Hoofdstuk 1 Wat is economie en hoe denken economen? 15

Transcriptie

1 Woord vooraf 13 Hoofdstuk 1 Wat is economie en hoe denken economen? 15 1 De twee betekenissen van het woord economie 16 2 De kern van het economisch probleem: schaarste verplicht tot kiezen Schaarste Economisch handelen is kiezen 18 3 Behoeften Soorten behoeften Kenmerken van behoeften 21 4 Economische goederen Kenmerken Soorten goederen De productiefactoren 25 5 Kaders voor de analyse van keuzegedrag De homo economicus Kiezen volgens een optimalisatieprincipe Marginale kosten en baten Geld en eigenbelang Onzekerheid en risico Beperkingen van de homo economicus Emoties, instinctieve noden en gevoelstoestanden Projectiebias Gevolgen van deze beperkingen Oplossingen De speltheorie Omschrijving van een spel Het nashevenwicht Het gevangenendilemma Economie en identiteit Enkele vaststellingen Identiteit en emoties Identiteit en strategische interactie 41 3

2 6 Micro- en macro-economie 41 7 Positieve en normatieve economie 42 8 Kernbegrippen, vragen en opgaven 42 Hoofdstuk 2 Economische stelsels 45 1 Zelfvoorziening versus arbeidsverdeling en specialisatie Zelfvoorziening Maatschappelijke arbeidsverdeling en specialisatie Betekenis Gevolgen 48 2 De vrijemarkteconomie Beschrijving Visie Beslissingsniveau Drijfveren en prikkels Coördinatiemechanisme Welvaartseconomische evaluatie Voordelen Marktfalen 56 3 De centraal geleide of geplande economie Beschrijving Visie Beslissingsniveau Drijfveren en prikkels Coördinatiemechanisme Welvaartseconomische evaluatie Voordelen Nadelen Convergentie en transitie 68 4 De gemengde economie en/of de sociale markteconomie Visie Kenmerken 70 5 Kernbegrippen, vragen en opgaven 74 Hoofdstuk 3 Macro-economische relaties en welvaartsindicatoren 77 1 De economische kringloop Een gesloten economie met alleen gezinnen en ondernemingen 78 4

3 1.2 Een gesloten economie met ondernemingen, gezinnen en de overheid Kringloop met gezinnen, ondernemingen, overheid en buitenland 83 2 Macro-economische grootheden Bruto nationaal product en bruto binnenlands product Oorsprong en samenstelling van het bruto binnenlands product De verdeling van het bnp of bni De globale bestedingen Belang van het bbp en het bni 93 3 Economische groei, welvaart en welzijn Omschrijving van de begrippen Tekortkomingen van de klassieke welvaartsmaatstaven 97 4 Kernbegrippen, vragen en opgaven 100 Hoofdstuk 4 Gezinnen als vragers van goederen De theorie van het consumentengedrag De optimale goederenbundel De grensnuttheorie De moderne theorie van het consumentengedrag Veranderingen in de optimale goederenbundel De vraag naar een bepaald goed Invloed van de prijs op de gevraagde hoeveelheid Andere vraagbeïnvloedende factoren De prijselasticiteit van de vraag Betekenis Beïnvloedende factoren Het praktisch belang van de prijselasticiteit van de vraag De inkomenselasticiteit van de vraag De kruiselingse elasticiteit van de vraag De beïnvloeding van de consument door anderen en de reclame Kernbegrippen, vragen en opgaven 121 Hoofdstuk 5 Ondernemingen als aanbieders van goederen Begrippen en wetten m.b.t. het productieproces De productiefunctie Productiviteit De wet van de variabele meeropbrengsten Variabele schaaleffecten of schaalopbrengsten 132 5

