Talk! Kampvuurgesprekken

Transcriptie

1 Talk! Kampvuurgesprekken Werk je regelmatig met groepen als begeleider of facilitator? Of ben je zelf leider? En zijn er in jouw organisaties onderwerpen, belangen of problemen waarover besluiten genomen moeten worden? Dan is de dialoog op zijn plaats. Wij noemen dat kampvuurgesprekken. Je kunt op heel veel manieren kampvuurgesprekken voeren. Goede, moedige gesprekken, waarin je de wijsheid van het collectief gebruikt. Deze methode is gebaseerd op dialoogvormen vanuit de hele wereld. De Kgotla, een Afrikaanse stamvergadering waarbij de dorpsoudste luistert naar alle leden van de gemeenschap en daarna beslist, is er één van. Maar in deze methode hebben we ook elementen toegevoegd van dialoogvormen van de Inuït, de Indianen van Noord Amerika, Deep Democracy uit Zuid Afrika, besluitvorming door de Ashanti, Quakers en Indonesische Radja s. 1

2 Dialoogvorm: het kampvuurgesprek Doel: dialoog en besluitvorming met gebruikmaking van de wijsheid van het collectief Aantal deelnemers: ongelimiteerd Benodigdheden: liefst een ruimte waarin je in een kring kunt zitten eventueel een talking stick. De Kgotla is belangrijk als achtergrond bij onze kampvuurgesprekken Wij hebben de methode van kampvuurgesprekken gebaseerd op dialoog- en besluitvormingsmethoden van over de hele wereld. De Kgotla is er daar een van. Daarom leggen we hier uit wat het is. Wij voeren geen pure Kgotla s, maar een mengvorm van diverse dialoogvormen. De Kgotla uit zuidelijk Afrika is het platform voor dialoog waarin ieders stem wordt gerespecteerd en waar iedereen betrokken is bij de besluitvorming. De Kgotla ontstond in Botswana, waar vooral recht werd gesproken door middel van een Kgotla. Het woord Kgotla verwijst zowel naar het proces als naar de plek waar de bijeenkomst plaats vindt en komt uit de taal Setswana. Letterlijk betekent het rechtbank. In Botswana is een Kgotla als plek vaak een ronde hut of een rond pleintje rondom een oude boom. In Zuid-Afrika is de Lekgotla (zoals het daar wordt genoemd) een middel voor politieke strategievorming geworden. Alle volwassen leden van een gemeenschap kunnen deelnemen. Ieders mening telt en niemand mag veroordeeld worden op basis van wat hij of zijn in de Kgotla zegt. Niemand mag een ander onderbreken tijdens het spreken. De chief (dorpsoudste) beslist De chief leidt de dialoog (de vader van Nelson Mandela was zo n chief). Van hem wordt verwacht dat hij of zij beslissingen neemt in het belang van de gemeenschap, dat hij zijn eigen belang hiertoe ondergeschikt maakt. Een Kgotla is dus geen democratische systeem van besluitvorming. De chief brengt een probleem in en neemt uiteindelijk een besluit. Maar hij of zij heeft wel écht goed naar iedereen geluisterd en getoetst hoeveel draagvlak er voor zijn of haar ideeën is. Wij zetten de rol van de chief nog wat zwaarder aan door gebruik te maken van de kennis van Ashanti koningen, door stiltes te gebruiken zoals Inuït en Quakers dat doen en door de rust en het collectieve weten af te kijken van Indonesische radja s. 2

3 Je deelt jouw waarheid met de gemeenschap Belangrijkste onderdeel van het gesprek is het delen van de collectieve wijsheid. Tijdens de bijeenkomst is iedereen uitgenodigd om zijn of haar standpunt te delen zonder dat daar negatieve consequenties uit voortkomen. Wat iemand zegt tijdens het kampvurgesprek is gericht tot de gemeenschap. Het gaat om oprechtheid zonder te veroordelen. Ieders bijdrage is er op gericht de keten van oorzaken en gevolgen te verhelderen en zo tot oplossingen te komen. Soms gebruiken mensen zang, kunst, verhalen om te vertellen wat hun mening is. Mensen vertellen vaak niet alleen maar wat ze vinden, maar ook wie ze zijn, waar ze vandaan komen en wat hun droom of inspiratiebron is. Ieders inbreng is van betekenis Iedereen, los van zijn plek in de hiërarchie, kan zijn mening verkondigen zonder er persoonlijk op aangekeken te worden. Iedereen voelt het vertrouwen om eerlijk en open te zijn. En dankzij al die oprechte ideeën en meningen kan de leider betere en beter afgewogen besluiten nemen. Tegelijkertijd ervaren de leden van een gemeenschap dat ze werkelijk van betekenis zijn voor die gemeenschap waar ze zich met hart en ziel aan willen wijden. Een kampvuurgesprek wordt altijd afgesloten met een beslissing door de leider van de gemeenschap ter plekke; soms na een bezinningspauze voor de leider. 3

