MAKUBEKÈN. Informashon tokante naturalesa i medio ambiente di Boneiru. Edishon Nr. 14 yüni 2010

Transcriptie

1 Informashon tokante naturalesa i medio ambiente di Boneiru Grátis Edishon Nr. 14 yüni 2010 Dia di Biodiversidat na Lac Foto credits Marian Walthie Grátis Biodiversiteit op Bonaire De Verenigde naties hebben 2010 uitgeroepen tot het internationale jaar van de biodiversiteit. Dit wordt wereldwijd op verschillende manieren gevierd. Hier op Bonaire stelt STINAPA haar natuurparken open voor de bevolking en organiseert gedurende het hele jaar activiteiten om de mensen te laten zien en voelen hoe bijzonder onze natuur is. Waarom? Zoals een zeer bekend milieuactivist, Baba Dioum, al schreef; Uiteindelijk zullen we slechts hetgeen we liefhebben in stand houden, zullen we slechts hetgeen we begrijpen liefhebben en slechts hetgeen we geleerd hebben begrijpen. Oftewel, ongekend maakt onbemind. Op 22 mei was het de internationale dag van de biodiversiteit. Op deze dag vonden overal ter wereld activiteiten plaats om het belang van een grote verscheidenheid aan dieren en planten onder de aandacht te brengen. STINAPA en het Bonaire Toeristenbureau organiseerden activiteiten, waarvoor Lac Cai het decor vormde. Het was een zeer geslaagde dag (zie foto), die 623 bezoekers trok. In de wereldwijde biodiversiteit nemen eilanden vaak een aparte plaats in. Op eilanden kunnen, vanwege het isolement, dier- en plantensoorten zich anders ontwikkelen. Anders evolueren. Het gevolg is dat op eilanden vaak andere soorten of ondersoorten voorkomen. Dat maakt de biodiversiteit rijker, maar ook kwetsbaarder. Zonder biodiversiteit zou Bonaire niet wereldbekend zijn om haar onderwaterpark, zou de tweede naam van Bonaire niet het flamingo-eiland zijn, zouden wij en onze kinderen geen toekomst hebben en zou er op ons eiland geen kibrahacha meer bloeien. Biodiversiteit is ons natuurlijk kapitaal. Nos ta biba di Naturalesa! Ook in Nederland wordt er aandacht besteed aan biodiversiteit op Bonaire. Zo heeft de Nederlandse omroep Link samen met de Dutch Caribbean Nature Alliance (DCNA) de documentaire Tropisch Koninkrijk gemaakt. Zes afleveringen van een half uur, waarin de biodiversiteit van de Nederlandse Antillen en Aruba aan bod kwam. Op Bonaire bezochten de documentairemakers de mangrovebossen en spraken o.a. met de vrijwilligers van de Sea Turtle Conservation Bonaire. De serie was en is een succes. Nog steeds wordt Tropisch Koninkrijk goed bekeken op De redactie

2 Página 2 UN KONFERENSHA EKSITOSO, KIKO AWÓ? Djabièrnè, 23 di aprel, Fundashon Tene Boneiru Limpi, huntu ku Selibon NV, Stinapa i TCB a organisá e konferensha Reusá Pasado, Resiklá Presente i salba nos Futuro. E konferensha tabatin komo meta prinsipal trese tur representantenan di vários sektor huntu pa interkambiá di idea riba kon huntu por sigui mantené Boneiru komo un di e islanan mas limpi den Karibe i na mes momentu konservá nos naturalesa i medio ambiente. E konferensha aki tabata sumamente eksitoso konsiderando ku representantenan di tur gremio i sektor a duna nan opinion, idea i pasonan ku nan ta komprometé pa tuma pa huntu kuida e lokual ku naturalesa a regalá nos. Algun punto den liñanan grandi ku a palabrá ta: Mester krea un fórmula pa sektor privá ta mas konsiente i responsabel pa e problema di sushi riba Boneiru. Kompanianan grandi mester yuda krea fasilidatnan pa resiklá. Mester eksplorá e posibilidat pa introdusí