Directie Vocale muziek

Transcriptie

1 Onderwijssecretariaat van Steden en Gemeenten van de Vlaamse Gemeenschap Ravensteingalerij 3 bus Brussel tel. 02/ fax 02/ info@ovsg.be Directie Vocale muziek Raamleerplan Deeltijds Kunstonderwijs studierichting muziek mei 2010

2 Inhoudstafel 1. Inleiding 2. Doelstellingen 3. Gebruik van het leerplan 4. Leerplan 5. Evaluatie 6. Bibliografie 2

3 1. Inleiding Uit een onderzoek, verricht door het Centrum voor Andragogisch Onderzoek in de provincie Antwerpen, en uit het Rapport over de Muziekcultuur in het Vlaamse Landsgedeelte (1965), in opdracht van het Ministerie van Nederlandse Cultuur, kwam men tot de volgende vaststellingen: - de meeste koren en verenigingen hafabra (harmonie-fanfare-brassband) klagen over een tekort aan goede dirigenten; - de opleiding van jonge dirigenten is dringend nodig, daar de onderlegdheid van de dirigent in hoofdzaak het niveau bepaalt; - er wordt aangedrongen op een dringende aanpak van het dirigentenprobleem. De mogelijkheid tot betoelaging door de overheid van een degelijke dirigentenopleiding dient te worden onderzocht. In de schoot van een ministeriële commissie werd sinds oktober 1970 gewerkt aan ontwerpen voor een dirigentenopleiding. Aangezien meer en meer muzikanten uit de amateuristische muziekwereld meerdere jaren les volgen aan onze academies, is de kwaliteit van de koren en de orkesten enorm toegenomen. De topklasse kan wedijveren met de beste koren en orkesten uit het buitenland. De kwaliteit van de dirigenten is echter niet altijd mee geëvolueerd. Daarom is het nodig dat een dirigent zich kan bijscholen aangezien een te beperkte kennis van de dirigent nadelig is voor koor en orkest. Met het inrichten van een dirigentenopleiding in het DKO vullen we die behoefte in. 3

4 2. Doelstellingen Hoofddoelstelling Het opleiden van geschoolde dirigenten vocale muziek. Algemene doelen Tijdens de opleiding worden de muzikaal technische vaardigheden, nodig voor het dirigeren van een koor, ontwikkeld; worden slag- en dirigeertechnieken aangeleerd; worden de cursisten geleerd hoe een goede koorklank kan worden bekomen; worden verschillende repetitietechnieken aangeleerd; worden tal van didactische wenken gegeven; worden er veel stages voorzien, waarbij de cursisten nauwgezet worden opgevolgd. 3. Gebruik en opbouw van het leerplan Het leerplan is opgebouwd als raamleerplan. Het biedt een overzicht van de te kennen stof over de drie jaren heen. Het leerplan is onderverdeeld in drie kolommen: o doelstellingen o leerinhouden o methodologische wenken Het leerplan is ingedeeld in een aantal hoofdstukken. Om de doelstellingen te bereiken, wordt het gebruik van ICT aangemoedigd. We dringen erop aan dat de academie zoveel mogelijk zelf instaat voor didactisch materiaal (CD, DVD, partituren, PC, ) 4

