Jaarboek Weidevogels Noord-Holland 2011

Transcriptie

1 Jaarboek Weidevogels 211 Zomertaling foto: Wim Klomp / foto natura Landschap Postbus VA Heiloo Tel landschapnoordholland.nl info@landschapnoordholland.nl GEDRUKT OP FSC PAPIER Keurmerk voor verantwoorde fondsenwervingen besteding

2 Inhoud Inhoud 3 Voorwoord 5 1. Kenniscentrum Weidevogels 7 2. Het provinciaal weidevogelmeetnet in Inleiding Al 25 meetnetwerk Aantallen broedparen in Aantalsontwikkelingen van 199 tot en met Het weidevogelseizoen Seizoensverloop Opvallende beschermingszaken Weidevogels in reservaten Alkmaardermeer en Eilandspolder Weidevogels op internet 18 Weidevogelbeschermingsgroepen Weidevogelkringen in Laag-Holland Verschillende onderwerpen onder de loep 24 5A Broedsucces van de scholekster op Texels schapenland 24 5B Monitoring weidvogels Wormer en Jisperveld C Gekleurringde kuikens tellen mee 26 5D Greppel-plasdras, een effectieve maatregel Veldleeuwerik foto: Henny Brandsma / foto natura tegen veenafbraak? 27 5E Opkrikplan weidevogels Waterland Oost Weidevogels en beleid in Landschap - Jaarboek Weidevogels 211 3

3 Voorwoord Blik op hempolder foto: onno steendam watersnip foto: willi rolfes / foto natura Nog steeds gaat het niet goed met de weidevogels. En hoewel nog steeds een zeer belangrijke weidevogelprovincie is, gaat het de laatste jaren ook in niet goed. Gelukkig maken de vele boeren, vrijwilligers, terreinbeheerders, agrarische natuurverenigingen en de provincie Noord- Holland zich nog steeds hard om de achteruitgang van de se broedpopulaties te stoppen. Het Kenniscentrum Weidevogels vormt het essentiële platform voor een goede samenwerking tussen deze verschillende organisaties binnen de provincie. Deze samenwerking heeft geresulteerd in het uitvoeren van weidevogelonderzoek en advisering, waardoor het steeds duidelijker wordt wat de belangrijkste problemen zijn en wat we er aan kunnen doen. Het is bijvoorbeeld duidelijk dat naast nestbescherming de kuikenoverleving cruciaal is om voldoende reproductie te halen. Uit onderzoek blijkt dat het bij kuikenoverleving vooral draait om de aanwezigheid van kruidenrijk grasland. Juist dit grasland wordt steeds zeldzamer. Gelukkig is er met een uitgekiend mozaïek beheer een manier gevonden om toch voldoende gras met de juiste structuur en genoeg voedsel beschikbaar te krijgen voor de kuikens. Binnen de se weidevogelkringen worden het mozaïekbeheer en de kwaliteit van de leefgebieden geëvalueerd en zo nodig aangepast. Ook krijgen we steeds meer te maken met extreme weersomstandigheden tijdens het broedseizoen. Zo ook in 211, toen we in het droogste voor ooit konden noteren. Hierdoor was het voor de weidevogels moeilijk om voldoende voedsel te vinden in de vestigings- en kuikenfase. Om de foerageermogelijkheden voor weidevogels te verbeteren is er op tien boerenbedrijven in greppel-plasdras gecreëerd. De vernatting resulteerde in een verbetering van de foerageermogelijkheden en van de grasstructuur voor opgroeiende kuikens. In dit boek rapporteert het Kenniscentrum Weidevogels uitgebreid over deze zaken en meer. Weidevogels zijn onlosmakelijk verbonden met het se cultuurlandschap en komen in zowel natuurgebieden als boerenland nog steeds veelvuldig voor. In een tijd van forse bezuinigingen op natuur is het essentieel dat we juist nu de koppen bij elkaar steken voor de weidevogels. Alleen samen kunnen we het tij keren en ervoor zorgen dat we via passend locaal beheer ook in de toekomst kunnen blijven genieten van de vele weidevogels die rijk is. Jan Kuiper, Directeur Landschap jan kuiper foto: katinka krijgsman 4 Landschap - Jaarboek Weidevogels 211 5

4 Hoofdstuk 1 Kenniscentrum Weidevogels Grutto foto: Stijn van Belleghem Eilandspolder foto: Dutch Photo Frank Visbeen In het Kenniscentrum Weidevogels werken Veelzijdig Boerenland, de ANV Water, Land en Dijken, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, Landschap en Milieufederatie samen aan het ontwikkelen en ontsluiten van kennis over weidevogels. De provincie is betrokken als agendalid. Het Kenniscentrum is gehuisvest bij Landschap. Het Kenniscentrum heeft haar eigen website: Hierop wordt veel nieuws over weidevogels gepubliceerd en er zijn diverse rapporten te downloaden. Kennisontsluiting In 211 heeft het Kenniscentrum het vierde boek Weidevogels in uitgebracht. Hierin wordt uitgebreid verslag gedaan over de weidevogelstand in. Belangrijke kerncijfers zijn afkomstig uit het 24 oude Provinciale Weidevogelmeetnet, zoals de cijfers 21 en de trends vanaf 199. Daaruit blijkt dat er ieder minder weidevogels zijn. Veldleeuwerik, gele kwikstaart,, scholekster en vertonen een sterke afname. De is stabiel en alleen bij de krakeend en kuifeend is sprake van toename. Het boek doet ook verslag van provinciaal weidevogelonderzoek in de Kop van. Verder worden verschillende onderwerpen behandeld, zoals: het fenomeen `gebiedscoördinator` bij de uitvoering van het SNL-weidevogelbeheer; het Veldlab in de Bovenkerkerpolder, waar veelbelovende proeven plaatsvinden zoals het opzetten van het waterpeil; de kap van bosjes in het Wormer- en Jisperveld om het weidevogelleefgebied te optimaliseren; bijzondere waarnemingen van kwartelkoningen in Westzaan en de Bovenkerkerpolder; extra maatregelen voor de jonge s. Tevens wordt aandacht besteed aan allerlei beleidsontwikkelingen zoals het Weidevogelverbond en compensatie bij ruimtelijke ingrepen in de weidevogelleefgebieden. De resultaten van de vrijwillige weidevogelbescherming komen in het boek uitgebreid aan bod. Vrijwilligers hebben een belangrijke rol, door samen met boeren - naast nestbescherming - veel aandacht te geven aan kuikenoverleving. In steeds meer gebieden zijn weidevogelkringen opgericht waarin boeren en vrijwilligers, agrarische natuurverenigingen en terreinbeheerders actief zijn om leefomstandigheden voor weidevogels en hun kuikens te verbeteren. Op 7 april 211 heeft het Kenniscentrum in samenwerking met Landschap en Veelzijdig Boerenland de se Weidevogeldag georganiseerd. Doel van deze dag is het delen van kennis uit recent weidevogelonderzoek. Met ruim bezoekers was de studiemiddag van 211 erg goed bezocht. Kees Scharringa presenteerde de stand van zaken van de boerenlandvogels naar aanleiding van het verschijnen van de Broedvogelatlas van. Charles van Schaick van de provincie pleitte dat er vernieuwing