Interviews rond seksuele voorlichting bij Marokkaanse moslimmoeders.

Transcriptie

1 Interviews rond seksuele voorlichting bij Marokkaanse moslimmoeders. Eindverhandeling tot licentiaat in de Psychologie Student: Salina Thijs Promotor: Prof. Dr. T. Klaï Organisatie: Sensoa Vzw Academiejaar

2 FACULTEIT VOOR PSYCHOLOGIE EN EDUCATIEWETENSCHAPPEN Richting: Klinische Psychologie Interviews rond seksuele voorlichting bij Marokkaanse moslimmoeders Eindwerk voorgelegd voor het behalen van de graad van Licentiaat in de Psychologie door Thijs Salina Academiejaar Promotor: Prof. Dr. Telidja Klaï Aantal woorden:

3 Samenvatting Het doel van dit onderzoek was om een algemeen beeld te krijgen over hoe opvoeding in het algemeen, en de seksuele opvoeding in het bijzonder, verloopt binnen het Marokkaanse moslimgezin. Vervolgens werd nagegaan met welke moeilijkheden de moeders te maken krijgen betreffende de seksualiteit van hun kinderen en wat hun mening is over de informatiebronnen die beschikbaar zijn voor de jongeren. Tot slot werd gevraagd welke islamitische principes, betreffende seksualiteit, de moeders willen gebruiken in de opvoeding. Bij de start van dit onderzoek waren er enkele vooronderstellingen aanwezig. Seksualiteit is een aspect van het leven dat ook sterk aanwezig is binnen de Marokkaanse moslimgemeenschap. Wel blijkt uit de literatuur dat seksualiteit er in een taboesfeer vertoeft. Het wordt minder expliciet besproken dan binnen de Westerse gemeenschap. Dit onderzoek omvat een kwalitatief luik. De onderzoekspopulatie bestaat uit tien moeders met een leeftijd tussen 35 en 45 jaar met ten minste één kind met de leeftijd tussen 12 en 20 jaar. Tijdens de interviewgesprekken werd gebruik gemaakt van een vragenlijst met vier hoofdtopics: opvoeding, situationele onzekerheden, informatiebronnen en islam. Uit de gesprekken vinden we bevestiging voor wat er in de literatuur gevonden werd. De meeste moeders stellen inderdaad dat binnen hun gezin niet expliciet over seksualiteit gesproken wordt. Ze vertellen dat ze het onderwerp niet zelf aansnijden omdat er hierover een schaamtegevoel heerst. Hebben de kinderen vragen, dan zullen ze deze wel oprecht beantwoorden. In enkele gezinnen komt seksualiteit wel expliciet ter sprake. Sommige moeders delen hun kinderen mee dat ze geen relaties mogen aangaan en dat ze maagd moeten blijven. Vervolgens blijkt dat de meeste moeders niet met moeilijkheden geconfronteerd worden betreffende de seksuele ontwikkeling van hun kinderen. Slechts enkele moeders wisten enige moeilijkheden of onzekerheden weer te geven. Tot slot worden enkele aanbevelingen voor verder onderzoek gedaan aan de hand van de onderzoeksresultaten. 2

4 Dankwoord Bij het schrijven van deze eindverhandeling was ik vastberaden al mijn energie en enthousiasme te benutten. Niet alleen deze ingesteldheid heeft ervoor gezorgd dat deze verhandeling in zijn huidige vorm tot stand gekomen is; vele mensen hebben mij hun hulp en steun aangeboden en ik wil hier een plaatsje vrijmaken om hen persoonlijk te bedanken. Allereerst wil ik in het bijzonder mijn ouders erg bedanken omdat ze me de kans gaven om me in deze studie te kunnen ontplooien. Zonder hen zou me dit nooit gelukt zijn. Hun steun en aanmoediging waren erg belangrijk voor mij. Ook mijn zus dank ik voor haar opbouwende kritiek. Ik wil ook graag mijn promotor, Dr. Prof. Telidja Klaï bedanken voor alle steun, voor de verbeteringen en voor de feedback. Ondanks haar zeer drukke agenda, stond zij altijd ter beschikking om me met raad en daad bij te staan. Evenzeer wil ik Katrien Vermeire (Sensoa Antwerpen) bedanken voor haar hulp, raad en feedback. Een woordje van dank geldt ook voor Stefanie Goovaerts en Ils De Bal (Wetenschapswinkel Brussel) voor hun ondersteuning en het coördineren van de samenwerking tussen mijn promotor, Sensoa, de Wetenschapswinkel en mezelf. Zonder onderzoekspopulatie heb je natuurlijk geen onderzoek; daarom wil ik alle moeders bedanken voor hun bereidheid om mee te werken aan dit onderzoek. Het was me een voorrecht om met hen te praten over dit toch wel niet vanzelfsprekend onderwerp. Ik bedank ze voor hun spontaniteit en openheid. Ik dank ook al de Marokkaanse meisjes en jongens die me hebben geholpen bij het vinden van de respondenten. Dankzij hen ben ik tot mijn huidige onderzoekspopulatie gekomen. Dank aan al mijn vrienden en vriendinnen die de voorbije maanden steeds interesse hebben getoond in mijn eindverhandeling en mij hun hulp aanboden in het kritisch nalezen van mijn thesis. 3

5 Inhoudstafel Samenvatting... 2 Dankwoord... 3 Inhoudstafel... 4 Inleiding... 8 Hoofdstuk 1: literatuurstudie Opvoeding Opvoeding in de huidige Westerse samenleving Opvoeding in Marokkaanse moslimgezinnen De betekenis van opvoeden De betekenis van het kind De betekenis van het gezin De man - vrouw verhouding, de in- en outgroup Opvoedingsdoelen Respect, eer en schaamte Opvoedingsmethoden Opvoeding van jongens en meisjes Veelvuldig ervaren moeilijkheden bij moslimouders Opvoeden in de context van migratie en acculturatie Islam en opvoeding Seksualiteit Begripsomschrijving Seksuele voorlichting Seksualiteit, cultuur en religie Seksualiteit en de Marokkaanse moslimgemeenschap Het belang van maagdelijkheid Islam en seksualiteit Informatiekanalen van Marokkaanse moslimjongeren

6 Marokkaanse moslimmeisjes Peers Het gezin School Media Marokkaanse moslimjongens Peers Het gezin School Media Eigen ervaring Informatiebehoeften Behoefte informatiekanalen Hoofdstuk 2: Onderzoek Probleemstelling Doelstelling Onderzoeksmethodologie Onderzoeksinstrument Procedure interviews Locatie Tijdsduur Verloop Opname Onderzoekspopulatie Rekrutering Respondenten Verwerking van de gegevens Hoofdstuk 3: Onderzoeksresultaten Opvoeding Waarden en normen

