5,5. Verslag door A woorden 2 maart keer beoordeeld. Biologie voor jou. Basisstof 1 : Wat is verbranding?

Transcriptie

1 Verslag door A woorden 2 maart ,5 24 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Basisstof 1 : Wat is verbranding? Een auto kan rijden doordat er in de motor benzine wordt verbrand, benzine is dus de brandstof. Door de verbranding komt er energie in verschillende vormen vrij. In de vorm van beweging : de auto rijdt en warmte : de motor wordt warm. Bij verbranding ontstaan uitlaatgassen, verbrandingsproducten. Verbranding bij een kaars Bij een brandende kaars is kaarsvet de brandstof. Er komt energie vrij in de vorm van licht en warmte. Als er een potje over de vlam heen wordt gezet, dooft de vlam. Dit komt doordat de zuurstof in het potje op is. Voor verbranding is zuurstof nodig. Bij verbranding ontstaat water, daardoor beslaat de binnenkant van het potje. Ook ontstaat bij verbranding koolstofdioxide. Je kunt aantonen met een proef dat er koolstofdioxide ontstaat bij verbranding. Verbrandingsproducten Helder water wordt troebel als er koolstofdioxide bij komt. Met helder kalkwater kun je koolstofdioxide aantonen. Helder kalkwater is dus een indicator voor de koolstofdioxide. Koolstofdioxide en water zijn de verbrandingsproducten van een brandende kaars. Basisstof 2 : Ingeademde en uitgeademde lucht Als je ademhaalt, neem je lucht op uit je omgeving. Lucht is een mengsel van verschillende gassen : stikstof, zuurstof, koolstofdioxide en edelgassen. De lucht die je uitademt heeft een ander samenstelling dan lucht die je inademt. Ingeademde lucht heeft een ander zuurstof en koolstofdioxidegehalte dan uitgeademde lucht. Basisstof 3 : Verbranding in organismen Als je inademt, neem je zuurstof uit de lucht op. als je uitademt geef je koolstofdioxide af aan je omgeving. Water en warmte raak je ook kwijt bij het uitademen. Bij een kaars vindt verbranding plaats, maar ook in je lichaam. Het is verbranding zonder vuurverschijnselen. In elke cel van je lichaam vindt verbranding plaats, dag en nacht. Zonder verbranding gaat een cel dood. Dit geldt niet alleen voor de cellen van ons lichaam, maar voor de cellen van alle organismen. Voor verbranding in je lichaam is brandstof nodig, de meest gebruikte brandstof is glucose. Bij verbranding in je lichaam komt energie/warmte vrij. Alle organen in je lichaam hebben energie nodig om te kunnen bewegen. Energie is ook nodig om je lichaamstemperatuur te handhaven op 37 graden celsius. Pagina 1 van 6

2 Energiebehoefte Je energiebehoefte is afhankelijk van je lichamelijke inspanning, een grotere inspanning betekent dan ook een hogere energiebehoefte. Deze energie wordt in de cellen van je lichaam door verbranding vrijgemaakt. Daarvoor hebben de cellen glucose (brandstof) en zuurstof nodig. Als je je inspant, werken allerlei organen in je lichaam hard om ervoor te zorgen dat de cellen voldoende brandstof en zuurstof krijgen. Bij lichamelijke inspanning ontstaan veel verbrandingsproducten in de cellen van je lichaam. Je organen werken dan hard om die verbrandingsproducten af te voeren. Koudbloedig en warmbloedig Bij koudbloedige dieren is de lichaamstemperatuur ongeveer gelijk aan de helft van de temperatuur waarin het dier leeft. De lichaamstemperatuur is niet altijd hetzelfde. Bij warmbloedige dieren is de temperatuur wel altijd hetzelfde. De meeste dieren zijn koudbloedig. Alleen zoogdieren en vogels zijn warmbloedig. Doordat het in de winter koud is zal de lichaamstemperatuur van koudbloedige dieren ook laag zijn. Hierdoor vindt er weinig