Verslag voorjaarsvergadering Nederlandse Vereniging voor Aanbestedingsrecht

Transcriptie

1 Verslag voorjaarsvergadering Nederlandse Vereniging voor Emma Hameleers 1 Op 14 juni 2012 vond de voorjaarsvergadering plaats van de Nederlandse Vereniging voor. Het thema van het wetenschappelijke gedeelte van de vergadering was dit jaar Het voorstel voor een nieuw wetgevend pakket uit Brussel. Hier volgt een verslag van de presentaties van de sprekers en de discussie na afloop over dit onderwerp. 1. Mr. W. Möhlmann, werkzaam bij DG Interne Markt en Diensten (Afdeling Internationale dimensie van overheidsopdrachten) van de Europese Commissie De heer Möhlmann geeft een inleiding op het nieuwe wetgevend pakket dat vanuit Brussel is voorgesteld. Het pakket bestaat uit drie nieuwe richtlijnen, voor klassieke overheden, nutssectoren en dienstenconcessies, die het bestaande wetgevend pakket in zijn geheel moeten vervangen Achtergrond van het nieuwe pakket De voornaamste doelstelling van de nieuwe wetgeving is het moderniseren van de vigerende aanbestedingsregelgeving. Daarnaast is ook de vergroting van markttoegang van het Europese bedrijfsleven in derde landen een belangrijk doel. Een voorstel voor een Verordening reciprociteit bij overheidsopdrachten moet deze toegang tot de markt van derde landen verge- makkelijken en verduidelijken welke toegang derde landen hebben tot de Europese markt. Möhlmann gaat in op het belang van modernisering van de aanbestedingswetgeving op dit moment. De waarde van overheidsopdrachten op de Europese markt is significant: aanbestedende diensten publiceren jaarlijks zo n 420 miljard euro aan opdrachten in het Publicatieblad van de EU. Hoewel de baten van de regels de kosten ruimschoots overstijgen kunnen de kosten ervan nog verder omlaag gebracht worden. Daarnaast kan een gemoderniseerd aanbestedingsbeleid een verdere bijdrage leveren aan de EU 2020-doelstellingen. In de lezing wordt de focus gelegd op de richtlijn voor de klassieke sectoren. Alvorens deze te bespreken, gaat Möhlmann in op het recente Koffie-arrest van het Hof van Justitie. 2 In dit arrest spreekt het Hof zich uit over de voorwaarden waaronder duurzaamheidscriteria gebruikt kunnen worden in aanbestedingen. Voor sociale of milieuduurzaamheidscriteria gelden onverkort de algemene regels van het aanbestedingsrecht. De mening van Möhlmann is dat het Hof in het arrest inconsistent lijkt te zijn. Enerzijds wordt aangegeven dat het voorwerp van de opdracht wordt bepaald door de technische specificaties. Het Hof oordeelt dat de Max Havelaar-criteria die bij deze aanbesteding aan de koffie werden gesteld geen technische specificaties zijn (zij hebben immers 1 Mr. E. Hameleers is advocaat bij Nysingh advocaten en notarissen N.V. te Zwolle. 2 HvJ EU 10 mei 2012, C-368/10, zie de samenvatting onder Europese jurisprudentie elders in dit tijdschrift onder nr. 2012/ Tijdschrift, augustus 2012 Sdu Uitgevers

2 geen betrekking op de karakteristieken van het product), zodat zij niet zien op het voorwerp van de opdracht. Anderzijds oordeelt het Hof dat deze criteria wel gebruikt kunnen worden in het kader van de gunningscriteria, die echter ook verband moeten houden met het voorwerp van de opdracht. Gelezen in de context van de zaak is volgens Möhlmann de politieke boodschap van het Hof dat fairtradecriteria op zich bruikbaar moeten zijn in een aanbestedingsprocedure. Het debat lijkt daarmee echter nog niet geheel klaar te zijn, aangezien het Hof niet gekeken heeft naar de onderliggende criteria. Als tweede opmerking vooraf wijst Möhlmann op de internationale dimensie van overheidsopdrachten, waarvan het belang niet onderschat