7 Respect Behulpzaam en gehoorzaam Schoolse prestaties Belang van de islam Zelfstandigheid Onderscheid tussen jongen en meisje Seksuele opvoeding Waarden en normen Maagdelijkheid Respect Open communicatie Onderscheid tussen jongen en meisje Communicatie over seksualiteit Manieren van communiceren Onderscheid tussen jongen en meisje Onzekerheden, moeilijkheden en vragen Echtgenoot Vriendinnen Imam Informatiebronnen voor de jongeren School Bezorgdheden Inhoudelijke aspecten Praktische aspecten Media Internet Televisie Leeftijdsgenoten en vrienden Islam Hoofdstuk 4: Bespreking

8 4.1 Opvoeding Waarden en normen Onderscheid tussen jongen en meisje Seksuele opvoeding Waarden en normen Onderscheid tussen jongen en meisje Communicatie over seksualiteit Onderscheid tussen jongen en meisje Onzekerheden, moeilijkheden en vragen Informatiebronnen voor de jongeren Islam Conclusie Hoofdstuk 5: Besluit Conclusies Kritische bemerkingen Aanbevelingen voor verder onderzoek I. Bijlage Bijlage 1. Topiclijst interview Bijlage 2. Interview respondent I II. Referentielijst 7

9 Inleiding De relationele en seksuele opvoeding zijn een belangrijk onderdeel van de gezinsopvoeding. Het gezin is het belangrijkste socialisatie-instrument waarlangs kennis, omgangsvormen, normen, waarden en betekenissen worden doorgegeven. Dit geldt dan ook op relationeel en seksueel gebied (Vermeire, 2005). Seksualiteit en relaties zijn belangrijke begrippen die we niet kunnen wegdenken uit onze leefwereld. Ook niet uit de leefwereld van de Marokkaanse samenleving. Helaas is het onderzoek naar seksuele opvoeding binnen het Marokkaanse moslimgezin schaars en bestaan er nauwelijks gegevens over hoe er aan seksuele voorlichting gedaan wordt en welke problemen dit met zich teweegbrengt. Bestaand onderzoek betreffende seksualiteit en relaties is vooral gericht op de jongeren. Zo werd er in onderzoek van Gettemans (2007) onderzocht wat de informatiebehoeften betreffende relaties en seksualiteit zijn bij islamitische jongeren. Ook werd al onderzoek (Vermeire, 2005) verricht naar de ondersteuningsbehoeften van ouders bij de relationele en seksuele vorming van hun kinderen, dit onderzoek betrof echter autochtone ouders. Onderzoek gericht op Marokkaanse ouders en hun ondersteuningsbehoeften betreffende seksualiteit is echter schaars. In dit onderzoek wordt er dan ook onderzocht hoe er binnen het Marokkaanse moslimgezin aan seksuele voorlichting gedaan wordt en met welke onzekerheden, vragen of moeilijkheden de moeders te maken krijgen. De resultaten van dit onderzoek moeten trachten de Marokkaanse moslimmoeders in de toekomst betere ondersteuning te kunnen bieden, specifiek naar hun behoeften toe. In het eerste deel van dit onderzoek wordt er een theoretisch kader geschetst met bevindingen vanuit de literatuur omtrent opvoeding en seksuele opvoeding bij de Marokkaanse gemeenschap. Het tweede deel handelt over de methodologie die in deze onderzoeksstudie werd gebruikt. De bekomen onderzoeksresultaten vindt u terug in het derde deel van dit onderzoek. In het vierde deel worden deze resultaten vervolgens gekoppeld aan de literatuurstudie. In het vijfde deel wordt het besluit weergegeven, alsook aanbevelingen en kritische bemerkingen. 8

10 Hoofdstuk 1: Literatuurstudie In dit hoofdstuk gaan we op zoek naar een definiëring van opvoeding en meer specifiek de seksuele opvoeding binnen het Marokkaanse moslimgezin. In het eerste deel wordt de opvoeding in het Marokkaanse moslimgezin, specifiek met de opvoedingsdoelen en methoden uitgebreid behandeld. In het tweede deel komt seksualiteit aan bod. Er wordt gekeken welke betekenis seksualiteit heeft binnen de Marokkaanse samenleving, alsook hoe er aan seksuele voorlichting wordt gedaan en welke informatiekanalen de jongeren raadplegen. Tot slot wordt seksualiteit aan de islam gekoppeld. 1.1 Opvoeding Opvoeding is het proces waarin iemand wordt gevormd naar de normen van diens opvoeder(s) en daarmee meestal de samenleving waarin hij leeft. Vaak wordt deze term gebruikt voor kinderen, die tijdens hun jeugd de gewoontes, normen en waarden van hun omgeving krijgen bijgebracht. Wanneer een volwassene zich niet aan de algemeen geaccepteerde omgang met anderen houdt, en om die redenen een nieuwe opvoeding krijgt, dan wordt over het algemeen van heropvoeding gesproken. In bredere zin betreft opvoeding ook het leren te leven als mens in deze maatschappij. Meer specifiek is het de volwassene die een kind opvoedt en dit leert mondig, bekwaam zelfstandig en zelfverantwoordelijk zijn leven te leven. (Wikipedia, 2007). Opvoeding is dus een voortdurende wisselwerking tussen kind, ouders en omgeving. Elke opvoeding verloopt anders Opvoeding in de huidige Westerse samenleving De hedendaagse Westerse opvoeding hecht belang aan een autoritatieve opvoedingsstijl. In een autoritatieve opvoedingsstijl geven ouders duidelijk leiding, maar er is ook ruimte voor het kind om een actieve bijdrage te leveren aan de eigen opvoeding en ontwikkeling. Belangrijk is dat er naar het kind geluisterd wordt (Okma- Rayzner, 2006). Het belangrijkste opvoedingsdoel is de optimale ontwikkeling van het kind. Dit wordt gezien als garantie voor een succesvolle deelname in de maatschappij. Bij de opvoedingsdoelen leggen de ouders meer de nadruk op persoonsvorming, in plaats van op conformiteit. Ouders streven vooral naar de ontwikkeling van autonomie, het verantwoordelijk en zelfstandig kunnen oordelen, en hebben veel aandacht voor de sociale en morele aspecten van de ontwikkeling. Hoewel volwassenen ook tot taak hebben om belangrijke culturele verworvenheden over te dragen, past het niet in de huidige Westerse samenleving op basis hiervan louter gehoorzaamheid af te dwingen. De moderne Westerse samenleving wordt gekenmerkt door keuzes en flexibiliteit. Daarom bereidt het gezin kinderen niet voor op het vervullen van op voorhand gedefinieerde rollen, maar op het optimaal gebruiken van leermomenten en het leren onderhandelen. Opvoeding 9