van de weidevogelaanpak nodig is waarbij nadrukkelijk gekeken zal moeten worden naar nieuwe financieringvormen. Wolf Teunissen lichtte de eerste resultaten toe van de landelijke studie weidevogelkerngebieden. Jan Hoogeveen vertelde enthousiast over de goede resultaten van weidevogels in bollenland. Ron van t Veer ging nader in op de ontwikkelingen van weidevogels in de Zaanstreek. Jos Hooijmeijer presenteerde de resultaten van satellietonderzoek bij s. Daan Bos deed verslag van zijn onderzoek naar de overleving van weidevogels in het buitenland en als slot hield Anton de Wit een pleidooi voor botanisch beheer als kuikenrand voor weidevogels. Nieuw onderzoek Het Kenniscentrum Weidevogels heeft samen met Altenburg & Wymenga in opdracht van de provincie een rapport opgesteld over de bescherming van de weidevogels tijdens trek en overwintering. De directe aanleiding voor het opstellen van het rapport is een motie van de Provinciale Staten van waarin zij de wens uitspreken de sterfte van weidevogels in de trek en overwinteringsgebieden te reduceren. Belangrijke conclusie is dat sterfte tijdens trek en overwintering aanzienlijk kan zijn, maar niet als belangrijkste oorzaak wordt gezien in de achteruitgang van de weidevogels. Die achteruitgang wordt vooral veroorzaakt door onvoldoende kuikenoverleving en reproductie in de broedgebieden zelf. Daarop zal de provincie onverminderd inzet op moeten plegen. In het rapport staan belangrijke aanbevelingen om de overleving in de trek- en overwinteringsgebieden te verhogen, bijvoorbeeld door op Europees niveau de jacht te stoppen op soorten waarvan de populaties dalen en de registratie en jachtstatistieken aan te scherpen. Voorts heeft het Kenniscentrum meegewerkt aan het opzetten van nieuw landelijk onderzoek naar het broedsucces van de door jonge s voor het vliegvlug worden te vangen en te ringen. Door terugmeldingen kan preciezere informatie worden verkregen over het broedsucces. Hans Schekkerman heeft hiervoor op verzoek van het Kenniscentrum voorlichting gegevens aan de beheerders. Uiteindelijk zijn in 211 in 36 jonge s geringd in onder meer de Westwouderpolder, de Zeevang en op Wieringen (zie verder het artikel van Hans Schekkerman in dit boek). 6 Landschap - Jaarboek Weidevogels 211 7

5 Hoofdstuk 2 Het provinciaal weidevogelmeetnet in 211 Kees (C.) J.G. Scharringa 2.1 Inleiding De provincie is al heel lang betrokken bij weidevogels. Naast het weidevogelbeleid heeft de provincie vanaf 1979 met regelmaat grootschalige gebiedsdekkende weidevogeltellingen uitgevoerd of laten uitvoeren via de Provinciale Natuurinventarisatie (PNI). In 17 is ook een weidevogelmeetnet gestart om de ontwikkelingen van weidevogels in de graslandgebieden op de voet te volgen ( vinger aan de pols ). Dit hoofdstuk geeft een beknopt verslag van de resultaten in 211 en de aantalsontwikkeling over de periode kerngebieden en proefvlakken kerngebied overig weidevogelkerngebied buiten kerngebied Figuur 2.1 Ligging proefvlakken provinciaal weidevogelmeetnet. Tevens is aangegeven of een proefvlak binnen een kerngebied ligt, buiten een kerngebied maar binnen een weidevogelkerngebied of buiten een kerngebied. 2.2 Al 25 meetnetwerk Het provinciaal weidevogelmeetnet is één van de oudste weidevogelmeetnetten in ons land. Vanaf 17 worden in proefvlakken elk de weidevogels geteld. In 211 bestond het meetnet dus 25. Het weidevogelmeetnet wordt uitgevoerd door Landschap NoordHolland, in opdracht van de Provincie, en maakt onderdeel uit van het landelijke weidevogelmeetnet (NEM). De tellingen worden verricht volgens de methode van het Broedvogelmonitoringproject-weidevogels (BMP-w), waarbij elk proefvlak tussen begin april en half juni vijf keer wordt geteld. Tot en met 4 bestond het weidevogelmeetnet uit 51 proefvlakken met een totaal oppervlak van ruim 2. hectare. In 5 zijn 22 nieuwe proefvlakken toegevoegd en is het totale oppervlak uitgegroeid tot ruim 4. hectare. Zie voor de ligging figuur 2.1. Het merendeel van de proefvlakken (68) ligt in zuivere graslandgebieden. Het weidevogelmeetnet zegt dus vooral iets over de graslandgebieden, niets over bouwlandgebieden en weinig over gebieden met een gemengd grondgebruik. De tellingen voor het meetnet in 211 zijn uitgevoerd door het ecologisch adviesbureau Van der Goes & Groot uit Alkmaar en SOVON (Texel). 2.3 Aantallen broedparen in 211 In 211 zijn in het meetnet broedparen van weidevogels vastgesteld. Dat komt neer op gemiddeld 19 broedparen per hectare grasland plus bouwland. De is al vanaf het begin van het meetnet de meest talrijke soort, op de voet gevolgd door de. Tureluur, scholekster en krakeend volgen op enige afstand (tabel 2.1). Tot vijf geleden was de scholekster in het meetnet talrijker dan de. Dat is nu omgekeerd. Kievit en scholekster komen in vrijwel in alle proefvlakken (7) voor, vorig kwamen beide soorten nog in alle 73 proefvlakken voor. Grutto en ontbreken in zeven en zes proefvlakken. Opmerkelijk is dat er in 211 nauwelijks meer en dan s broeden in het meetnet. Enkele jaren geleden was dit verschil veel groter. Van de eendensoorten is de krakeend het meest talrijkst, deze successoort neemt nog steeds sterk toe. In het se meetnet broedden tegenwoordig meer krakeenden dan en en kuifeenden samen. Het weidevogelbeeld in het meetnet wordt nog steeds voor een belangrijk deel bepaald door,, en scholekster. De gezamenlijke dichtheid van deze vier soorten bedraagt ongeveer 84 paar per ha. Ondanks de opgetreden achteruitgang na (figuur 2.4) zijn de dichtheden van en relatief hoog. Dit komt vooral omdat grote aantallen broeden in het veenweide- gebied van het Nationaal Landschap Laag Holland. Dit gebied is verreweg de belangrijkste weidevogelregio van Noord- Holland en hier ligt het merendeel (4) van de proefvlakken. In het weidevogelmeetnet komt een aantal soorten slechts in zeer kleine aantallen voor. Dat zijn wintertaling (1), zomertaling (1) en watersnip (2). Afgelopen is het tweede zonder broedende kemphennen in het meetnet. In 21 werd er nog een broedende kemphen ontdekt in de Hempolder. Het 211 is in termen van broedparen geen slecht geweest, ondanks dat het voor erg droog was (het droogste voor in de afgelopen ). Vergeleken met de gemiddelde aantallen in het weidevogelmeetnet in 6-21 is het totaal aantal getelde weidevogels in 211 ongeveer 5% hoger. Van vrijwel alle soorten zijn de aantallen hoger dan het gemiddelde aantal in Uitzonderingen zijn en. Opmerkelijk is het grote aantal gele kwikstaarten dat werd geteld, bijna het dubbele van het gemiddelde over de voorgaande vijf. Tabel 2.1 Aantal broedparen/territoria, aantal proefvlakken waarin de soort is vastgesteld en de dichtheid per hectare (grasland plus bouwland) van de belangrijkste soorten in het weidevogelmeet in 211 (73 proefvakken). Tevens is in procentuele verschil met het gemiddeld aantal in 6-21 aangegeven. soort aantal broedparen aantal proefvlakken dichtheid verschil met gemiddelde 6-21 (in %) , , ,7 + 8 scholekster ,4 + 1,6 krakeend , kuifeend , ,7 + 8 graspieper , ,2-6 gele kwikstaart , watersnip 2 2 zomertaling 1 1 wintertaling 1 1 kemphaan totaal weidevogels foto: Menno Schaefer 8 Landschap - Jaarboek Weidevogels 211 9

