Inhoud INLEIDING 17 1 DE NEERBOSCHKWESTIE 31

Transcriptie

1 Inhoud INLEIDING 17 1 DE NEERBOSCHKWESTIE De beschuldigingen van Van Deth en Van Houten Reacties op de beschuldigingen Reacties in de pers Reacties van oud-neerbosschers Reacties van het bestuur en van medici De uitgestelde reactie van Van t Lindenhout Onderzoek op initiatief van Van t Lindenhout Kritiek op de samenstelling van de onderzoekscommissie Doelstellingen van de onderzoekscommissie Twee nieuwe brochures Reacties op Van Deths tweede brochure Het gerechtelijk onderzoek Het verslag van de Commissie van Onderzoek Vrijspraak voor Van t Lindenhout De ontvangst van het onderzoeksrapport De Telegraaf en het Neerboschrapport Brochures over het rapport Steun en eerherstel voor Van t Lindenhout Mediahype Conclusies 60 2 ARMENZORG IN DE NEGENTIENDE EEUW Armoede en economie Groeiende welvaart Sociaal-maatschappelijke ontwikkelingen Standenmaatschappij Fatsoensnormen en sociale verhoudingen Armenzorg Nationale of kerkelijke armenzorg Genootschappen en verenigingen De Maatschappij tot Nut van t Algemeen Armenzorg en het Reveil De civil society en lokale armenzorgverenigingen 74

2 8 Inhoud Inhoud Sociale kwesties en armenzorg De sociale kwestie en kinderarbeid De sociale kwestie en de armenzorg Opnieuw: nationale of kerkelijke armenzorg Armenzorg en kerkelijke ontwikkelingen Toenemende kerkelijke verdeeldheid Ontwikkelingen binnen het Reveil Nationale Reveilinitiatieven Vrije Evangelische Gemeenten en het methodisme De Amerikaanse opwekkingsbeweging Moody en Sankey Pearsall Smith en de Brightonbeweging Zending en evangelisatie De NEPV Tot besluit: armenzorg en evangelisatie 94 3 OPVOEDING VAN EN ZORG VOOR WEZEN EN VERWAARLOOSDE KINDEREN Weeshuizen en aantallen wezen De praktijk van wezenopvoeding Redden en heropvoeden van verwaarloosde kinderen De opkomst van residentiële instellingen in Europa De opkomst van residentiële instellingen in Nederland Toename van het aantal heropvoedingsgestichten na Het debat over gestichtsverpleging versus gezinsverpleging Zorg voor kinderen met beperkingen Nieuwe opvoedingsidealen Verlichte pedagogische idealen Pedagogische idealen van orthodox-protestanten Heldring over opvoeding Nederlandsch Mettray en de gestichten van Heldring Opvoeding en onderwijs in Nederlandsch Mettray Opvoeding en onderwijs in Heldrings gestichten Onderwijsvernieuwingen Didactische vernieuwingen De schoolkwestie en onderwijsvernieuwing Neerbosch en de zorg voor verwaarloosde wezen JOHANNES VAN T LINDENHOUT : een boerenzoon uit Beuningen : colporteur en evangelist : van colporteur tot evangelist : in dienst van de NEPV : opnieuw onbezoldigd evangelist De start van het weeshuis De keuze voor het stichten van een weeshuis De komst van de eerste wezen Een protestants weeshuis in katholiek Nijmegen George Müller Heldrings voorbehoud Vrij-evangelische invloeden De band met Budding De Nathanaël-school in Goes Van t Lindenhout en de Vrije Evangelische Gemeenten Van t Lindenhout en de Brightonbeweging Neerbosch en de Vrije Evangelische Gemeenten Toenemende activiteiten buiten Neerbosch Van t Lindenhouts positie in protestants Nederland Vriendelijk, vrolijk, vroom en dominant Conclusies DE ONTWIKKELING VAN NEERBOSCH VAN 1863 TOT De verhuizing naar Neerbosch De lagere school en de eerste ambachtsopleidingen De toename van het aantal kinderen Verdere uitbouw van het wezendorp De verbinding met Nijmegen Neerbosch als toeristische attractie De achterban van Neerbosch Sociale netwerken De vereniging achter Neerbosch 181