11 wordt niet gezien als een statische overdracht van kennis en waarden, maar als een interactief proces waaraan kinderen zelf een belangrijke bijdrage leveren (Okma- Rayzner, 2006) Opvoeding in het Marokkaans moslimgezin De betekenis van opvoeden Binnen Marokkaanse moslimgezinnen is er veel diversiteit in de opvoeding, maar op alle gebieden fungeert de islam als leidraad (Werdmölder, 2005). Voor Marokkaanse ouders staat opvoeden gelijk aan het vormen van het kind naar hun opvoedingsidealen, die dus in het algemeen sterk bepaald zijn door het islamitische mensbeeld. Binnen de islam vertegenwoordigt het individu geen waarde op zich, maar is hij ondergeschikt aan God en de gemeenschap (Pels, 1994). De opvoedingsidealen omvatten op de eerste plaats het houden van de kinderen op het rechte pad. Voor meisjes is het sleutelwoord daarbij kuisheid en voor jongens verantwoordelijkheid. Op de tweede plaats komen de deugden en kwaliteiten die verband houden met de gezinsrollen. Kinderen moeten gehoorzaam zijn en respect hebben voor hun ouders, vrouwen moeten zorgen voor man en kinderen en mannen moeten voorzien in de materiële behoeften van het gezin. Ten derde zijn er de sociale vaardigheden om met anderen om te gaan, beleefdheid, loyaliteit en gastvrijheid (Janssen, 1999). Uit onderzoek van Pels (1994) blijkt dat Marokkaanse ouders hun opvoedingstaak vooral zien in het beschaven en modelleren van hun kinderen. In de opvoedingstaken worden bepaalde accenten gelegd naargelang de leeftijd van het kind. De opvoedingstaken voor baby s zijn vooral gericht op het verzorgen en vertroetelen. Bij de kleuters staat het aanleren van gedrags- en morele regels op de voorgrond, terwijl bij kinderen vanaf 6-7 jaar de eigenlijke roltraining begint. Bij de jongeren die de huwbare leeftijd bereikt hebben draait de opvoeding rond controle en surveillance (Pels, 1994). De meeste Westerse ouders daarentegen hechten een groot belang aan het ontplooien van de individuele persoonlijkheid en autonomie van hun kinderen. Echter uit onderzoek van Timmermans, Hermans en Hoornaert (2002) blijkt dat de Marokkaanse ouders niet alleen belang hechten aan het modelleren van hun kinderen, maar ook aan de persoonlijke vorming, ontwikkeling, praktische kennis en zelfstandigheid van de kinderen en het materieel en psychisch welbevinden. Het opvoeden door een Marokkaans gezin, in tegenstelling tot het Westers gezin, is niet kindgericht, maar volwassenengericht. Het kind wordt slechts beschouwd als een kleinere volwassene die met zijn eigen geestelijke en lichamelijke capaciteiten deelneemt aan de grote wereld zodra het hiertoe min of meer in staat is (Janssen, 1999). Marokkaanse kinderen genieten vrijheid, buiten situaties die respectvol gedrag eisen, waar veel Westerse ouders verstelt van zouden staan (Eppink, 1990). De redenering die hieraan ten grondslag ligt, luidt als volgt: vrijheid is de moeilijkste weg: hoe meer de kinderen meemaken, hoe meer verstand ze krijgen (Janssen 1999). 10

12 Marokkaanse ouders worden in hun pedagogisch handelen sterk beïnvloed, soms zelfs gefrustreerd, door roddel en achterklap uit de eigen gemeenschap. Vooral bij meisjes dient altijd rekening te worden gehouden met de mogelijkheid van onzedelijk gedrag (Werdmölder, 2005). De meeste Marokkaanse ouders onderscheiden geen afzonderlijke ontwikkelingsstadia. Ze zijn van mening dat kinderen geleidelijk aan veranderen tussen babytijd en geslachtsrijpheid. Ook wordt een kind niet gezien als iemand die in staat is redelijk te argumenteren en het dient te gehoorzamen aan de beter wetende ouder. De ouders blijven steeds het voorbeeld dat het kind moet navolgen (Eppink, 1990) De betekenis van het kind Het hebben van kinderen is voor veel Marokkanen erg belangrijk. Ze hebben dan ook over het algemeen grote gezinnen. Het belang van kinderen houdt verband met de economische waarde die ze hebben voor het gezin. Dit lijkt in eerste plaats te kunnen worden verklaard door het gebrek aan sociale voorzieningen in Marokko (Pels, 1991). Het houdt ook verband met de roldefinitie van de vrouw. Een gehuwde Marokkaanse vrouw kan namelijk pas zichzelf volledig realiseren door moeder te worden (Pels, 1991). Voor de door Pels (1991) onderzochte Marokkaanse ouders vormen kinderen ook een belangrijke oudedagsvoorziening. Het voorzien in gezelschap en levensonderhoud zijn belangrijke taken die de volwassene heeft ten opzichte van zijn oudere ouders (Pels, 1991). Meestal worden jongens boven meisjes verkozen, maar toch hebben ze graag enkele van beide (Janssen, 1999). De voorkeur voor zonen is gestoeld op het feit dat zonen de continuïteit van het huwelijk en een onbezorgde oude dag kunnen waarborgen (Pels, 1991). Echter doordat vrijwel overal ter wereld een socio-economisch moderniseringsproces plaatsvindt, is er een daling merkbaar van het grote gewenst aantal kinderen en ook is de voorkeur voor jongens vrijwel verdwenen (Pels, 1991) De betekenis van het gezin Het gezin wordt door moslims gezien als de basis van de samenleving en de eerste leerschool voor godsdienstige kennis en sociale vaardigheden (Andree & Bakker, 1997). Alle Marokkaanse verwantschapsgroepen en -categorieën, waaronder bijvoorbeeld het gezin en de uitgebreide familie, worden opgevat volgens een patrilineaire ideologie. Een patrilineaire ideologie houdt in dat men behoort tot een familie of groep op basis van zijn afstamming van een bepaalde voorouder via de mannelijke lijn. Deze ideologie, alsook het feit dat het gezag geconcentreerd is bij de oudere mannen en het feit dat een vrouw wanneer ze huwt haar familie verlaat om die van haar man te vervoegen, ligt aan de basis van de Marokkaanse uitgebreide familie (Hermans, 1994). Het gaat hier dus om een zelfvoorzieningseconomie waarbij de productie-eenheid de uitgebreide familie was en samen een dorp vormde. Binnen zo een samenlevingsvorm is het belangrijk dat de kinderen niet in functie van hun eigen persoonlijkheid worden opgevoed, maar in functie van de positie die ze bekleden binnen de bredere gemeenschap (Janssen, 1999). 11

