5.8. Boekverslag door M woorden 24 januari keer beoordeeld

Transcriptie

1 Boekverslag door M woorden 24 januari keer beoordeeld Vak Biologie Thema 9, Transport Basisstof 1 Typen bloedsomlopen Eencellige dieren: Diffusie, osmose en de permeasen (transportenzymen) zorgen bij deze dieren in voldoende mate voor het transport van stoffen Grote dieren: Stoffen worden getransporteerd door middel van bloed dat door het hart in de bloedvaten wordt gepompt Bloedsomloop: Hart en bloedvaten samen Bloed: o Transport van stoffen o Verdeelt warmte over het lichaam o Zorgt voor een homogeen en constant intern milieu o Bevat antistoffen die zorgen voor afweer Open bloedsomloop: Het bloed stroomt voor een deel vrij door het lichaam Gesloten bloedsomloop: Het bloed stroomt in bloedvaten door het hele lichaam o Enkelvoudige bloedsomloop: Per omloop loopt t bloed één keer door het hart o Dubbele bloedsomloop: Per omloop stroomt het bloed twee keer door het hart Basisstof 2 Het bloed Volwassen mens heeft 5 à 6 liter bloed Bloedplasma: Rode en witte bloedcellen en bloedplaatjes Hematocrietwaarde: Percentage rode bloedcellen Rode beenmerg: Bevindt zich vooral in de wervels, platte beenderen en in de uiteinden van pijpbeenderen Rode bloedcellen: Erytrocyten o Hebben geen celkern: leven ongeveer 4 maanden o Bevatten hemoglobine: Geeft de rode kleur aan het bloed Speelt een rol bij het transport van zuurstof en koolstofdioxide Bevat ijzeratomen Afbraakproduct is bilirubine: wordt door de lever met de gal uitgescheiden Te weinig ijzer in het lichaam betekend te weinig hemoglobine, wat duid op bloedarmoede (anemie). Dit is op te lossen met staalpillen. o Dode rode bloedcellen worden afgebroken in het rode beenmerg, in de milt en in de lever Witte bloedcellen: Leukocyten Pagina 1 van 8

2 o Hebben een kern o Hebben geen vaste vorm -> kunnen door de wand van haarvaten heen o Granulocyten: Gelobde kern en cytoplasma met een korrelige structuur Vernietigen ziektewekkers door fagocytose o Macrofagen: Zorgen ervoor dat na een infectie de resten van dode cellen worden opgeruimd o Leukemie: Te veel witte bloedcellen, te weinig rode bloedcellen en bloedplaatjes Bloedplaatjes: Trombocyten o Delen van uiteengevallen cellen o Hebben een functie bij de bloedstolling o Bloedserum: Bloedplasma zonder fibrinogeen o Plasmine: Onder invloed van dit enzym wordt fibrine in de draden langzaam afgebroken waarbij polypeptiden ontstaan o Bloederziekte (hemofilie): Het bloed kan niet goed stollen doordat een bepaalde stollingsfactor in het bloed ontbreekt Bloedplasma: Vervoert veel stoffen o In bloedplasma oplosbare stoffen o Stoffen die worden gebonden aan plasma-eiwitten o Lipoproteïnen: Vetten gebonden aan globulinen o Temperatuur van 38 graden o ph van 7,4 o Osmotische waarde die gelijk is aan 0.9% NaCl-oplossing Basisstof 3 Het hart Boezem: Atrium Kamer: Ventrikel Het bloed stroomt via de onderste en bovenste holle ader het hart binnen en gaat naar de rechterboezem. Vervolgens stroomt het bloed in de rechterkamer die het bloed de longslagader in pompt. Het bloed uit de longen stroomt via de longaders terug naar het hart en komt in de linkerboezem terecht. Via hier stroomt het in de linkerkamer en deze pompt het bloed de aorta in. De aorta heeft kransslagaders die aftakken zodat het bloed in de andere organen van het lichaam terecht komt. Hartkleppen (zeilkleppen): scheiden de boezems en kamers van elkaar. Halvemaanvormige kleppen (slagaderkleppen) zitten in het begin van de longslagader en de aorta. Hartzakje (pericardium): Is verbonden met het middenrif en het borstvlies o Tussen hartzakje en hart zit een dun laagje vloeistof Kransaders: voeren koolstofdioxide en andere afvalstoffen af en monden uit in de rechterboezem. Bij de werking van het hart zijn 3 fasen te onderscheiden die elkaar steeds opvolgen: o Systole van de boezems: samentrekken waardoor bloed in de kamers stroomt. o Systole van de kamers: samentrekken waardoor bloed de aorta en longslagaders in wordt gepompt. Hartkleppen zorgen ervoor dat het bloed niet de boezems terug in stromen Papillairspieren: Verhinderen dat de hartkleppen doorslaan o Hartpauze: in zowel de boezems als de kamerse vindt diastole (ontspanning) plaats. De halvemaanvormige kleppen zijn gesloten. Harttonen: doffe toon wanneer de hartkleppen dichtslaan en een heldere toon wanneer de Pagina 2 van 8