mag worden. De drempelwaarden uit de aanbestedingsrichtlijnen zijn bijvoorbeeld rechtstreeks afkomstig uit het Government Procurement Agreement (GPA), dat binnen de Wereldhandelsorganisatie werd gesloten, en ontlenen daaraan dus hun basis. Möhlmann licht toe dat de achtergrond van het voorstel van de Verordening reciprociteit de problematiek is die de Europese Unie ondervindt om toegang te krijgen tot de aanbestedingsmarkt in derde landen. De interne markt van de Europese Unie is erg open, wat leidt tot veel concurrentie uit derde landen die in opmars zijn. De toetreding tot de markten van derde landen wordt echter vaak bemoeilijkt door protectionistische regelgeving en praktijken, wat lastig is voor Europese bedrijven. Dit leidt ook tot oneerlijke concurrentie. De Verordening heeft tot doel om aan deze problematiek tegemoet te komen Inhoud van het voorstel aanbestedingsrichtlijn Möhlmann zet uiteen welke doelen met de nieuwe richtlijnen worden nagestreefd. Dit zijn met name: ten eerste strategisch aanbesteden, met een stimulans voor efficiënt, duurzaam en innovatief aanbestedingsbeleid; ten tweede vereenvoudigde en flexibele aanbestedingsprocedures; en ten derde vergrote toegang voor het midden- en kleinbedrijf. Gezien de veelheid aan perspectieven en visies op de Europese aanbestedingsregels onder de verschillende lidstaten, overheden en ondernemingen heeft de Commissie bij het opstellen van het voorstel van de richtlijn gezocht naar een balans tussen de verschillende belangen. Er zijn in de procedures verschillende wijzigingen aangebracht. De mogelijkheden om de onderhandelingsprocedure met voorafgaande bekendmaking te gebruiken zijn vergroot. Met het innovatiepartnerschap is een nieuwe procedure geïntroduceerd, waarbinnen beter mogelijk wordt dat niet alleen de ontwikkeling van een product, maar tevens de aankoop daarvan in één procedure plaatsvindt. Ter flexibilisering is de mogelijkheid gecreëerd voor decentrale overheden om procedures aan te kondigen door middel van een vooraankondiging in plaats van een normale aankondiging. Ook zijn de termijnen verkort. Möhlmann noemt voorts vier maatregelen ter verlaging van de administratieve lasten. Ten eerste wordt een Eigen Verklaring geïntroduceerd, die dient als bewijs dat aan bepaalde geschiktheidseisen voldaan wordt (in Nederland reeds in gebruik). Ten tweede mogen geen documenten worden opgevraagd die in de afgelopen vier jaar door de aanbestedende dienst al zijn ontvangen. Ten derde wordt gebruik van e-certis, een centraal certificeringssysteem van de Commissie waarin door lidstaten verleende certificaten worden opgenomen, binnen twee jaar na inwerkingtreding verplicht. Ten slotte gaat een aanbestedingspaspoort gelden als bewijs dat wordt voldaan aan selectiecriteria. Möhlmann bespreekt de ontwikkeling e- Procurement. Volledig digitaal aanbesteden is Sdu Uitgevers Tijdschrift, augustus

3 wenselijk, maar, volgens sommigen, praktisch moeilijk uitvoerbaar. Daarom wordt de eis van volledig online aanbesteden niet direct gesteld bij de implementatie van de richtlijn. Wel wordt vereist dat stukken digitaal beschikbaar worden gesteld en dat twee jaar na de implementatie volledig op e-procurement wordt overgegaan. Een uitzondering hierop geldt voor aankoopcentrales. Deze worden, gezien hun professionaliteit op het gebied van inkopen, verplicht vanaf de implementatie volledig op digitaal aanbesteden over te gaan. Met betrekking tot de positie van het MKB is niet gekozen voor een quotasysteem zoals in de Verenigde Staten, maar er zijn wel enkele wijzigingen voorgesteld. Voorbeelden zijn het uitgangspunt om opdrachten boven een bepaalde waarde