statiegeld riba glas. Mester rekompensá persona i instansianan ku hasi esfuerso pa redusí e kantidat di sushi ku ta produsí i atendé (pa medio di lei, norma i reglanan) ku esun ku ta krea kantidat grandi di sushi. Mester wak e posibilidat pa Boneiru, Kòrsou i Aruba uni forsa riba e tópiko di redukshon di sushi. Kompanianan mester eduká empleadonan riba e importansha di redukshon di sushi i kuido di medio ambiente. Proyekto i programanan ku tin di haber ku e tópiko aki mester ta bon planiá i ehekutá pa garantisá éksito i kontinuashon. Mester buska solushon pa e problema di bateria i otro sushinan peligroso. Mester stimulá inisiativanan bèrdè di sektor privá. Mester konsientisá komunidat mas riba e konsekuensianan ku produkshon di sushi tin riba nos medio ambiente i naturalesa. Mas ku tur kos, mester uni forsa ku tur sektor pa logra éksito i krea kontinuidat riba e tereno aki. Ya por a tuma nota di pasonan konkreto ku sektor privá ta tuma pa redusí e kantidat di sushi ku ta produsí. Kompanianan manera Digicel ta traha karchinan di telefon ku no ta kousa muchu daño na nos medio ambiente i Bonaire Gift Shop a kumpra 20 mil tas re-usabel pa duna nan klientenan. Ta spera ku mas kompania lo sigui e ehèmpelnan aki. Tambe hopi persona a pone nan mes disponibel pa kompartí konosementu ku nan tin riba tereno di redukshon di sushi i yuda traha riba plannan konkreto pa asina nos sigui kuida i konservá nos medio ambiente i naturalesa. EVEN VOORSTELLEN; JOSE (JUNNY) JANGA DE NIEUWE WASHINGTON PARK MANAGER VAN STINAPA Junny werd op 10 november 1963 geboren op Curaçao en omschrijft zichzelf als zijnde sociaal en behulpzaam. Hij volgde de middelbare technische school en behaalde daarnaast zijn wiskunde onderwijs graad. Voor zijn verdere studie besloot hij naar Nederland te gaan, alwaar hij zich verdiepte in elektronica en computer techniek. Na een aantal jaren in Nederland voelde hij dat het tijd werd om huiswaarts te gaan. In dit geval was huiswaarts Bonaire. Waarom Bonaire? Bonaire heeft een speciale plek in zijn hart, zijn ouders komen beiden uit Rincon en als kind bracht hij veel schoolvakanties door op de kunuku s in en om Rincon. Maar de meest belangrijke reden voor zijn liefde voor Bonaire is toch wel de ongerepte natuur. Junny was padvinder van zijn 7 de tot zijn 23 ste jaar hetgeen de liefde voor de natuur in hem aanwakkerde en het gevoel om ervoor te willen zorgen in hem los maakte. Eenmaal terug op Bonaire begon hij met het oog van een natuurbeschermer naar de cultuur en natuur te kijken. Hij realiseerde zich hoe mooi, uniek en oorspronkelijk onze cultuur en natuur zijn. Junny is van mening dat een ieder de verplichting heeft om te helpen met de bescherming van onze natuurlijke rijkdommen. Volgens hem is het van groot belang om duidelijk te maken waarom het zo essentieel is dat we ons eiland beschermen. Hij staat dan ook volledig achter STINAPA s communicatie campagne NOS TA BIBA DI NATURALESA en de economische visie van Bonaire groei met behoud van cultuur en natuur. Junny is 10 jaar lang in de toeristen industrie van Bonaire werkzaam geweest, waarvan de laatste 6 jaar als de General Manager van een duikresort. Gedurende deze tijd sprak hij met vele duikers en natuurliefhebbers uit diverse windstreken. Junny kon zijn geluk niet op toen STINAPA hem als de nieuwe manager van het Washington Slagbaai National Park aanstelde, nu kan hij zijn hobby en zijn passie tot zijn werk maken.