4 Kampvuurgesprekken in organisaties Het woord 'Kgotla' betekent 'vergadering op basis van dialoog'. De Kgotla-principes zijn krachtige instrumenten om leiderschap te versterken. Wij hebben de wijsheid van de Kgotla én van andere dialoogvormen van over de hele wereld samengevoegd tot een krachtige methode voor dialoog- en besluitvorming en voor intervisie. Doel van een kampvuurgesprek is veranderingsprocessen op gang te brengen en een collectieve visie te ontwikkelen die door iedereen wordt herkend en gedragen. Met als resultaat dat er passie en enthousiasme door de organisatie stroomt. Een organisatie waar iedereen graag deel van uitmaakt. 4

5 De halve cirkel Tijdens een kampvuurgesprek staan de stoelen (of kussens of staanplaatsen) in een halve cirkel. De inbrenger zit alleen in het open einde van de cirkel. De facilitator zit buiten de cirkel en loopt rond als dat nodig is. Hij of zij gebruikt een talking stick om het proces van spreken te vertragen en te structureren. Vrijwillige inbreng Het woord nemen in een kampvuurgesprek is vrijwillig. Iedereen is uniek en in staat iets toe te voegen aan het geheel. Het is echter wel de individuele keuze van een ieder of hij of zij dat ook doet. Als je het niet doet, word je voor wat betreft het onderwerp waar het over gaat ook niet gehoord. Dat wil overigens niet zeggen dat je niet mee doet; luisteren is ook een grote bijdrage. Uitgangspunt is dat als een iemand iets zegt, er vast meer mensen zijn met dezelfde mening. Wie iets zegt is ondergeschikt aan de boodschap. Vragen, geen discussie De rol van de facilitator is actief de dialoog aan te laten gaan, zorgen dat er allen richting de chief gesproken wordt en er geen debat ontstaat, de chief ondersteunen, aangeven als er nog standpunten of diepgang ontbreken. De facilitator is zelf neutraal en heeft geen mening of inhoudelijk belang. Ieder laten uitspreken Het gaat erom steeds iedereen volledig te laten uitspreken. Tot hij/zij klaar is. Respect voor de tijd en aandacht die een ieder nodig heeft om te zeggen wat hij/zij wil zeggen. De talking stick helpt daarbij. 5

6 Hoe het gaat: Een kampvuurgesprek verloopt in de volgende stappen: Stap 1 onderwerp en afspraken De facilitator vraagt aan de deelnemers op welke manier ze met elkaar willen werken, wat daarvoor belangrijk is. Hulpvraag: In welke sfeer wil je dat de bijeenkomst verloopt? Dit leidt tot een lijstje met waarden, normen, spelregels of doel van het gesprek. De facilitator van de dialoog geeft aan dat hij of zij deze zal bewaken tijdens de dialoog. 6

7 Spelregels van een kampvuurgesprek: Ieder geeft zijn of haar eigen mening. We denken in rollen, niet in functies of personen. Je hoeft niets te zeggen, realiseer je dat je dan ook niet wordt gehoord. Het gaat om een opbouwende bijdrage. Niet aansluiten op een vorige spreker; geen debat. Je spreekt als je aan de beurt bent, pak dan de talking stick. Voordat de volgende spreekt moet: degene die spreekt uitgesproken zijn; de inbrenger begrepen hebben wat is gezegd. De rol van de facilitator van de dialoog is erop toe te zien dat er geen discussies of debatten ontstaan. Hij of zij onthoudt zich dus van elke eigen mening, is uitsluitend degene die bevordert dat er een constructieve dialoog plaats vindt. Stap 2 de vraag De chief brengt zijn of haar vraag in. Voor hem of haar moet het een IK-boodschap zijn. Hij of zij moet dus de eigenaar van de vraag zijn en er een besluit over kunnen nemen. Formuleren standpunt Het onder woorden brengen van de vraag waar je de mening van de deelnemers over wilt hebben is niet eenvoudig. Het onderwerp Het belangrijkste is dat je als chief weet welk onderwerp of thema je in wilt brengen. Waar wil je het in de kern over hebben? Wat vind je zelf een onderwerp wat belangrijk is om aan te pakken? Een onderwerp waar je graag de mening van je team over hoort om hier zelf (en/of voor je team/afdeling/organisatie) een stap verder mee te kunnen komen. Het moet dus iets zijn dat echt van jou is, waar jij zelf iets in wilt doen, waar je zelf verantwoordelijkheid in draagt en waarover jij kunt 7