13 De man-vrouw verhouding, de in- en outgroup De man-vrouw verhouding binnen een Marokkaans gezin wordt gekenmerkt door een complementair islamitisch rollenpatroon. Mannen en vrouwen hebben elk een begrensde wereld eigen aan hun sekse. Zo is de mannenwereld gericht op het buiten, namelijk de externe maatschappij, terwijl de vrouwenwereld gericht is op het binnen, het gezin, het huishouden en de interne dorpsgemeenschap. De grenzen tussen de twee werelden zijn echter niet absoluut. Op bepaalde ogenblikken ontstaan er overlappingen, bijvoorbeeld tijdens de maaltijden (Janssen, 1999). De verzorging en opvoeding, zeker die van kleine kinderen en dochters, geldt als taak bij uitstek voor de moeder. De moeder staat garant voor de geborgen, zachte kant van de opvoeding (Werdmölder, 2005). De opvoeding van de vader, die maar beperkt betrokken is, wordt gekenmerkt door hardheid en afstandelijkheid. In minder traditionele gezinnen waar beide ouders genoten hebben van een hoger opleidingsniveau, lijken de vaders meer bij de opvoeding te zijn betrokken (Pels, 1991). Niet alleen de ouders staan in voor het opvoeden van de kinderen. Ook oudere broers en zussen dragen bepaalde verantwoordelijkheden en hebben bepaalde taken. Bovendien spelen daarnaast ook andere familieleden, zoals grootmoeders, een belangrijke rol (Pels, 1994). Ook leeftijdsgenoten spelen een rol in de socialisatie aangezien kinderen van jongs af aan veel tijd met hen doorbrengen. Bij het spelen vermaakt men zich eerder met elkaar dan met materialen, ze hebben dan ook vaak weinig speelgoed ter beschikking (Pels, 1994). Naast het verschil tussen de mannen- en vrouwenwereld wordt er ook een onderscheid gemaakt naar gedragsregels ten aanzien van personen die tot de ingroup of de outgroup behoren. De ingroup bestaat uit de familie en de dorpsgemeenschap, de outgroup uit vreemden. Kinderen leren dat ze moeten doen wat de mensen van hun ingroup zeggen en dat deze personen hen beschermen en helpen, terwijl ze mensen van de outgroup moeten mijden (Eppink, 1990) Opvoedingsdoelen De opvoedingsdoelen binnen een Marokkaans moslimgezin bestaan vooral uit het leren respecteren van ouderen, zich ondergeschikt maken aan groepsbelangen en het aanleren van religieuze en morele waarden en van het juiste sociaal gedrag. Van opgroeiende meisjes wordt vooral bescheidenheid en kuisheid verwacht. Jongens worden in toenemende mate aangesproken op hun toekomstige economische rol (Pels,1994). Timmermans et al. (2002) geven een aantal belangrijke aspecten weer waaraan Marokkaanse ouders belang hechten tijdens het opvoeden van hun kinderen. Respect, gehoorzaamheid aan de ouders en moraliteit zijn van grote waarde. Evenals de persoonlijke vorming, ontwikkeling, praktische kennis en zelfstandigheid van de kinderen en het materieel en psychisch welbevinden zijn aspecten waar de ouders belang aan hechten (Timmermans et al., 2002). 12

14 Respect, eer en schaamte Marokkaanse ouders hechten meer belang aan autoriteit en respect in vergelijking met Westerse gezinnen. Het gaat er in Marokkaanse gezinnen wat strenger aan toe en er wordt minder openlijk gepraat. Het autoritaire vaderlijke gezag zit ingebakken in de Marokkaanse cultuur. De man zorgt traditioneel voor het inkomen, hij biedt de gezinsleden onderdak en staat borg voor de religieuze opvoeding. Naarmate de kinderen ouder worden, wordt de relatie met de vader formeler en afstandelijker. Vanaf die periode is de stijl van opvoeden meer gebaseerd op schaamte en respect. Een zoon zal bijvoorbeeld niet zomaar naast zijn vader op de bank neerploffen, hij zal ook niet meer als eerste het woord voeren en zeker geen seksuele thema s aansnijden. Er ontstaat een bepaald soort vermijdingsgedrag (Werdmölder, 2005). Respect en schaamte hebben bijna altijd te maken met taboes. Is er bloot op televisie? Kinderen zullen uit respect wegzappen als hun ouders erbij zijn. Het blijkt dat bij respect hebben voor je ouders schaamte hoort, en dit heeft bijna altijd met seksualiteit te maken. Ook als het om seksuele voorlichting gaat, is er schaamte (Werdmölder, 2005). Eerverlies is vernederend. Familie-eer hoort bij een traditionele samenleving. Hierbij is het belang van het individu ondergeschikt aan dat van de groep. Die collectiviteit is nodig om de samenhang in de groep te behouden, om als gemeenschap te overleven (website bijeen.nl, 2004). Antropologe Edien Bartels stelt vast dat de familie-eer altijd te maken heeft met voortplanting, en dus met seksualiteit. De individuele leden van de familie hebben de taak de familie-eer te bewaken. Dat wil zeggen dat ze schande en schaamte moeten vermijden, want die halen de eer naar beneden. Ze zullen dus nooit iets slechts over hun naaste familie vertellen (website bijeen.nl, 2004). De inhoud van de familie-eer wordt bepaald door verschillende factoren. Belangrijk is het zich goed gedragen van de afzonderlijke leden, hieronder valt het zich kuis gedragen. Dit geldt vooral voor de vrouwen (website bijeen.nl, 2004) Opvoedingsmethoden Over de wijze van opvoeden en de nagestreefde idealen bij Marokkaanse ouders kunnen we spreken van een tegenpool van de Westerse cultuur (Pels, 1994). De Marokkaanse ouders zijn sterker relationeel georiënteerd, in de Westerse gezinnen is er sprake van een meer rationeel gerichte opvoeding. Bij de Marokkaanse familie staat het zijn van het kind op de voorgrond, terwijl het in de Westerse opvatting meer zou gaan om het doen met het kind. Daarnaast wordt er gesteld dat de hele Marokkaanse cultuur eerder collectivistisch georiënteerd is dan individualistisch (Pels, 1994). De sociale omgeving fungeert dus als een beschavende invloed en toont het goede voorbeeld aan de onwetende kinderen (Pels, 1991). Veel gebruikte opvoedingsmethoden door Marokkaanse ouders zijn stimuleren, begeleiden, vormen, afleren en disciplineren. Sociaal en moreel juist gedrag en specifieke vaardigheden worden vooral aangeleerd door middel van navolgen of imiteren van het goede voorbeeld, en modelleren 13

