Door verschillende oorzaken is inademen door de neus gezonder dan door de mond:

Transcriptie

1 Samenvatting door een scholier 2173 woorden 28 maart ,2 6 keer beoordeeld Vak Biologie Biologie Thema 6: Gaswisseling en Uitscheiding Basisstof 1 Functies slijmvlies in de luchtwegen: Neusholte is bekleed met neusslijmvlies. De buitenste laag cellen bestaat uit trilhaarepitheel. Daar komen slijm producerende cellen en trilhaarcellen in voor. Door verschillende oorzaken is inademen door de neus gezonder dan door de mond: *Neusharen houden grote ingeademde stofdeeltjes tegen. *Kleine stofdeeltjes en ziekteverwekkers blijven aan het slijm kleven. *Door beweging van trilharen wordt slijm naar keelholte vervoerd, waar het samen met het speeksel wordt ingeslikt. *Binnenstromende lucht wordt bevochtigd en verwarmd. *Het reukzintuig keurt de binnenkomende lucht. In de wand van de luchtpijp zitten hoefijzervormige kraakbeenringen, luchtpijp splitst zich in twee bronchiën (bevatten ook kraakbeenringen), die bronchiën vertakken weer in bronchiolen (bevatten geen kraakbeenringen maar spieren). Aan de bronchiolen zitten longblaasjes. Vanuit de lucht in de longblaasje lost O2 op in het laagje vocht (aan binnenkant), van daaruit vind diffusie plaats naar het bloed in de longhaarvaten (door verschil in O2 spanning = PO2). Door PCO2 vind diffusie plaats van het bloedplasma naar de longblaasjes. In PN2 is geen verschil. Hemoglobine molecuul: bestaat uit het eiwit globine met 4 heemgroepen, die elk een ijzer atoom bevatten (binden O2 moleculen = HbO2 = oxyhemoglobine = helder rood). In een omgeving met een lage O2 spanning word oxyhemoglobine omgezet in hemoglobine, veel bindingen tussen HbO2 en O2 worden verbroken en de O2 moleculen diffungeren via het weefselvloeistof naar de cellen. In de organen vind door PCO2 diffusie van CO2 naar de haarvaten plaats. Basisstof 2 Tussen het borstvlies en het longvlies zit een laagje vocht, dat heeft een druk die lager is dan de druk van de buitenlucht. Ademhalingen: *Ribademhaling (borstademhaling) bewegen de ribben en het borstbeen. *Middenrifademhaling (buikademhaling) beweegt het middenrif. *Normale ademhaling vind beide tegelijk plaats. Rustige inademing: buitenste tussenribspieren trekken de ribben en het borstbeen omhoog en naar voren. Tegelijkertijd platten de middenrifspieren het middenrif af. (Daardoor worden organen in buikholte Pagina 1 van 6