8 beslissen. De formulering: Dit kun je bijvoorbeeld als volgt formuleren: We hebben als deze ambitie.. en willen graag. bereiken. Ik wil dit graag bereiken. Dit heb ik al gedaan of geprobeerd. Het zou misschien zo of zo.kunnen.. Ik zit nu met de volgende vraag.. Willen jullie mij helpen bij Daarover hoor ik graag jullie mening. Aansluiting vraag bij de deelnemers aan de dialoog Het zo formuleren van de vraag dat iedereen direct begrijpt wat je bedoelt is best lastig, misschien wel bijna onmogelijk. Daarom begint de facilitator in het kampvuurgesprek ook met vragen te stellen zo dat de chief formuleert waarover hij / zij de mening van de deelnemers wil weten. Vervolgens geeft de facilitator de deelnemers de kans om de chief te bevragen totdat duidelijk is wat de vraag is. Zorg dus dat je goed weet waar je het over wilt hebben, maar tegelijkertijd zal pas tijdens het gesprek met de deelnemers de vraag scherp worden. 8

9 Stap 3 verduidelijking Mogelijkheid voor verduidelijkende vragen aan de chief van zowel de facilitator als de deelnemers. De facilitator kan met vragen stellen beginnen. Om een goede mening te kunnen geven over de ingebrachte stelling en vraag moeten de deelnemers goed weten wat de chief bedoelt. Na deze vragenronde kan de facilitator nog vragen of de gestelde vraag nog de definitieve vraag is of dat de chief zijn/haar vraag wil aanscherpen. Dat kan ook tijdens de vragenronde nog gebeuren. Soms herziet de chief de vraag wel een keer of vijf! Stap 4 delen van de collectieve wijsheid De facilitator vraagt de deelnemers eerst tijd te nemen om hun eigen mening te vormen. Daarna is het delen van de collectieve wijsheid tijd. Tijd voor het luisteren naar de visie van elke deelnemer die iets wil zeggen. Dit duurt zo lang het duurt. Op een gegeven moment is het op. De meningen zijn op, of (in het Westen) de vooraf afgesproken tijd is op. Het standpunt of mening wordt voorafgegaan door te vertellen vanuit welke rol de deelnemer spreekt. De facilitator checkt regelmatig bij de chief of alle soorten advies aan bod komen. Of hij of zij nog zienswijzen mist. De facilitator kan een weerbericht geven als hij of zij vindt dat er gezichtspunten ontbreken, dat de deelnemers te voorzichtig zijn, om de 9

10 hete brij heen draaien of op een andere manier nog niet de meest optimale waarheid hebben gedeeld. Het geven van weerberichten komt uit de methode van Deep Democracy. Stap 5 besluit De facilitator vraagt de chief te vertellen wat voor hem of haar de opbrengst is en wat hij/zij verder gaat doen met het onderwerp. Soms heeft de chief tijd nodig om zich terug te trekken; de chief gaat in bad. Het is belangrijk dat de chief echt een aantal stevige besluiten neemt. Zo wordt ter plekke duidelijk dat hij of zij echt iets doet met de energie en inbreng van de deelnemers. Hoe het besluit wordt teruggekoppeld is wezenlijk voor het succes van het kampvuurgesprek. Het is van belang dat de chief een echt mooie chiefspeech houdt en daarmee het volk bedankt en recht doet. Rol van de facilitator De facilitator bij een kampvuurgesprek is niet de chief. De chief is degene die met een probleem komt waarover hij of zij de mening van anderen wil horen. Hij of zij is ook degene die de beslissing neemt aan de hand van de meningen die hij hoort. De facilitator is degene die ervoor zorgt dat het kampvuurgesprek goed verloopt. Hij of zij zorgt ervoor dat er geen discussies ontstaan tussen de deelnemers, dat er één 10