3 Ofisina di Turismo di Boneiru ta preparando pa e di kuater edishon di e programa Bonaire Dive Into Summer (BDIS) ku lo kuminsá for di promé di yüni te ku 30 di sèptèmber E programa e aña aki lo ofresé un variedat di aktividat pa tur hende. Algu úniko e aña aki tambe ta ku BDIS 2010 lo ofresé un kantidat di paketenan speshal pa diferente eventonan ku lo tuma lugá den e lunanan aki. Algun di e eventonan pa e aña aki ta lo siguiente: Kuminsando den yüni te ku promé di ougùstùs 2010, Buddy Dive Resort lo ofresé e famoso Dive Photo Contest ku hopi oportunidat pa gana premio. Tur nos bishitantenan por partisipá dor di depositá nan potrèt faborito di Boneiru riba e website di Buddy Dive. Pa mas informashon bishita: Den e mesun luna di yüni diferente dianan internashonal lo ser selebrá inkluyendo World Environmental Day dia 5 di yüni, kaminda STINAPA lo organisá un asina yama Mountain Bike Day den nos parke nashonal Washington Slagbaai. Direktamente su tras dia 8 di yüni Boneiru i mundu henter lo selebrá World Ocean Day. Impreshonante ta ku e aña aki ta e promé aña ku e fecha aki a wòrdu rekonosé pa Nashonnan Uní. Por último fin di yüni, TCB lo entregá e promé Lifetime Achievement Award na un persona aki na Boneiru, despues di a introdusí esaki aña pasá kaminda el a ser otorgá na un persona internashonal. Den e luna di yüli nos lo kuminsá na dediká atenshon speshal na Arte i kultura ku e famoso Dia di Arte ku lo tuma lugá den Parke Wilhelmina ku músika i bailenan tradishonal. Despues di esaki dia 10 di yüli lo bai tin un tremendo Underwater Clean up organisá pa Dive Friends Bonaire. Tur hende ta bon biní pa yuda i e evento lo terminá ku un BBQ sabroso pa un i tur. Esnan ku ta interesá pa yuda ku e aktividat aki mester tei na Dive Friends riba e fecha menshoná pa 1or di mèrdia. Pa mas informashon: Den e mesun luna di yüli aki Boneiru lo ta esenario pa e di seis kompetensia di Windsurf yama Starboard Pro Kids Freestyle World Championship kaminda e hóbennan di Boneiru lo kompetí kontra e profeshonalnan di mundu pa asina konkistá e título máksimo di Freestyle Windsurf (28 di yüli 28 pa 1 di ougùstùs). E aña aki atrobe Boneiru lo ta e kas pa e militarnan merikano durante e asina yamá Wounded Warriors week kuminsando dia 7 di ougùstùs i terminando dia 14 di ougùstùs. Durante e siman aki un kantidat di militar merikano ku a ser heridá lo optené nan sertifikado di sambuyamentu. Tur aña di nobo Boneiru ta habri su man pa e grupo di militarnan aki i ofresé nan un eksperensia inolvidabel i mas importante ainda e posibilidat pa kompletá nan training di sambuyamentu. Na final di e luna di ougùstùs kuminsando dia 22 pa 28, TCB lo organisá un bes mas Celebrate Our Planet Week. Durante e siman aki lo bai tin diferente aktividat di sambuyamentu rònt di e isla di Boneiru, ku presentashonnan ofisial, informashon i hopi mas. Tur esaki i hopi mas pa kualkier hende ku kier desaroyá nan konosementu di nos medio ambiente i e desaroyo di Boneiru riba e tereno aki. Lo tin invitadonan internashonal, entre nan e persona ku risibí e di dos Lifetime Achievement Award di parti di TCB. Tambe lo tin un grupo grandi di prensa internashonal durante e siman aki na Boneiru. Ofisina di Turismo di Boneiru ta sumamente kontentu ku e di kuater edishon di Bonaire Dive Into summer, e programa aki ta forma un plataforma úniko, bou di kua tur e diferente aktividatnan organisá dor di TCB òf nò durante yüni te ku Página 3 