te splitsen tenzij een rechtvaardiging kan worden gegeven om dat niet te doen, en een beperking van de omzeteis tot een drievoud van de totale waarde van de opdracht. De professionalisering van aanbesteden door aankoopcentrales zal nadelig kunnen zijn voor het MKB als dit leidt tot het bundelen van opdrachten. Daarom zijn de regels voor raamovereenkomsten en voor joint-procurement verduidelijkt. Ten slotte benadrukt Möhlmann dat niet de bedoeling is geweest om met de richtlijnen een revolutie in de regels te creëren. De Commissie heeft aldus niet gekozen voor verplichte what to buy-regels of het verbreken met het voorwerp van de opdracht. De Commissie vaart aldus een gematigde koers als het gaat om de eisen voor duurzaam inkopen, lifecycle en voorwerp van de opdracht. De eis dat technische specificaties verband moeten houden met het voorwerp van de opdracht wordt behouden, maar genuanceerd in die zin dat het mogelijk wordt om milieunormen en keurmerken daaronder te brengen. Ook is de mogelijkheid gecreëerd om een inschrijving uit te sluiten bij schending van wettelijke milieunormen. Ten aanzien van de vraag of het onderscheid tussen A- en B-diensten moet worden behouden, schetst Möhlmann de discussie die hierover wordt gevoerd. In het nieuwe voorstel wordt een groot deel van de B-diensten overgeheveld naar de A-diensten. Sociale diensten en andere specifieke diensten zoals onderwijs krijgen een apart regime. De drempelwaarde wordt hiervoor verhoogd naar euro. Uitgangspunt blijft dat de concurrentie eerlijk moet blijven. Daartoe wordt zoveel mogelijk jurisprudentie van het Hof gecodificeerd, zoals over belangenverstrengeling, marktconsultatie en wijziging van opdrachten. Ten slotte bespreekt de heer Möhlmann enkele reacties op de voorstellen. De ambitieuze opdracht voor de Europese wetgever is om de richtlijnen definitief te maken voor het eind van dit jaar. 2. Prof. dr. E.R. Manunza, hoogleraar internationaal en Europees aanbestedingsrecht aan de Universiteit van Utrecht In reactie op het nieuwe regelgevende pakket richt professor Manunza ten eerste de aandacht op de Europese wetgever en plaatst zij kanttekeningen bij de juridische consistentie van de voorstellen. Zij benadrukt het belang van heldere reguleringsdoelstellingen, welke zowel de naleving van regelgeving bevorderen als de mogelijkheid creëren om na verloop van tijd de effectiviteit ervan te evalueren. Of de aanbestedingsregelgeving ook intrinsiek effectief is, kan worden getoetst aan de hand van de in de lidstaten bestaande kaders van rechtmatigheid als uitdrukking van de algemene beginselen van aanbestedingsrecht. Manunza stelt de rechtmatigheid van de richtlijnvoorstellen in haar lezing echter aan de orde aan de hand van twee andere, tot nu toe onderbelicht gebleven beginselen, te weten het consistentiebeginsel en de rechtszekerheid. 418 Tijdschrift, augustus 2012 Sdu Uitgevers

4 2.1. Consistentie en rechtszekerheid De term consistentie- of coherentiebeginsel ontleent Manunza aan de Engelse benaming in de Europese Verdragen (consistence of coherence), waar in de Nederlandse versie telkens het woord samenhang wordt gebruikt. Het consistentiebeginsel wordt veelvuldig genoemd in zowel het VEU als het VWEU, waarbij steeds wordt gerefereerd aan het verzekeren van de samenhang van het optreden en het beleid van Unie. De strekking en interpretatie van dit beginsel zijn nog niet voldoende bediscussieerd. Manunza spreekt de verwachting uit dat de ontwikkeling van het consistentiebeginsel gestaag aan belang zal winnen, zodat een uitdaging schuilt in het nadenken over de invulling hiervan. Het beginsel van rechtszekerheid is uiteraard