6 1 2. Het provinciaal weidevogelmeetnet in Aantalsontwikkelingen van 199 tot en met 211 Het weidevogelmeetnet is gestart in 17. Omdat er in de eerste jaren aanpassingen in de methodiek zijn doorgevoerd, is het 199 als basis genomen ( = ). Voor de lange-termijnanalyses worden alleen gegevens van de 51 oorspronkelijke proefvlakken gebruikt. Met ingang van 9 wordt er tevens een weging toegepast. Om te voorkomen dat rijkere gebieden een te grote invloed hebben op de resultaten, worden gebieden met lagere aantallen zwaarder meegeteld bij de trendberekeningen in het programma TRIM van het CBS (Pannekoek en Van Strien 1). De trends van de tien algemenere soorten, uitgesplitst over de hele periode van en over de laatste tien (1-211) zijn weergeven in figuur 2.2. De trend is hier de gemiddelde lijkse toe- of afname in procenten in de genoemde perioden. Figuur 2.3 geeft de provinciale trendlijnen van de tien algemenere soorten in en de trendlijnen afkomstig van het landelijke weidevogelmeetnet in (NEM/SOVON/CBS). krakeend kuifeend graspieper gele kwikstaart scholekster afname < aantalverandering in % > toename Figuur 2.2 Gemiddelde lijkse aantalsverandering van tien soorten weidevogels in het provinciaal weidevogelmeetnet (51 proefvlakken) in de periode en scholekster scholekster scholekster 1 scholekster scholekster Gele kwikstaart Gele kwikstaart kuifeend graspieper kuifeend kuifeend kuifeend Gele kwikstaart kuifeend 1 kuifeend krakeend graspieper 9 krakeend graspieper Figuur 2.3 Trend (, waarbij 199=) van tien soorten weidevogels in het provinciaal weide - graspieper vogelmeetnet (51 proefvlakken) in en in het landelijke NEM-weidevogelmeetnet in (bron: CBS/SOVON). NB: bij de graspieper 3 1 krakeend is 5 als basis (=) gekozen Landschap 9 - Jaarboek Weidevogels krakeend kuifeend graspieper graspieper Gele kwikstaart gele kwikstaart krakeend in nest foto: archief lnh

7 2. Het provinciaal weidevogelmeetnet in 211 Over de hele periode nemen zeven soorten in aantal af. Koploper in negatieve zin is de die met gemiddeld 9% per afneemt. Tureluur, kuifeend en krakeend zijn min of meer stabiel of nemen in aantal toe. De laatstgenoemde soort neemt zelfs met gemiddeld 15% per toe. Een dergelijke toename betekent dat de aantallen zich elke vijf verdubbelen. De laatste tien is de negatieve trend van een aantal soorten versterkt, het meest opvallend bij de (afname % en in 1-11 ruim 4% per ). Bij de en scholekster is de negatieve trend afgezwakt en bij de gele kwikstaart is de negatieve trend zelfs omgeslagen in een zwak positieve trend. Kuifeend en doen het ook nog steeds goed. Bij de krakeend is de bijna exponentiële groei (figuur 2.3) wat afgezwakt. De blijft een triest verhaal: de afname in het weidevogelmeetnet is de afgelopen 1 nog iets versneld en bedraagt nu ruim 1% per. In 211 kwam de soort nog maar in 2 van de 73 proefvlakken als broedvogel voor. De lijkse trendlijnen van de tien afzonderlijke soorten (figuur 2.3) geven duidelijk aan dat het met veel soorten weidevogels in al jaren niet goed gaat. Dit probleem beperkt zich overigens niet alleen tot Noord- Holland: er bestaat een opmerkelijke overeenkomst met de trendlijnen van het landelijke meetnet. De verschillen tussen beide trendlijnen die er wel lijken te zijn, worden mogelijk deels veroorzaakt door verschillen in weging bij de trendberekeningen en het feit dat het landelijke weidevogelmeetnet - in tegenstelling tot het se - ook bouwlandgebieden telt. 2.5 Situatie in de kerngebieden Het weidevogelbeleid van de Provincie richt zich de laatste jaren vooral op zogeheten kerngebieden. Hiervan worden twee typen onderscheiden: Gruttokerngebieden en Weidevogelkerngebieden. Gruttokerngebieden zijn gebieden waar minimaal 1 paar s per ha voorkomen. Weidevogelkerngebieden zijn gebieden met minder s, maar waar wel minimaal 2 paar weidevogels per ha voorkomen, waarbij, krakeend en graspieper niet worden meegeteld. Daarnaast is de (abiotische) geschiktheid als weidevogelleefgebied meegenomen in de begrenzing. Van de 73 proefvlakken van het weidevogelmeetnet liggen er 42 binnen een Gruttokerngebied, 15 binnen een Weidevogelkerngebied en 16 buiten de kerngebieden. Op het eerste gezicht (figuur 2.1) lijken de proefvlakken redelijk evenredig te zijn verdeeld om iets te kunnen zeggen over de stand van zaken binnen en buiten de kerngebieden. Uit de analyse van de gegevens uit blijkt dat de proefvlakken binnen de kerngebieden ten opzichte van de proefvlakken er buiten: hogere dichtheden aan vogels hebben (figuur 2.4); een hoger aandeel grasland hebben dat eind mei nog niet is gemaaid en in het verlengde daarvan gedurende deze periode een groter aandeel families herbergt (figuur 2.6); een positievere trend laten zien voor,, en (figuur 2.5). De twee eerste factoren hangen uiteraard samen met de selectiecriteria die voor de kerngebieden zijn gehanteerd; een relatief hoge dichtheid en een groot aandeel geschikt leefgebied (waaronder relatief veel natte graslanden en graslanden in natuurgebied). De derde factor lijkt een ondersteuning van het kerngebiedenbeleid, al is de neergang buiten kerngebieden uiteraard mede een gevolg van het feit dat de provincie hierin nog maar beperkt investeert. Hoe het ook zij, gezien de Europese en landelijke ontwikkelingen op het gebied van natuurbehoud en landbouw, is de verwachting dat er op termijn keuzes gemaakt moeten worden voor de inzet van middelen voor het weidevogelbeheer. Om deze keuzes goed te kunnen onderbouwen blijft het provinciaal weidevogelmeetnet, als