verbranding plaats. Er komt dus ook weinig energie vrij, daarom kunnen ze maar weinig bewegen in de winter. Veel koudbloedige dieren houden in de winter een winterslaap op een beschutte plaats. Het lijkt dan alsof ze dood zijn, je kunt het vergelijken met bewusteloosheid. Vogels en zoogdieren hebben een constante lichaamstemperatuur. Ze zijn daardoor minder afhankelijk van de temperatuur van de omgeving. In hun lichaam vindt voortdurend verbranding plaats. Hierbij komt veel energie vrij. Daardoor leiden veel vogels en zoogdieren s winters een actief leven. In de winter hebben deze dieren veel energie nodig voor het op peil houden van hun lichaamstemperatuur. Hierdoor vindt extra veel verbranding plaats en daarvoor is weer veel voedsel nodig. Om dit voedsel binnen te krijgen moeten ze veel bewegen. Ook daarvoor is veel energie nodig. Als er sneeuw ligt is het moeilijk voor de dieren om eten te vinden, daarom voeren veel mensen de vogels met energierijk voedsel. Warmbloedige dieren hebben isolatiemiddelen voor het constant houden van hun lichaamstemperatuur. Zoogdieren hebben een vetlaag onder de huid en een dik verenpak. Vogels trekken in de herfst vaak naar warmere gebieden. Zoogdieren kunnen ook wegtrekken. Walvissen trekken bijvoorbeeld naar warmere wateren, sommige zoogdieren houden een winterslaap, bijvoorbeeld egels en vleermuizen. Basisstof 4 : Het ademhalingsstelsel Lucht wordt door de neus of door de mond ingeademd. De lucht komt dan in de neusholte of in de mondholte terecht. Via de keelholte en hetstrottenhoofd komt de lucht in de luchtpijp. De luchtpijp vertakt zich in 2 bronchiёn : een naar de linkerlong en een naar de rechterlong. De bronchiёn vertakken zich in steeds fijnere buisjes, de luchtpijptakjes. Aan het einde van elk luchtpijptakje hangt een trosje kleine longblaasjes. Neusholte en mondholte De meeste mensen ademen gewoon door hun neus. De neus is van binnen bekleed met neusslijmvlies. Het neusslijmvlies is erg vocht, wanneer het te veel vocht produceert, ga je snotteren. Door het neusslijmvlies wordt de lucht die er langs komt vochtig. Ook lopen er door het neusslijmvlies veel bloedvaatjes. Het bloed in deze bloedvaatjes verwarmt binnenstromende lucht. In de neusholte groeien neusharen, die houden grove stofdeeltjes tegen. Dieper in de neusholte, bevat het neusslijmvlies slijmproducerende cellen en trilhaarcellen. Aan het slijm blijven ingeademde stofdeeltjes en ziekteverwekkers hangen. De trilharen maken een golvende beweging en verplaatsen het slijm naar de keelholte, Pagina 2 van 6

3 waar het wordt ingeslikt of opgehoest. De neusharen en het neusslijmvlies voorkomen dus dat ingeademde stofdeeltjes en ziekteverwekkers in de tere longblaasjes terechtkomen. Boven in de neusholte bevindt zich het reukzintuig, waarmee jij stinkende gassen herkent. Sommige mensen kunnen niet goed door hun neus ademen, daarom ademhalen deze mensen door hun mond. In de mondholte zitten geen neusharen en geen reukzintuig. Bovendien wordt de stromende lucht minder vaak vochtig gemaakt en minder goed verwarmd. Als er erg droge, koude lucht in de luchtblaasjes komt, kan dat longontsteking veroorzaken. Keelholte en strottenhoofd Na de neusholte of de mondholte komt de lucht in je keelholte terecht. Tussen de keelholte en de luchtpijp ligt het strottenhoofd. Je kunt het strottenhoofd aan de buitenkant van je keel voelen als adamsappel. In je strottenhoofd liggen je stembanden, die gebruik je als je praat. De keelholte is een kruispunt. De weg die het voedsel aflegt, kruist de weg die de lucht aflegt (van neusholte naar luchtpijp). Als je ademhaalt, staan alle wegen naar dit kruispunt open. De lucht kan dan van je neusholte via je luchtpijp naar je longen stromen en terug. Als je voedsel inslikt, wordt je luchtpijp afgesloten met je strotklepje en je neusholte met de huig. Het voedsel kan dan van de mondholte naar de slokdarm gaan. Het voedsel kan niet in de luchtpijp of neusholte terechtkomen. Soms sluiten je strotklepje en je huig niet goed, dan kan je je verslikken. Er komt dan voedsel in je luchtpijp en in je neusholte terecht. Om dat voedsel weer uit je luchtpijp te verwijderen ga je hoesten. Luchtpijp en bronchiёn De luchtpijp is een holle buis die aansluit op de onderkant van het strottenhoofd. De wand van de luchtpijp bevat hoefijzervormige kraakbeenringen. De luchtpijp is soepel en beweegbaar, maar je kunt ze niet gemakkelijk indrukken en ze staan altijd open. De luchtpijp splitst zich in twee takken : de bronchiёn. Naar elke long gaat een bronchie. De wand van de bronchiёn bevat ook kraakbeenringen. De bronchiёn vertakken zich in steeds fijnere vertakkingen : de luchtpijptakjes. De wanden van de fijne luchtpijptakjes bevatten geen kraakbeenringen meer, maar spiertjes. De vertakkingen eindigen in trosjes longblaasjes. De binnenwand van de luchtwegen is bekleed met slijmproducerende cellen en trilhaarcellen. Stofdeeltjes en ziekteverwekkers blijven aan het slijm kleven. De trilhaarcellen verplaatsen het slijm naar de keelholte, als er extra veel slijm wordt geproduceerd, ga je hoesten. Longblaasjes Aan het uiteinde van de luchtpijptakjes bevinden zich trosjes longblaasjes. De wand van een longblaasje is erg dun. De longblaasjes zijn omgeven door een netwerk van fijne bloedvaatjes, de longhaarvaten. Ook de wand van de longhaarvaten is erg dun. In de longblaasjes bevindt zich lucht en in de longhaarvaten bloed. Tussen de longblaasjes en de longhaarvaten vindt gaswisseling plaats. Zuurstof wordt, vanuit de lucht in de longblaasjes, in het bloed van de longhaarvaten opgenomen. Het bloed vervoert de zuurstof naar alle cellen van het lichaam. Koolstofdioxide wordt, vanuit het bloed in de longhaarvaten, opgenomen in de lucht van de longblaasjes. In de longen bevinden zich vele miljoenen longblaasjes. Al die longblaasjes hebben samen een heel groot oppervlak, zo ongeveer 80 tot 100 vierkante meter. Door de grote oppervlakte kan de gaswisseling snel plaatsvinden. Basisstof 5 : Inademen en uitademen In de longen wordt zuurstof uit de lucht opgenomen in het bloed en koolstofdioxid uit het bloed afgegeven aan de lucht. De lucht in de longeh moet ook voortdurend worden ververst. Dat gebeurt bij het in en uitademen. Je kunt op 2 Pagina 3 van 6

4 manieren in en uitademen. Ribademhaling (borstademhaling) Bij de ribademhaling bewegen de ribben en het borstbeen. De ribben zitten aan het wervelkolom vast met gewrichten. Verder zitten ze aan het borstbeen vast door kraakbeen. Beide verbindingen maken het mogelijk dat de ribben en het borstbeen kunnen bewegen. Als je inademt bewegen je ribben en je borstbeen omhoog. Daardoor wordt de borstholte groter. Je longen worden daardoor uitgerekt. Door het groter worden van je longen komt er lucht naar binnen. Als je uitademt bewegen je ribben en borstbeen omlaag. Je borstholte en longen worden kleiner en daardoor wordt de lucht naar buiten gedrukt. Middenrifademhaling (buikademhaling) Bij de middenrifademhaling bewegen het middenrif en de buikwand. Het middenrif scheidt de romp in de borstholte en de buikholte. Het middenrif kan omhoog en omlaag bewegen. Als je