15 (Janssen 1999). Prijzen of belonen van goed gedrag komt in de Marokkaanse gezinnen zelden voor (Pels, 1991). Willen de ouders hun waardering ten aanzien van iets laten blijken, dan gebeurt dit meestal in een materiële vorm. Het uiten van hun afkeuring ten aanzien van een bepaald gedrag van hun kinderen gebeurt meestal in de vorm van fysiek straffen, dreigen en schelden (Janssen, 1999). Er wordt vooral belang gehecht aan het afleren van slechte vormen van gedrag, door het kind uit te lachen, bang te maken of te plagen (Hermans, 1994). Hierdoor bevindt het kind zich vaak in een positie van falen en wordt de basis gelegd van het schaamtegevoel. Het kind leert zijn plaats in de groep kennen en wordt zijn gevoeligheid voor eervol gedrag gestimuleerd (Hermans, 1994). Uit onderzoek van Timmermans et al. (2002) blijkt dat in Marokkaanse gezinnen het afremmen van ongewenst gedrag meer aandacht krijgt dan het stimuleren van gewenst gedrag (Timmermans et al., 2002). In de literatuur wordt ook nog teruggevonden dat het memoriseren van geheiligde teksten ook een opvoedingsmethode is totdat het kind de eigen passies kan beheersen (Pels, 1991). Slechts enkele moeders die genoten hebben van enige onderwijservaring vinden het belangrijk dat ze kunnen praten met hun kinderen en een antwoord kunnen geven op hun vragen (Pels, 1991) Opvoeding van jongens en meisjes In het algemeen worden jongens en meisjes niet identiek opgevoed. De seksespecifieke opvoeding begint rond de lagere schoolleeftijd. Kinderen leren dan langzamerhand om afstand te nemen van de andere sekse. Meisjes krijgen geleidelijk meer taken in de huishouding en de verzorging van jongere broertjes en zusjes toebedeeld. Zij krijgen ook toenemend te maken met beperkingen in hun bewegingsvrijheid. Zeker na de puberteit richten zij zich, meer dan jongens, op de familie, waarbij moeder, zusjes, nichtjes en andere vrouwelijke familieleden een belangrijk oriëntatiekader vormen. Vooral voor meisjes in meer traditionele milieus kan de takenlast erg groot zijn. Hun ouders bieden soms zelfs weerstand tegen het volgen van onderwijs (Pels, 1991). Uit onderzoek van van der Hoek en Kret (1992) komen enkele basisprincipes voor de opvoeding van meisjes naar voren: niet met jongens omgaan, niet zomaar op straat zijn, niet roken, niet drinken, geen bezoek aan café of disco (van der Hoek & Kret, 1992). Jongens hebben binnen het Marokkaanse gezin een aparte, geprivilegieerde positie. Zij zijn vrijgesteld van huishoudelijke taken, krijgen veel aandacht en hebben in vergelijking met hun zusjes meer persoonlijke vrijheid. Hun taaklast is in het algemeen geringer. Zij mogen zich in hun vrije tijd ook meer buitenshuis begeven. De onderhandelingsruimte van jongens ten aanzien van school, werk en vrienden is groter, maar ook op hun oriëntatie hebben familieleden een grotere invloed dan past in het Westerse concept van adolescentie als fase van individuatie en losmaking (Pels, 1991). Tussen het vijfde en tiende levensjaar ondergaan de jongens de besnijdenis, waardoor ze overgaan naar de mannenwereld. De vader zal dan grotendeels de taak van de moeder overnemen en hij zal 14

16 de jongen via rolgedrag leren werken en onderhandelen buitenshuis. De rol van de vader is van speciaal belang voor opgroeiende zonen en hun begeleiding en supervisie in het publieke leven. Vaders gebieden en verbieden, vaak zonder enige uitleg te geven over het waarom. Onderwerpen zoals seksualiteit en relaties met het andere geslacht zijn taboe (Pels, 2003). Tegen de tijd dat een jongen geslachtsrijp en fysiek volwassen is, verandert de taak van de ouders. Jongens krijgen meer vrijheid en worden door de ouders voor hun gedrag verantwoordelijk gesteld. Zolang de ouders het maar niet zien en er niet door anderen op worden aangesproken, wordt het Marokkaanse jongens toegestaan op sociaal en seksueel gebied te experimenteren (Werdmölder, 2005). Zowel meisjes als jongens staan voor de taak een balans te vinden tussen tegengestelde en conflicterende verwachtingen vanuit hun omgeving en hun eigen wensen en behoeften. De belangrijkste wijze van coping lijkt de volgende: door zich thuis te conformeren winnen zij het vertrouwen van hun ouders, die hen op basis daarvan op den duur meer bewegings- en onderhandelingsruimte geven (Pels, 1991) Veelvuldig ervaren moeilijkheden bij Marokkaans moslimouders Op basis van gesprekken met Marokkaanse ouders van de eerste generatie is naar voren gekomen dat de ouders over het algemeen vinden dat de echte opvoedingsmoeilijkheden pas beginnen vanaf de leeftijd van ongeveer twaalf jaar (Janssen, 1999). De meeste ouders vinden dat er met de jongens meer moeilijkheden zijn dan met de meisjes. Voor een groot deel hebben de Marokkaanse ouders moeilijkheden waar alle ouders mee te maken kunnen hebben (Janssen, 1999) Opvoeden in de context van migratie en acculturatie De opvoeding in Marokkaanse migrantengezinnen gebeurt in de context van het acculturatieproces. Acculturatie wordt omschreven als een proces van psychosociale aanpassing aan een verschillende culturele omgeving (Janssen, 1999). Dit proces is nauw verweven met het migratieproces. Door de migratie gaan personen over van het ene cultuurgebied naar een ander. Hierdoor treden er culturele veranderingen op, zowel op individueel als op sociaal niveau (Janssen, 1999). Het gezin combineert bepaalde etnische culturele opvoedingswaarden en normen, attitudes en gedragingen met die van de dominante cultuur (Janssen, 1999). Deze acculturatie vindt niet plaats bij de gezinseenheid als geheel, maar ook bij elk gezinslid afzonderlijk. In de eerste plaats komen de ouders in contact met de andere cultuur, voornamelijk via hun werk, de kinderen via de school. Het acculturatieproces kan stress veroorzaken omwille van de grote verantwoordelijkheid voor de opvoeding van de kinderen (Janssen, 1999). Migrantenouders komen dus terecht in een uitzonderlijke situatie met zeer specifieke omstandigheden om hun kinderen op te voeden. De ouders kunnen geconfronteerd worden met twee contradictoire opvoedingsdoelen. Enerzijds is de opvoeding gericht op een integratie in de dominante cultuur, anderzijds op het behoud van de traditionele waarden en normen, cultuur en taal. Zo worden de kinderen niet alleen geconfronteerd met een bicultureel opvoedingspatroon, 15