BONAIRE DIVE INTO SUMMER 2010! OFRESIENDO KULTURA, EDUKASHON I HOPI MAS! Resientemente Polis Ambiental a inisiá ku bishita na garashinan rònt Boneiru pa asina inventarisá e manera ku garashinan ta atendé ku sushi, prinsipalmente sushi peligroso. Esaki ta den kuadro di un desishon ku gobièrnu di Boneiru a tuma den luna di sèptèmber di aña pasá relashoná ku norma i reglanan ku garashinan mester tene nan mes n e pa loke ta trata partikularmente e manera di atendé ku zeta sushi, produkto i artíkulonan ku por hasi daño na nos medio ambiente. Sr. Leo Blanker di VROM Inspectie (e ministerio di Hulanda ku ta atendé entre otro ku lei, regla i normanan di medio ambiente) tabata aki na Boneiru pa primeramente splika i demostrá kon mester hasi e inventarisashon na e garashinan i despues huntu ku Polis Ambiental di Selibon NV a bishitá vários garashi riba nos isla. Entretantu mayoria garashi riba Boneiru a risibí bishita di e grupo aki i un karta ku rekomendashon i pasonan ku e doñonan di garashi mester tuma pa kumpli ku e norma i reglanan stipulá. E proyekto aki ta e promé di un seri di proyekto kaminda e Servisio di Medio Ambiente di gobièrnu di Boneiru, Selibon NV i Sentro di Servisio Regional ta traha konhuntamente pa introdusí leinan nobo ku tin di haber ku e manera di atendé ku sushi ku konsekuentemente tin impakto riba nos naturalesa i medio ambiente. E trabounan di inventarisashon, siguí pa konseho riba puntonan di atenshon i akshon pa e garashinan ta un trabou sumamente intensivo pa Polis Ambiental pasobra na Boneiru no tin masha atenshon pa e forma ku ta atendé ku sushi peligroso manera zeta sushi, gas, fèrf i otro sushi ku ta inflamabel, kompará ku e manera ku ta atendé ku otro tipo di sushi. Na momentu ku Polis Ambiental bishitá un garashi e ta haña un orientashon den e garashi i e forma di operashon, siguí pa un kòmbersashon ku gerensia di e garashi. Durante e promé bishita Polis Ambiental ta duna konseho riba akshonnan ku e garashi por tuma pa hasi su sitio di trabou mas sigur pa su empleado i klientenan. Tambe e ta duna rekomendashon riba sèptèmber ta kai i lo ser promové den eksterior. Mester menshoná ku durante e lunanan menshoná lo bai tin diferente otro aktividat tambe, entre otro diferente marshe na Rincon. POLIS AMBIENTAL KU INVENTARISASHON DI GARASHINAN kon mester atendé ku sushinan peligroso pa evitá mas tantu posibel ku esaki ta hasi daño na nos medio ambiente. Bon ehèmpel di esaki ta e manera ku ta atendé ku zeta sushi i filternan di zeta. Mayoria garashi ta basha e zeta sushi den barí òf kònteiner grandi, ku despues trùk ku tanki séptiko ta hasi bashí. Pero no ta tene kuenta ku e barí òf bakinan grandi aki mester ta poné riba un flur di betòn pa evitá ku e zeta aki ta lèk drenta den nos suela. Zeta sushi tin un impakto sumamente dañino riba tera i esaki ta e kaso tambe pa otro sushinan kímiko manera fèrf i tinner. Despues di e promé bishita aki, doñonan di e garashi ta risibí un karta di Selibon NV ku tur lokual ku Polis Ambiental a konstatá i e rekomendashonnan. Atenshon pa e manera di atendé ku sushi peligroso ta algu práktikamente nobo na Boneiru, pues lo bai duna hopi informashon na e gruponan ku direktamente ta produsí kantidat grandi di e tipo di sushi aki pa asina nan ta na altura di norma i reglanan ku nan mester tene nan mes n e. Foto ta ilustrá Polis Ambiental R. Laurens, sr. M. Beckman Lapre di RSC, sr. P. Montanus di servisio di medio ambiente di gobièrnu, sr. R. Leito direktor interino di Selibon NV, sr. L. Blanker di VROM i Polis Ambiental E.Cicilia

