ROUTE NATIONALE. asfalt en bebouwing KM 150.8

Transcriptie

1 ROUTE NATIONALE 4 asfalt en bebouwing KM 150.8

2 2 Colofon 3 Inleiding Artgineering Stefan Bendiks en Aglaée Degros Eendrachtsweg 67 NL-3012 LG Rotterdam t +31 (0) f +31 (0) info@artgineering.nl Verkeerskundig laboratorium De rigide scheiding van verkeer en functie is aan herziening toe. De nationale weg N4 in België is een voorbeeld van een regionale verbindingsas met een directe relatie tussen weg en bebouwing. Artgineering gebruikt deze weg als proeftuin voor een nieuwe soort regionale infrastructuur, als schakel tussen hoofdwegennet en onderliggend wegennet, de missing link. In Nederland is, paradoxaal genoeg, de bebouwing langs de doorgaande wegen vaak het moeilijkst bereikbaar. Als consequentie van het duurzaam-veilig principe hebben bijvoorbeeld bedrijventerreinen en kantoorlocaties geen directe verbinding met het hoofdwegennet waar ze aan liggen. De gebouwen hebben te maken met de nadelen (geluidsoverlast, ontploffingsgevaar, luchtvervuiling) die de weg veroorzaakt, zonder in gelijke mate te profiteren van de voordelen (toegankelijkheid, adres, zicht). De ruimtelijke consequentie hiervan is een inefficiënt terrein vague tussen weg en bebouwing dat onbenut blijft. Langs de voormalige snelweg N4 in België sluiten de functies volgens het lintbebouwingprincipe op een directe en vanzelfsprekende manier aan op het wegprofiel. Dit manifesteert zich in diverse verkeers- en stedenbouwkundige condities, die worden gekenmerkt door een grote inventiviteit. Meer dan 60 van deze profielen zijn in een profielatlas gecatalogiseerd op basis van de relatie tussen asfalt en gebouw. Hieruit worden een aantal archetypische ontsluitingen voor de inpassing van infrastructuur in de gebouwde omgeving gedistilleerd, met een beschrijving van de specifieke eigenschappen en voordelen. De N4 wordt ingezet als inspiratiebron voor de herziening van de relatie tussen doorgaande wegen en bebouwing in Nederland. Het onderzoeksproject levert een aantal ontwerpsuggesties voor een nieuw soort regionale infrastructuur en past deze als testcases toe op drie locaties in Zuid-Holland. N4 is een project van Artgineering Onderzoek Stefan Bendiks, Aglaée Degros met Kris Schaasberg 2005 Artgineering Medewerkers Valérie Couillandeau, Emanuela Bartolini en Daniele Bona Visualisatie Lorenz Kirchner Verkeerskundig advies Goudappel Coffeng, Den Haag Sponsoring studie Stimuleringsfonds voor Architectuur, Ministère de l Equipement et des Transports de la Région Wallonne, Communauté Française Wallonie-Bruxelles Workshops Opdrachtgever Projectbureau driehoek RZG Zuidplas; Deelnemers Frits Palmboom (Palmboom & van den Bout), Frank van Pelt (Driehoek RZG Zuidplas), Christiaan Kwantes (Goudappel Coffeng), Kersten Nabielek (RPB), Joost Haubrich, Twan Verhoeven, Walther de Vries, Gerd Weijmans (Provincie Zuid-Holland) Met dank aan Bernard Caprasse (Prov. Luxembourg), Chantal Dassonville (Comm. Franç.), Beaudouin Degros (MET), Wim Groen (RWS), David Hamers (RPB), Gé Huismans (Novem), M. van der Meerschen (Region Wallonne), Han Meyer (TU Delft), Helene Moors (RWS), Henk Tromp (Goudappel Coffeng), Katrien Vandermaliere (VAI), Willem de Visser (VROM), Marcel Watelet (MET) Grafisch ontwerp De Ontwerpers, Breda (Marjet van Hartskamp & Peggy Theeuwen) Uitgever A16, Brussel Mede mogelijk gemaakt door Stimuleringsfonds voor Architectuur