3 halvemaanvormige kleppen dichtgaan. Hartritme/hartslagfrequentie: De frequentie waarmee de sinusknoop impulsen afgeeft o Wordt doorgeleid naar de atriumventrikelknoop (AV-knoop) die de mpulsen via de bundel van His door de harttussenwand richting de punt van beide kamers leidt. o Wordt beïnvloedt door het zenuwstelsel en door hormonen, bijvoorbeeld adrenaline. Het orthosympatische deel van het autonome zenuwstelsel zorgt voor een verhoogde adrenalineconcentratie in het bloed waardoor de hartslagfrequentie stijgt. o Elektrocardiogram (e.c.g): apparaat om de impulsgeleiding te meten. Slagvolume: Aantal milliliter bloed dat er per hartslag in de aorta wordt gepompt Basisstof 4 De bloedvaten Slagaders (Arteriën): Bloed stroomt weg van het hart, naar de organen toe o Bloeddruk is hoog o Wanden zijn dik, stevig en elastisch o Endotheel (dekweefsel): Bevindt zich aan de binnenkant van de slagaders en is 1 cellaag dik o Aan buitenkant ligt een bindweefsel met elastische en niet-elastische vezels o Liggen diep in het lichaam Arteriolen: De vertakkingen van slagaders in de organen. Dit zijn steeds kleinere bloedvaten o Wand bestaat voornamelijk uit glad spierweefsel -> deze bloedvaten kunnen zich vernauwen (vasoconstrictie) of verwijden (vasodilatatie) -> hoeveelheid bloed dat door een bepaald weefsel stroomt, kan worden geregeld Haarvaten (capillairen): wand bestaat slechts uit 1 cellaag endotheel o Door het endotheel kan vocht met voedingsstoffen en zuurstof de haarvaten verlaten naar de cellen toe. Venulen: De vertakkingen van aders in de organen Shuntbloedvaten: Vormen directe verbindingen tussen arteriolen en venulen Aders (Venen): Bloed stroomt naar het hart terug o Bloeddruk is lager dan in de haarvaten o Wanden zijn dun en minder elastisch o Veel aders bevatten kleppen (armen en benen) o Er is geen hartslag meer merkbaar o Liggen minder diep in het lichaam Hoge bloedsuikerspiegel: Het teveel aan glucose wordt omgezet in glycogeen Lage bloedsuikerspiegel: Glycogeen wordt weer omgezet in glucose o Het omzetten van Glycogeen tot glucose en andersom gebeurt in de lever Basisstof 5 De bloeddruk Baroreceptoren: Rekgevoelige zintuigcellen die veranderingen in de bloeddruk waarnemen Cholesterol: Afzetting hiervan wordt bevordert door verzadigde vetzuren o Bloedvaten worden nauwer -> bloeddruk stijgt -> hart moet grotere kracht leveren om het bloed door de vernauwde bloedvaten te pompen o In later stadium kan kalk worden afgezet -> wanden slagaders worden stijver en minder elastisch (atherosclerose) -> sterk verkalkte bloedvaten Bloedvatwand gaat kapot: inwendige bloeding (bijv. hersenbloeding (beroerte)) -> bloedstolsel -> beschadigt bijv. deel van de hersenen Pagina 3 van 8