onderdeel van het landelijke NEM-weidevogelmeetnet, dan ook van groot belang. dichtheid krakeend Binnen GK Buiten GK kuifeend scholekster graspieper Figuur 2.4 Gemiddelde dichtheid (aantal broedparen per ha grasland plus bouwland) van tien soorten weidevogels in de proefvlakken binnen kerngebieden (binnen GK), binnen de overige weidevogelkerngebieden (overig WK) en buiten de kerngebieden (buiten WK) in gele kwikstaart scholekster scholekster scholekster scholekster scholekster buiten kerngebied buiten kerngebied buiten kerngebied buiten kerngebied buiten kerngebied buiten kerngebied buiten kerngebied buiten kerngebied buiten kerngebied buiten kerngebied buiten kerngebied buiten kerngebied buiten kerngebied buiten kerngebied buiten kerngebied buiten kerngebied buiten kerngebied buiten kerngebied buiten kerngebied buiten kerngebied buiten kerngebied buiten kerngebied buiten kerngebied buiten kerngebied Figuur 2.5 Trend (, waarbij 199=) van zes soorten weidevogels in het provinciaal weidevogelmeetnet (51 proefvlakken) binnen en buiten kerngebieden in Landschap - Jaarboek Weidevogels

8 Hoofdstuk 3 Het weidevogelseizoen 211 binnen Gruttokerngebied buiten Gruttokerngebied Wim Tijsen, Onno Steendam en Peter Mol Zwerm scholeksters Foto: Menno Schaefer % gemaaid s gemaaid % s Figuur 2.6 Gemiddeld percentage van het grasland dat eind mei is gemaaid en het percentage van paren dat eind mei nog aanwezig is, in de proefvlakken binnen en buiten kerngebieden in Literatuur Pannekoek, J. en A. van Strien, 1. TRIM 3 Manual. (Trends and Indices for Monitoring data). Centraal Bureau voor de Statistiek, Voorburg. % gemaaid s gemaaid % s 3.1 Seizoensverloop Sneeuw en een vroege koude winter, zo staat bij velen de winter van in het geheugen gegrift. Het voor dat erop volgde staat ons niet minder bij! De periode maart april is de droogste voorsperiode ooit gemeten. Voor vrijwillige weidevogelbeschermers niet verkeerd als je het veld in moet. Maar voor weidevogels die van nattigheid houden een stuk minder. Eind maart werden de landerijen gortdroog. Aan de en viel het eerst te merken dat het droge voor gevolgen zou hebben voor het broedseizoen. In menig weidegebied was het zoeken naar broedende en. In West-Friesland, Noorderkoggenland, rond Amstelveen en Uitgeest waren beduidend minder slegsels te vinden dan in 21. Daar waar sprake was van een hoge waterstand, was het beeld heel anders. In enkele deelgebieden was zelfs sprake van een toename van en. Nattere streken als de Zeevang, Spaarnwoude en de westelijke Eilandspolder en de weilanden van landgoed Marquette bij Heemskerk bijvoorbeeld, die een eigen hoge waterstand hebben, lieten hoge aantallen en zien. Niet helemaal toevallig dus dat het eerste sei in op 1 maart van dit gevonden werd in het natte Ilperveld. Van droogte komt afstel? Gezien de lage aantallen s en en in de drogere gebieden, groeide de vrees dat de vogels niet genoeg voedsel konden vinden en daardoor niet aan broeden zouden toekomen. In maart heeft Landschap daarom het initiatief genomen tot een actie voor greppel plas-dras. Binnen een week melden zich een tiental enthousiaste agrariërs aan om de vogels tegemoet te komen! Door de eindbuizen op de kopakkers dicht te zetten, en water in de greppels te pompen tot het water aan weerszijden minimaal één meter overloopt, wordt het voedsel op de akkers beter bereikbaarder. Onmiddellijk hadden de vogels dit in de gaten en maakten dankbaar gebruik van het betere voedselaanbod door met hun snavels in de zachte bodem te prikken. Regenwormen komen dichter aan de oppervlakte, dus al snel is het tafeltje dekje op zo n perceel. Vrijwel alle deelnemende agrariërs hebben minimaal 2 weken hun greppels plasdras gehad. Sommige boeren waren zo enthousiast over het resultaat, dat men tot ver in april water in de greppels had staan. Deelnemer Cees Hardebol uit de Belmermeer bij Broek in Waterland; Ik had er onmiddellijk vogels op, terwijl het daarvoor vrijwel leeg was! Het bijkomend effect van het vol zetten van de greppels met water is dat de grasgroei in en rond de greppels later op gang komt. Hierdoor ontstaat er een open en kruidenrijkere structuur in het weiland met een betere doorlaatbaarheid en voedselvoorziening, waar opgroeiende kuikens van profiteren. In totaal hebben tien boerenbedrijven (1 uit Wieringen, 8 uit Laag-Holland en 1 beneden het Noordzeekanaal) aan de actie mee gedaan. Waarbij 45 hectare weiland minimaal 2 weken greppel-plasdras heeft gestaan in de provincie. Een welverdiende pluim voor deze bedrijven, die ervoor zorgden dat het bijeen gebrachte geld van deze beschermers van het Landschap een zeer nuttige besteding kreeg in een extreem droog voor. Het blijft gissen hoeveel weidevogels vanwege de droogte niet tot broeden zijn gekomen. Uit de nestgegevens van het se deel van de database van weidevogelbescherming.nl blijkt echter dat de s die wel begonnen, dit gewoon in de eerste drie weken van april deden. Terwijl in 211 het aantal broedparen van en in het Meetnet toenam nam het aantal gevonden legsels van, scholekster, en af. De spant daarbij de kroon met een daling van 2% ten opzichte van 21 (tabel 3.1). Langlevende soorten zoals s en scholeksters slaan echter wel eens een broed over als de omstandigheden of hun eigen conditie te wensen over laat. Op zich is dit niet zo heel erg, mits dat in andere jaren weer gecompenseerd wordt door een goede reproductie. Bij de geconstateerde daling moet ook worden opgemerkt dat er geen legsels zijn gezocht op percelen met uitgesteld maaibeheer (SNL) en van terreinbeherende organisaties. Er zijn aanwijzingen dat een deel van de s vanwege de droogte naar deze (vaak nattere) gebiedsdelen zijn verhuisd. Greppel plasdras foto: Wim Tijsen 14 Landschap - Jaarboek Weidevogels