3 4 Road Movie 5 Road Movie KM 23.3 KM 37.4 KM 40.4 KM 61.9 KM 61.9 KM 64.4 KM 97.3 KM 99.9 KM KM KM KM KM KM KM 150.8

4 6 Biografie 7 Biografie Verkenning De N4 is oorspronkelijk ontworpen voor internationaal en regionaal verkeer met een hoge snelheid. Begin jaren 50, met het euforische vooruitzicht van de wereldtentoonstelling 58 in Brussel, werd het toekomstige snelwegnetwerk onvoldoende geschikt geacht om de snelle verbindingen te waarborgen. Naast een netwerk van nieuwe snelwegen werd een systeem van parallelle expresroutes opgezet, waarvan de N4 onderdeel uitmaakt. Hiervoor werd de bestaande N4 uitgebreid tot een snelwegprofiel van twee keer twee rijbanen. Ter bevordering van de doorstroming kwamen er geen rotondes of stoplichten en werd de N4 door middel van ringwegen om de steden heen gelegd. Op deze manier diende de N4 ook zeer goed als omleidingsroute tijdens de constructiewerken van de nieuwe snelweg E411 parallel aan de N4. In 1988 werd het laatste gedeelte van de E411 in gebruik genomen. Door de aanleg van de parallelle snelweg E411 werd regionaal en lokaal verkeer steeds belangrijker op de N4. Sinds de federalisering en decentralisering van de overheid in België zijn de bevoegde overheidsinstanties verveelvoudigd. Dit leidde tot een overvloed aan regels en wetten, die echter in de praktijk vaak ruim geïnterpreteerd worden. De regionale overheid heeft zeggenschap over de grond tot een meter naast het asfalt van de vluchtstrook. Vanaf deze lijn wordt de zeggenschap overgedragen aan de gemeentes, bijvoorbeeld het verstrekken van bouwvergunningen. Door de fragmentatie van de competenties rond de N4 is de grens tussen privaat en publiek tamelijk direct Plan voor modernisering van het Belgisch netwerk Werk fasering Status Werkgelegenheid Tegenwoordig is La Nationale 4 een infrastructuurelement met een zekere overmaat waar- langs zich ad hoc functies en voorzieningen ontwikkelen. Er ontstaat een vitale, informele wereld van vrijstaande woningen, rijtjeshuizen, kerken, kastelen, discotheken, bedrijven, kantoren, frietkramen, benzinepompen en onbebouwde percelen. Volgens het lintbebouwingprincipe sluit het programma op een directe en vanzelfsprekende manier aan op het profiel van de voormalige snelweg. Dit manifesteert zich in diverse verkeers- en stedenbouwkundige condities, die worden gekenmerkt door een grote inventiviteit. Invloedsferen? komt hier nog Verbindingen N4-E411