inademt, beweegt je middenrif omlaag. Daardoor wordt je borstholte groter en je buikholte kleiner. Je longen worden uitgerekt waardoor er lucht naar binnen stroomt. Doordat je buikholte kleiner wordt, worden de organen naar voren je buikwand ingedrukt. Als je uitademt, beweegt je middenrif omhoog. Je borstholte en je longen worden kleiner, waardoor je uitademt. In je buikholte komt weer plaats voor je organen. Daardoor keert je buikwand terug in de normale stand. Basisstof 6 : Gezonde longen en luchtwegen Door verschillende oorzaken kunnen je longen en luchtwegen minder goed functioneren. Je merkt dat aan aanvallen van benauwdheid, vaak moeten hoesten enz. De oorzaak kan aan een ziekte liggen, bijvoorbeeld astma of hooikoorts. De oorzaak kan ook zijn dat je schadelijke stoffen hebt ingeademd zonder dat je dit wilde. Of het kan zijn dat je gevoelig bent voor bepaalde stoffen in de lucht. Ten slotte zijn er ook nog veel mensen die bewust schadelijke stoffen inademen, roken. Hooikoorts In de lucht zitten allerlei stofdeeltjes. In de lucht die je inademt kunnen stuifmeelkorrels zitten. Op sommige dagen in het voorjaar zit de lucht vol met stuifmeel, je ademt dit stuifmeel in. de stuifmeelkorrels blijven dan kleven op het slijmvlies in je luchtwegen. Stuifmeel is de belangrijkste oorzaak van hooikoorts. Hooikoorts is een vorm van allergie. Bij een allergie ben je overgevoelig voor bepaalde stoffen. Als je deze stoffen binnenkrijgt, ontstaat een allergische reactie. Bijvoorbeeld jeuk, huiduitslag, branderig gevoel of ontstekingen. Je kunt voor veel stoffen allergisch zijn. Bij hooikoorts ben je allergisch voor stuifmeelkorrels. Maar je kunt ook voor huisstof, haren van dieren enz. Huisstofallergie wordt meestal veroorzaakt door de uitwerpselen van huisstofmijt. Een huisstofmijt is een heel klein diertje. Overal in huis komen huisstofmijten voor. Als je vaak vervuilde lucht inademt, kun je gemakkelijk stoffen inademen die een allergische reactie veroorzaken. Basisstof 7 : Roken Alle rook van tabak is een mengsel van verschillende gassen en fijne teerdruppeltjes. In tabaksrook zitten meer dan Pagina 4 van 6

5 4000 stoffen, waarvan de meeste schadelijk zijn. Minstens 40 van deze stoffen zijn kankerverwekkend. De drie belangrijkste schadelijke stoffen zijn teer, nicotine en koolstofmono-oxide. De teer die je met de tabaksrook inademt, blijft in je longen plakken. Na een tijdje vormt zich een laagje teer aan de binnenkant van je luchtwegen. De binnenkant van je luchtwegen is bekleed met slijmvlies, de trilharen die daarin voorkomen houden je luchtwegen schoon. Het laagje teer zorgt ervoor dat de trilharen hun werk niet meer kunnen doen. Daardoor moeten rokers elke dag hoesten om een deel van het slijm uit de luchtwegen te verwijderen. Teer veroorzaakt ook bruine aanslag op de vingers en tanden van rokers. In ruimtes waar veel gerookt wordt, kan je vaak een bruine aanslag zien op muren en plafonds. Nicotine is de stof die ervoor zorgt dat mensen verslaafd raken aan het roken. Rokers zijn gewend aan een hoeveelheid nicotine in hun lichaam. Als ze te weinig nicotine in hun lichaam hebben, krijgen ze een sterke behoefte aan een sigaret. Als ze een sigaret opsteken, wordt de nicotine in hun lichaam weer aangevuld. Hoeveel nicotine en teer in 1 sigaret zitten, staat op het pakje vermeld. Koolstofmono-oxide is een gas dat in tabaksrook voorkomt. Als je koolstofmono-oxide inademt, kan je bloed minder goed zuurstof vervoeren. Hierdoor wordt je lichamelijke conditie slechter. Koolstofmono-oxide wordt ook wel kolendamp