11 spreker tegelijk is en dat een ander pas spreekt als de vorige spreker uitgesproken is. De facilitator zorgt er ook voor dat er niet gereageerd wordt op wat een vorige spreker heeft gezegd. Deelnemers komen allemaal met hun eigen inbreng. Hun mening over de inbreng van een ander is niet relevant. De rol van d efacilitator is zo neutraal mogelijk. De facilitator leidt het kampvuurgesprek dus in goede banen. Hij of zij is ook degene die nadat de probleemeigenaar zijn of haar vraag heeft gesteld, als eerste doorvraagt om de vraag echt helder te krijgen. Tijdens het verloop van het kampvuurgesprek kan hij of zij ook vragen of de oorspronkelijk gestelde vraag nog de juiste vraag is, of dat deze moet worden aangepast. Aan het eind van een kampvuurgesprek vraagt de facilitator of de probleemeigenaar nu een beslissing kan nemen. De facilitator van de dialoog moet heel bewust aanwezig zijn, ogenschijnlijk niets doen, goed luisteren en goed kunnen doorvragen en ingrijpen als de regels niet nageleefd worden. De facilitator is neutraal. Soms geeft de facilitator een weerbericht; om andere standpunten uit te nodigen of diepgang te versnellen. Verschillen tussen debat en dialoog Debat Dialoog Ervan uitgaan dat er een goed antwoord is en dat jij dat hebt Vechtlustig: deelnemers proberen het ongelijk van de andere kant te bewijzen Ervan uitgaan dat veel mensen stukjes van het antwoord hebben Samenwerkingsgericht: deelnemers werken samen naar een gezamenlijk begrijpen Willen winnen Willen onderzoeken van de gezamenlijke basis Luisteren om de gaten te vinden en tegenargumenten te bedenken Verdedigen van onze eigen aannames als waarheid Verdedigen van de eigen gezichtspunten tegen die van anderen Zoeken naar gaten en zwakheden in andermans positie Door een winnaar en een verliezer te creëren, verdere discussie ontmoedigen Zoeken van een besluit of stemming die jouw positie goedkeurt Luisteren om te begrijpen en betekenis en overeenstemming te vinden Openstellen van onze aannames voor heroverweging Toegeven dat het denken van anderen je eigen gedachten kan verbeteren Zoeken naar krachten en waarde in andermans positie Open houden van het onderwerp, zelfs nadat de discussie formeel is geëindigd Ontdekken van nieuwe mogelijkheden, niet het zoeken van afsluiting 11

12 Kritische noot: Wij maken in kampvuurgesprekken gebruik van besluitvormingstechnieken en dialoogvormen van over de hele wereld. De Kgotla speelt daarin een belangrijke rol. Tot nu toe is in dit artikel vooral de positieve kant van de Kgotla belicht. Het is ook een fantastische, krachtige vorm van dialoog. Er is ook een andere kant. De Kgotla als rechtbank is in Afrika ook de plek waar lijfstraffen worden uitgesproken en uitgevoerd. Soms zijn Kgotla bijeenkomsten manipulatief. Ze zijn ook gebruikt door de koloniale machthebbers om het volk rustig te houden. Als je dus een Kgotla gaat houden, moet je er wel zeker van zijn als facilitator dat er niemand na afloop toch wordt afgerekend op wat hij of zij heeft gezegd. Je kunt pas een Kgotla faciliteren als je je opdrachtgever (of jezelf als leider) vertrouwt. In theorie is iedereen gelijk in de Kgotla. In praktijk spreken vaak alleen de oudsten en mensen met status, zeker in Botswana. Er is geen formele ranking, wel informele. Vrouwen nemen nauwelijks deel aan de Kgotla in sommige gemeenschappen. Het hangt af van de facilitator, de sjamaan, rechter, politicus, of de Kgotla écht voor iedereen is of niet. Er zijn geen speciale technieken binnen de Kgotla om ruimte te scheppen voor mensen die minder verbaal begaafd, introvert zijn, onervaren zijn. Voor de facilitator in organisaties die een kampvuurgesprek wil houden ligt hier dus een uitdaging en noodzaak tot goede voorbereiding. Dat is de reden dat wij ook technieken uit andere dialoogvormen zoals Deep Democracy en dialoogvormen waar stilte wordt gewaardeerd hebben toegepast. Soms moet je mensen eerst vertrouwd maken met spreken voor een groep of met luisteren voor je een kampvuurgesprek kunt houden. 12

13 Een kampvuurgesprek gebaseerd op de Kgotla geeft democratische input omdat alle perspectieven worden uitgenodigd, maar is géén democratisch instrument. Het is een autocratische leider (of zoals bij intervisie een zelfstandige probleemeigenaar) die een vraagstuk inbrengt en een beslissing neemt. Een andere methode en zienswijze over het gebruiken van de wijsheid van de groep in besluitvorming is Deep Democracy. Deep Democracy heeft een aantal vergelijkbare kenmerken als de Kgotla (wijsheid van een ieder, goed luisteren, neutrale rol van de facilitator), maar hier wordt echt gestemd door de deelnemers en wordt veel aandacht besteed aan de mensen met een verloren stem. Dit is een diep-democratische methode. In onze kampvuurgesprekken hebben we elementen van Deep democracy geintegreerd. Wij bieden ook trainingen Deep Democracy aan. Zie voor meer informatie 13

14 14