9 3. Het weidevogelseizoen 211 % nesten gepredeerd Vanaf half mei werd het weer wat wisselvalliger en trokken er wat meer regenbuien over. Dat leidde niet alsnog tot een massale late leg bij de en. Slechts 3% van de gevonden snesten blijkt na 2 mei te zijn gelegd. De nestgegevens maken tevens duidelijk dat het grootste deel van de en de tweede helft van maart aan de leg is geraakt met een tweede, veel kleinere piek in de tweede week van mei. Het lijkt er daarom sterk op dat de vogels die er waren, gewoon in de gebruikelijke tijd zijn gaan broeden, maar dat degene die dat nalieten, niet alsnog later in het seizoen zijn begonnen. Van langdurige droogte komt blijkbaar niet uitstel, maar eerder afstel. Waar waren de predatoren? Een meevaller voor de weidevogels was dat dit de legselpredatie opvallend laag is (figuur 3.1). Uiteraard waren er uitzonderingen, zoals enkele gebieden in Waterland en rond Uitgeest. Maar gemiddeld genomen bleven de predatiecijfers ruim onder de twintig procent (13,6%) en lijken ze weer een beetje op die van lang vervlogen tijden, toen er nog geen enkele vos in rondliep. Door de uitzonderlijk lage predatiecijfers in West-Friesland en Noorderkoggenland (3 à 4%) is het provinciaal gemiddelde flink omlaag gebracht. Het lijkt erop dat het beheer van vossen in de kerngebieden van weidevogels in door de wildbeheerders zijn vruchten begint af te werpen. Daarnaast was 211 een goed muizen, wat er misschien toe heeft geleid dat de predatoren meerdere voedselbronnen konden aanspreken Jaren Figuur 3.1 Predatiecijfers in NH -211 Coördinatie Landschap, Stijn van Belleghem en Wim Tijsen Financiering Provincie Landschap Nationale Postcode Loterij Activiteiten Werven, opleiden en informeren van vrijwilligers en boeren Bijwonen en organiseren van start- en/of evaluatieavonden Verspreiden van beschermingsmaterialen (stokken, nestbeschermers etc.) Opleidingen in het veld voor onervaren vrijwilligers door veldmedewerkers Verwerken en beheren van legselgegevens in het landelijke weidevogelprogramma Begeleiding bij gebiedsplannen voor de Afstemming en samenwerking met Landschapsbeheer, andere provincies en de se agrarische natuurverenigingen. 3.2 Opvallende beschermingszaken Het warme en droge voor had ook andere gevolgen voor de weidevogelbescherming. In zijn, ondanks het geringere aantal gevonden nesten, beduidend meer nestbeschermers gebruikt dan in 21. Over 8 legsels (5,5% van het totaal) is een nestbeschermer geplaatst, tegen 722 (4,5%) in21. Er werd ook vaker om nesten heen gemaaid: bij 5% in 211 tegen 3,5% in 21. Het warme voor zorgde voor een vroege weidegang en een vroege eerste snede, waardoor relatief veel vogels nog op het nest zaten in de maaiperiode. Daar staat tegenover dat er veel minder beschermingshandelingen bij bemesten en rollen uitgevoerd hoefden te worden. Het droge en mooie weer vanaf eind februari zorgde ervoor dat al deze agrarische werkzaamheden al ruim vóór het broedseizoen plaats konden vinden. Weidevogelbescherming in cijfers De beschermde oppervlakte nam af met 7 ha en kwam uit op ruim 22. ha bouw- en weiland. Alle weidevogelgroepen in hebben in 211 minder legsels gevonden en beschermd. Het totale aantal gevonden legsels in de provincie daalde met bijna 1. tot (tabel 3.1). De dichtheid aan gevonden legsels daalde daarmee van 71 naar 66 per ha. In totaal zijn er 87 nieuwe vrijwilligers ingestroomd. Het totale aantal beschermers daalde licht, maar ligt nog steeds boven de duizend (1.33). Verder daalde het aantal meewerkende bedrijven licht van 921 naar 99. Cursussen voor vrijwilligers De animo voor deelname aan weidevogelbescherming door vrijwilligers blijft onverminderd groot. Maar liefst 7 nieuwe mensen meldden zich aan en doorliepen de basiscursus weidevogelbescherming in Purmerend of Wormer. Voor de al meer ervaren beschermers zijn in 211 aparte (vervolg)cursussen georganiseerd. Oudste Op 19 april liep Henk de Vries uit Krommenie met zijn medevrijwilligers door zijn vertrouwde weilanden van de gebroeders Wouda in de Krommenieërwoudpolder. Daarbij viel zijn oog op een dode met een ring om zijn poot. Het ringnummer werd gemeld bij het Vogeltrekstation te Arnhem en wat bleek, de vogel was in 11 door Jan van der Geld geringd als kuiken in het op drie kilometer afstand gelegen Wormer- en Jisperveld. Daarmee was deze 29, 9 maanden en 8 dagen oud geworden. De oudste ter wereld, zover bekend in de grote Europese database. De media besteedden er uitgebreid aandacht aan en stonden op de stoep bij Henk. Of hij verwacht had dat de vogel zo oud was, werd hem gevraagd? Nou, niet echt was zijn antwoord; want hij liep niet met een stok of een gehoorapparaat in!. 3.3 Weidevogels in reservaten Alkmaardermeer en Eilandspolder In 211 zijn de weidevogelreservaten van Landschap in de Eilandspolder en de gebieden rond het Alkmaardermeer doorgelicht (Kwaliteitstoets Weidevogelterreinen Beheereenheid Midden, Bloem en Ekkes 211). Voldoen het beheer en de aantallen weidevogels aan de doelen die waren gesteld in de beheerplannen? Huidig weidevogelbeheer Bijna alle graslandpercelen zijn verpacht aan boeren. In het pachtcontract worden speciale voorwaarden aan het beheer gesteld. De belangrijkste zijn: alleen gebruik van ruige mest, rust in het land van 15 maart t/m 15 juni en een hoog waterpeil. Ongeveer een kwart van de oppervlakte mag worden beweid met koeien. Voorafgaand daaraan worden de legsels door medewerkers van Landschap opgezocht en wordt een nestbeschermer over het nest geplaatst. In alle weidevogelgebieden zijn plas-dras percelen aanwezig waar vogels voedsel kunnen zoeken en veilig kunnen slapen met de poten in het water. Gele kwikstaart FOTO: Ruurd Jelle van der Leij / foto natura 16 Landschap - Jaarboek Weidevogels

10 3. Het weidevogelseizoen 211 Innundatie Fort Krommeniedijk foto: harm botman Resultaten Alle weidevogelgebieden kwalificeren zich als weidevogelof kerngebied. Maar per gebied zijn verschillen in aantallen en soortensamenstelling. De Hempolder (ongeveer 63 hectare) is één van de beste weidevogelgebieden van waar de aantallen s (124), s (9) en scholeksters (55) nog steeds toenemen. Jaarlijks broedt er zelfs nog een kemphen. Veldleeuweriken doen het nog steeds goed in de gebieden Eilandspolder-West (6), Limmerdie (1) en de Weijenbus en Vroonmeer (1). Gele kwikstaarten komen zowel in Weijenbus en Vroonmeer (9) en Het Die (21) veel voor. In deze gebieden is ook de graspieper (16 respectievelijk 11) nog goed vertegenwoordigd. In het zuidelijk deel van de Eilandspolder-West is een aantal geleden een aangeplant bos omgezet in een weidevogel- en roerdompplas. Dit heeft een positief effect op de aantallen weidevogels. Werd vroeger het bos gemeden, nu is dit gebied het hart van reservaat waar de eerste grote groepen s neerstrijken bij terugkomst uit het zuiden. Rond de plassen broeden lijks kluten (11). En 211 broedden er 2 paar lepelaars in een oude boomgaard aan de rand van het open weidevogelgebied. Maar ondanks de relatief goede dichtheden aan weidevogels zijn er ook zaken die extra aandacht behoeven. Een ervan is dat de kritische weidevogels (zoals kemphaan, watersnip en zomertaling) het ook in de reservaten moeilijk hebben. Ligt het aan het beheer (bijv. te weinig beweiding) of aan het klimaat, of spelen hier andere dingen? Dit dient nog nader uitgezocht te worden. Een aantal factoren kan echter direct worden aangepast in het beheer. Zie aandachtspunten hiernaast. 