genoemd. Het kan ook vrijkomen wanneer bij verbranding van steenkool niet genoeg zuurstof bij de vlam kan komen. Koolstofmono-oxide is reukloos. Niet alleen rokers krijgen schadelijke stoffen binnen. Ook als je zelf niet rookt, kun je die stoffen binnenkrijgen. Vooral als je ergens komt waar veel gerookt wordt. Je ademt dan de rook in die door anderen is uitgeblazen, we noemen dit passief roken. Niet-rokers kunnen daar veel last van hebben. Daarom mag er niet gerookt worden in openbare gebouwen. Zo worden de niet-rokers beschermd tegen het passief roken. Rokers leven over het algemeen korter dan niet-rokers. Als je rookt heb je een grotere kans bepaalde ziektes te krijgen. Veel mensen stoppen pas met roken als ze last krijgen van een ziekte. In Europa zijn verschillende maatregelen genomen om het roken tegen te gaan. Zo mogen fabrikanten geen reclame maken van rookwaren. Ook moeten ze waarschuwingen zetten op elk pakje sigaretten of shag. Waarom roken mensen? Veel mensen zeggen dat roken een rustgevend effect heeft, anderen roken voor de gezelligheid. Het lijkt erop dat roken bij het dagelijks leven hoort. Sommige jongeren zien roken als een uiting van volwassenheid, het lijkt stoer. Rokers willen wel ophouden met roken, maar kunnen dit niet. Ze zijn verslaafd en krijgen ontwenningsverschijnselen, zoals rusteloosheid en dikker worden. Extra basisstof 8 : De stembanden De stembanden liggen in het strottenhoofd. Aan de voorkant bevindt zich het schildkraakbeen. Dit is in je hals te voelen. Achter het schildkraakbeen liggen je stembanden. Het zijn twee vliezen die in trilling kunnen worden gebracht. Aan de bovenkant bevindt zich het tongbeen. In het strottenhoofd bevinden zich twee kleine bekerkraakbeentjes. Tussen de bekerkraakbeentjes en het schildkraakbeen liggen de stembanden. De bekerkraakbeentjes draaien om hun as. Ze maken het mogelijk dat de stembanden naar elkaar toen kunnen bewegen. De stemspleet wordt hierdoor nauwer of wijder. Als je geluid wilt maken, breng je de stembanden dichter bij elkaar. De lucht die er doorheen stroomt tijdens het ademen, brengt de stembanden in trilling. Er ontstaat geluid. Als de stembanden strak gespannen staan, trillen ze sneller en praat je hoger. Om van dit geluid herkenbare klanken te maken zijn de stand van de tong, tanden en lippen en de vorm van de mondholte belangrijk. Pagina 5 van 6

6 Bij de geboorte zijn de stembanden bij jongens en meisjes ongeveer even lang. in de puberteit wordt het schildkraakbeen bij jongens groter. Hun stembanden worden dan langer en daardoor praten ze lager de baard in de keel. Hoe hard je stem is, is afhankelijk van de kracht waarmee je ademt. Van langdurig praten word je moe. Extra basisstof 9 : Vitale capaciteit De longen zijn niet bij iedereen even groot. Het volume van de longen is bij kinderen kleiner dan bij volwassenen. Ook de hoeveelheid lucht die je in en uitademt is verschillend. Als een volwassen persoon normaal ademhaalt, wordt er per ademhaling ongeveer 0,5 liter lucht in en uitgeademd. We noemen deze hoeveelheid lucht het ademvolume. Door heel diep in te ademen, kan een volwassen persoon nog zo n 3 liter lucht extra inademen. Door heel diep uit te ademen, kan hij of zij nog zo n 1,5 liter lucht extra uitademen. De hoeveelheid die maximaal in of uit te ademen is noemen we vitale capaciteit. De vitale capaciteit is niet hetzelfde als het longvolume. Er blijft namelijk altijd lucht over in de longen. Na een diepe uitademing blijft bij volwassenen gemiddeld zo n 1,5 liter achter in de longen en luchtwegen. Pagina 6 van 6