2 weggedrukt en komt buikwand iets naar voren). Bewegingen van ribben, borstbeen & middenrif veroorzaken een volumevergroting van borstholte en longen. luchtdruk in longen is lager dan druk van buitenlucht waardoor lucht van buiten de longen wordt ingezogen. Rustige uitademing: Passief, de spieren die inademing hebben veroorzaakt, ontspannen zich. Ribben en borstbeen keren terug naar oorspronkelijke stand. Middenrif terug in koepelvormige stand. Borstholte & longen volumeverkleining. luchtdruk in longen hoger dan druk buitenlucht daardoor stroomt de lucht naar buiten. Diepe ademhaling: spieren in de hals kunnen zich samentrekken. Hierdoor ribben & borstbeen nog iets verder omhoog. Diepe uitademing: binnenste tussenribspieren kunnen zich samentrekken. Hierdoor wordt borstkas met kracht kleiner gemaakt. Basisstof 3 Ademvolume: hoeveelheid lucht die per (normale) ademhaling ingeademd wordt. Dode ruimte: de lucht die bij inademing niet verder komt dan bronchiën, luchtpijp, keel- of neusholte inspiratoir reservevolume: maximale lucht die ingeademd kan worden (3.1 liter). expiratoir reservevolume: maximale lucht die uitgeademd kan worden(1.2 liter). Hierbij blijft een restvolume over (1.2 liter) vitale capaciteit: hoeveelheid lucht die in 1 ademhaling max. kan worden ververst. Regeling ademfrequentie Het ademcentrum regelt de activiteit van de ademhalingsspieren. Chemoreceptoren: zijn zintuigcellen die in de wand van de halsslagaders en de aorta liggen ze nemen het Co2 gehalte van het bloed waar. Vanuit de chemoreceptoren gaan impulsen (via zenuwen) naar het ademcentrum. Van daaruit gaan impulsen naar ademhalingsspieren die zich sneller (en krachtiger) of langzamer gaan samentrekken. (bij een hoog CO2 geh. Sneller) Chemoreceporen worden ook beïnvloed door het O2 gehalte van het bloed. Een lage PO2 van het bloed maakt de receptoren gevoeliger voor de PCO2 (daardoor haal je op grote hoogte sneller en dieper adem). Hyperventilatie: te snelle ademhaling (door stress etc.) waardoor CO2 gehalte in het bloed lager is dan normaal (gevolg = vervelende gewaarwordingen) dit kan tegen worden gegaan door je dode ruimte te verlengen of door in een plastic zakje te ademen. Basisstof 4 Invloed longen, mogelijke aantasting en gevolgen daarvan. *Schadelijke stoffen inademen, zonder dat je dat wil (bijv luchtverontreiniging) *Bewust schadelijke stoffen inademen: roken. *Ziekte aan ademhalingsstelsel bijvoorbeeld cara. Cara: is verzamelnaam voor: astma, bronchitis en longemfyseem. Astma: Spierweefsel in de wand van bronchiolen trekt zich onbewust samen. Vaak is het slijmvlies in bronchiolen verdikt. klacht is Last van aanvallen van benauwdheid, die plotseling kunnen opzetten. Bronchitis: Een ontsteking van de luchtpijp, bronchiën of bronchiolen. Klacht is dat je vaak moet hoesten. Pagina 2 van 6

3 Longemfyseem: uiteinden van de bronchiolen en longblaasjes zijn minder elastisch geworden. Klacht is dat je het voortdurend benauwd hebt. Basisstof 5 De lever bestaat uit vele 6-hoekige leverlobjes, op drie hoekpunten bevinden zich aftakkingen van de poortader, leverslagader en galgang. In het midden bevind zich een aftakking van de leverader. Het bloed komt terecht in ruimten tussen de cellen van een leverlobje, de levercellen nemen stoffen uit het bloed op en geven stoffen aan bloed af. De cellen produceren ook gal die worden via de galgang afgevoerd.. De lever breekt dode rode bloedcellen af waarbij afbraakproducten ontstaan zoals galkleurstoffen die via galgangen naar galblaas worden afgevoerd. Ijzer uit de afgebroken cellen word opgeslagen in de lever (andere mineralen en vitamines worden ook opgeslagen). Door opslag van glycogeen vervult de lever een belangrijke rol bij koolhydraatstofwisseling. De lever vervult ook een functie bij de eiwit-, vetstofwisseling en ontgifting. Eiwitstofwisseling: Aminozuren die in het darmkanaal in het bloed zijn opgenomen, worden via de poortader naar de lever vervoerd. Een deel wordt afgevoerd via de leverader. Een ander deel word in de lever omgezet in gedeeltes mèt, en gedeeltes zonder stikstof. Uit de stikstofhoudende delen kunnen andere, niet-essentiële aminozuren worden gevormd. Ook kunnen ze worden afgebroken. Hierbij komt ammoniak vrij, die in de lever wordt omgezet in ureum. Dat wordt aan het bloed afgegeven en door de nieren uitgescheiden. In de lever wordt dus ammoniak omgezet in ureum. Ook worden in de lever de meeste plasma-eiwitten gevormd. (waaronder fibrinogeen en enkele andere stollings-factoren.) Vetstofwisseling: In de lever kunnen onder andere ook niet-essentiële vetzuren worden gevormd uit andere vetzuren, aminozuren of monosachariden. In de lever kan een beperkte hoeveelheid vet worden opgeslagen. Ontgifting: De lever haalt gifstoffen uit bloed (alcohol, drugs) en maakt ze onwerkzaam.die worden dan weer terug in het bloed afgegeven en door nieren uitgescheiden. Sommige gifstoffen kunnen niet onwerkzaam worden gemaakt (kwik, strychnine), deze worden opgeslagen in lever. Basisstof 6 Werking en bouw van de nieren. Door nierslagaders stroomt zuurstofrijk bloed naar de nieren. Door nieraders stroomt het bloed weg uit de nieren. Een nier bestaat uit nierschors, niermerg en nierbekken. (zie afb. 36, blz 124). Nieren spelen belangrijke rol bij uitscheiding afvalstoffen, lichaamsvreemde stoffen, overtollig water en overtollige zouten. De verwijderde stoffen samen heten urine.vooral door de uitscheiding van overtollig water en overtollige zouten kan de osmotische waarde van het internet milieu constant worden gehouden. In nierschors en niermerg liggen per nier ongeveer een miljoen niereenheden. Een niereenheid (nefron), bestaat voor het grootste deel uit een nierbuisje. Hier wordt urine gevormd. Nierbuisjes monden uit in verzamelbuisjes. Via hun komt urine in nierbekkens. In nierbekkens wordt de urine verzameld en via urineleiders afgevoerd naar urineblaas, (tijdelijke opslag). Nierbuisje bestaat uit 2 gekronkelde delen en een lus (lus van Henle). Aan begin nierkanaaltje bevindt zich nierkapseltje (kapsel van Bowman). Een aanvoerend nierslagadertje (vertakking van nierslagader), vertakt zich in nierkapsel tot een kluwen van haarvaten (haarvatenkluwen heten (glomerulus) Nierkapseltje + Pagina 3 van 6