5 4. Leerplan Directie vocale muziek 1. Slag- en dirigeertechnieken 1.1 Theoretische inleiding De leerlingen hebben een goed inzicht in de koorkunde en kennen de verschillende taken van een dirigent. algemene inleiding in de koorkunde (soorten koren, kooropstellingen), verschillende taken van de dirigent interactief klassikaal gesprek 1.2 Lichaamshouding De leerlingen hebben geleerd een goede lichaamshouding aan te nemen bij het dirigeren. bewust zijn van een goede lichaamshouding, van de positie en functie van armen en pols bij het dirigeren toepassen van de juiste (spier)spanning en (spier)ontspanning klassikale inoefening (spiegel) Alexandertechniek ademhalingsoefeningen permanente opvolging 1.3 Takteren De leerlingen kennen de techniek van het dirigeren in al zijn facetten. aanleren van de slag (voorbereidende beweging van de inzet, tikpunt of geldigheidspunt) aanleren van de techniek bij het dirigeren van een fermate (op zwakke en sterke tellen) inoefenen aan de hand van éénstemmige (volks-) liederen verfijnen en uitbreiden van dirigeertechnieken zoals rubato, cadenza s 1.4 Maatsoorten De leerlingen kennen de begrippen metrum, maat en ritme en kunnen dirigeren in verschillende maatsoorten. onderscheiden van de begrippen metrum, ritme, tempo. (zowel auditief als analystisch vanuit de partituur) dirigeren van wisselende maatsoorten in verschillende tempi gebruiken van hedendaagse notaties medestudenten zingen oefeningen, liederen en meerstemmige koorliteratuur luistervoorbeelden hedendaagse volksliederen popsongs 5

6 1.5 Tempobepaling De leerlingen kunnen vanuit de gestiek een tempo bepalen en aangeven. theoretische en praktische studie van de voorbereidende beweging m.b.t. tempobepaling leren omgaan met verschillende tempi binnen één koorwerk koorwerken uit de 20 e eeuw De leerlingen kunnen vanuit de gestiek tempowijzigingen aangeven. De leerlingen kunnen vanuit de gestiek een fermate dirigeren. aanleren van de techniek bij het dirigeren van accelerando en ritenuto aanleren van de techniek bij het dirigeren van rubato, senza misura, het recitatief aanleren van de techniek bij het dirigeren van een fermate de fermate in verschillende stijlperiodes keuze maken van aangepast repertoire 1.6 Dynamiek De leerlingen kunnen vanuit de gestiek dynamische verschillen overbrengen. inoefenen van de elementaire techniek (beide handen) bij het dirigeren van f, p, crescendo, decrescendo leren beheersen van de functie van beide handen m.b.t. dynamische verschillen en expressie (onafhankelijkheid van de handen) oefening met bekende liederen die met verschillende dynamieken gezongen worden 1.7 Frasering De leerlingen kunnen vanuit de gestiek muzikale zinnen duidelijk maken. leren dirigeren van muzikale frasen (ademend dirigeren) koorademhaling eenvoudige koralen en volksliederen 1.8 Agogiek De leerlingen kunnen vanuit de gestiek agogische tekens aanbrengen. dirigeren van legato, non legato, staccato 6

7 1.9 Maatveranderingen De leerlingen kunnen vanuit de gestiek maatveranderingen aangeven. opbouwen van theoretische kennis van verschillende soorten maatveranderingen inoefenen van (eenvoudige) maatveranderingen (tel=tel, bv. 2/4 3/4, meerdere wisselingen binnen één werk) inoefenen aan de hand van volksliederen of eenvoudige koorwerken éénstemmig inoefenen van maatveranderingen waarbij de tactus wijzigt inoefenen van maatveranderingen (meerdere wisselingen binnen één werk) inoefenen van tactuswisseling in barokliteratuur (van 2 naar 3) dirigeren in een vrij metrum dirigeren van hemiolen Polyfonie De leerlingen leren polyfone koorcomposities dirigeren. kennen van het begrip van de dirigeerstem, elementaire polyfonie canons (ev. uitbreiding eenvoudige polyfonie) leren dirigeren van eenvoudige polyfonie 2. (Koor)stemvorming/Uitspraakleer 2.1 Lichaamshouding De leerlingen zijn zich bewust van de relatie tussen een goede lichaamshouding en een goede toonvorming en kunnen dit overbrengen aan hun koorleden. aanbrengen van een goede zanghouding, gecombineerd met ontspanningstechniek klassikaal inoefenen ontspanningsoefeningen 7