4 Bloedvatwand gaat niet kapot: sterk verkalkte bloedvaten hebben ruwe binnenkant -> bloedplaatjes gaan kapot -> bloedstolsels in de bloedvaten -> bloedvat verstopt (trombose) -> bij een kransslagader krijgt een deel van de hartspier geen zuurstof & voedingsstoffen meer -> dit deel sterft af (hartinfarct) Bypassoperatie: Een stukje bloedvat wordt als een omweg aangelegd om het vernauwde deel Dotteren: Via een sneetje in de lies wordt een slangetje met aan het uiteinde een ballonnetje in een bloedvat geschoven, naar het hart toe. Op de plaats van de vernauwing in de kransslagader wordt het ballonnetje opgepompt waardoor de kalkafzetting afbrokkelt. Vaatgeruis: Een stootsgewijs schavend geluid Basisstof 6 Weefselvloeistof en lymfe Weefselvloeistof (interstitiële vloeistof): Het vocht buiten de haarvaten o Bevat o.a. zuurstof, voedingsstoffen, hormonen en plasma-eiwitten met kleine moleculen (o.a. antistoffen) Sommige stoffen kunnen de haarvaten niet verlaten -> er ontstaat een verschil in eiwitconcentratie tussen weefsel vloeistof en bloedplasma -> colloïd-osmotische druk Filtratie: Vocht verlaat de haarvaten Absorptie: Vocht wordt vanuit het weefselvloeistof opgenomen in de haarvaten o Overgebleven vocht: Komt terecht in fijne lymfevaten Het vocht wordt nu lymfe genoemd Bevat o.a. CO2 en andere afvalstoffen die niet in de cellen zijn opgenomen Bevat soms witte bloedcellen Uiteindelijk komt alle lymfe terecht in twee grote lymfevaten: de rechterlymfestam en de borstbuis o Monden beiden uit in aders die onder de sleutelbeenderen liggen Lymfeknopen: Hier wordt de lymfe gezuiverd van o.a. ziektewekkers Lymfevatenstelsel: Alle lymfevaten en lymfeknopen Oedeem: Weefselvloeistof hoopt zich op in de weefsels o Door infectie: Door het afsterven van cellen komen grote hoeveelheden eiwitten in de weefselvloeistof voor, waardoor de colloïd-osmotische druk van de weefselvloeistof stijgt o Door infectie met bepaalde parasieten: De lymfevaten raken verstopt o Door te hoge bloeddruk Verrijkingstof 1 De bloedsomloop bij amfibieën en reptielen Verschillende bloedsomlopen: o Vis: enkelvoudige bloedsomloop met 1 boezem en 1 kamer. De boezem ontvangt zuurstofarm bloed en pompt dit naar de kieuwen. o Amfibie: 2 boezems en 1 kamer. Hierdoor mengt zuurstofarm en zuurstofrijk bloed zich in de kamer en wordt zo dus ook weggestuurd. o Reptiel: dubbele bloedsomloop met 2 boezems en een gedeeltelijk gescheiden kamer. Vergelijkbaar met dubbele bloedsomloop bij vogels en zoogdieren. Verrijkingsstof 3 Hart-en vaatziekten Hart-en vaatziekten is de meest voorkomende doodsoorzaak. Risicofactoren: o Hoog cholesterolgehalte van het bloed o Een hoge bloeddruk o Roken het hart moet harder werken Pagina 4 van 8