5 8 Principes 9 Principes (rechts af) Archetypische ontsluitingen Het profiel van de N4 is nauw verbonden met de traditie van het Belgische straatdorp. Een principe waarbij het terrein langs de weg beschouwd wordt als direct ontsloten bouwgrond. Deze traditionele bebouwingsstructuur vertaalt zich langs de N4 in gebouwtypologieën waarbij de garage soms letterlijk aan de snelweg ligt en de achtertuin overgaat in het bos van de Ardennen. Bij de aanwonenden bestaat een grote creativiteit om van de voordelen te profiteren (zoals toegankelijkheid, zichtbaarheid en een duidelijk adres) en om nadelen als geluidsoverlast te minimaliseren. Om de geconstateerde directe relatie tussen weg en bebouwing concreet vast te kunnen stellen, zijn meer dan 60 typische N4 situaties geanalyseerd en gecatalogiseerd. De objecten zijn nauwkeurig geanalyseerd aan de hand van foto s, tracéplattegronden en profieltekeningen. De inventarisatie ten aanzien van wegprofiel, functie, ligging, gebouwtypologie en type aansluiting verduidelijkt de specifieke kwaliteiten per situatie en maakt de onderliggende ontsluitingsprincipes zichtbaar. Dit resulteerde in een aantal archetypische ontsluitingen voor een directere relatie tussen gebouw en asfalt. Deze zijn gecategoriseerd in vijf links afslaande en zes rechts afslaande typologieën. Direct-aan-de-weg Het meest directe ontsluitingstype komt in België veelvuldig voor, zelfs in combinatie met woonfuncties. De extreme relatie tussen gebouw en weg impliceert echter grote beperkingen ten opzichte van mogelijke functies en parkeren. Oprit Dit type combineert een directe aansluiting op de weg met een enigszins afgeschermde ligging. Zoals bij het type direct-aan-deweg is ook hier de abrupte overgang problematisch. In Nederland zijn deze ontsluitingsprincipes slechts beperkt toepasbaar. Parkeerplein Het type parkeerplein is door de zeer directe ontsluiting, in combinatie met veel parkeerruimte voor de deur, uitermate interessant voor commerciële functies zoals winkels en horeca. Dit type is echter minder geschikt voor woonfuncties in verband met overlast door parkeren. De mogelijkheid om op de N4 direct links af te slaan, verhoogt de toegankelijkheid van het aanliggende programma en dus de vitaliteit van de weg. Het links afslaan is bij hogere snelheden echter psychologisch, maar ook wat verkeersveiligheid betreft, niet zonder problemen. De N4 kent hiervoor een aantal verkeerskundige oplossingen zoals de multifunctionele middenberm voor links uitvoegen en afslaan tussen vluchtheuvels. In de Nederlandse context zal dit echter een onwennige situatie blijven, omdat in vergelijking met de zuidelijke buurlanden het links uitvoegen hier zeer ongebruikelijk is. De voorgestelde typologieën voor rechts afslaan zijn daarentegen makkelijker toe te passen. Rustplek Een ideaal ontsluitingsprincipe voor de combinatie van commerciële/ werk functies op de begane grond en wonen op de verdiepingen. Dit type verbindt goede toegankelijkheid vanaf de weg met een afgeschermde ligging ten opzichte van de weg. Ventweg Het ideale ontsluitingstype voor de functiemenging van wonen, bedrijvigheid en commercie. Zeer geschikt voor het combineren van verschillende verkeersstromen (van interregionaal tot lokaal) en biedt uitstekende aanknopingspunten met het lokale wegennet. Zijweg Dit meest indirecte en hiërarchische ontsluitingstype is vooral geschikt voor woonprogramma. Door de indirectheid is dit type echter minder interessant wat betreft zichtbaarheid, functiemenging en efficiënt grondgebruik.

6 10 Profielen 11 Profielen KM Ventweg KM Direct aan de weg 34 m verharding, parkeerplaats geleidebarrier 3 m geleidebarrier 2,5 m parkeerstrook, asfaltstrook 3,5 m geleidebarrier 3,5 m invoegstrook, vluchtstrook, asfaltstrook 3,5 m oprit, asfaltstrook 3,5 m

7 12 Modellen 13 Modellen Drie testcases in Nederland De N4 principes worden ingezet als inspiratiebron voor de herziening van de relatie tussen doorgaande wegen en bebouwing in Nederland. Het onderzoeksproject levert een aantal ontwerpsuggesties op voor een nieuw soort regionale infrastructuur en past deze als testcases toe op drie locaties in Zuid-Holland. Deze testcases bestaan uit: de herinrichting van een bestaande provinciale weg bij Zevenhuizen, de aanleg van een nieuwe N219 A12 aansluiting door de Zuidplaspolder en het downgraden van de snelweg A13 ten noorden van het Kleinpolderplein. In multidisciplinaire workshops met een team van stedenbouwkundigen en verkeerskundigen zijn de Belgische principes voor deze drie locaties uitgewerkt tot situatiespecifieke modellen voor een multifunctionele rustplek, een landschappelijke ventweg en een urbane ventweg. 1. De multifunctionele rustplek Model voor programmatische intensivering van een bestaande provinciale weg. 1. De multifunctionele rustplek Dit model is interessant voor de herstructurering van een bestaande weg met verminderde doorstroomfunctie. De rustplek typologie biedt de mogelijkheid tot de integratie van een multifunctioneel cluster (wonen, werken, winkels) in het bestaande landschap. De rustplek combineert een goed toegankelijke voorkant met een afgeschermde achterkant. 2. De landschappelijke ventweg Dit model biedt de mogelijkheid om nieuw aan te leggen hoofdroutes te combineren met divers nieuw te bouwen programma. Het vormt een alternatief voor de aanleg van monofunctionele enclaves zoals bedrijventerreinen en Vinexwijken. De ruime opzet heeft niet alleen verkeerskundige voordelen, maar genereert landschappelijke kwaliteiten en ruimtelijke reserves voor toekomstige ontwikkelingen, zoals een lightrail verbinding of waterberging. 3. De urbane ventweg Dit model speelt in op de veranderde status van binnenstedelijke snelwegen. De verminderde maximumsnelheid van 80 km/uur in combinatie met een ventweg typologie maakt het mogelijk om programma aan de weg toe te voegen. De uitstekende zichtbaarheid en toegankelijkheid is vooral voor commerciële functies een meerwaarde. Door de keuze voor geluidsongevoelige functies is een ruimtelijke scheiding door geluidsschermen niet meer nodig. Er ontstaat een vitale stadsboulevard. rijbanen, asfaltstrook uitvoegstrook, asfaltstrook 3,5 m rijbaan, asfaltstrook 50 km p/u 3,5 m rijbaan, asfaltstrook 50 km p/u 3,5 m berm, groeneiland 4 m parkeerplaats, verharding 6,5 m