4 Página TA AÑA INTERNASHONAL DI BIODIVERSIDAT Nashonnan Uní a proklamá aña 2010 komo aña internashonal di biodiversidat. Biodiversidat ta e variedat di bida ku tin riba e planeta tera. E selebrashon di biodiversidat ta un selebrashon di bida na mundu i di e balor ku biodiversidat tin riba humanidat. Den e kuadro di e aña internashonal di biodiversidat, STINAPA lo organisá diferente aktividat e aña aki manera Dia di Áreanan húmedo 2 di febrüari, Dia di Mama Tera 22 di aprel, Dia di Biodiversidat 22 di mei, Dia habrí di parke nashonal Washington Slagbaai dia 6 di yüni, Dia di Limpiesa di kosta dia 18 di sèptèmber i Festival di Planta Palu dia 21 di novèmber. Algun di e selebrashonnan aki a tuma lugá kaba naturalmente. E promé selebrashon tabata dia 2 di febrüari World Wetlands Day Dia Internashonal di Áreanan húmedo. nos a reflehá riba e manera kon nos ta atendé ku nos medio ambiente i su efekto riba nos bienestar ekonómiko. Áreanan húmedo salú, oséano salú i tera salú tin komo konsekuensia ku humanidat tambe ta salú. manera Boneiru nos mester ta orguyoso pasobra nos tin sinku di e áreanan aki miéntras ku tin paisnan grandi ku no tin ningun. ta e funshon i importansha pa naturalesa di e organismonan ku nan a mira i ta pakiko tin ku konservá nan. E tarea a keda na e skol pa laga e alumnonan ku a partisipá, pasa e informashon ku nan a risibí, di un manera òf otro na e otro alumnonan di nan mes edat ku no a haña e oportunidat di a bai e ekskurshon. E ekskurshon tabata un éksito rotundo. E alumnonan a risibí hopi informashon balioso tokante Lac, un área húmedo di importansha pa Boneiru. Áreanan húmedo salú, hendenan salú Dia 2 di febrüari tabata Dia Internashonal di Áreanan húmedo. E dia aki no solamente a konmemorá e fecha ku a firma e tratado internashonal di Ramsar na 1971, pero tambe Kiko ta un Área húmedo? Un Área húmedo ta un área kaminda awa ta e faktor primordial ku ta kontrolá e medio ambiente i ku ta determiná ki tipo di mata i bestia por biba einan. Ta konsiderá un área un Área húmedo ora ku tera ta tapá ku un lag di awa. Ku otro palabra, na momento ku tin awa plat. Segun e tratado di Ramsar áreanan di oséano ku un profundidat di ménos ku 6 meter tambe por keda konsiderá komo Área húmedo. E Área húmedo di Boneiru ta inkluí e pal i mangelnan i e yerbanan di laman den Lac, nos saliñanan, nos posnan i asta e roinan i wowonan di awa. E sinku áreanan húmedo di Boneiru ku ta kai bou di e tratado internashonal di Ramsar ta: Lac, Pekelmeer, Gotomeer, Slagbaai i Klein Bonaire. Pa loke ta trata esaki nos mester remarká ku komo un isla chikitu Dikon e Áreanan húmedo ta asina importante? Áreanan húmedo ta un di e áreanan ekológiko mas riku i diverso na mundu, aunke hopi biaha ainda ta konsiderá nan komo inútil. Awendia nos sa ku e áreanan húmedo ta benefisiá hende i naturalesa na maneranan remarkabel. Nan ta ofresé un lugá pa biba esensial pa bestia, nan tin e poder di wanta awa pa prevení inundashon, nan ta protehá e kalidat di e awa i nan ta ofresé oportunidat pa hende ku ke opservá bestia den nan ambiente natural. Kada área húmedo ta úniko. Niun área húmedo ta hasi mesun trabou. Asta dos área húmedo ku ta parse idéntiko por tin otro funshon. Un área húmedo na parti nort di nos isla por tin otro funshon ku un na parti sùit apesar ku nan ta mustra mesun kos na promé bista. Ta