8 2.2 Adem De leerlingen kennen de middenrifademhaling en kunnen deze toepassen. aanleren van de middenrifademhaling via gerichte oefeningen ademhalingsoefeningen voorbeelden: Houding, adem en keel : Bram Balfoort De Tao van het natuurlijk ademhalen : Dennis Lewis Ademen als bevrijdende levenskracht : Elena Cardas 2.3 Resonantieruimtes De leerlingen kennen de resonantieruimtes en kunnen via een goed gebruik van deze resonantieruimtes de koorklank verbeteren. bewustmaken van resonans in de klinkervorming klinkeregalisatie 2.4 Articulatie De leerlingen kunnen juist articuleren. aanleren van eenvoudige zang- en spreekoefeningen klank- en woordverbindingen 2.5 Uitspraak De leerlingen kunnen teksten juist uitspreken. leren kennen van (zang)uitspraakregels, ook van vreemde talen leren kennen van assimilatieregels leren kennen van de verschillende uitspraken van Latijn (Trente, Duitsland, Frankrijk) 2.6. Gregoriaanse notatie De leerlingen kennen de gregoriaanse notatie. vormen van de koorstem vanuit gregoriaans en melismatische literatuur aanleren van de gregoriaanse notatie aanleren van de elementaire techniek van het handzingen 2.7. Stemtest De leerlingen leren op welke manier een stemtest kan worden afgenomen. informatie over het afnemen van een stemtest en stemcoaching (aanpak van een stemcultuur binnen een koor) theorie en praktijk tessituur en stemclassificatie 8

9 3. Repetitietechniek 3.1 Voorbereiding van de repetitie De leerlingen kunnen een repetitie concreet voorbereiden. initiatie in de structurele analyse van een koorpartituur (stijl, vorm, encyclopedisch opzoekwerk) leren anticiperen op moeilijkheden en didactische oplossingen voorzien opdrachten met een graduele moeilijkheid 3.2 Repetitieopbouw De leerlingen kunnen een repetitie naar haar verschillende fases herleiden en die fases bewust plannen. didactisch aanpakken van een repetitieproces (aanleerfase, totaliteitsbeginsel, foutenanalyse, ) plannen van een repetitie (binnen een repetitie, naar een concert toe) praktijkgerichte inoefening verwerven van praktijkgerichte vaardigheden 3.3 Repertoirekeuze De leerlingen kunnen een bewuste repertoirekeuze maken. verkennen van een koorrepertoire in relatie tot het niveau van een koor aan de hand van praktijkervaring van de leerlingen samenstellen van een programma 3.4 Communicatie De leerlingen kunnen aangenaam en efficiënt communiceren met hun koor. aanleren van communicatieve vaardigheden met betrekking tot repetitie en interpretatie van koormuziek verwerven van communicatieve en sociale vaardigheden 3.5 Steuninstrument De leerlingen leren op een passende manier een steuninstrument te gebruiken. inzicht in gebruik (en misbruik) van bijvoorbeeld de piano tijdens een repetitie 3.6. Kooropwarming De leerlingen zijn vertrouwd met kooropwarming en leren op een verantwoorde manier het koor te doen inzingen. aanpakken en opbouwen van een inzingprogramma (ontspanning, adem, intonatie, ) klassikale zangoefeningen 9

10 4. Stages De leerlingen kunnen door middel van stages hun verworven kennis aan de praktijk toetsen. 4.1 Intra muros De leerlingen doen praktijkervaring op binnen de academie. deelnemen aan de koorpraktijk in de academie (actieve stage) 4.2 Extra muros De leerling doet praktijkervaring op buiten de academie (extra muros). observeren van repetities met enkele gemengde koren uit de regio (stage met voorbereiding en nabespreking) repeteren met (gevorderde) koren uit de regio (actieve stage met voorbereiding en nabespreking) repeteren met een koor tijdens de repetitie van dit koor zelfstandig een repetitie of repetitiedeel realiseren met nabespreking 10