4 2 De optimale productieomvang Kosten en kostenverloop Opbrengsten en opbrengstenverloop De winstmaximaliserende productieomvang De break-evenanalyse De optimale bedrijfsdimensie Het aanbod van een bepaald goed Invloed van de prijs op de aangeboden hoeveelheid Andere aanbodbeïnvloedende factoren De prijselasticiteit van het aanbod Betekenis Beïnvloedende factoren Juridisch-institutioneel kader Juridisch kader Eenmanszaken en vennootschappen De naamloze vennootschap of nv De vzw en de vennootschap met sociaal oogmerk Corporate governance Verschijningsvormen van ondernemingen Verschillen naargelang van de doelstelling Winstgedreven privéondernemingen Overheidsondernemingen Coöperatieve ondernemingen Sociale ondernemingen Verschillen naargelang van de omvang Kernbegrippen, vragen en opgaven 161 Hoofdstuk 6 Markten en prijsvorming Marktvormen Het aantal marktpartijen De markttransparantie De homogeniteitsgraad van een markt Toetredingsvoorwaarden tot een markt Volkomen concurrentie Prijsvorming en marktevenwicht Veranderingen in het marktevenwicht Markten met onvolkomen concurrentie Monopolie 175 6

5 3.2 Monopolistische concurrentie Oligopolie Het prijsbeleid van de overheid Rechtstreeks prijsbeleid Onrechtstreeks prijsbeleid Kernbegrippen, vragen en opgaven 181 Hoofdstuk 7 Geld en inflatie Het geld De functies van het geld De soorten geld Beknopte geschiedenis van het geld De Europese Centrale Bank en het monetair beleid Inflatie en deflatie Definitie Oorzaken van inflatie Gevolgen van inflatie Bestrijding van inflatie Het meten van de inflatie en het indexeringsmechanisme Het indexcijfer van de consumptieprijzen De indexering van lonen en sociale uitkeringen Kernbegrippen, vragen en opgaven 209 Hoofdstuk 8 Economische groei en ontwikkeling op lange termijn Economische groei is een modern verschijnsel Verklaringen voor economische groei Meer arbeid inzetten Meer kapitaal inzetten De beschikking over natuurlijke hulpbronnen Het belang van menselijk kapitaal Technologische vooruitgang De rol van instituties en van de overheid Een evaluatie van de economische groei Kernbegrippen, vragen en opgaven 230 7

6 Hoofdstuk 9 Fluctuaties in de economische groei De lange golven De seizoenbeweging Conjunctuurbewegingen Conjunctuurindicatoren Verklaringen voor de conjunctuurbewegingen Exogene en endogene verklaringen Het belang van veranderingen in de globale vraag Conjunctuurbeleid De recessie van 2009 (en van 2011) Kernbegrippen, vragen en opgaven 250 Hoofdstuk 10 De milieuproblematiek Bewustwording Functies en waarden van het natuurlijke leefmilieu Verklaringen voor milieuproblemen De aanpak van milieuproblemen Het ontwikkelen van een aanvaardbaar en haalbaar milieubeleid Wegen en instrumenten Sensibilisering en ondersteuning Gebods- en verbodsbepalingen en normen Milieuheffingen De keuze van het geschikte instrument Het belang van internationale samenwerking Kernbegrippen, vragen en opgaven 270 Hoofdstuk 11 Werkgelegenheid en werkloosheid Soorten werkloosheid Omvang en samenstelling van de werkloosheid Omvang van de werkloosheid Samenstelling van de werkloosheid Verklaringen voor werkloosheid De arbeidsmarkt Kwantitatieve onevenwichten De omvang van het aanbod van arbeid De omvang van de vraag naar arbeid 285 8