geen nieuw concept, maar wordt volgens Manunza door de Commissie op nieuwe wijze in de voorstellen ingezet. Bij concessies vormt volgens de Commissie een niet met nationale wetgeving te overbruggen gebrek aan rechtszekerheid een rechtvaardiging voor regulering. Waar het de zogenoemde klassieke sectoren betreft, strekt volgens de Commissie de behoefte aan rechtszekerheid zich echter slechts uit tot het verduidelijken van enkele definities van basisbegrippen en concepten. Hiermee miskent de Commissie volgens Manunza dat in deze sectoren bestaande rechtsonzekerheden onopgelost blijven, terwijl zelfs nieuwe rechtsonzekerheden worden gecreëerd. Als voorbeeld daarvan noemt Manunza de regulering van inkoop van sociale en andere specifieke diensten, die boven de drempelwaarde euro worden onderworpen aan de volledige werking van de beginselen van gelijke behandeling en transparantie. De harde verplichting die daarmee op de lidstaten komt te rusten om voor de inkoop van deze diensten procedures in te voeren, wordt niet nader uitgewerkt zodat de voorwaarden daarvoor volkomen onduidelijk blijven. Door lidstaten volstrekt vrij te laten in de wijze waarop deze procedures moeten worden vormgegeven, wordt volgens Manunza exact dezelfde onoverbrugbare rechtsonzekerheid gecreëerd als die welke bij concessies moet worden tegengegaan. Een onzekerheid die mogelijk zelfs nu al is terug te zien in de politieke discussie over met de nieuwe richtlijn strijdige wetswijzigingen op nationaal niveau Markt of overheid? Manunza stelt in aansluiting hierop ten tweede aan de orde in hoeverre met de voorstellen de markt dan wel de overheid gediend is. Het jaar 2012 is wereldwijd als jaar van de Publiek Private Samenwerking uitgeroepen. Desalniettemin lijkt in de Nederlandse aanbestedingspraktijk dit fenomeen door Publiek Publieke Samenwerking te worden ingehaald. Overheden op alle niveaus stellen zich veelal de vraag of en onder welke omstandigheden zij voor de uitvoering van activiteiten mogen kiezen om deze zelf via de publieke weg uit te voeren. De Commissie voorziet hier in essentiële verduidelijkingen, door de modaliteiten waaronder overheden met elkaar mogen samenwerken uit te werken. Naast het statement voor de discretionaire bevoegdheid van de overheid dat hiermee wordt gemaakt, wordt voor het eerst de onzekerheid over dit onderwerp weggenomen: doorslaggevend is niet de aard van de dienst, maar de voorwaarden waaronder de uitvoering geregeld is. Ook is verduidelijkt dat inbesteden, althans de vorm die in art. 11, eerste drie leden, is uitgewerkt, niet gerelateerd is aan diensten in het algemeen belang, maar mogelijk is voor welke taak of dienst dan ook. Manunza ziet de oorzaak van voornoemde volgens haar zorgelijke ontwikkeling vooral gelegen in een toegenomen wantrouwen in de markt ten gevolge van de ingrijpende financiële crisis. Zij plaatst de kritische kanttekening dat, Sdu Uitgevers Tijdschrift, augustus

5 door de verantwoordelijkheid bij de overheid te laten zonder objectieve juridische toets, belangrijke marktsectoren aan de potentiële positieve effecten van inkopen in competitie worden onttrokken. Ten gevolge van dat wantrouwen is ook zichtbaar dat de aanbestedingsverplichtingen in de richtlijnen zijn gereduceerd, met in beginsel verminderde competitie tot gevolg. Naar aanleiding daarvan heeft Manunza sterke twijfels of de balans tussen bevordering van de economische dynamiek enerzijds en vermindering van de ambtelijke belasting anderzijds, waarnaar de Commissie blijkens de inleiding van Möhlmann heeft gezocht, ook daadwerkelijk gevonden is Implementatie op nationaal niveau Ten slotte stelt Manunza de