welkom bij de Oolgaardtlezingen

Transcriptie

1 welkom bij de Oolgaardtlezingen seizoen 2009

2 Seeing Emotion Petra Vlamings

3 Vakgroep Ontwikkelingspsychologie, Faculteit Psychologie, Universiteit Maastricht

4

5 Overzicht Welke afwijkingen in visuele verwerking zijn er in ASS? Hoe worden deze verklaard (psychologische theorieën, brein mechanismes)? Studie 1: zijn afwijkingen in visuele verwerking al op jonge leeftijd aanwezig in ASS Studie 2: komen afwijkingen in visuele verwerking ook tot uitdrukking in de verwerking van sociale prikkels: emoties Studie 3: wijken hogere orde frontaal kwab functies (zelf-monitoring) af in kinderen met ASS

6 Autisme Spectrum Stoornissen Afwijking in sociaal gedrag Problemen met communicatie Aanwezigheid van stereotiepe gedragspatronen

7 Afwijkingen in verwerking sociale informatie Verminderd kijken naar gezichten Kijken naar andere delen in het gezicht: Meer naar de mond dan naar de ogen Problemen met het herkennen van gezichtsexpressies

8 Visuele informatieverwerking? Niet alleen afwijkingen verwerking van sociale informatie maar ook in het verwerken van visuele informatie in het algemeen. Het lijkt alsof mensen met autisme de wereld anders zien.

9 Op visuele testen die gericht zijn op detailverwerking scoren mensen met autisme uitzonderlijk goed

10 Embedded Figures Test

11 Embedded Figures Test

12 Blok Patroon taak van de WISC

13

14 Visuele Zoek Taken

15 Overzicht Welke afwijkingen in visuele verwerking zijn er in ASS? Hoe worden deze `visuele afwijkingen verklaard (psychologische theorieën, brein mechanismes)? Studie 1: zijn afwijkingen in visuele verwerking al op jonge leeftijd aanwezig in ASS? Studie 2: komen afwijkingen in visuele verwerking ook tot uitdrukking in de verwerking van sociale prikkels: emoties? Studie 3: wijken hogere orde frontaal kwab functies (zelfmonitoring) af in kinderen met ASS?

16 Psychologische theorie: Zwakke Utah Frith Centrale Coherentie Centrale coherentie is de natuurlijke neiging om alles wat we zien in een groter kader te plaatsen Het lijkt alsof mensen met ASS de wereld gefragmenteerd waarnemen en zich richten op details in plaats van het grote geheel

17 Embedded Figures Test

18 Hoe komt dit? Verwerken mensen met ASS visuele informatie op een andere manier dan mensen zonder ASS?

19 Hoe kan visuele verwerking in het brein bestudeerd worden?

20 PO7 50 µv PO8 50 µv [µv] 18 O1 50 µv O2 50 µv POz 50 µv A2 50 µv

21 Streep patronen Globaal Details Boeschoten et al. (2005)

22

23

24 Boeschoten et al. (2005) Autisme Controles

25 Overzicht Welke afwijkingen in visuele verwerking zijn er in ASS? Hoe worden deze verklaard (psychologische theorieën, brein mechanismen)? Studie 1: zijn afwijkingen in visuele verwerking al op jonge leeftijd aanwezig in ASS Studie 2: zie je afwijkingen in visuele verwerking ook terug in de verwerking van sociale prikkels: emoties Studie 3: wijken hogere orde frontaal kwab functies (zelf-monitoring) af in kinderen met ASS

26 Studie 1: Is de versterkte verwerking van details al op jonge leeftijd aanwezig? Diagnose steeds vaker op jonge leeftijd Nauwelijks iets bekend over stoornissen die bijdragen aan autisme op jonge leeftijd In dit onderzoeksproject specifiek gekeken naar kinderen met autisme van 3 en 4 jaar Aansluiting bij twee projecten voor vroegdiagnostiek van autisme aan UMC Utrecht en Karakter UMC Nijmegen.

