abstracte waardeparameter (prijsvaststelling) - ruilmiddel: tussengoed voor ruil (noodzakelijkheid voldoende geld in omloop) - koopkrachtreserve: men kan transacties uitstellen o voorwaarde: stabiele waarde (geldontwaarding inflatie) - kredietmiddel: spaarmiddelen uitlenen tegen een vergoeding Economische kringloop Eigen vs. vreemde huishoudingen Eigen ingezetenen: eenheden met een permanent economisch belangencentrum in een land (vb. gastarbeiders Eenvoudigste economische kringloop Vergoeding Consumptiegoederen Goederen Gezinnen Bedrijven Productief inkomen Productiefactor Arbeid Voor de duidelijkheid tonen we meestal enkel de geldstromen ( goederen en productiefactor arbeid zou dus normaal niet voorkomen) Imputeren: schatten van de warde van een economische transactie Onderlinge transacties blijven buiten beschouwing Nationale boekhouding met nationale rekeningen geeft de economische activiteit weer.

13 Economie 13 Berekening van de economische activiteit Binnenlands vs. nationaal product - binnenlands product: o binnen landsgrenzen gerealiseerde finale goederen & diensten o = NP productie eigen ingezetenen in het buitenland + productie niet-eigen ingezetenen in het binnenland - nationaal product: o door eigen ingezetenen gerealiseerde finale goederen & diensten o = BN + productie eigen ingezetenen in het buitenland productie niet-eigen ingezetenen in het binnenland Kritieken op het Nationaal Product - onvolmaakte meting o productie van de gezinnen wordt niet meegeteld productieve gezinsactiviteiten buitenshuis BNP stijgt gezinnen doen meer activiteiten zelf BNP daalt geen effectieve wijziging economische activiteit o informele economie - nominale cijfers (huidige prijzen) geven een vertekend beeld o oplossing: reële cijfers - nut/kwaliteit van de goederen - milieu wordt niet verrekend o verloedering van het milieu kan aanleiding geven tot meer besteding hierdoor stijgt het BNP maar blijft de netto welvaart eigenlijk gelijk - psychologische & sociale elementen - men wordt gelukkiger met een inkomensstijging tot een bepaalde grens - internationale vergelijking: wisselkoers vs. koopkrachtpariteit - manke vergelijking met minder ontwikkelde landen o informele sector o niet-vergelijkbare goederen o internet verdeling welvaart (streken & inwoners) o mogelijk verkeerde basis voor consumptie Impliciete deflator van het BBP Verschil nominale en reële cijfers: inflatie Berekening: BNP 2005 in nominale waarde/bnp 2005 in reële waarde 1990

14 Economie 14 Voordeel: meet het prijspeil van alle goederen en diensten (i.t.t. CPI) Nadeel: kan enkel met vertraging gepubliceerd worden Koopkrachtpariteit Aantal eenheden munten om hetzelfde goederenpakket te kopen in verschillende landen. Globale koopkrachtpariteiten: wisselkoersen gecorrigeerd voor verschillen in koopkracht We stellen belangrijke afwijkingen tussen BBP in wisselkoersen en koopkrachtpariteit vast Drie berekeningsoptieken Productieoptiek Productie van de gezinnen wordt in principe niet in aanmerking genomen Wat wel wordt meegenomen, plaatst men onder de bedrijven (vb. zelfstandigen) Aftrekmethode Output Input = Bruto TW tegen marktprijzen Marktprijzen: wat de consument betaalt Factorkosten: marktprijzen indirecte belastingen + subsidies Netto = bruto afschrijvingen Optelmethode??? Optellen van productieve inkomens (zowel binnen-als buitenland) Methodologisch individualisme Individu Basisentiteit economisch handelen: individu - beslist eigen doel - gaat mogelijkheden en beperkingen na - maakt weloverwogen keuzes bij schaarste Samenleving als informatiekanaal De samenleving is een belangrijk informatiekanaal Visies Neoklassieke visie - Preferenties zijn gegeven