8 14 Modellen 15 Modellen 2. De landschappelijke ventweg Model voor een nieuwe provinciale weg gecombineerd met programma. 3. De urbane ventweg Model voor een gemengd programma aan een gedowngrade snelweg. parkeerplaats, verharding 5 m berm, groenzone 20 m geleidebarrier 1 m berm, groenzone 20 m rijbaan, asfaltstrook 50 km p/u 3,5 m parkeerplaats, verharding 5 m 45 parkeerplaats, verharding 7 m fietspad, verharding 5 m voetpad, verharding 5 m rijbaan, asfaltstrook 50 km p/u 3,5 m groeneiland, uitvoegstrook, asfaltstrook 3,5 m geleidebarrier 2 m groeneiland, uitvoegstrook, asfaltstrook 3,5 m ventweg, asfaltstrook 50 km p/u 3,5 m 45 parkeerplaats, verharding 7 m fietspad, verharding 2 m voetpad, verharding 4 m tuin, onverhard 3 m

9 16 KM 23.3 KM 37.4 KM 40.4 Deze brochure geeft een indruk van de studie van Artgineering naar de relatie tussen asfalt en bebouwing aan de hand van La Nationale 4. De studie vormt de basis voor een uitgebreide publicatie die in het najaar van 2006 bij de Brusselse uitgeverij A16 verschijnt. De publicatie presenteert, analyseert en evalueert de N4 en legt daarmee de onderschatte potentie van een volwaardig onderliggend wegennet bloot. De N4 getuigt van een groot aantal relevante aspecten en voordelen van een goed functionerend stelsel van regionale en provinciale wegen: performance, vitaliteit, informaliteit en identiteit. In de publicatie zullen deze aspecten uitgebreid aan bod komen. Door tekstbijdrages van een aantal externe deskundigen wordt het thema inhoudelijk verdiept en toegankelijk gemaakt voor een groter publiek. Deze essays zetten het onderzoek en de kwaliteiten van de N4 in een stedenbouwkundig, beleidsmatig, sociologisch en verkeerskundig perspectief. De auteurs zijn onder meer Frits Palmboom (stedenbouwkundige), Michiel Dehaene (stedenbouwkundige, ASRO, KU LEUVEN), Henk Tromp (verkeerskundige) en Wim Groen (Wegen naar de toekomst, Rijkswaterstaat). Verder omvat het boek een foto-essay over de N4 van de fotograaf Bas Princen. Het boek formuleert alternatieven voor een betere integratie van wegen en ruimtelijke ontwikkelingen en zet aan tot een verandering in het denken over infrastructuur. Voor meer informatie omtrent de N4 publicatie kunt u contact opnemen met Uitgeverij A16. Uitgeverij A16 Véronique Patteeuw Vandenbrandestraat 15 B-1000 Brussel t +32 (0) f +32 (0)