27 Kenmerken van de proefpersonen Groep Leeftijd Ment. Leeftijd ADOS Klinische diagnose ASD 48 (1) 36 (1) M = (.94) (n =24) 11 Autisme 16 Autisme 13 Autisme Spectrum 8 PDD-NOS Controls (n = 17) 52 (3) 36 (3) - Algemene ontwikkelingsstoornis: exclusion criteria: ASD, Rett, 22q11, history of neurological problems, ADHD, Kleinfelter

28

29

30 Verhoogde activiteit op details [µv] OZ [µv] ASD N [ms] [ms] Controles Autisme

31 Global Details ASD Controls µv

32 Conclusies Studie 1 Abnormale verwerking van details is al op 3-4-jarige leeftijd aanwezig Details worden versterkt verwerkt bij kinderen met autisme Dit zou specifiek gerelateerd kunnen zijn aan afwijkingen in het parvocellulaire visueel systeem dat belangrijk is voor de verwerking van details

33 Overzicht Welke afwijkingen in visuele verwerking zijn er in ASS? Hoe worden deze verklaard (psychologische theorieën, brein mechanismes)? Studie 1: zijn afwijkingen in visuele verwerking al op jonge leeftijd aanwezig in ASS Studie 2: keren afwijkingen in visuele verwerking terug in de verwerking van sociale prikkels: emoties Studie 3: wijken hogere orde frontaal kwab functies (zelf-monitoring) af in kinderen met ASS

34 Bang Neutraal Globaal Details

35 Vergroting van pieken in hersenactiviteit indicatief voor emotieverwerking [µv]

36

37 Hoe verwerken volwassenen zonder ASS emoties? [ms]

38 Studie 2: Hoe verwerken kinderen met autisme emoties? 24 kinderen met een autisme spectrum stoornis van 3 en 4 jaar 16 controle kinderen aansluiting bij twee projecten voor vroegdiagnositek van autisme aan UMC Utrecht en UMC Nijmegen.

39 LSF Neutral HSF Neutral LSF Fear HSF Fear µv LSF HSF Globaal Details Details Controls P1 Fear Neutral Fear - Neutral P1 10 Amplitude 5 0 P350 ASD -5 N ms 185 ms

40 Conclusies Studie 2 Het visuele brein van kinderen met autisme verwerkt emotionele gezichten op een andere manier Gezichtsexpressies worden verwerkt op basis van details in tegenstelling tot de controle kinderen zonder ASS

41 Eerder onderzoek bij volwassenen heeft aangetoond dat er een snelle route is in de hersenen die gezichtsexpressies verwerkt op basis van globale gezichtskenmerken, zoals contouren e.d. Er is mogelijk iets mis in deze route waardoor gezichtsexpressies op basis van details verwerkt worden Misschien gaat er iets mis in de ontwikkeling van deze route door een verhoogde verwerking van details in het algemeen zoals we bijvoorbeeld ook vonden voor de streeppatronen

42 Algemene afwijking in de visuele verwerking: Abnormale verwerking van details voor visuele prikkels in het algemeen Deze afwijking is al op jonge leeftijd aanwezig

43 Aanwezig in alle kinderen met ASS? 40 % ASS kinderen versterkte verwerking van details en emotie verwerking op basis van details Dit patroon werd slechts gevonden in 6 % van de controles Deze percentages geven aan dat versterkte verwerking van details niet geldt voor alle kinderen met ASS

44 Toekomstig onderzoek: Waar komt excessieve verwerking van details bij autisme vandaan?

45 Dieper in het brein kijken

46 Toekomstig onderzoek:

47

48 Toekomstig onderzoek Beïnvloedt versterkte detail verwerking het type object waaraan kinderen de aandacht richten? Bijvoorbeeld minder kijken naar gezichten of naar naar andere objecten

49 Toekomstig onderzoek Wat is de relatie tussen sensorische hyper en hypo gevoeligheid en detail verwerking?

50 Hyper & Hypo gevoeligheid Delcato (1974) Elk zintuig: Hypersensitief: zintuig volledig open voor alle prikkels > sterke stimulatie van het brein Hyposensitief: zintuig gesloten voor prikkels > te weinig stimulatie

51 Voorbeeld Visuele Waarneming Hyper Kijkt naar kleine deeltjes, raapt kleine stofjes op Houdt niet van donker en fel licht Blik vaak naar beneden gericht Sluit ogen bij fel licht Hypo Aangetrokken tot licht Onafgebroken naar object kijken Beweegt vingers/objecten voor de ogen Gefascineerd door fel gekleurde objecten