3.4 Weidevogels op het Internet De site staat boordevol informatie over de weidevogel bescherming in. Hier vindt u alle kennis over weidevogels en weidevogel beheer in samengebundeld. De site is bedoeld voor weidevogel belangstellenden, boeren, beleidsmakers en natuurbeschermers. Van zaterdag 21 tot en met zondag 29 april vindt de Landelijke Weidevogelkijkweek 212 plaats. Op dit webadres vindt u de diverse locaties waar u in de Weidevogelkijkweek naar weidevogels kan kijken. Enkele aandachtspunten: Tijdens droge zomers kan de toplaag van het grasland te droog worden. Het bodemleven zoals wormen kruipt richting grondwater en wordt onbereikbaar voor de vogels. Vooral in de Hem polder en het Oosterveld bij Limmen spelen deze problemen. In de Hempolder kan extra water worden in gelaten zodat er water in de greppels komt te staan. In het Oosterveld is een project gestart om het water te kunnen opzetten. Het project wordt in 212 uitgevoerd. In 8 is in het gebied Weijenbus en Vroonmeer gestart met inundatie van grasland in de periode 15 februari-15 maart. Dit heeft spectaculaire resultaten opgeleverd. Vanaf Fort Krommeniedijk konden tijdens het Open Weekend honderden vogels worden waargenomen zoals s, goudplevieren, pijlstaarten, en, wulpen en de slechtvalk. Door de inundatie en de verhoging van het waterpeil is de kwaliteit van dit weidevogelgebied toegenomen. Er is meer structuur ontstaan in het grasland. De aantallen broedende weidevogels blijven echter nog achter. Door aanleg van een plas-dras die ook nat blijft na de inundatie en door meer vee in het gebied te zetten, verwachten we dat het gebied tot de toppers van Noord- Holland zal gaan behoren. In het noorden van de Westelijke Eilandspolder ligt de Menningweer. In dit gebied zijn veenmosrietlanden uitgegroeid tot bosschages die het landschap verdicht hebben. In 211 is een deel van dit bos omgevormd tot rietland. Aanvullende maatregelen zoals toezicht op bepalingen uit het pachtcontract en het onaantrekkelijk maken van het gebied voor de vos zal de weidevogelstand moeten verbeteren. Een aantal boeren heeft nog een zeer oud pachtcontract met minimale beperkingen ten behoeve van weidevogels. Hier moet in overleg met pachters onderzocht worden of er verbeteringen mogelijk zijn voor het behoud van de weidevogels. Tabel 3.1 Legsels per soort 211 met uitkomstresultaat en verliesoorzaak. totaal resultaat bekend uitgekomen niet uitgekomen % uitgekomen Bergeend Bontbekplevier Brandgans Canadese gans Eend onbekend Eidereend 4. Fazant Fuut Gele kwikstaart Graspieper Grauwe gans Grutto Kievit Kluut Knobbelzwaan Kokmeeuw Krakeend Kuifeend Meerkoet Nijlgans Patrijs Rietgors Scholekster Slobeend Stormmeeuw Tafeleend 1. Tureluur Veldleeuwerik Visdief Waterhoen Wilde eend Witte kwikstaart Zomertaling Totaal Percentage van bekend resultaat predatie beweiden werkzaamheden verlies verlaten overige onbekend 18 Landschap - Jaarboek Weidevogels

11 Weidevogelbeschermingsgroepen vrijwilligers registeren nestgegevens foto: archief lnh Tabel 3.2 Beschermingsactiviteiten 211 AA BM GB NB OM OV PE RS ZP Totaal Bergeend 1 1 Gele kwikstaart Graspieper Grutto Kievit Kluut Krakeend Kuifeend 6 6 Meerkoet Patrijs 1 1 Scholekster Slobeend Tureluur Veldleeuwerik Visdief Wilde eend Totaal % van totaal AA = bij aanaarden, BM = bij bemesten, GB = bij gewasbescherming, NB = bij beweiden, OM = bij maaien, OV = bij overige activiteiten, PE = bij ploegen en/of eggen, RS = bij rollen en/of slepen, ZP = bij zaaien en/of poten 1. Alkmaar Floris Parlevliet Middelhof BW Heiloo Heiloo Harry Elzinga De Ronge XD Heiloo Assendelft Piet Grotenhuis Hornlaan VM Assendelft piet.grotenhuis@planet.nl 4. Behoud Hekslootpolder Tom van den Boomen Leidsevaartweg NB Heemstede Castricum J. Kuys Oosterbuurt RS Castricum 6. Den Helder Fokke Terpstra Praamstraat NL Den Helder Westelijk Eemgebied Frits During Klaproos HW Eemnes Gert Bieshaar Zevenerdrift RC Laren = Winnaar Gouden Grutto 8. Heemskerk Robert Stoker Weverskwartier JB Heemskerk robertstoker@casema.nl 9. IVN Amstelveen Aad van Paassen R. de Beerenbroucklaan XT Amstelveen IVN Westfriesland Gé Bentvelsen Nuwendoorn LH Grootebroek Krommeniërwoudpolder Henny T. van Furstenberg Mariënstein SM Heiloo hennyvf@gmail.com 12. Eilandspolder Theo de Wit Kromme Horn EG Graft tjjdewit@planet.nl Monique van Hoogstraten Boeijerstraat TG De Rijp msinkeldam@quicknet.nl 13. Noorderkoggen Harry Vrieze Molenstraat KC Sijberkarspel Obdam/ Hensbroek e.o. Simon Dingerdis Akkerstraat BL Obdam Jan Lugtig Brederodelaan BL Obdam 15. Ouderkerk Evert van den Berg Sluisvaart HH Ouderkerk a/d Amstel ejbergleys@live.nl home/werkgroepen/ werkgroep_ouderkerk/ Vogelwerkgroep 16. Schagen Joop Jong Zwarteweg 11b 1735 GK t Veld Oosterzijpolder Peter Scholten Dompvloedlaan NP Heiloo Herman Pols Oranjelaan JP Alkmaar 18. Spaarnwoude Martin Ikelaar Rosenholm EL Hoofddorp Water, Land en Dijken Koemarkt DB Purmerend Texel Giel Witte Noordwester HE Den Burg VWG-Uitgeest Ineke Bijman Groot Dorregeest ND Uitgeest zonnehoek7@hetnet.nl 22. Weilanden Henk Al Bob van Duin Uranuslaan XB Krommenie Vechtstreek Carolien Krijnen Noordpolderweg 3 13PE Muiden Krijnen1@telfort.nl 24. Westzijderveld Zuid-Oost Herman Hop Burgemeester Smitstraat RN Zaandam 25. Westzaan G. Groot J.J. Allanstraat RP Westzaan Tijs Klerk Hendrik Andriessenstraat MT Zaandijk 26. Wieringen Anne Schouten Westerlanderweg KK Westerland aenbschouten@ quicknet.nl 2 Landschap - Jaarboek Weidevogels