3 10 Inhoud Inhoud Inkomstenbronnen van Neerbosch De toename van de inkomsten Liefdegaven en legaten Zusterverenigingen Collectes en Neerbosch-avonden Verpleeggelden Neerbosch drukkerij en uitgeverij Vissen in dezelfde vijver Dalende inkomsten en schulden Effecten van de schulden op de weesinrichting Conclusies OPVOEDING IN NEERBOSCH Van t Lindenhout over opvoeding Respectvol, sober en rechtvaardig opvoeden Rekening houden met de macht van de zonde Een balans tussen liefde en tucht De godsdienst centraal Neerbosch als zendingsinstrument Leven als in een huisgezin Een grote weesinrichting Gezinsverpleging versus gestichtsverpleging Het belang van een grote weesinrichting volgens Van t Lindenhout Een hiërarchische organisatie De familie Van t Lindenhout Medewerkers in Neerbosch De sociale achtergrond van medewerkers Geschoold en ongeschoold personeel De directeur en zijn medewerkers Het pedagogisch klimaat in Neerbosch Een vertrouwelijke gezinssfeer De verhouding tussen het personeel en de kinderen Straffen Lijfstraffen Het overlijden van Johan Tiecken Seksueel misbruik Conclusies DE KINDEREN VAN NEERBOSCH Het toelatingsbeleid van Neerbosch Verwaarloosde kinderen Meer halfwezen in Neerbosch Vaccinatie Open voor kinderen van alle gezindten De herkomst van de kinderen van Neerbosch De herkomst van de kinderen en de achterban Een Nieuw Plan - kinderen met beperkingen in Neerbosch Het einde van het nieuwe plan Blijvende zorg voor kinderen met beperkingen De groei van Neerbosch verklaard Co-educatie: meisjes én jongens in de weesinrichting Discussie over co-educatie Van t Lindenhouts visie op co-educatie De praktijk van de co-educatie in Neerbosch Co-educatie en seksuele opvoeding Conclusies LEVEN IN NEERBOSCH De eerste opvang De relatie met familieleden Dagindeling Eenvoudig leven Niet-uniforme kleding Vrijetijdsbesteding Feesten van Neerbosch Hygiëne en zorg voor de zieken Ziekenverpleging en hygiëne Gebedsgenezing Kindersterfte in Neerbosch Sterftecijfers vergeleken Verblijfsduur in Neerbosch van overleden kinderen Ondervoeding Hygiëne en onderlinge besmetting Bij en na het overlijden Conclusies 304

4 12 Inhoud Inhoud 13 9 ONDERWIJS IN NEERBOSCH Lager onderwijs De bewaarschool De lagere school Kritiek op het lager onderwijs Resultaten van het lager onderwijs Godsdienstonderwijs De opleiding tot dienstbode Het self-help-systeem Kritiek op de dienstbodeopleiding Resultaten van de dienstbodeopleiding De ambachtsopleidingen voor jongens Diversiteit aan ambachtsopleidingen Vergelijking met Nederlandsch Mettray Keuze van de opleiding Arbeidsomstandigheden De opleidingen tot smid, timmerman en tuinder Het niveau van de ambachtsopleidingen Kritiek op en resultaten van de ambachtsopleidingen Conclusies NEERBOSCH DRUKKERIJ EN UITGEVERIJ Het ontstaan van de drukkerij De Nederlandse dag- en weekbladpers vanaf De start en groei van Het Oosten Geïllustreerde tijdschriften De Neerbosch Weezen-Almanak en het boekenfonds De muziekdrukkerij Neerbosch Zangen Protestantse liedcultuur en de muziekdrukkerij Groei van de ambachtsopleidingen op de drukkerij Kritische geluiden over Neerbosch drukkerij en uitgeverij Concurrentie Arbeidsomstandigheden Resultaten van de ambachtsopleidingen op de drukkerij Conclusies VERTREK UIT NEERBOSCH Het vertrek Vertrek van de meisjes Vertrek van de jongens Voortijdig vertrek De samenleving buiten Neerbosch Verstichtsing Neerbosch als terugvalbasis Woonplaatsen van oud-neerbosschers Emigratie Honderd wezen naar Amerika Contact onderhouden na het afscheid Vormen van nazorg Oud-wezenverenigingen Het Oosten en de weesinrichting Resultaten van de opvoeding Conclusies 397 EPILOOG VAN T LINDENHOUTS VERTREK UIT NEERBOSCH 401 CONCLUSIE 407 DANKWOORD 417 SAMENVATTING 418 SUMMARY 424