17 maar moeten zij ook beschermd worden tegen nefaste effecten van en leren omgaan met sociale stressoren zoals racisme, vooroordelen en discriminatie (Janssen, 1999). Indien er sprake is van een discrepantie tussen het opvoedingsmodel thuis, vaak autoritair, en de meer democratisch gerichte stijl in de school kunnen er spanningen optreden in de ouder-kind relatie. Aan de ene kant worden deze spanningen veroorzaakt doordat de ouders binnen het gezin nog sterk vasthouden aan de traditionele waarden en normen, terwijl de kinderen zich al meer op het moderne waarden- en normensysteem van de Westerse samenleving richten (Janssen, 1999). De ouders moeten dus trachten een balans te vinden tussen tegengestelde en conflicterende verwachtingen vanuit hun omgeving en hun eigen wensen en behoeften. Om het probleem met de woorden van een Marokkaanse ouder zelf te formuleren: de opvoeding van de ouders hangt samen met wat zij geleerd hebben in hun eigen jeugd. Die opvoeding heeft zich in hun hoofd geworteld. En die opvoeding proberen ze nu in de Nederlandse omgeving toe te passen. Maar de Nederlandse omgeving verschilt heel erg van de Marokkaanse omgeving. Er zijn ouders die zich dat niet realiseren. Het islamitische gezin in Nederland leeft als een vreemde cirkel binnen andere cirkels die ver van haar afstaan wat betreft religie, tradities en gewoontes. Het gezin wordt verscheurd als gevolg van het ontbreken van een geschikte opvoedingsmethode. Onze kinderen worden hier niet alleen door ons, maar ook door de school en de straat opgevoed. (Janssen, 1999) Islam en opvoeding In de islam wordt de opvoeding ernstig genomen, aangezien ze aan de basis ligt van het vormen van goede moslims. De opvoeding moet ook verdere inwijding en kennis van de islam voor ogen hebben. De ouders vinden het dus heel belangrijk dat hun kinderen de islam blijven volgen (Timmermans et al. 2002). Het meedoen aan religieuze verplichtingen zoals bidden, moskeebezoek en vasten wordt algemeen geaccepteerd als zijnde belangrijk in de opvoeding (van der Hoek & Kret, 1992). In het kader van de opvoeding is er een overlevering van de profeet die heeft gezegd dat men de opvoeding van kinderen van nul tot eenentwintig jaar grofweg in drie fasen kan verdelen: zeven jaren spelen, zeven jaren disciplineren en zeven jaren begeleiden (Andree & Bakker, 1997). Volgens de traditie van de profeet Mohammed, moet men zijn kinderen vanaf zeven jaar het gebed laten oefenen. Vanaf ongeveer tien jaar worden zij geacht het gebed volgens de regels te verrichten. Pas als zij lichamelijk helemaal volgroeid zijn, rond het ingaan van de puberteit, moeten zij zich aan de plicht van het vasten houden (Andree en Bakker, 1997). Verder is het in de islamitische opvoeding van belang kinderen goedheid, eerlijkheid en rechtvaardigheid bij te brengen, of eerder hun aangeboren kwaliteiten op dit punt te stimuleren en tot bloei te laten komen (Andree en Bakker, 1997). 16

18 1.2 Seksualiteit Begripsomschrijving Seksualiteit is de benaming van een complex van gevoelens en handelingen die een mens kan ervaren of uitvoeren en die samenhangen met lichamelijke gevoelens met betrekking op een andere persoon. Sommigen gebruiken een engere definitie en zien seksualiteit als de begeerte naar geslachtsgemeenschap tussen mensen en de geslachtsgemeenschap zelf. (Wikipedia, 2007). Seksualiteit is onlosmakelijk verbonden met sociale en culturele normen en waarden. Het is ook in de Marokkaanse gemeenschappen levendig aanwezig. Ze worden vooral gedomineerd door impliciete codes zoals sociale controle en de hiermee samenhangende schaamte en schande Seksuele voorlichting Seksuele voorlichting is het overbrengen van informatie met betrekking tot de seksualiteit van de mens. Vaak wordt een voorkeur gegeven aan de algemenere term relationele en seksuele vorming, waarvan seksuele voorlichting een onderdeel is en waarbij naast informatieoverdracht ook een grote nadruk ligt op het aspect van de vorming. (Wikipedia, 2007). Uit de praktijk blijkt echter dat de meeste volwassenen van alle culturen wachten tot het kind vragen begint te stellen alvorens seksuele voorlichting te geven (Pels, 2003). Ook uit onderzoek van Vermeire (2005) blijkt dat sommige ouders een afwachtende houding aannemen. Ze wachten tot hun kinderen komen met vragen en proberen deze dan zo open mogelijk te behandelen (Vermeire, 2005). Toch zijn niet alleen de ouders aansprakelijk voor de stroeve houding inzake seksualiteit. Naarmate kinderen hun puberteit naderen, gaan zij gesprekken over seksualiteit met hun ouders uit de weg. Jongeren zien seksualiteit als een eigen terrein waar ouders niets te zoeken hebben (Pels, 2003). Niettegenstaande de grotere openheid ten aanzien van seksualiteit in onze samenleving, blijft het voor ouders een enorme opgave om met kinderen over seksualiteit te praten. Hier speelt de discrepantie tussen de hedendaagse attituden ten aanzien van seksualiteit en de waarden van vroeger een grote rol (Pels, 2003). De meeste ouders zijn opgegroeid in een omgeving waar seksualiteit een taboe was. De seksuele voorlichting gebeurde niet of werd gegeven in bedekte termen en beladen woorden. Deze context beïnvloedt hoe ouders nu zelf hun kinderen opvoeden. Hier vinden we twee groepen terug. Enerzijds willen sommige ouders het helemaal anders doen en tegenover de taboesfeer die ze vroeger ervaren hebben, plaatsen ze nu het belang van een open en positief klimaat. Anderzijds vormt de eigen opvoeding voor sommige ouders een belemmering en zorgt dit taboeklimaat voor heel wat schaamte (Vermeire, 2005). Echter niet alle ouders vinden het moeilijk om het onderwerp seksualiteit aan te snijden. Uit onderzoek (Vermeire, 2005) blijkt dat vele ouders zelf het initiatief nemen en alledaagse of specifieke situaties aangrijpen om over seksualiteit en relaties te praten. Gebeurtenissen op school, thuis of bij vrienden, het ontdekken van een condoom of tampon, e.d. zijn voor deze ouders een aanleiding om met hun kinderen te praten over seksualiteit (Vermeire, 2005). 17