4 haarvatenkluwen: (een lichaampje van Malpighi).Haarvaten van de glomerulus verenigen zich tot afvoerend nierslagadertje.dit vertakt zich tot een haarvatennet om het nierbuisje.haarvaten verenigen zich daarna tot een nieradertje. Vorming van urine De bloeddruk in de haarvatenkluwens is heel hoog (doordat de diameter v.d afvoerende nierslagadertjes < dan de aanvoerende nierslagadertjes) waardoor er ultrafiltratie plaat kan vinden: een gedeelte van het bloedplasma word door de nierkapsels geperst. Het vocht in de nierkapsels word voorurine. Samenstelling voorurine: veel water met o.a. glucose, ionen en ureum (in lage concentratie). In de nierbuisjes en de verzamelbuisjes wordt de voorurine geleidelijk omgezet in urine. Samenstelling urine: water met o.a. ionen en ureum (in relatief hoge concentratie). Er zit geen glucose in urine. Terugresorptie: de cellen van de wand van de nierbuisjes nemen de opgeloste nuttige stoffen op uit de voorurine en geven ze aan het bloed af, dit gebeurt door middel van actief transport. Doordat de nierbuisjes de opgeloste stoffen ook naar het nierweefsel tussen de haarvaten transporteren (niet alleen naar het bloed in de haarvaten), word de osmotische waarde in het binnenste deel van het niermerg 3 à 4 maal ze hoog als de osmotische waarde in de nierschors. Waardoor een groot concentratie verschil ondstaat tussen de inhoud van de verzamelbuisjes en het omringde weefsel, door osmose word daardoor water onttrokken aan de voorurine in de verzamelbuisjes tijdens transport naar nierbekken. Thema 7 Bescherming: Basisstof 2 afweer Infectie: is het binnendringen van ziekteverwekkers (virussen, bacteriën, schimmels, dieren). Ziekteverschijnselen ontstaan veelal doordat de ziekteverwekker een giftige stof afgeeft. Virussen dringen in je cellen en vermenigvuldigen zich daar waardoor de cellen doodgaan. Schimmels infecteren vaak de huid of de luchtwegen. Lichaamsvreemd: stoffen/cellen die niet in je lichaam thuishoren. Mechanische afweer: de huid, slijmvliezen, verteringsstelsel, uitscheidingsstelsel en het voortplantingsstelsel bemoeilijken door hun bouw het binnendringen van ziekteverwekkers Chemische afweer: maagsap in de maag die bacteriën doodt. Afweer systeem: word geactiveerd als een ziekte verwekker toch binnenkomt. *specifieke afweer: gericht tegen één type ziekteverwekker. *aspecifieke afweer: gericht tegen vele verschillende typen ziekteverwekkers. *Een reactie op een infectie kan koorts zijn, door de hoge lichaamstemp. Word de ontwikkeling van de ziekteverwekkers tegen gegaan en de afweerreacties in het lichaam versneld. *Antibiotica gebruikt men om bacteriën te doden *leukocyten:spelen bij de afweer een belangrijke rol: fagocyten en lymfocyten. Aspecifieke afweer fagocyten: zorgen voor de aspecifieke afweer, kun je verdelen in granulocyten en monocyten, fagocyten nemen allerlei ziekteverwekkers in zich op, en kunnen hun functie ook (door hun vorm) buiten de bloedbaan verrichten. - monocyten: worden macrofagen genoemd en spelen ook een rol bij de specifieke afweer. Overal in het lichaam komen ze in weefsels voor, ze zorgen ervoor dat de dode celresten worden opgeruimd. Pagina 4 van 6