konosí ku áreanan húmedo ta ofresé diferente funshon ku ta hopi importante pa e ser humano: -Lugá di biba pa piská i bestia liber (No - doméstiko). -Protekshon kontra inundashon -Protekshon di kalidat di awa -Protekshon di liña di kosta -Rekreashon, edukashon i siensia Pa hopi tempu kaba STINAPA ta duna informashon na e pueblo boneriano tokante e áreanan húmedo ku nos tin via medionan di komunikashon i tambe via e diferente programanan ku ta ofresé na skolnan. Pero tabata na 2006 ku a kuminsá pone atenshon spesífiko na e fecha importante aki. Riba e dia aki tin diferente entrevista na radio i tambe STINAPA a skohe un skol básiko a base di un loteria. E skol ganadó a hasi un bishita na Mangrove Centre den e área di Lac. Einan, nan tabatin un mainta informativo i edukashonal. E alumnonan a hasi un ekskurshon den kayak. Ku kayak nan por mira e palu di mangelnan mas di aserka, wak kua ta e organismonan ku ta krese na e raisnan di e palunan aki i pa motibu ku e awa plat di Lac ta asina kla, nan por a wak bou di awa i mira e piskánan, yerba di laman i kwal kabes abou. E alumnonan a risibí informashon tokante founa, flora i e tratado di RAMSAR. Nan guia a splika nan ta kiko Selebrashon di Dia di Mama Tera 22 di mart - Earth Day Den e kuadro di Dia di Mama Tera (Earth Day), STINAPA Boneiru huntu ku Sòldachi Tours a organisá un eksitoso kaminata den área Dos Pos den besindario di Rincon. E aña aki ta selebrá e di 40 aniversario di Dia di Mama Tera. STINAPA a saka un invitashon públiko pa e kaminata ku a tuma lugá djadumingu dia 25 di mart 2010, Dia di Mama Tera. E kaminata tabata bou di guia di señora Maria Koeks i su guianan profeshonal. Mas ku sinkuenta pèrsona a partisipá. Nan a gosa di e bunita paisahe, di e serunan i di Gotomeer. Despues di e kaminata e Bishita na Mangrove Center Bishita na Mangrove Center Kaminata Dia di Mama Tera

5 Página 5 grupo a sinta kòmbersá na e kunuku Ticurius Hill di Ruby Balentien. Elsmarie Beukenboom, direktor di STINAPA a yama danki na tur e personanan ku a partisipá na e kaminata i tambe na e guianan di Sòldachi Tours. El a splika ku e aña aki ta selebrá aña di biodiversidat i kiko esei ta nifiká pa Boneiru. Kiko ta e efektonan ku e kambio di klima tin riba nos isla kaba i ki efekto por tin den futuro. Esnan presente a trese dilanti e urgensha pa pueblo kuminsá produsí su mes kuminda. Pa hende kuminsá ku plantashon chikitu den kurá di nan kas i asina hasi su mes ménos dependiente di produktonan importá. E ruta di Dos Pos aki ta bale la pena i STINAPA ta rekomendá tur hende ku gusta kana den naturalesa pa tuma kontakto ku Sòldachi Tours di Maria Koeks pa nan tambe por bai kana e ruta aki. Selebrashon di Dia Internashonal di Biodiversidat, dia 22 di mei, na Lac. Durante e aña aki, Aña di biodiversidat, ta pone atenshon na e variedat grandi di mata i bestia ku Boneiru tin i e importansha di nan. Nos isla ta un isla riku pasobra nos tin un variedat grandi di mata i bestia. Asina tin alrededor di 500 diferente sorto di mata i 1050 diferente sorto di bestia. Tin hende sa haña bestia un molèster i ta buska moda di kaba ku nan. Pero tur bestia i mata tin nan funshon na benefisio di humanidat. E ratón djanochi por ehèmpel ta kome e sanguranan ku ta molestiá nos. E ta un bestia útil. Asina tambe mata i palunan ta útil pa hende. Bonerianonan mester ta orguyoso. Nos isla tin un variedat grandi di mata i bestia. Nos no ta para ketu na e rikesa ku nos tin