19 De relationele en seksuele opvoeding blijkt over het algemeen een moedersaangelegenheid te zijn. Kinderen komen meestal met hun vragen naar hen. Wel is er onderling overleg tussen beide ouders (Vermeire, 2005) Seksualiteit, cultuur en religie Relationele en seksuele vorming is een grondrecht dat religieuze of culturele bezwaren overstijgt. Effectieve seksuele vorming draagt bij aan de ontwikkeling van de reproductieve en seksuele gezondheid waar jongeren recht op hebben. Het is echter minder vanzelfsprekend dat jongeren expliciete relationele en seksuele vorming krijgen (van Ginneken, Ohlrichs & van Dam, 2004). De wijze waarop relationele en seksuele vorming gebeurt, impliciet of expliciet, hangt onder meer samen met de religieuze achtergrond van de jongeren en zijn of haar omgeving (van Ginneken, Ohlrichs & van Dam, 2004). Naamane-Guessous (1989) besluit uit haar onderzoek naar de seksualiteitsbeleving van vrouwen dat de meeste mensen religie en traditie door elkaar halen. Men vindt seksualiteit haram, verboden. Dat is het niet volgens Naamane-Guessous, maar alleen maakt de traditie dat ervan. De traditie wint het vaak van de godsdienst en de wet (Naamane-Guessous, 1989) Seksualiteit en de Marokkaanse moslimgemeenschap Uit onderzoek van Buitelaar (2006) naar seksualiteitsbeleving onder Marokkaanse moslimmannen in Nederland komt naar voren dat er drie varianten zijn van seksuele betekenisgeving. Elke betekenisgeving is gerelateerd aan een verschillende stijl van spreken over seksualiteit (Buitelaar, 2006). In de eerste betekenisvariant wordt seksualiteit vooral in verband gebracht met de huwelijksrelatie en voortplanting. Deze groep was overigens zeer terughoudend in het beschrijven van de eigen seksbeoefening en relatievorming. Hun seksuele betekenisgeving staat in teken van schaamte of fatsoen, of beter gezegd hishma. De tweede variant van seksuele betekenisgeving benadrukt seksualiteit als liefde. Hier ligt de klemtoon op het respecteren van de vrouw als medemens. Deze groep, in tegenstelling tot de vorige, waren bereid seksualiteit openlijk te bespreken. Wel verzetten ze zich tegen een al te grote nieuwsgierigheid naar hun seksbeoefening. In de derde variant wordt seksualiteit geassocieerd met gekte en staat de eigen lustbeleving centraal. Respondenten van deze groep gaven aan dat onder hun vrienden seksueel gedrag een centraal onderwerp van gesprek is. Er is hier vooral sprake van opscheppen over de eigen prestaties (Buitelaar, 2006). Hoe men onder vrienden ook over seksualiteit spreekt, in familiekring rust op het onderwerp seksualiteit in ieder geval een taboe. Aangezien seksualiteit voor het huwelijk niet is toegestaan, zou er ook geen reden zijn om het te bespreken (Buitelaar, 2006). Marokkaanse jongeren leren al vlug dat er over bepaalde onderwerpen, zoals seksualiteit, in bepaalde contexten niet gepraat mag worden. Omdat seks om redenen van fatsoen moeilijk 18

20 bespreekbaar is tussen ouders en kinderen, is seksuele opvoeding, zoals die nu in het Westen wordt opgevat, niet vanzelfsprekend (Timmermans et al., 2002). Marokkaanse ouders hebben schrik dat hun kinderen beïnvloed geraken door de grote tolerantie en ruimte voor seksueel gedrag, wat nogal kenmerkend is voor de Westerse samenleving. Die vrije seksuele moraal wordt niet door iedereen gewaardeerd. Vooral Marokkaanse ouders uit een traditioneel milieu ervaren dit openlijk seksuele vertoon als bedreigend, zonder zeden en respectloos. Zij vinden dat seksualiteit thuishoort in de sfeer van het heimelijke en verborgene (Werdmölder, 2005). Maar dat moslims tegen seksuele opvoeding zijn, is een verkeerde opvatting. Ze zijn niet tegen seksuele voorlichting op zich, maar het is van belang de voorlichting te schetsen in een islamitische morele context. Seksuele voorlichting wordt hier als theoretisch aanzien in plaats van praktisch (van Bommel, 2003). Toch blijkt uit onderzoek dat moslimjongeren vaak minder goed geïnformeerd zijn op het gebied van seksualiteit en dat de kennis, de houding en het seksuele gedrag van deze jongeren op verscheidene vlakken verschilt met deze van hun niet-moslim leeftijdsgenoten (Lodewijckx & Hendrickx, 1998). Een verklaring hiervoor kan zijn dat moslimjongeren vaak geen seksuele voorlichting krijgen van de ouders (Lodewijckx & Hendrickx, 1998). In het Marokkaanse gezin is praten over seksualiteit in huiselijke kring immers taboe (Pels, 2003). Er wordt uitsluitend op negatieve wijze voorgelicht: er wordt alleen verboden. Geef je niet aan een man, want je verliest je eer. Als je je benen spreidt, kan je maagdenvlies scheuren. Zit niet op de grond, je kunt je vruchtbaarheid kwijtraken. Spring niet, want daardoor bederf je het bloed van het maagdenvlies. (Naamane-Guessous, 1989). Het is belangrijk hier een onderscheid te maken tussen cultuur en godsdienst. De negatieve houding ten opzichte van seksualiteit is eerder te wijten aan de culturele opvoeding van de ouders, niet aan hun godsdienst. Zowel schaamte als het niet weten hoe er met hun kind over te praten, spelen een rol. Ook wordt seksuele voorlichting als irrelevant aanzien, omdat seks pas tijdens het huwelijk mogelijk is (Lodewijckx & Hendrickx, 1998). Seksuele voorlichting wordt hier verward met seksuele vrijheid. Het geven van instructies betreffende seksualiteit worden weergegeven als verboden en negatieve adviezen (Janssen, 2004). Het onbespreekbaar laten van seksualiteit is niet enkel te wijten aan de ouders. Veel jongeren wensen zelf ook niet te praten over seksualiteit uit schaamte en respect voor hun ouders (Lodewijckx & Hendrickx, 1998). Ook blijkt dat moslimjongeren de onderwerpen relaties en seksualiteit niet ter sprake brengen om achterdocht te vermijden (Gettemans, 2007). Toch betekent dit alles niet dat Marokkaanse kinderen niet worden geïnformeerd. De manier van communiceren is echter impliciet, in vergelijking met de expliciete communicatiestijl bij autochtone gezinnen (Wienese, 1997). Uit onderzoek blijkt dat vele Marokkaanse ouders hun kinderen wel voorlichting willen geven, maar dat ze bang zijn dat hun kinderen gaan experimenteren wanneer ze alles weten over seksualiteit en dat ze ook met anderen over seksualiteit zouden praten. Dat zou dan weer de eer van de familie kunnen schaden (Heemelaar, 2000). Maar jongeren informeren over seks wil niet zeggen dat 19