52 Hypo en Hypersensitiviteit Rogers & Ozonoff, (2005) Gerapporteerd voor alle zintuigen in ASD Zowel Hyper als Hypo sensitiviteit gevonden Lijkt af te nemen naarmate kinderen ouder worden

53 Toekomstig onderzoek Belangrijk om te bestuderen of kinderen die versterkte verwerking van details vertonen in het brein ook die kinderen met ASS zijn die als hypersensitief naar voren komen op basis van sensorische profielen. Biologische marker voor visuele hypersensitiviteit in ASS

54 Praktische Implicaties Behandeling niet alleen op sociale vlak maar ook op de waarneming richten? Gebruik sensorische profielen om sterkten en zwakten aan te geven? Sensorische integratie therapie?

55 Overzicht Welke afwijkingen in visuele verwerking zijn er in ASS? Hoe worden deze verklaard (psychologische theorieën, brein mechanismen)? Studie 1: zijn afwijkingen in visuele verwerking al op jonge leeftijd aanwezig in ASS Studie 2: komen afwijkingen in visuele verwerking ook tot uitdrukking in de verwerking van sociale prikkels: emoties Studie 3: wijken hogere orde frontaal kwab functies (zelf-monitoring) af in kinderen met ASS

56 ASS & afwijkingen in andere gedeeltes van de hersenen Ook afwijkingen in voorste gedeelte van de hersenen Frontale hersenen, controlerende functie: directeur van het bedrijf

57 Zelf-monitoring Het letten op en evalueren van eigen handelingen om vervolg handelingen aan te passen ASS rigide en onaangepast gedrag Experimentele studies: post-error slowing in cognitieve testen (Bogte et al., 2007)

58 The Anterior Cingulate Cortex Zelf-monitoring

59 ASS en Anterior Cingulate Reductie in ACC metabolisme (Haznedar et al., 2000). Laat de ACC het afweten tijdens zelfmonitoring in ASS? Dit onderzocht in 9-10 jaar oude kinderen met ASS en controles

60 Hoe onderzocht? Moeilijke taak: Beslissen of geluid dat gehoord wordt hetzelfde is of anders dan het geluid dat ervoor werd gehoord terwijl de proefpersoon naar een computer scherm waarop afleidende plaatjes gepresenteerd worden

61 Wat gebeurt er in de ACC als een fout gemaakt wordt? ERN = registratie dat een fout gemaakt is PE PE = bewuste verwerking en initiatie van aanpassing ERN

62 Resultaten Autisme PE gereduceerd Controles PE ERN gereduceerd ERN Reductie ERN: Verminderde registratie van de fout Reductie PE: Verminderde aanpassing van de vervolghandeling Afwezigheid van post-error slowing

63 Bronnen ERN en PE piek Controles Autisme Kinderen: 9 en 10 jaar

64 Samenvattend/Take Home Message Afwijking (relatieve sterktes) in visuele waarneming Visuele verwerking is op jonge leeftijd aangedaan in ASS: versterkte verwerking van details Dit beïnvloedt ook de verwerking van sociale prikkels: emotie verwerking Patroon is echter niet aanwezig in alle kinderen met ASS Er moet nog veel onderzoek gedaan worden om erachter te komen waar versterkte verwerking van details nu precies vandaan komt

65 Samenvattend/Take Home Message ASS ook deficieten in hogere orde frontaal kwab functies (Anterior Cingulate) De Anterior Cingulate laat het afweten tijdens zelf-monitoring Hersenpieken geven reductie in registratie en bewustwording/aanpassing van eigen handeling aan Correspondeert met rigide gedrag

66 Relatie frontale en visuele hersenen?

67 Dank aan Karakter, University Medical Center Nijmegen: Sophie Willemsen Judith Kramer Iris Oosterling Rutger Jan van der Gaag Janne Visser Mijnke Jansen University Medical Center Utrecht: Emma van Daalen Claudine Dietz Emmie van Schaffelaar Carlijn Steggehuis Research assistants Nijmegen: Anouk Krijgsman Cecile Pinckaers Anneke de Koning