5 14 Inhoud Inhoud 15 BIJLAGEN 431 Bijlage 1.1 Verdeling van de kinderen in Neerbosch over de weeshuizen in Bijlage 1.2 Aantallen kinderen van Neerbosch, opgenomen, vertrokken en overleden Bijlage 1.3 Overzicht van de groei van de weesinrichting Neerbosch met bronvermelding 442 Bijlage 2.1 Herkomst van aanwezige kinderen in Neerbosch in en in 1882 per provincie 444 Bijlage 2.2 Herkomst van kinderen in Neerbosch per provincie Bijlage 3a Inkomsten van de weesinrichting Neerbosch Bijlage 3b Inkomsten en uitgaven van de weesinrichting Neerbosch in guldens 454 Bijlage 3c en 3d 3c Inkomsten van de weesinrichting Neerbosch en de uitgeverij van 1872 tot 1905 in guldens 455 3d Inkomsten van de drukkerij en uitgeverij van Neerbosch in guldens 455 Bijlage 3e Inkomsten van de Weesinrichting Neerbosch omgerekend naar hedendaagse bedragen 456 Bijlage 4 Chronologisch overzicht van de uitbreiding van Neerbosch met gebouwen 458 Bijlage 5 Dagindeling Neerbosch in Bijlage 6 Aantallen leerlingen aan de lagere school van Neerbosch en herhalingsonderwijs Bijlage 7 Ambachtsopleidingen en aantallen leerlingen van Neerbosch Bijlage 8.1a Aantallen overleden kinderen in Neerbosch van 1876 tot en met 1903 in percentages van de gemiddelde bevolking 468 Bijlage 8.1b Aantallen overleden kinderen in Neerbosch tussen 1876 en Bijlage 8.2 Overleden kinderen in Neerbosch van 1882 tot 1892 met leeftijd en verblijfsduur 470 Bijlage 8.3 Sterftepercentages onder kinderen in Neerbosch uit het rapport van dr. Post, Bijlage 9 Periodieken en publicaties van de Weesinrichting Neerbosch Bijlage 10 Bestuursleden Weesinrichting Neerbosch Bijlage 11 Leden van Vereeniging tot Opneeming en Opvoeding van Verwaarloosde Weezen in Bijlage 12 Leden van de Commissie van Onderzoek in Belangrijkste personen, begrippen en organisaties 488 Noten 495 Inleiding De Neerboschkwestie Armenzorg in de negentiende eeuw Opvoeding en zorg voor wezen en verwaarloosde kinderen Johannes van t Lindenhout De ontwikkeling van Neerbosch van 1863 tot Opvoeding in Neerbosch De kinderen van Neerbosch Leven in Neerbosch Onderwijs in Neerbosch Neerbosch drukkerij en uitgeverij Vertrek uit Neerbosch 576 Epiloog ~ Van t Lindenhouts vertrek uit Neerbosch 582 Geraadpleegde archieven en literatuur 584 Pupillen van Neerbosch die genoemd worden 605 Persoonsregister 606 Zakenregister 614 Plaatsnamenregister 619 Overzicht grafieken 622 Verantwoording van illustraties 622 Over de auteur 623