21 jongeren gestimuleerd worden om seksueel actief te worden. Vaak durven ouders het gesprek zelfs niet te beginnen met hun kinderen. Vele moeders weten niet hoe ze het moeten aanpakken en voelen zichzelf er te onzeker voor. Ze kunnen technisch niet zo goed uitleggen of weten de juiste benaming van de geslachtsdelen niet. Spreken over seksualiteit is dus zeker geen gewoonte binnen de Marokkaanse samenleving (Lodewijckx & Hendrickx, 1998). Echter niet alle moslims reppen liever geen woord over seksueel genot. Er zijn ook moslims die zich daar wel druk over maken en voorlichting geven over de positieve houding van de islamitische doctrine ten aanzien van seksualiteit (Buitelaar, 2006) Het belang van maagdelijkheid Binnen de islam wordt seks als iets natuurlijks gezien, zolang het plaatsvindt binnen het huwelijk. Het verbod op voorhuwelijkse geslachtsgemeenschap geldt voor beide seksen, maar in de praktijk zijn het vooral de meisjes die de regels strikt moeten naleven. In dit opzicht is er sprake van een dubbele seksuele moraal, waar de meisjes zich dienen te houden aan strenge seksuele normen van maagdelijkheid en terughoudendheid, terwijl jongens veel vrijer zijn op seksueel vlak (Lodewijckx & Hendrickx, 1998). Deze eenzijdige aandacht voor de kuisheid van vrouwen komt dus niet voort uit de islamitische voorschriften op zich, maar is te wijten aan de ongelijke machtsrelaties tussen mannen en vrouwen in de meeste moslimculturen (Buitelaar, 2006). Kuisgedrag houdt in dat meisjes in kleding en gedrag elke verwijzing naar seksualiteit vermijden in bijzin van mannelijke familieleden en dat ze zo min mogelijk omgang hebben met jongens of mannen buiten de familie (Buitelaar, 2006). Het leven van meisjes staat dus in het teken van het behoud van de maagdelijkheid. Hoewel er met de ouders niet of nauwelijks over seksualiteit wordt gepraat, krijgen meisjes van jongs af aan boodschappen van hun moeder en van andere familieleden dat zij hun maagdelijkheid moeten bewaren. De meisjes hechten hier veel belang aan. Ze willen dan ook hun ouders van enige schande besparen. De familie van het meisje wordt immers met de vinger gewezen, want zij hadden over het meisje moeten waken en het is hun schuld dat zij geen maagd meer is (Lodewijckx & Hendrickx, 1998). Aan het maagdenvlies wordt een zodanige grote waarde gehecht dat men blind is voor de menselijke en maatschappelijke catastrofes die het gevolg zijn van deze obsessie. Een meisje met een gebroken maagdenvlies is als een gebruikt voorwerp wordt vaak tegen een moslimmeisje gezegd. Zo n meisje vindt geen huwelijkspartner meer en is gedoemd voor de rest van haar leven in haar ouderlijk huis te blijven (Hirsi Ali, 2003). Omdat haar ontmaagding buiten het huwelijk heeft plaatsgevonden, heeft ze bovendien haar familie onteerd. Voortaan zullen andere families over hen roddelen. Ze zullen zeggen dat die familie bekend staat om haar losse vrouwen die zich zomaar weggeven. Het meisje wordt dan ook gestraft door haar familie, een straf die varieert van een scheldpartij tot uitstoting of opsluiting, zelfs tot een gedwongen huwelijk met de man die 20

22 verantwoordelijk is voor de ontmaagding of met een vreemde die zo genereus is dat hij bereid is de schaamte van de familie toe te dekken (Hirsi Ali, 2003). Om dit alles te voorkomen doen moslimfamilies er alles aan om ervoor te zorgen dat het maagdenvlies van hun dochters voor het huwelijk ongeschonden blijft. Vanaf haar puberteit worden er allerlei strategieën ontwikkeld om haar maagdelijkheid te beschermen, zoals een strikte scheiding van de seksen, het zo snel mogelijk uithuwelijken van het meisje, haar onwetend houden over seksualiteit, haar allerhande waarschuwingen geven en haar verbodsbepalingen opleggen in relatie tot jongens (Lodewijckx & Hendrickx, 1998). Islamitische meisjes die zich niet houden aan het verbod op voorhuwelijkse seks worden door jongens geminacht. Ondanks het ook voor de jongens verboden is om voorhuwelijkse geslachtsgemeenschap te hebben, hechten zij hier weinig belang aan. De belangrijkste reden om geen maagd te blijven, is dat er geen enkel fysiek bewijs kan gegeven worden van het niet meer maagd zijn en de onweerstaanbaarheid van de lust. Bovendien denken ze dat ze scheef bekeken zouden worden als ze niet seksueel actief zijn en dat anderen zouden denken dat er iets mis is met hen. Het voorhuwelijkse seksuele gedrag van jongens verschilt dus duidelijk van dat van meisjes (Lodewijckx en Hendrickx, 1998). Ze vertellen thuis niet dat ze een vriendin hebben, omdat zoiets verboden is. Zij hebben schrik dat hun ouders hun vrijheid zullen inperken. Sommige ouders zijn wel op de hoogte van het seksuele gedrag van hun zoon, maar doen alsof hun neus bloedt (Lodewijckx & Hendrickx, 1998) Islam en seksualiteit Velen denken nog steeds, onterecht, dat seksualiteit een begrip is dat niet in de islam voorkomt. Dit komt doordat seksualiteit voor vele moslims taboe is. Binnen de islam is seksualiteit echter belangrijk en geaccepteerd. De islam is in bepaalde opzichten seksueel toleranter dan het katholicisme en strenger in andere. De islam kent een grote waarde toe aan het genieten van seks, maar dan steeds binnen het huwelijk. De seksualiteit wordt dus niet negatief gezien, maar eerder positief en zelfbevestigend (Jansen, 1997). Er kan onder enkel mannen of enkel vrouwen betrekkelijk vrij gepraat worden over seksualiteit. Praten over seks onder een gemengd gezelschap van mannen en vrouwen wordt in de islam als een gruwel gezien en is verboden (van Bommel, 2003). Seksualiteit wordt binnen de islam gestimuleerd, omdat deze drie belangrijke functies heeft. Allereerst maakt ze het de mens mogelijk zich voort te planten. Een bevredigende seksuele relatie wordt dan ook als belangrijk aanzien voor een goed huwelijk. Juist omdat seksualiteit één van de fysische basisbehoeften is, is het ontbreken van seksuele voldoening zowel voor de man als voor de vrouw een geldige reden om te scheiden (Bogaert, 2004). Geslachtsgemeenschap hoeft echter niet noodzakelijk gericht te zijn op de voortplanting, maar is ook toegestaan voor het genot op zich. De Koran verheerlijkt seksueel genot als de noodzakelijke veraangenaming van het leven van de gelovige. Seksuele onthouding is dan ook sterk af te raden. Ten slotte is seksuele bevrediging een voorsmaakje van wat de goede gelovigen te wachten staat in het paradijs (van Bommel, 21