5 o Zwaarlijvigheid o Gebrek aan lichaamsbeweging o Suikerziekte, gaat vaak samen met verhoogd cholesterol, vernauwde bloedvaten, hoge bloeddruk en arteriosclerose. o Een erfelijke aanleg voor hart-en vaatziekten. Stoornissen in de hartwerking kunnen drie oorzaken hebben: o Onvoldoende bloedtoevoer via de kransslagaders kan een hartinfarct veroorzaken. o Anatomische afwijkingen: er is een verbinding tussen de aorta en de longslagader, overgebleven van de embryonale bloedsomloop. Een opening in de harttussenwand, overgebleven van de embryonale bloedsomloop. De boezems en kamers kunnen in verbinding staan. Slecht sluitende kleppen waardoor het hart krachtiger moet pompen. Deze kunnen operationeel vervangen worden door kustmatige kleppen. o Stoornissen in impulsgeleiding: De atriumventrikelknoop wordt geblokkeerd waardoor de boezems en kamers niet hetzelfde ritme hebben. Afzonderlijke spiervezels in de wand van de boezems kunnen zich snel en onafhankelijk samentrekken waardoor de systole onregelmatige is. Thema 10, Gaswisseling en uitscheiding Basisstof 1 Het ademhalingsstelsel van de mens Neusschelpen: 3 paar plooien in de wand van de neusholte. Reukzintuig: bevindt zich op de bovenste neusschelpen en keurt binnenstromende lucht. Trilhaarepitheel: buitenste laag cellen van neusslijmvlies met slijmproducerende cellen en trilhaarcellen. Hierdoor worden schadelijke stoffen tegengehouden. Bijholten: neusholte is verbonden aan 8 holten in de schedelbeenderen. Ze bevatten slijm dat bij verkoudheid opzwelt en uitgangen verstopt. Amandelen: rol bij afweer tegen ziekteverwekkers. o Angina: amandelen zijn ontstoken. Strottenhoofd: bevindt zich tussen keelholte en de luchtpijp. Bevat schildkraakbeen, bekerkraakbeentjes, stembanden en een stemspleet. Luchtpijp: bevat kraakbeenringen. Bronchiën: afsplitsing van de luchtpijp. Bronchiolen: vertakkingen van de bronchiën: o Bevatten i.p.v. kraakbeenringen spierweefsel zodat deze kunnen vernauwen of verwijden voor de ademhaling. o Wordt beïnvloed door hormonen (adrenaline). Longblaasjes (alveoli): o 1 cellaag dik o Epitheel bekleed met een dun laagje vocht (alveolair vocht). o Omgeven door longhaarvaten. Pagina 5 van 8

6 o Ongeveer 750 miljoen met een oppervlakte van 80 m2 Gas wisseling tussen longblaasjes en longhaarvaten: Vanuit de alveolaire lucht uit de longblaasjes lost zuurstof eerst op in het alveolaire vocht; van daaruit vindt door verschil in zuurstofspanning (po2) tussen het alveolaire vocht en het bloedplasma diffusie plaats naar het bloed in de longhaarvaten. Het verschil wordt gehandhaafd doordat de alveolaire lucht voortdurend wordt ververst en doordat het bloed in de longblaasjes stroomt. Het zelfde geldt voor de diffusie van CO2, maar dan wordt dit van het bloedplasma afgegeven aan de alveolaire vocht m.b.v. het verschil in pco2. Transport van zuurstof: o Zuurstof bindt zich aan hemoglobine. Het eiwit globine en 4 heemgroepen met een ijzeratoom. o Oxyhemoglobine (HbO2): ontstaat wanneer zuurstof zich aan een ijzeratoom bindt Hb + O2 HbO2 : reactie verloopt naar rechts wanneer er een hoge zuurstofspanning in de longhaarvaten aanwezig is. helder rood bloed. o Er vindt omzetting plaats van oxyhemoglobine in hemoglobine waarbij zuurstof vrijkomt wanneer ze zuurstofspanning in een omgeving laag is. Zuurstofspanning is afhankelijk van de activiteit. Hoge activiteit lage po2 en hoge pco2. ph van het bloed is van invloed op het evenwicht. CO2 beïnvloed de ph. Bohreffect: lage ph, meer zuurstofmoleculen komen vrij. Temperatuur is ook van invloed op het evenwicht. Hoge temperatuur meer zuurstofmoleculen komen vrij. Transport van koolstofdioxide: o Via het bloedplasma als CO2. o Via het bloedplasma als HCO3- (70%). Ontstaan in rode bloedcellen. CO2 + H2O (koolzuuranhydrase) H2CO3 H+ + HCO3- Geen ladingsverschil doordat Cl- ionen zich naar de rode bloedcellen verplaatsen. De H+ ionen worden gebonden aan hemoglobine waardoor O2 vrijkomt. o Via rode bloedcellen, gebonden aan hemoglobine. Basisstof 2 Longventilatie Borstholte is begrensd door het middenrif en de zijwanden worden gevormd door de binnenste en buitenste tussenribspieren en ribben. Pleura: vliezen waardoor longen zijn omgeven. o Het longvlies o Borstvlies o Interpleurale ruimte: ruimte tussen borst-en longvlies met een laagje vloeistof waardoor ze niet van elkaar afkunnen, maar wel schuiven. Heerst een druk die lager is dan de atmosferische druk. Ventilatie: verversing van de lucht in de longen door te ademen. o Ribademhaling (borstademhaling: ribben en borstbeen bewegen. o Middenrifademhaling (buikademhaling): middenrif beweegt. Pagina 6 van 8