12 Hoofdstuk 4 Weidevogelkringen in Laag-Holland Tafeleend met drie kuikentjes foto: Onno Steendam Nestbeschermer foto: Stijn van Belleghem Wim Tijsen Inleiding Om het weidevogelbeheer te optimaliseren zijn de laatste jaren lokale samenwerkingsverbanden opgericht van boeren, vrijwilligers, wildbeheerders, terreinbeherende (natuur) organisaties en andere partijen. In Laag Holland zijn acht van zulke weidevogelkringen actief. De provincie Noord- Holland, die toezicht houdt op de kwaliteit van het beheer, heeft dit gestimuleerd en gefinancierd. Een uitgekiend beheer op gebiedsniveau, gericht op zowel nestbescherming als kuikenoverleving, is cruciaal om de negatieve populatietrends bij veel weidevogelsoorten om te buigen. De essentie van het werk van de weidevogelkringen is de evaluatie van het uitgevoerde beheer, de monitoring van de beschermingsresultaten en de bevordering van een duurzame samenwerking tussen de gebiedspartijen. Ook hebben de kringen een adviesfunctie voor de gebiedscoördinator en voor gemeenten, waterschappen of projectontwikkelaars bij aantasting van weidevogelleefgebied. Werkzaamheden Bij de start van het weidevogelseizoen zijn twee zeer goed bezochte cursusavonden in Purmerend en de Rijp georganiseerd. Centraal stonden de gedragsherkenning van weide vogels en het snel en effectief beschermen van weidevogels en hun kuikens voor de meer gevorderde beschermers. Tijdens het seizoen hebben drie veldmedewerkers van Landschap Noord Holland vele weidevogelgroepen in de praktijk ondersteund. Daarbij lag het accent op verbetering van de samenwerking tussen boeren en vrijwilligers bij kuikenbescherming. Samen met de gebiedscoördinator van Laag-Holland en de gebiedsregisseurs van agrarische natuurvereniging Water, Land & Dijken zijn in 211 de gebiedsplannen en het uitgevoerde beheer in werkgroepen geëvalueerd. De werkgroepen hebben aanbevelingen gedaan over het weidevogelbeheer en er wordt eendrachtiger samengewerkt aan het wildbeheer. Met name de toegenomen samenwerking tussen wildbeheerders, agrarische natuurvereniging, terreinbeherende organisaties en recreatieschappen heeft geleidt tot een effectiever vossenbeheer. Mede daardoor is het uitkomstresultaat van weidevogellegsels in 211 één van de hoogste in tien. De slot- en evaluatieavonden van het weidevogelseizoen in de regio waren een succes. In totaal bezochten ruim 3 boeren, vrijwilligers, wildbeheerders en natuurbeschermers deze avonden. In een aantal regio s stond daarbij de noodzaak en inpasbaarheid van laat gemaaid gras in de melkveehouderij op de agenda. Op alle avonden hebben de gebiedsregisseurs uitvoerig stilgestaan bij het gerealiseerde Last-Minute Beheer in relatie tot de actuele weidevogeltoestand tijdens het seizoen. Uiteraard zijn ook de resultaten van de nestbescherming uit de diverse (deel)gebieden gepresenteerd, evenals die van heel. In deze gebiedsaanpak, met verschillende soorten contracten voor weidevogelbeheer, is het belangrijk het beheer van bovenaf te bekijken en daar de maatregelen op af te stemmen. Nestbescherming is nog steeds heel belangrijk, maar dient alleen plaats te vinden als het echt nodig is. Bijvoorbeeld als het legsel door agrarische werkzaamheden verloren dreigt te gaan. Meer kuikens vliegvlug krijgen is en blijft de belangrijkste uitdaging voor alle agrariërs, natuurbeheerders en weidevogelbeschermers. Dat heeft op alle bijeenkomsten van de weidevogelkringen in Laag-Holland wederom voorop gestaan. De weidevogelkring Eilandspolder zal aan de hand van een opgesteld opkrikplan het komende werken aan de verbetering van de openheid. In overleg met de provincie is besloten het schaarse geld in te zetten in een groot gebied. Door het grootschalig kappen van bosjes en verbeteringen in het riet- en slootkantbeheer wordt aan verbetering van het weidevogelbiotoop gewerkt. De weidevogelkring Zeevang heeft de gemeente geadviseerd bij de compensatie voor de aanleg en realisering van een woonwijk. Verschillende weidevogelkringen hebben verbeteringen in het flexibel beheer voorgesteld aan de gebiedscoördinatoren. Evaluatie en toekomst Bezuinigingen bij rijk en provincie hebben ertoe geleid dat er minder financiële middelen beschikbaar zijn voor de voortzetting van de weidevogelkringen in deze vorm. De provincie heeft de continuering van de kringen bij de gebiedscoördinatoren in ondergebracht. Het is dus aan hen om samen met alle gebiedspartners de weidevogelkringen in stand te houden. Monitoring van weidevogelresultaten, evaluatie van beheer en inbreng van alle organisaties is van belang. Een goede samenwerking kan leiden tot een hoger succes voor de weidevogels. Inventarisatie door vrijwilligers foto: peter mol boer zoekt met vrijwilligers naar nesten foto: archief lnh 22 Landschap - Jaarboek Weidevogels

13 Hoofdstuk 5 scholekster 8 Verschillende onderwerpen onder de loep H5A. Broedsucces van de scholekster op Texels schapenland Tabel 5A.1 Aantal broedparen, nesten en vliegvlugge jongen van scholekster in de onderzochte gebieden. H5B. Monitoring weidevogels Wormer - en Jisperveld 21 Aantal broedparen 6 4 Siebold van Breukelen Gebiedscoördinator Texel Eierland Haffel t Noorden Hemmer Marcel Groot - Natuurmonumenten De scholekster is één van de meest karakteristieke weide vogels van Texel. Door zijn knalrode snavel en zijn zwart-witte verschijning valt hij goed op. Het hele is de scholekster op Texel in grote aantallen te vinden. Het is dus niet verwonderlijk dat de scholekster een Texelse naam heeft gekregen: de Lieuw, tevens de naam van de agrarische natuur- en landschapsvereniging op Texel. De laatste jaren gaat het minder goed met de scholekster. Net zoals bij veel andere weidevogels worden er te weinig kuikens grootgebracht. Om wat meer inzicht te krijgen in het broedsucces en factoren die hierin een rol spelen heeft de Lieuw in 211 een verkennend onderzoek gedaan. In vier plots zijn de scholeksters in het broedseizoen gevolgd door middel van alarmtellingen. Het onderzoek was bescheiden van omvang en speelde zich vooral af op schapenland. Daarnaast komt de scholekster op Texel ook voor op ander grasland en op bouwland. Resultaten In alle gebieden zijn relatief hoge tot zeer hoge dichtheden broedparen aanwezig (tabel 5A.1). In onderzoeksgebied Eierland en Haffel worden meer nesten gevonden dan er broedparen aanwezig zijn. In onderzoeksgebied Haffel is dit zelfs meer dan twee keer zoveel. Dit duidt er op dat er veel vervolglegsels zijn. Vaak hebben deze vervolglegsels minder eieren dan het eerste legsel. Het aantal broedparen dat vliegvlugge jongen voortbrengt is laag: slechts 15 van de 55 broedparen zijn waargenomen met vliegvlugge jongen. Deze 15 broedparen brengen 18 vliegvlugge jongen groot. Dat betekent gemiddeld 1,2 vliegvlug