15 Economie 15 - Geen oordeel - Ontstaan is onbelangrijk Neokeynesiaanse Visie - mens baseert beslissingen op basis van de economische variabelen van het moment - doel is momentaan i.t.t. levensdoel van de neoklassieke leer Institutionalistische visie - Invloed van maatschappelijke instituties - Empirisch onderzoek of eigen waarde-oordeel Homo Economicus (neoklassieke visie) 3 kenmerken: Autonomie van de individuele preferenties - maakt zelfstandige keuzes - onafhankelijk van de voorwaarden voor realisatie - gaat op zoek naar beste mogelijk voor behoeftebevrediging Koopt slechts goederen wanneer: - ze bijdragen tot behoeftebevrediging - budget het toelaat - prijs/kwaliteit positief is Veblen-goederen zijn in strijd met deze visie Rationaliteit Behoeftes zijn ordinaal (rangorde) maar niet cardinaal (hoeveelheid rang) te ordenen volgens nut. Vereisten om rationeel te zijn - coherent - consistent (transitief) Veronderstellingen over de mens - behoeften te rangschikken volgens belangrijkheid - alternatieven waar te nemen en te onderscheiden - beste combinaties vormen uit het voorgaande Het nut is herzienbaar in de tijd

16 Economie 16 Irrationeel gedrag Kan het gevolg zijn van gebrek aan wilskracht; oplossingen: - zelfdiscipline - surrogaatstrategieën o omgeving veranderen (vb.: niet wonen in een uitgaansbuurt om te studeren) o pre-engagement (vb.: minder geld meenemen om te shoppen) o beslissing delegeren en laten sanctioneren (vb.: repetitor) Irrationele afwijken in een groep houden elkaar in evenwicht hierdoor is het gedrag van een groep makkelijker te voorspellen dan individueel gedrag Rationeel gedrag vergt training, inspanning en moet beloond worden (is afwezig in controle-economieën). Eigenbelang Mens is een nutsmaximaliserend wezen. Nuanceringen: - altruïsme o behoefte om anderen te helpen bij behoeftebevrediging - ruimer dan louter monetair - korte termijn & lange termijn kunnen verschillen o investeren in immateriële goederen (goodwill, vertrouwen) Optimaliseringsprincipe Bij het maken van een keuze moeten voortdurend de kosten/baten vergeleken worden. Men moet de opportuniteitskosten in rekening brengen. Twee beslissingen (zie grafiek) Marginale beslissing Zolang MB > MK moet de activiteit worden opgedreven tot MB = MK Structurele beslissing In het optimale activiteitsniveau moet TB >= TK Subjectiviteit kosten/baten Indien de subjectieve keuze niet overeenstemt met de abstracte beste keuze moeten we op zoek gaan naar additionele kosten/baten die meetellen in de overweging van het subject.

17 Economie 17 Rationele onwetendheid Kosten en baten afwegen kost geld, tijd en inspanning. Hyperrationaliteit is niet rationeel: opportuniteit gaat verloren Rationele onwetendheid: kosten informatieverzameling > netto baten Andere factoren om een keuze te maken zijn dan: - impulsief gedrag - gewoonte - conformisme (imitatie van gedrag) Bij grote voordelen bij rationele keuzes gaan bepaalde huishoudens zich specialiseren in het verstrekken van advies voor de keuze van anderen (vb.: beleggingsadviseurs) Feedback Na de economische beslissing hoort feedback. Als alles liep zoals verwacht is het huishouden in evenwicht en wordt het gedrag niet gewijzigd. Indien wordt het gedrag wel gewijzigd: het huishouding is in onevenwicht. Productiviteit Q P = f(a,k) Productiviteit geeft de relatie weer tussen output en inzet van productiefactoren Productiviteit Gemiddelde productiviteit Marginale productiviteit Globale: Kapitaal Arbeid Kapitaal Arbeid Moeilijk GPK = Q P /K GPA = Q P /A MPK = Q P / K MPA = Q P / A Geld- vs. fysische productiviteit - geldproductiviteit: productiviteit uitgedrukt in geld o gevaar voor wijzigingen niet gerelateerd aan productiviteit (vb.: inflatie) - fysische productiviteit: productiviteit uitgedrukt in eenheden