5 Specifieke afweer Antigenen: wekken de specifieke afweer op, het zijn grote moleculen (eiwitten) die zich op celmembranen bevinden of geïsoleerd in een organisme. Receptoreiwitten: herkennen lichaamsvreemde stoffen, komen voor op alle lichaamscellen. Alleen receptoreiwitten op de macrofagen en lymfocyten spelen een rol bij de specifieke afweer. Elk type receptoreiwit kan maar één type antigeen binden en een macrofaag/lymfocyt heeft maar één type receptoreiwit. Het lichaam maakt daarom ook heel veel macrofagen en lymfocyten Lymfocyten: B-lymfocyten (gevormd in Beenmerg) en T-lymfocyten (gevormd in Thymus). Een groot deel van deze lymfocyten komt terecht in lymfeknopen en de milt. Vorming antistoffen Lichaamsvreemde antigenen (die zijn binnengedrongen) worden gebonden aan de eiwitreceptoren op hun celmembraan (door macrofagen). Antigeen-presenterende cel (APC): macrofaag met een lichaamsvreemd antigeen op het celmembraan. APC s worden aangeboden aan lymfocyten, deze worden geactiveerd. T-cellen (geactiveerde) vermenigvuldigen zich waarbij dochtercellen ontstaan: T-helpercellen: (th-cellen) die citokinen afgeven (eiwitten met een regulerende functie) T-geheugencellen: (tg-cellen) die inactief blijven bij de infectie maar bij een volgende infectie het antigeen herkennen. (snelle afweer reactie). B-lymfocyten (geactiveerde) ontwikkelen o.i.v. citokinen dochtercellen: Plasmacellen: vormen antistoffen tegen antigenen (immunoglobulinen = lg = y) een plasmacel vormt maar één type antistof, antistoffen binden zich aan antigenen waardoor ze een antigeen-antistofcomplex kunnen vormen, het antigeen maakt de ziekteverwekker onschadelijk (door afdekking of door het celmembraan aan te tasten). Dit is humorale afweer omdat antistoffen in vloeistoffen terecht komen B-geheugencellen: herkennen bij een nieuwe infectie het antigeen en zorgen dus voor een snelle reactie zodat je niet weer ziek word, je bent dan immuum geworden voor die ziekteverwekker Cellulaire afweer Bepaalde cytokinen uit T-helpercellen stimuleren de ontwikkeling van cytotoxische T-cellen (tc). Cellulaire afweer: Cytotoxische T-cellen verlaten de lymfoïde organen en vernietigen lichaamscellen die met het virus zijn geinfecteerd, waarbij ook de virussen doodgaan. Tc-cellen: zijn specifiek en doden dus alleen cellen die door één bepaald soort virus zijn geinfecteerd. Basisstof 3 immuniteit Primaire reactie Incubatie tijd: De tijd die verstrijkt tussen het binnendringen van de ziekteverwekker en het optreden van de eerste ziekte verschijnselen. Als je voldoende antistof hebt gevormd gaan de ziekteverschijnselen weg.na zo n twee weken neemt de hoeveelheid antistof meestal niet meer toe Secundaire reactie Bij een tweede besmetting met het zelfde antigeen zorgen geheugencellen ervoor dat er vrijwel onmiddellijk antistof word gevormd, waardoor er vrijwel geen ziekteverschijnselen zijn. Je bent dus door de primaire reactie immuun geworden. Actieve immunisatie: Immuun door activiteit van de persoon zelf) Pagina 5 van 6

6 Natuurlijke immuniteit: immuniteit is verkregen door het binnendringen van een ziekteverwekker Immunisatie: kunstmatige immuniteit, inspuiten van een verzwakte/dode ziekte verwekker of alleen antigenen (= vaccin). Passieve immunisatie: het toedienen van antistoffen (anti-serum) tegen het antigeen waarmee de persoon is besmet. Men verkrijgt die antistof door bloed af te nemen van een dier dat opzettelijk is besmet of door productie van een monoklonale antistof (antistoffen van één type => zie figuur 42) Pagina 6 van 6