7 Rustige inademing: bewegingen van de ribben, borstbeen en middenrif zorgen voor vergroting borstholte waardoor longen meer volume vergroting, waardoor er een lage luchtdruk heerst en lucht naar binnen gezogen wordt. Rustige uitademing: passief door ontspanning. Diepe inademing: ribben en borstbeen kunnen verder omhoog en naar voren. Diepe uitademing: binnenste tussenribspieren trekken zich samen borstholte wordt kleiner verhoogde druk duwt middenrif omhoog. Basisstof 3 Ademvolume en ademfrequentie Ademvolume: hoeveelheid lucht dat ongeveer per ademhaling wordt ingeademd. Dode ruimte: ruimte waarin lucht blijft hangen dat niet de longblaasjes bereikt. Inspiratoir reservevolume: hoeveelheid lucht die bij een maximale inademing extra kan worden ingeademd. Expiratoir reservevolume: hoeveelheid lucht die bij een maximale uitademing extra kan worden uitgeademd. Restvolume: hoeveelheid lucht dat achterblijft in de longen. Vitale capaciteit: hoeveelheid lucht die in één ademhaling maximaal kan worden ververst. Ademfrequentie: snelheid waarmee je inademt, is afhankelijk van verschillende factoren: o Ademcentrum: regelt met behulp van chemoreceptoren: De snelheid en diepte inademing door activiteit ademhalingsspier. Ligt in de hersenstam. Wordt beïnvloed door de pco2, de ph en de po2 pco2 stijgt bij inspanning en dus ga je sneller ademen. Hoge po2 maakt chemoreceptoren gevoeliger voor pco2. o Rekreceptoren: receptoren in de bronchiën waarin impulsen ontstaan wanneer de longen in toenemende mate gerekt zijn. Deze impulsen hebben remming van inademing tot gevolg, waardoor je uitademt. o Bewuste regeling door de grote hersenen. o Door emoties Hyperventilatie: CO2 gehalte is lager dan normaal door versnelde ademhaling. o Kan reflexmatig worden onderbroken. Basisstof 4 Gezonde longen en luchtwegen Chronische Aspecifieke Respiratoire Aandoeningen (CARA) o Chronic Obstructive Pulmonairy Disease (COPD) Bronchitis: ontsteking van de luchtpijp, bronchiën of bronchiolen. Longemfyseem: elasticiteit van het longweefsel is verminderd doordat wanden van longblaasjes kapot zijn gegaan. Hierdoor is er een minder goede zuurstofopname en wordt je steeds kortademiger. o Astma: ziekte waarbij je plotseling aanvallen krijgt van hevige benauwdheid doordat het spierweefsel in de wand van de bronchiolen zich sterk samentrekt. Verrijkingsstof 1 Gaswisseling bij insecten Tracheeën: sterk vertakte adembuizen in het lichaam van een insect. o Stigma s: openingen van de tracheeën. o Gassen diffunderen rechtstreeks van cel naar cel. Luchtbel wordt meegenomen tussen de haren van een insect. CO2 diffundeert vanuit de tracheeën de Pagina 7 van 8

8 luchtbel in en vanuit daar naar het omringende water. Verrijkingsstof 2 Gaswisseling bij vissen Kieuwen: liggen in de kieuwholten, zijn opgebouwd uit kieuwbogen met een groot aantal kieuwplaatjes. o Kieuwlamellen bevatten haarvaten die m.b.v. hemoglobine 80% van de zuurstof uit het water opnemen. o Tegenstroomprincipe van het water is erg belangrijk bij goede opname. Pagina 8 van 8