jong per broedpaar. Voor het in stand houden van de populatie zijn er gemiddeld,35 vliegvlugge jongen per broedpaar nodig. Zoals blijkt uit de tabel zitten twee plots hier ruim boven en twee plots zitten hier ruim onder. In de plots Haffel en t Noorden zijn 35 nesten gevonden en komen 24 nesten uit. Dat is een uitkomstpercentage van 68%. Een verlies van 3% komt overeen met het landelijk gemiddelde. Tussen het uitkomen van de eieren en het vliegvlug worden van de jongen vindt er een groot verlies plaats. Dat komt overeen met de waarneming dat er vaak nog wel donsjongen gezien worden maar nauwelijks grote vliegvlugge jongen. Een deel van de scholeksters begint na het uitkomen van eieren en verlies van jongen weer Oppervlak Aantal broedparen Aantal broedparen per ha Aantal nesten Aantal nesten uit? 15 9? Aantal broedparen met vliegvlugge jongen Aantal vliegvlugge jongen Aantal vliegvlugge jonger per broedpaar overnieuw met een legsel. Vaak worden jonge pullen van scholekster waargenomen langs slootkanten van graslandpercelen. Pas als de pullen vliegvlug zijn, worden ze meer midden op de percelen gezien. Mogelijke oorzaken en oplossingen Concluderend kan er gezegd worden dat het voortplantingssucces gering is. Het lijkt er op dat dit vooral komt door sterfte van jonge pullen. Een mogelijke oorzaak is het droge voor in 211 waardoor de grond zo hard werd dat de ouders geen voedsel meer uit de bodem konden krijgen om hun jongen te voeren. Ook niet uit te sluiten is dat predatie direct of indirect een rol speelt. In alle onderzoeksgebieden zijn tot ver in juni vaak veel zilver-, storm- en kleine mantelmeeuwen op het land aanwezig, ook worden vaak andere predatoren waargenomen. Zeer waarschijnlijk is dat de combinatie van veel verstoring door predatoren en een slechte voedselsituatie tot verliezen leidt. Veel verstoring zorgt er voor dat de ouders minder vaak hun jongen kunnen voeren en de slechte voedselbeschikbaarheid zorgt er voor dat de energie die dit kost niet gemakkelijk gecompenseerd kan worden. Percelen met goed toegankelijke flauwe oevers met een niet te hoge vegetatie verhogen de overlevingskansen van jonge pullen. Er is dekking tegen predatoren en bovendien is de voedselbeschikbaarheid beter in de vochtigere taluds, met name in erg droge voor jaren zoals in 211. Natuurvriendelijke oevers zoals beschreven in de subsidieregeling natuur en landschap, zijn over het algemeen ongeschikt voor weidevogels. Dit vanwege het ontbreken van begrazing waardoor de vegetatie in de loop van het voor te hoog en te dicht wordt. Voor 21 heeft een groep van 13 vrijwilligers onder leiding van Nico Vens de broedvogels in het Wormer- en Jisperveld geteld. Net als bij de drie voorgaande tellingen van deze groep (in 1, 4 en 7) is de gehele polder Wormer, Jisp en Neck geteld. Het telgebied (ongeveer 2. ha) wordt begrensd door de omringdijken en de erfgrenzen van de bebouwing. Er is bewust voor gekozen om het gehele gebied te tellen. De telgegevens kunnen namelijk van belang zijn voor de beschermingsstatus en begrenzing van het gebied onder de Vogelrichtlijn en/of de Habitatrichtlijn. Om zo compleet mogelijke trendgegevens te krijgen, zijn de tellingen van de groep-vens uit 1, 4, 7 en 21 gecombineerd met de identieke tellingen van de provincie uit 6 en 9. In alle gevallen is een territoriumkartering (de BMP-A methode van SOVON) gebruikt. Deze methode geeft geen beeld van de reproductie; daarnaar is tot dusverre geen onderzoek gedaan. De Weidevogelvisie streeft naar behoud en versterking van populaties in kerngebieden. Kentering van de neergaande tendens was ook het uitgangspunt bij de samenwerkingsafspraken die Natuurmonumenten, agrarische natuurvereniging en plaatselijke boeren in 6 opstelden. De telling van 21 moest dus mede uitwijzen of de ingeslagen weg al positieve resultaten laat zien. En inderdaad: het tij lijkt te zijn gekeerd. Vanaf 6 gaat de vooruit, vanaf 7 de en de scholekster en vanaf 9 ook de. Van 9 op 21 zijn deze soorten met 15% toegenomen (figuur 5B.1). Het aantal territoria nam tussen 7 en 21 toe met wel 35! De dichtheid van alle SNL-weidevogels tezamen lag in 21 op 155 per ha grasland. Daarmee scoort het Wormer- en Jisperveld landelijk zeer goed. In hoeverre de positieve trend doorzet, is nog niet te voorspellen maar het is al zeer hoopgevend dat herstel mogelijk lijkt. Dit is een mooie stimulans voor de samenwerking tussen de gebiedspartijen. In 212 gaan deze partijen gezamenlijk nader analyseren welk beheer het beste werkt. De indruk bestaat dat de groeigebieden voor weidevogels veelal ontstaan op plekken met (voor het gebied) relatief intensief agrarisch gebruik. Extra aandacht voor de broed resultaten is daarom Figuur 5B.1 Verloop weidevogel broedparen scholekster,, en turreluur in het Wormer- en Jisperveld 1-21 belangrijk. Als een gebied ideaal is voor vestiging en er wordt te vroeg gemaaid, dan werkt zo n gebied meer als ecologische val dan als kraamkamer. Als we de soorten aangewezen onder Natura in ogenschouw nemen, dan zien we dat er bij de telling in 9 (vanuit Provincie ) één kemphen als broedvogel is gezien en in 21 geen enkele. Het aantal doortrekkers lijkt ook af te nemen. Het aantal broedparen van de roerdomp fluctueert rond de tien broedpaar. In het concept-beheerplan Natura wordt daarom ingezet op verbetering van de kwaliteit van roerdompbiotopen, van de plas-drassituaties en van het leefgebied voor de kemphaan, opdat aan de instandhoudingdoelstelling van Natura wordt voldaan. Het aantal paren rietzanger heeft zich hersteld in 21 tot 492 broedpaar. Enkele soorten watervogels zijn vanaf begin jaren zeventig enorm toegenomen. Zo is de krakeend toegenomen van 7 in 1 naar 21 in 21 en de fuut van 3 in 1 naar 136 in 21. Tot 1992 staat er geen enkele grauwe gans, soepgans, Canadese gans en Nijlgans in de broedvogelverslagen van het Wormer- en Jisperveld. In 21 zaten er 2.23 paar. De brandgans is van deze vijf snelgroeiende soorten de topper: van in 1992 via 68 in en 481 in 7 naar 1181 in 21! Deze jaren is het leefgebied van de weidevogels tijdelijk kleiner door de baggerdepots in het kader van het project Wormer- en Jisperwater. De depots blijken echter wel andere soorten aan te trekken, zoals gele kwikstaart en zwartkopmeeuw. Broedvogels Natura Soort Streefdoel Roerdomp Kemphaan Rietzanger Landschap - Jaarboek Weidevogels