18 Economie 18 o moeilijk te onderscheiden per product Factorelasticiteit van de productie Gevoeligheid van de productiviteit bij wijzigingen in de productiefactoren. Formule: E(Q P, A) = MPA/GPA A Q(P) GP(A) MP(A) E(Q(P),A) , ,5 15 0, , ,5 5 0, E > 1 MPA > GPA E = 1 MPA = GPA E < 1 MPA < GPA E < 0 MPA < 0 (GPA kan nooit < 0 zijn!) Kosten Noodzakelijke inzet aan economische inzet voor een bepaalde activiteit GK = TK / Q Productiekosten - productiefactoren o arbeid o kapitaal o natuur - hulpmaterialen - halffabrikaten - grondstoffen - afschrijvingen Onderscheid periodes - zeer korte periode: hoeveelheid (Q) blijft gelijk - korte periode: arbeid (A) kan veranderen - lange periode: alle productiefactoren (A, K, N) kunnen veranderen - zeer lange periode: institutionele kader kan veranderen Interne vs. externe kosten - interne kosten: kosten die tot uiting komen in de boekhouding - externe kosten: kosten die het bedrijf veroorzaakt maar niet moet betalen

19 Economie 19 o vnl. inzake milieu o Overheid moet de externe kosten internaliseren Directe vs. indirecte kosten - directe kosten: toerekenbaar aan 1 specifiek product - indirecte kosten: niet toerekenbaar Constante vs. variabele kosten VK = f(q) GCK = CK / Q GVK = VK / Q GTK = TK / Q = GVK + GCK E(CK, Q) = 0 (constante kosten zijn onafhankelijk van de vraag) Q GCK Grafiek (Figuur 1) Brongegevens (kostprijs arbeid: 50) A Q(P) CK VK TK GCK GVK GTK MK , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,3 103

20 Economie 20 Figuur 1 Relatie Totale/Gemiddelde/Marginale Kosten TK - V K - CK T K V K A Luik A B C K Q P GTK - GV K - MK 120 Knik in VK-curve, minimum op MKcurve 100 M K 80 Luik B 60 GTK Tg 40 Tg 20 GV K MK-curve gaat door het minimum van de GVK-curve Q P MK < GVK GVK nemen af MK > GVK GVK nem en toe TK en VK stijgen degressief MK nem en af TK en VK stijgen progressief MK nem en toe

21 Economie 21 Verklarende elementen voor productiviteit en kosten Onderscheid op basis van te analyseren periode: - korte periode: wet van toenemende en afnemende marginale productiviteit o variabele arbeid, vast kapitaal - lange periode: wet van toenemende en afnemende scope-, schaal- en leereffecten - comparatieve productiviteit Wet van toenemende en afnemende marginale productiviteit (korte periode) Grafiek Q P M G A A Progressieve stijging A M A Q P Degressieve stijging = G A MP snijdt GP GP begint te dalen GP A Gevolgen van toenemende productiefactor: totale productie: - neemt progressief toe - varieert proportioneel - neemt degressief toe - neemt af Zolang de totale productiviteit progressief stijgt (A=0 224) stijgt MP. Wanneer TP degressief begint te stijgen (A>224) daalt MP. Als MP = GP GP daalt MP A A Verband tussen marginale productiviteit en marginale kosten Als de marginale productiviteit toeneemt nemen de marginale kosten af: hetzelfde additionele loon kan verdeeld worden over meer additionele producten. Als de marginale productiviteit afneemt nemen de marginale kosten toe: hetzelfde additionele loon wordt verdeeld over minder additionele producten. Verband tussen productie en GCK Q GCK