7 3.3 Kwalitatieve onevenwichten Kenmerken van de vraag naar arbeid Kenmerken van het aanbod van arbeid Gevolgen van de werkloosheid Individuele gevolgen Maatschappelijke gevolgen Bestrijding van de werkloosheid Bestrijding van de conjuncturele werkloosheid Bestrijding van structurele werkloosheid Bevorderen van de werkgelegenheid Herverdelen van de bestaande werkgelegenheid Vraag en aanbod beter op elkaar afstemmen Kernbegrippen, vragen en opgaven 299 Hoofdstuk 12 Inkomensvorming en inkomensverdeling De functionele inkomensvorming Het loon Omschrijving Determinanten van het algemene loonpeil en van de loonevolutie De loonstructuur Interest en winst Omschrijving De financiële markt Determinanten van het algemene interestpeil en de interestevolutie De structuur van de interestvoeten Huur De personele inkomensverdeling De primaire inkomensverdeling De secundaire inkomensverdeling Omschrijving Meten van de secundaire inkomensverdeling Instrumenten van inkomensherverdeling De progressieve inkomstenbelasting Situering Basisprincipes Werking van het belastingsysteem Het herverdelende effect van de inkomstenbelasting De sociale zekerheid Omschrijving Principes van de sociale zekerheid Het herverdelende effect van de sociale zekerheid 334 9

8 4 De tertiaire inkomensverdeling Armoede in België De prijs en de grenzen van de herverdeling Kernbegrippen, vragen en opgaven 343 Hoofdstuk 13 Overheidsfinanciën en overheidsschuld Overheid en overheidsbegroting De ontvangsten van de overheid De overheidsuitgaven en hun bestemming Het begrotingssaldo van de overheid en de overheidsschuld Omschrijving en feiten Gevolgen van schuldfinanciering en een grote openbare schuld Het Stabiliteitspact van de Europese Unie De schuldencrisis Kernbegrippen, vragen en opgaven 365 Hoofdstuk 14 Internationale handel Het belang van internationale handel Verklaringen voor internationale handel De theorie van de comparatieve voordelen Verklaringen voor comparatieve voordelen Voordelen en nadelen van vrijhandel De voordelen van deelname aan internationale handel De kosten: de noodzaak tot voortdurende aanpassing Protectionisme Instrumenten van protectionisme Argumenten pro en contra Internationale samenwerking op handelsgebied Van GATT tot WTO De algemene overeenkomst over tarieven en handel GATT De Wereldhandelsorganisatie WTO Andere internationale organisaties Een voorbeeld van regionale integratie: de Europese Unie Kernbegrippen, vragen en opgaven

9 Hoofdstuk 15 Internationale factorbewegingen Directe buitenlandse investeringen Betekenis en belang Verklaringen voor het ontstaan en de expansie van mno s Voor- en nadelen van multinationale ondernemingen Internationale migraties Betekenis en belang Economische verklaringen voor internationale migraties Economische gevolgen van internationale migraties Kernbegrippen, vragen en opgaven 407 Hoofdstuk 16 Betalingsbalans en wisselkoers De betalingsbalans Begripsomschrijving Onevenwichten op de betalingsbalans Wisselmarkt en wisselkoers Betekenis Oorzaken van veranderingen in de wisselkoers Gevolgen van wisselkoersveranderingen Beknopte schets van de evolutie van het internationaal monetair stelsel sinds Het Internationaal Monetair Fonds en de Wereldbank Kernbegrippen, vragen en opgaven 426 Hoofdstuk 17 De ontwikkelingslanden Wat zijn ontwikkelingslanden? Monetaire ontwikkelingsindicatoren Niet-monetaire indicatoren De index voor menselijke ontwikkeling Is er vooruitgang of gaat het van kwaad naar erger? Verklaringen voor verschillen in ontwikkeling De schuldenlast Enkele kenmerken van de buitenlandse schuld Het ontstaan van de schuldenlast Oplossingen voor de schuldenlast

10 4 Ontwikkelingsbeleid en ontwikkelingshulp Wat is een goed ontwikkelingsbeleid? Waarom geven landen ontwikkelingshulp? Hoeveel ontwikkelingshulp geven landen? Helpt hulp? De Belgische ontwikkelingshulp Kernbegrippen, vragen en opgaven 456 Bibliografie