Hulpmiddelen bij het voeren van een dialoog. A. Kenmerken van een dialoog

Transcriptie

1 Hulpmiddelen bij het voeren van een dialoog A. Kenmerken van een dialoog Het woord dialoog is afgeleid van het Griekse 'dialogos'.'dia' betekent 'door', logos' betekent 'het woord' of 'de betekenis'. Het doel van een dialoog is om verder te komen en meer te begrijpen dan één persoon alleen kan. Een dialoog heeft de volgende kenmerken: Deelnemers aan een dialoog zijn partners, geen tegenstanders of coalitiegenoot. Men ziet elkaar als deelgenoot in een gezamenlijk (gespreks)project. Partners bewegen zich tijdens de ontwikkelingsgerichte dialoog op gelijk niveau ook al verschillen ze in functie en/of (machts)positie. De inbreng van de ander wordt serieus genomen. Wat iemand inbrengt wordt zonder meer aanvaard als zinvol vanuit zijn/haar perspectief. Ook al begrijpt u de ander niet meteen, hij/zij zegt niet zomaar iets. U probeert u in te leven in de gedachtegang van de ander. Daarom stelt u meer vragen dan dat u meningen of statements op tafel legt. Dit is het meest opvallende kenmerk van een ontwikkelingsgerichte dialoog. U stelt vragen die bedoeld zijn om de zaak helder te krijgen of scherper te maken. Deelnemers aan een dialoog zijn bereid om het eigen standpunt tijdelijk op te schorten en te luisteren. Luisteren is belangrijker dan praten. Dit wil zeggen dat u moeite doet om de ander te begrijpen zoals die begrepen wil worden. Actief luisteren houdt opnieuw in dat u vragen stelt om na te gaan of u begrepen heeft wat de ander u heeft willen vertellen. Er is betrokkenheid bij het gespreksonderwerp. Er wordt op de juiste manier en op een gepast ogenblik feedback gegeven, waarbij het streven niet is om de ander te veranderen, maar om hoe de ander uw handelen ervaart te weten te komen. Verschillen in visie worden gerespecteerd, herkend en erkend. De verschillen maken de dialoog alleen maar rijker. De deelnemers zoeken naar hoe je constructief kunt omgaan met de waargenomen verschillen. Men probeert elkaar niet te overtuigen maar zoekt samen naar de juiste gegevens, de zinvolle interpretatie, het heldere inzicht, de gepaste conclusie, de beste keuze.

2 B. Spelregels Uit Francis Gastmans, Dialogue Learning Centre. Er zijn vijf basisregels die gebruikt worden in een dialoog. Deze zijn als volgt: 1. Actief en goed luisteren begrijp ik de ander wel zoals deze begrepen wil worden? 2. Uitstellen van oordelen (van jezelf en anderen) en het geven van meningen. Het opmerken van de eigen vooroordelen en vastgeroeste denkbeelden en deze ter discussie stellen; 3. Stel verhelderende vragen als dat nodig is, zorg ervoor dat je met (door)vragen de ander begrijpt; 4. Bouw voort op de inbreng van de andere deelnemers, respecteer de ander; 5. Hou het kort en bondig als je iets zegt, zorg dat anderen erbij blijven en betrek ze desnoods bij de dynamiek van de dialoog. Nodig ze uit om te reageren op het besprokene. Om de regels van een ontwikkelingsgerichte dialoog uit te leggen gebruikt u de vijf vingers van een hand. Dat is handig (letterlijk) om te onthouden. 1. In je duim zit: goed luisteren (de duim steek je ook op wanneer je iets goed vindt). 2. In je wijsvinger steekt: niet te vlug je mening op tafel leggen, niet schieten op de ander (de wijsvinger wordt nogal eens gebruikt om schuldigen aan te wijzen). 3. Met de middenvinger wordt bedoeld: stel heel veel goede vragen (de middenvinger is daarom ook de langste vinger). 4. De ringvinger staat voor: bouw verder op de ideeën van de ander en respecteer de ander (de ring aan een ringvinger wijst immers op verbondenheid). 5. De pink ten slotte zegt: hou het kort en bondig als je iets zegt (de pink is niet voor niets de kleinste vinger).