implementatie van de richtlijn door de Nederlandse wetgever aan de orde. Zij betoogt dat de wetgever de harmonisatievorm van de huidige richtlijnen niet goed heeft doorzien en zich heeft laten verlammen door de opvatting dat bijvoorbeeld totale harmonisatie geen ruimte voor nationale invulling laat. Manunza roept op om bij de nieuwe richtlijnen niet opnieuw kansen te laten liggen, maar de goede keuzes te maken. Dit zal volgens haar discussie en beslissingskracht vergen. In de nieuwe richtlijn kan niet meer worden volstaan met een terughoudende wijze van implementatie. Zij nodigt de overheid als goede wetgever (en niet als bestuurder) uit om zich de in de richtlijn verstrekte peremptoire instructie om in geschikte procedures te voorzien aan te trekken en te putten uit de bepalingen die daarbij kunnen inspireren. Het doel zal daarbij moeten zijn om recht te doen aan het consistentiebeginsel. 3. Prof. mr. G.W. van de Meent, advocaat-partner bij Loyens & Loeff te Amsterdam en bijzonder hoogleraar aanbestedingsrecht aan de UvA Professor Van de Meent spitst zich in zijn lezing toe op handhaving en toezicht in de richtlijnvoorstellen. Het toezicht is geregeld in art. 84 Richtlijn klassieke overheden en art. 93 Richtlijn specifieke sectoren. Van de Meent bespreekt waartoe dit nu werkelijk verplicht. Op grond van voornoemde bepalingen dienen lidstaten één onafhankelijke instantie aan te wijzen die belast is met het toezicht op en de coördinatie van de uitvoeringsactiviteiten door alle aanbestedende diensten Centrale coördinatie Er dient dus geen versnippering van toezichthoudende activiteiten meer te bestaan. Het is weliswaar mogelijk dat meerdere diensten zich met toezicht bezighouden, maar er moet één centrale coördinerende instantie worden aangewezen. Deze instantie moet in juridisch opzicht voldoende capaciteit en kwaliteit hebben om met initiatiefadviezen fundamentele problemen of politiek gevoelige aanbestedingsdossiers aan te snijden. De instantie moet een (sparring)partner van niveau zijn, maar krijgt daarnaast ook allerlei andere taken opgedragen. Van de Meent gaat nader in op de opstelling van Nederland ten opzichte van dit voorstel, welke ter zake van dit onderwerp negatief is. Nederland zal inzetten op schrapping van alle verplichtende bepalingen in de genoemde richtlijnbepaling. In lijn met de voorgestelde Aanbestedingswet wordt meer heil verwacht van best practices, Pianoo en Europa Decentraal als adviseurs van aanbestedende diensten, de civiele rechter in kort geding en na inwerkingtreding van de Aanbestedingswet de commissie van aanbestedingsexperts. Van de Meent zet vraagtekens bij de veronderstelde controverse tussen de Nederlandse opstelling en het voorstel op dit punt, en wijst erop dat de implementatie van art. 84 voor diverse andere lidstaten wel eens minder ingrijpend zou kunnen zijn. Daarnaast stelt Van de Meent de verhouding met de Rechtsbeschermingsrichtlijn aan de 420 Tijdschrift, augustus 2012 Sdu Uitgevers

6 orde. Het uitgangspunt daarbij is in beginsel de institutionele en procedurele autonomie van de lidstaten. Sindsdien heeft zich een ontwikkeling ingezet waarbij steeds meer uitzonderingen op dit beginsel in wetgeving zijn neergelegd. Vaak gaat het om Europese regelgeving om sectoren (denk aan de energie- of de telecomsector) te liberaliseren. Het nieuwe voorstel lijkt volgens Van de Meent in lijn met die ontwikkeling te zijn. Adoptie van het voorstel zou opnieuw een ingrijpende inperking van het autonomiebeginsel betekenen. Overigens is het aanbestedingsrecht ook een goed voorbeeld, zoals blijkt uit de rechtsbeschermingsrichtlijnen (89/665 en 92/13). Van de Meent wijst