11 Muziektechnische vorming 1. Lees- en gehoortraining (met harmonische vorming) 1.1 Oefenen lees- en auditieve vaardigheden De leerlingen oefenen hun lees- en auditieve vaardigheden. opgeven van de toon herkennen en zingen van verschillende toonaarden en modi herkennen en zingen van verschillende tweeklanken (van kleine secunde tot rein octaaf), drieklanken van kwintakkoord tot kwart-sextakkoord, vierklanken (septiemakkoorden) in verschillende liggingen analyse van koorpartituren luistervoorbeelden trainen van het zingen van één stem en het spelen (op klavier) van andere stemmen 1.2. Vlot lezen van een koorpartituur De leerlingen kunnen een koorpartituur vlot lezen. lezen van een koorpartituur, zowel horizontaal als verticaal 2. Analyse/harmonie 2. Muzikale basisvormen De leerlingen kennen de muzikale basisvormen en kunnen ze in de partituur herkennen. instuderen van de muzikale bouwelementen zoals motief, thema, muzikale zin, stemvoering, harmonie, instuderen van de meest voorkomende muzikale vormen in de (koor)muziek (lied, canon, motet, fuga, dansvormen, ) starten met zeer duidelijk afgelijnde voorbeelden daarna overgaan tot ingewikkeldere partituren instuderen van koorpartituren 11

12 3. Muziek- en cultuurgeschiedenis 3. Koormuziek historisch en cultureel kaderen De leerlingen kunnen koormuziek historisch en cultureel plaatsen. literatuurstudie (koormuziek) met verschillende invalshoeken: stijlperiode, tekst en dichter, componist, culturele en sociale achtergronden 4. Behandeling van specifieke thema s 4. Specifieke thema s De leerlingen leren specifieke thema s kennen, afhankelijk van zijn/haar persoonlijke praktijk. mogelijke voorbeelden: - dirigeren van recitatieven - ontwikkelen van de koorklank: van kinder- tot volwassenenkoor - werken met verschillende (koor)klanken: van Russisch Orthodox tot Kings College, van Bel Canto tot Emma Kirkby - werken met ensemble - inoefenen van stijlen en stemplaatsing - verder uitdiepen van verschillende stijlen - interpreteren van volkslied kunstlied - uitvoeringspraktijken - oude muziek en oude notaties - muziek van de 20 ste eeuw 12

13 5. Evaluatie 1. Praktijkexamen De leerling leidt een repetitie met koor (gevolgd door een uitvoering van dit werk en een uitvoering van een ingestudeerd werk). de leerling werkt een half uur aan een voor het koor onbekend werk daarna wordt dit werk doorgezongen tenslotte dirigeert de leerling nog een werk dat tijdens de stage met het koor werd voorbereid de leerling doet 2 maal een stage van 1 uur bij dat koor Beoordelingscriteria slag- en dirigeertechniek klankbalans repetitietechniek 2. Theorie-examen Analyse van een koorwerk 13