3 C. Dialoog versus discussie en debat Het woord 'discussie' is afgeleid van het Latijnse discutere, dat betekent 'in stukken smijten' of 'afsnijden'. Discussie lijkt op een ping-pong spel waarbij de bal heen en weer wordt geslagen van de een naar de ander. Het doel van het spel is om te winnen. Winnen betekent dat jouw standpunt over wordt genomen door de ander of door de groep. Een debat is een speciale discussievorm waarbij het de bedoeling is om stellingen te verdedigen of juist te bestrijden. In de dialoog staan mensen juist niet tegenover elkaar. Men bevecht elkaar niet maar men streeft ook niet naar een compromis. Door elkaar te bevragen probeert men in een dialoog te komen tot een gezamenlijk inzicht als basis voor gemeenschappelijke doelen en keuzes. CHECKLIST Discussie Dialoog Stellingen betrekken O O O O O Vragen stellen Van en over elkaar leren O O O O O Verkopen, overtuigen Opponent zijn, willen winnen O O O O O Serieus naar de ander luisteren, de ander iets laten toevoegen Verharding, verwijdering O O O O O Verbinding Aansluiten bij één van de standpunten of een compromis sluiten O O O O O Gezamenlijk nadenken, gedeelde conclusie Evalueren en de beste kiezen O O O O O Integreren van verschillende perspectieven Verdedigen en rechtvaardigen van aannames O O O O O Blootleggen en onderzoeken van aannames

4 D. Test dialoogvaardigheden Uit Francis Gastmans, Dialogue Learning Centre. JA NEE 1. Ik geef mijn mening altijd kort en bondig weer. 2. Ik kan duidelijk mijn grenzen bewaken. 3. Ik luister actief naar de ander zonder hem of haar te onderbreken. 4. Ik stel werkzame vragen op een gepaste manier. 5. Ik spreek steeds met ik als ik mijn mening geef. 6. Ik kom op voor mijn mening. 7. Ik geef op tijd en op een positieve manier feedback. 8. Ik kan mijn mening, interpretaties of commentaar bewaren tot het moment dat dit noodzakelijk of gewenst is. 9. Ik kan heftige gevoelens beheersen. 10. Ik toon respect voor de gevoelens van de ander. 11. Ik onderbreek een ander niet als die even nadenkt. 12. Ik schiet niet onmiddellijk in de verdediging bij kritiek. 13. Ik kan vragen, kritiek of verwijten in het midden laten liggen. 14. Ik kijk regelmatig naar het effect van wat ik zeg of doe. 15. Ik kijk steeds terug op wat ik geleerd heb in een vorige dialoog. 16. Ik vraag door als iets niet duidelijk voor me is. 17. Ik kan mijn visie duidelijk onder woorden brengen 18. Ik durf me kwetsbaar op te stellen. 19. Ik maak een onderscheid tussen het inhoudsaspect van de dialoog en het relatieaspect. 20. Ik maak het onderscheid tussen wat ik feitelijk

5 waarneem (bij de ander en mezelf) en mijn interpretaties. 21. Ik hanteer het onderscheid tussen bevestigen, erkenning geven, herkenning geven, akkoord gaan. 22. Ik heb aandacht voor de betrokkenheid en de belangen van de ander(en). 23. Ik geef niet meteen adviezen, maar laat de ander dit zelf ontdekken door mijn vragen. 24. Ik heb zicht op mijn blinde vlekken en vooronderstellingen