in dat kader op opmerkelijke overeenkomsten tussen de motivering van de Commissie in het Witboek van 1987 en de huidige aanpak. De Commissie constateerde toen dat de beroepsmogelijkheden in de lidstaten sterk uiteenliepen. Verkrijging van voorlopige voorzieningen was niet altijd mogelijk, beroeps- en verjaringstermijnen liepen sterk uiteen en verkrijging van schadevergoeding was in sommige lidstaten niet of enkel een theoretische mogelijkheid. Door deze verschillen werd de volle doorwerking van de aanbestedingsregels ernstig gehinderd, reden waarom harmonisatie noodzakelijk was. Een praktisch identieke motivering maar dan toegespitst op toezicht en handhaving geeft de Commissie nu. Van de Meent wijst erop dat de communautaire wetgever voor de harmonisatie van de beroepsmogelijkheden destijds twee richtlijnen heeft vastgesteld, terwijl de net zo ingrijpende harmonisatie van handhaving het moet doen met slechts één artikel. Wellicht zou het beter zijn de rechtsbeschermingsrichtlijnen aan te vullen met een onderdeel toezicht en handhaving. De uitleg van de begrippen onafhankelijkheid en uitvoeringsactiviteiten blijft onduidelijk. De toezichthoudende instantie zal in ieder geval, ongeacht de vorm, onafhankelijk en op afstand van de ministeries moeten fungeren. Er zal geen sprake hoeven zijn van een zelfstandig bestuursorgaan ( zbo ). Wat de taken betreft, bestaat wel de angst dat door de grote hoeveelheid taken de toezichthouder zelf minder snel verantwoordelijkheid zal hoeven afleggen en minder snel zal zijn vast te stellen of hij zijn taken goed verricht. Uit literatuuronderzoek blijkt dat het helpt als er een duidelijk en specifiek belang moet worden bewaakt; daar kan de toezichthouder vervolgens op worden afgerekend. Van de Meent spreekt uit dat het stoort dat de invulling van de eisen aan de nationale overheden wordt overgelaten Taken van de instantie Vervolgens bespreekt Van de Meent de taken van de instantie. Volgens hem is terecht dat bij het toezicht wordt gekeken naar professionaliteit van aanbesteden. De invulling daarvan ligt bij de lidstaten zelf. Ten aanzien van toezicht kan worden afgeleid dat zowel ambtshalve moet kunnen worden opgetreden, als kunnen worden gereageerd op klachten. Met betrekking tot onderzoek van klachten stelt Van de Meent de vraag of het klachtrecht niet expliciet moet worden beperkt tot belanghebbenden. Ook wijst hij erop dat niet geregeld is dat de klager ook een afschrift van het oordeel van de toezichthouder krijgt. Wat betreft het ambtshalve toezicht op uitspraken van rechters naar aanleiding van een prejudiciële beslissing van het Hof van Justitie, kan deze bevoegdheid volgens Van de Meent niets anders inhouden dan registratie dat er een uitspraak is gewezen en een eigen interpretatie of de uitspraak wel/niet in lijn is met de prejudiciële uitspraak van het Hof. Ten aanzien van de informatievergaring van gegunde opdrachten wijst Van de Meent erop dat dit de mogelijkheid creëert om na het sluiten van een contract in de uitvoeringsfase de gunning alsnog aan te tasten en daarop een Pressetext-toets los te laten. Concluderend gaat het voorstel volgens Van de Meent ver, maar niet te ver, hoewel hij herhaalt dat ook Sdu Uitgevers Tijdschrift, augustus