den nos naturalesa, esei pasobra naturalesa ta forma parti di nos bida diario i el a bira nòrmal pa nos. Poko di nos ora nos wak un palu di sia, e chuchubi spañó, òf e para di misa ta para ketu na e echo ku ta aki na Boneiru i algun otro lugá den besindario só tin e espesienan aki. Rònt mundu matanan i bestia ta na peliger pa motibu ku hende ta sea kaba ku nan òf ta kita nan área di biba. Esei ta hasi nan spesial, pa nos i pa mundu. Hopi hende ta pensa ku un espesie no por kaba. Nos no tin ku bai muchu leu pa sa ku esei sigur ta posibel. Masoménos 60 aña pasá na Aruba tambe nan tabata tin lora meskos ku aki. Awe nan no tin lora mas. Anto ta unda nos kangreunan ta? Kasi no ta topa ku kangreu mas. Por ta ku muchanan ta kere ku ta kangreu di laman so tin, nan lo no sa mes ku tin kangreu di riba tera tambe pasobra nan no sa wak nan. Durante e aña aki STINAPA ta bai duna publisidat na e mata i bestianan di Boneiru. Lo usa medionan di komunikashon pa splika dikon ta asina importante pa e hende, pa mantené e variedat grandi di mata i bestianan ku e isla aki tin. Huntu ku TCB, STINAPA a organisá na Lac un dia yená ku diferente aktividat pa públiko general. Tabatin diferente weganan tradishonal manera bula den saku, hala kabuya i kana riba stèlt. Tambe tabatin Beach Volleyball i aktividatnan spesial pa mucha manera pinta kara. Tabatin tour edukativo, tremendo kuminda i sufisiente kos di bebe, i muzik di Glenn i su Gèng. Mas ku 623 persona a partisipá na e selebrashon, un éksito tremendo! A skohe Lac pa selebrá Dia di Biodiversidat, pasobra Lac ta un sitio ku un biodiversidat grandi. Selebrashon Dia habrí na Parke Nashonal Washington Slagbaai - dia 6 di yüni Djadumingu, dia 6 di yüni, STINAPA a konmemorá huntu ku Marshe di Rincon i pueblo di Boneiru na entrada di Washington Park e echo ku 41 aña pasá plantashi Washington a bira área protehá. Den e kuadro di Aña internashonal di Biodiversidat, STINAPA ta duna pueblo di Boneiru e oportunidat pa nan partisipá i eksperenshá e áreanan protehá. Asina nan por gosa di e bunitesa di naturalesa i bira mas konsiente di e importansha di protekshon di nos biodiversidat. Mas ku 900 hende a drenta parke e dia ei for di porta sùit i tambe porta prinsipal di parke. For di mainta tempran a kuminsá ku desayuno, kuminda krioyo i barbakiú na entrada di e parke. Pueblo i bishitantenan di Boneiru a kana, subi seru, kore baiskel i a landa na Slagbaai. Tabatin tremendo shou kultural, músika i baliamentu na Parke Nashonal Washington Slagbaai. Komo ku e selebrashon tabata riba promé djadumingu di luna, e porta di sùit ku ta bai Slagbaai tambe tabata habrí i tabata tin entrada liber di eibanda tambe. For di 8 or di mainta doñonan di stènt di Marshe di Rincon a kuminsá instalá nan produktonan i bende desayuno. Pa mèrdia e kuminda krioyo tabata kla i tambe e barbakiú. Henter dia nan a bende bolo, kosnan di boka dushi i diferente artefaktonan di obra di man i mata. E ambiente musikal tabata na enkargo di fundashon Arte i Kultura kende tambe a sòru pa tin un bar bon surtí. Músika tabata na enkargo di grupo Tuti Fruti, ESO, Glenn i su Gèng, SOG i Proyekto 2000 plus. E públiko a balia i gosa na su mesté. Basta hende, grandi i chikí, Selebrashon Dia di Biodiversidat na Lac-Cai (Fotocredits Marian Walthie)