6 E. Leiderschap tonen in de dialoog Uit: Professionele ontmoetingen. De ontwikkelingsgerichte dialoog. Heijmans, J. & Andersen, I., NSA, Als we het over leiderschap als organisatiekwaliteit hebben, dan gaat het altijd om drie elementen: Leiden, volgen en de situatie. Leiderschap is nooit een statisch begrip. Soms leidt u, soms volgt u op basis van: - Verantwoordelijkheid: als verantwoordelijke wordt van u verwacht dat u de kwaliteit van de dialoog en het eindresultaat bewaakt; - Deskundigheid: als deskundige worden inhoudelijke bijdragen van u verwacht; - Betrokkenheid: als direct betrokkene wordt van u verwacht dat u mogelijke gevolgen beoordeelt. Laten we deze termen nog wat verder inkleuren. Verantwoordelijkheid toont u door: richting te geven aan de dialoog; Door met elkaar vooraf duidelijk af te bakenen waar het gesprek over zal gaan, wat de verwachtingen van de deelnemers zijn en wat gewenste opbrengsten moeten zijn krijgt de dialoog haar focus. de dialoog te verbinden met visie; Mensen zijn pas echt bereid om mee te gaan doen als duidelijk is wat het met henzelf of hun werk te maken heeft. Laat praktijkvragen daarom het uitgangspunt zijn voor de dialoog. Daarnaast kunnen leiders duidelijk maken wat deze dialoog met de visie of de plannen van de school te maken heeft. het proces te bewaken; Dit betekent heel concreet dat u in de eerste plaats gericht bent op de sfeer waarin de dialoog plaats vindt: Zijn de deelnemers goed voorbereid? Is er vertrouwen en veiligheid? Is er voldoende tijd en rust? Doet iedereen mee? In de tweede plaats houdt u steeds het gewenste resultaat voor ogen: Wat is het doel van deze dialoog? Wanneer zijn we tevreden? Wanneer is het goed? In de derde plaats bent u gericht op leerervaringen: Wat leert iedere deelnemer? Wat leren we samen? Wat draagt deze dialoog bij aan schoolontwikkeling? uw waardering te tonen; U gaat met elkaar in de dialoog op pad en brengt de zoektocht naar antwoorden ook tot een goed eind. In de hectiek van alledag vergeet men vaak om even terug te kijken en waardering uit te spreken. Feedback is belangrijk om ieders bijdrage aan het grotere geheel voelbaar te maken. Het vertrouwen in elkaar neemt toe en de bereidheid om ook lastiger onderwerpen gezamenlijk op te pakken groeit. Deskundigheid toont u door: inhoudelijke bijdragen te leveren; Een dialoog heeft altijd vele facetten. Niet iedereen kan evenveel verstand hebben van ieder (sub)thema. Is voor alle deelnemers wel duidelijk wie deskundig is op welk (deel)terrein? Van wie worden er dus bijdragen verwacht? En is die

7 deskundigheid onomstreden? Het is belangrijk om vooraf vast te stellen of er voldoende knowhow aan tafel zit om een dialoog tot een goed eind te brengen. op het juiste moment een passende bijdrage te leveren; Informatie wordt kennis in een sociaal proces. De dialoog is daar een goed voorbeeld van. Naast een onderzoekende houding is ook uw timing van groot belang. Een solo valt op in de harmonie van een stuk. Te vroeg of te laat, te hard of te zacht, te lang of te kort, het stoort en draagt niet bij aan de kwaliteit van de dialoog. Ben u dus bewust van uw inbreng. kritisch te zijn; Er ontstaat geen dialoog als er alleen maar gelijkgestemden aan tafel zitten. Uit het schuren van ideeën groeien nieuwe inzichten. Wees in de eerste plaats kritisch naar uzelf: Poneert u feiten of meningen? Waar zijn uw opvattingen op gebaseerd? Door welke (praktijk)theorie worden uw opvattingen ondersteund of juist bekritiseerd? Bevraag uw gesprekspartners in de tweede plaats kritisch op hun ervaringen en opvattingen. Wees niet te snel tevreden met een half antwoord, maar vraag door, geef ruimte voor reactie en wees scherp op het onderwerp, maar zacht naar de persoon. Betrokkenheid toont u door: er volledig voor te gaan; U straalt uit dat u er zin in hebt. Dat u het leuk vindt om deze mensen in deze dialoog te ontmoeten. Dat u het belangrijk vindt om samen dit thema te bespreken. Uw aanwezigheid, uw presentatie en uw bijdragen zorgen voor de nodige energie in de dialoog. respectvol met elkaar om te gaan; Ieders bijdrage is dus even waardevol. Verplaats u in de ander, ga in zijn schoenen staan, kijk door haar bril en probeer te begrijpen waarom iemand iets zegt of doet. Probeer u voor te stellen wat u in deze situatie zou doen. veel vragen te stellen; Enkele veelgemaakte fouten in de ontwikkelingsgerichte dialoog zijn: denken in oplossingen en adviezen geven, interpreteren vanuit uw werkelijkheid, de ander naar de mond praten of een waardeoordeel uitspreken. Deze fouten kunt u voorkomen door vooral veel open vragen te blijven stellen. Vragen bieden de ander de gelegenheid om zelf na te denken en met antwoorden te komen. Het is een wezenlijk onderdeel van het leerproces. Meer lezen over de professionele dialoog? Download Professionele Ontmoetingen. De ontwikkelingsgerichte dialoog