7 de Rechtsbeschermingsrichtlijn had kunnen worden uitgebreid. Hij is voorstander van de centrale autoriteit en pleit voor een bundeling van de expertise binnen de overheid Vergelijking NMa Tot slot maakt Van de Meent een vergelijking met de NMa. Deze heeft nu slechts een beperkte rol in aanbestedingsland (Wira), maar heeft veel ervaring met aanbestedingsmarkten. Van de Meent besluit zijn lezing met het pleidooi om het voorstel niet slecht gemotiveerd af te schieten, maar constructief te kijken naar de toezichthouders die we al hebben (naast de NMa zou ook de Algemene Rekenkamer een belangrijke rol kunnen krijgen) en daarin aanwezige kennis en ervaring te benutten. 4. Plenaire discussie/afsluiting Na afloop van de drie presentaties is er de gelegenheid voor vragen en discussie. Vanuit de zaal wordt de vraag gesteld of de niet-besproken leden 4 en 5 van art. 84 Richtlijn zorgelijk zijn, omdat de toezichthoudende instantie belast kan worden met allerlei taken. Moet worden gevreesd dat deze gaat functioneren als marionet van de Brusselse aanbestedingspolitie? Van de Meent geeft aan dat de verplichtingen voor de lidstaten al heel scherp zijn en zou de bepalingen, die weliswaar ver gaan, niet revolutionair willen noemen. Over toezicht op gerechtelijke beslissingen wordt gevraagd hoe dit moet worden begrepen in relatie tot de trias politica. Volgens Van de Meent kan dit slechts worden uitgelegd als de registratie dat een uitspraak is gedaan. Möhlmann vult aan dat moet worden gezorgd dat OLAF op de hoogte is van schendingen van aanbestedingsrecht door lidstaten. Natuurlijk is geen inhoudelijke toets van de rechtspraak mogelijk. De bedoeling is dan ook niet dat de autoriteit zelf oordeelt. Hooguit kan zij een rol spelen bij het op eigen initiatief in gang zetten van veranderingen (te denken valt aan scholing en dergelijke). De volgende vraag gaat over de keuze voor het handhaven van competitive dialogue en meervoudig onderhands aanbesteden. Volgens de heer Möhlmann is de gedachte dat de dialoog vaak goed verloopt maar op meer situaties toepasbaar zou moeten zijn. Technische specificaties zijn echter nog niet gegeven, in tegenstelling tot bij de onderhandse procedure. Om deze reden lopen de procedures naast elkaar, waarbij het toepassingsbereik niet veel uiteen hoeft te lopen. Vanuit de zaal wordt gevraagd in het kader van het nastreven van strategische doelstellingen hoeveel ruimte er eigenlijk is voor een aanbestedende dienst als aan zoveel eisen moet worden voldaan. Möhlmann geeft hierop aan dat de richtlijn in de behoefte voor verruimingen voorziet, maar dat de toepassing in de praktijk, zeker voor aanbestedende diensten, niet eenvoudig zal zijn. Daar kan de toezichthouder mogelijk een rol spelen, te denken valt aan een standaard bestek of het opstellen van richtsnoeren. Van de Meent spreekt in dit kader de zorg uit dat de kortgedingrechter zijn vingers vaak niet aan de beoordeling wil branden. Manunza brengt zelf ook een vraag ter tafel, namelijk die of aanbesteding wel een geëigend instrument is om doelstellingen van social return te bereiken, nu de aanstellingen vaak geen verband houden met het voorwerp van de opdracht. Volgens Möhlmann is het aan Nederland en niet aan de Commissie om vast te stellen hoe de regels worden uitgevoerd. Als iets evident geen verband houdt met het voorwerp van de opdracht, zou dit geen rol mogen spelen bij de aanbesteding. Van de Meent pleit hierbij voor simpelheid in de eisen. Manunza spreekt de wens uit dat de discussie over geëigender methoden om dezelfde doelen te bereiken ook in de toekomst gevoerd zal worden. 422 Tijdschrift, augustus 2012 Sdu Uitgevers

8 Een laatste vraag is waarom voor de innovatiepartner niet is aangesloten bij de bestaande procedures. Dit was volgens Möhlmann gelegen in de wens van een uitgebreid pakket van vernieuwende procedures die zijn toegespitst op de inkoop van ontwikkelde producten. Na een dankwoord sluit de heer Van Romburgh, voorzitter van de NVvA, het wetenschappelijke gedeelte van de vergadering. Sdu Uitgevers Tijdschrift, augustus