22 Economie 22 GCK nemen slechts toe als de afname van de marginale productiviteit zo belangrijk wordt dat ze zorgt voor een zo sterke stijging van marginale kosten dat die opweegt tegen de dalende constante kosten per eenheid. Schaal-, leer- en scope-effecten (lange periode) Schaaleffecten Afzondering van de wet van toe- en afnemende marginale productiviteit Men laat de schaal of dimensie van de economische activiteit toenemen bij gelijkblijvende factorverhouding. Progressieve vs. degressieve schaaleffecten - progressieve schaaleffecten: wanneer de productie meer dan evenredig stijgt met de toename van de schaal (gemiddelde productiviteit ) - degressieve schaaleffecten: wanneer de productie minder dan evenredig stijgt met de toename van de schaal (gemiddelde productiviteit ) GP A o vb.: schaal verdubbelt, productie stijgt slechts met 50% Progressieve schaaleffecten Constante schaaleffecten Degressieve schaaleffecten M 1 M 2 Arbeid vb.: M1 M2: grotere stock aan kapitaalsgoederen Interne vs. externe schaaleffecten - interne schaaleffecten: ontstaan door toename van de schaal van één bedrijf - externe schaaleffecten: ontstaan door toename van de totale bedrijfssector o concentratie van bedrijven van dezelfde aard kan tot additionele voordelen leiden (vb.: beter geschoold personeel, betere bevoorrading, ) o er zijn ook externe schaalnadelen: hogere prijs productiefactoren, verkeerscongestie,

23 Economie 23 Voordelen van een grote schaal - grotere bedrijven kunnen vaste productiefactoren beter benutten - betere interne arbeidsverdeling (specialisatie: learning by doing) - kunnen meer installatie- en researchkosten voor nieuwe producten dragen o vb.: publiciteit - meer aanzien o beter personeel o beter imago o meer reclamegelden - gedifferentieerde productie risicospreiding Nadelen van een grote schaal - moeilijker beheer leidt tot inefficiëntie - kloof tussen centrale leiding en uitvoerend personeel: communicatie en coördinatieproblemen - hoge distributiekosten - additionele arbeidskrachten kunnen leiden tot loonsverhogingen (cf. externe schaalnadelen) Leereffecten Naarmate producenten meer ervaring krijgen met het productieproces slagen zij eirn een grotere productiviteit te bereiken door: - betere beheersing van de vaste kosten - meer effectieve arbeidsorganisatie - grotere specialisatie - betere productie- en marketing - meer organisatie - daling van de voorraadkosten Scope-effecten Gemiddelde productiekosten voor verschillende goederen zijn lager als ze geproduceerd worden door één producent dan door verschillende producenten. Basis: gemeenschappelijk gebruik van: - installaties - distributiekanalen - managementsystemen Ze geven een concurrentiële voorsprong aan gediversifieerde bedrijven

24 Economie 24 Korte- en lange-termijnkostencurven Met een bepaalde schaal van de onderneming komen telkens andere U-vormige korte-termijnkostencurven overeen. Voorbeeld van 3 korte-termijnkostencurves op 3 schalen. GTK GTK KT1 GTK KT3 GTK KT2 Luik A GK LT Q P 1 Q P Q P Q P Q P Q De lange-termijnkostencurve geeft de raakpunten met een oneindig aantal kortetermijnkostencurves weer. GTK GK LT Luik B Uit het gemiddelde kostenverloop op lange termijn kan een MK-curve op lange termijn afgeleid worden. - vlakkere helling dan MK-curve op korte termijn - snijdt lange termijn GK-curve in haar minimum

25 Economie 25 Comparatieve productiviteit - Huishoudingen moeten zich specialiseren in hetgeen zij comparatief (in vergelijking me andere huishoudingen) het meest productief kunnen verrichten - Taken die zij comparatief minder productief kunnen vervullen moeten ze afstoten naar huishoudingen die bij het verrichten van die taken comparatief de hoogste productiviteit aan de dag leggen. Cursus MPC Opp. Kost C Oefeningen MPO Opp. Kost. O A 3 1/3 3/2 2 ½ 2/3 B 9 1/9 9/3 3 1/3 3/9 Degene met laagste opportuniteitskost heeft comparatief voordeel. A: 3/2 < 9/3 voor cursus B: 3/9 < 2/3 voor oefeningen Optimale productiviteit: A geeft zoveel mogelijk cursus, B zoveel mogelijk oef. Globale productiemogelijkhedencurve Beiden hebben 36 uur ter beschikking Indien beide maximaal curus geven: 36/3 + 36/9 = 16 Indien beide maximaal oefeningen geven: 36/2 + 36/3 = 30 individuele productiemogelijkhedencurve van persoon A uren cursus uren oefeningen uren oefeningen individuele productiemogelijkhedencurve van persoon B uren cursus uren oefeningen 32 X Y' Y Z uren cursus Globale productiemogelijkhedencurve