14 6. Bibliografie REPERTOIRELIJST Deze repertoirelijst is niet limitatief en kan naar eigen inzicht verder worden aangevuld. Archer, Malcolm Favourite Anthem Book: Verschillende delen, Kevin Mayhew Ltd Aloueëtte koorreeks, De Notenboom, CVM Aloeëtte liedboek, De Notenboom, CVM Ars Musica (alle delen), Möseler-Verlag Bundels verplichte werken, Europees Muziekfestival voor de jeugd Chor Aktuell + Junior, Bosse, G. Con Amore, Musicerende jeugd De Gulden Sporen, Oud-Nederlands koorliederen De Monte koorreeks, De Notenboom, CVM Een nieuwe lente, een nieuw geluid, CVM Europa Cantat, De Garve Europa Cantat (alle boekjes), Möseler-Verlag en andere Jacques, R., Willcocks D., Carols for choirs: Verschillende delen,oxford University Press Koorpagina s, CVM Kromolicki, Dr.J, Florigelium, Cantuum Sacrorum, Motetten, Verlag von Anton Böhm & Sohn in Augsburg Liedboek der kerken Lied om lied, De Garve Maierhofer Lorenz, Das Chorbuch, Edition Helbling, Innsbruck Morris Christopher, The Oxford Book of Tudor Anthems, Oxford University Press Musicerende Jeugdblaadjes, Musicerende jeugd iola Alo! Bewerkte volksliederen, Europees Muziekfestival voor de jeugd Repertoirelijst provinciale koorwedstrijd, Cultuurdienst Oost-Vlaanderen, Antwerpen Rutter John, European Sacred Music, Oxford University Press The Oxford Book of English Madrigals, Oxford University Press The Oxford Book of French Chansons, Oxford University Press The Oxford Book of Italian Madrigals, Oxford University Press Uitgaven Vlaamse Koormuziek, De Notenboom, CVM Vlaams Romantisch Koorboek, CVM Vlaanderen in Europa, Europa in Vlaanderen, CVM Volksliederen uit Aloueëtte, De Notenboom, CVM Vox Neerlandica, Harmonia Zingt jubilate Zingt jubilate-zettingen (bijlagen van Koorkracht en Adem ), Het Madrigaal LITERATUURLIJST Deze literatuurlijst is niet limitatief en kan naar eigen inzicht verder worden aangevuld. Balfoort, B., Houding, adem en keel, Baarn: Bosch en Keuning, 1984 Boogaerts, J., Inleiding tot het Gregoriaans en de liturgie, Muiderberg Countinho, 1986 Brouw, N.A.B.: Stem en lichaam, Alphen a/d/rijn: Stafleu, 1983 Caruso, E., Tetrezzinni, L., On the art of singing, New York, Dover, 1975 Chor Aktuell (+ junior) Damsté, P.H.: De Pathologische Stembandfunctie: Leiden: Stafleu, 1970 Ehmann, W., Haasemann, F., Handbuch der Chorischen Stimmbildung, Kassel: Bärenreiter, 1985 Eldar, A.M., Spreken en zingen, Assen: Van Gorcum, 1986 Ericson, Eric, Choral Conducting, Elm Tree Books, 1978 Fuchs, V., Die Kunst des Singens, Bärenreiter, 1967 Hartlieb, K., Der Umfang der Jugendstimme, In folia Phoniatrica, 1957 Hofbauer, K., Praxis der Chorischen Stimmbildung, Mainz: Schott, 1978 Kaplan, A., Choral Conducting, Norton & Company,

15 Marafioti, P., Caruso s method of voice production, New York/Dover, 1981 Miller, R., English, French, German and Italian Techniques of Singing, New York, Scarecrow, 1977 Nitsche, P., Die Pflege der Kinder-und Jugendstimme, Mainz: Schott, 1970 Parow, J., Funktionelle Atmungstherapie, Stuttgart: Thieme, 1972 Reinders, A., Atlas van de Zangkunst Rüdiger, A., Stimmbildung im Schulchor, Hamburg: Sikorski, 1982 Schouten, F., Handboek voor stembeheersing en koorzang, Wolters Noordhoff Schouten, Fr., Koorvorming en koorscholing, Wolters Noordhof, 1989 Thomas, K., Lehrbuch der Chorleitung, Breitkopf, 1991 (3 delen) Van der Vinne, K., In koor natuurlijk zingen Vennard, W., Chest, head and Falsetto Vox Neerlandica Waar, C.H., Stem-,spraak- en taalstoornissen bij kinderen, Alphen a/d Rijn: Stafleu, 1980 Wierdsma Oane, Reader Repetitietechniek, SNK Wormhoudt, P.S., Building the voice as an instrument, Oskaloosa: William Pen College, 1981 Wilmots, J., Scheck, M., Handboek voor koordirigenten, CVM Wierdsma Oane, Reader Repetitietechniek, SNK Witte, G., Grundriss einer chorischen Stimmbildung, Bärenreiter Verlag WEBSITES Deze lijst met websites is niet limitatief en kan naar eigen inzicht verder worden aangevuld. algemene koorinformatie in Vlaanderen centrum voor vocale muziek Belgisch centrum voor Hedendaagse Muziek studiecentrum voor Vlaamse muziek info over componisten, concerten en CD s virtuele bibliotheek van koormuziek uitgeverij uitgeverij 15