6 Página 6 a partisipá na e tournan ku guia ku STINAPA a ofresé. Nan a subi Brandaris, a kana e kaminata di Lagadishi, a landa na Slagbaai i a risibí informa- shon den e museo riba e diferente eksibishonnan ku tin. Mas ku 900 persona a bin selebrá huntu ku nos ku e promé Parke Nashonal di Boneiru i Antia a kumpli 41 aña. En total 55 outo a drenta pa kore rònt den parke i 19 outo a drenta di porta di sùit pa a bai Slagbaai. STINAPA ta yama danki na Fundashon Marshe di Rincon i Fundashon Arte i Kultura pa nan koperashon i partisipashon den e selebrashon. Tabata un dushi dia i tur kos a bai na òrdu, pueblo di Boneiru a mustra un biaha mas ku nos ta nèchi hende. Selebrashon na novèmber, e di Dos Festival di Planta Palu. Dia 21 di novèmber 2010 STINAPA lo organisá e di Dos Festival di planta palu. E idea pa hasi un aktividat di plantamentu di palu un tipo di fiesta a sali for di e organisashon hulandes Stichting Nationale Boomfeestdag. Na Hulanda tur aña nan ta organisá un fiesta grandi pa plantamentu di palu. Na 2005 na Hulanda, Reina Beatrix a selebrá 25 aña di su reinado i a regal é un mondi. Einan el a pidi e organisadónan pa nan organisá fiesta di planta palu na Antia i Aruba tambe, ya ku nan tambe ta parti di Reino. Na 2007 e organisashon di Stichting Nationale Boomfeestdag a organisá e promé plantamentu di palu den Reino na Kòrsou i na 2009 a organis é na Boneiru. Aña pasa e Promé Festival di Planta Palu a tuma lugá na Mangazina di Rei. E tabata organisá pa STINAPA huntu ku Fundashon Ban Boneiru bèk, Mangazina di Rei, LVV, Fundashon Salba nos Lora, Elisabeth Stichting di Hulanda i Stichting Boomfeestdag, tambe di Hulanda. Mas o ménos 200 mucha a bini na Mangazina di Rei pa engrandesé a festival. E muchanan a kanta huntu ku Grupo Tutti Frutti i e sobrá di invitadonan e kantika A bira tempu. E kantika ta un tradukshon na papiamentu di e kantika na hulandes di Stichting Nationale Boomfeestdag, Het wordt tijd. Tambe e muchanan a asistí e adultonan den e akto di plan- Página 7 tamentu di palu. A planta mas o ménos 100 palu en total na Mangazina di Rei. E aña aki nos lo selebrá e segundo Festival di Planta Palu na novèmber. Por wak e portètnan di e aktividat aki i tambe tur e otro aktividatnan ku STINAPA ta organisá riba e wèpsait Dia 21 di novèmber e gru- ponan di Boneiru lo bolbe organisá e festival di planta palu i TCB lo djòin den e organisashon aki. E fiesta lo tuma lugá na entrada di parke nashonal Washington Slagbaai i lo planta mas o menos 100 palu. Den kuadro di aña di biodiversidat e akitividat aki lo ta e delaster di e aña aki pa pone atenshon riba e biodiversidat di Boneiru. E motibu pa kua nos tin ku organisá plantamentu di palu ta pasobra ku masomenos Selebrashon Dia di Biodiversidat i Dia habrí na Parke Nashonal Washington/Slagbaai (Fotocredits Marian Walthie i Karen van Dijk) treshen (300) aña pasá e spañónan a trese kabritu riba e isla aki. E bestianan aki no ta bestia di nos naturelesa i nan a hasi un impakto den nos biodiversidat. Pa trese e balanse bèk nos tin ku planta palu. Nos lo planta solamente matanan lokal i no matanan ku hende a trese riba e isla aki atraves di tempu. E kantidat di palu ku nos tin ku planta ta hopi. STINAPA ta pidi esnan ku tin negoshi di bendementu di mata pa nan kultivá matanan lokal pa asina nos por kumpra nan for di nan i hende por planta mas matanan lokal den nan kurá.

7 Página 8 HET GAAT STEEDS BETER MET DE HUISDIEREN OP BONAIRE! Het gaat steeds beter met de huisdieren op Bonaire. Dat is althans de ervaring die het asiel Bonaire heeft. Het verbeteren van de leefsituatie van honden, katten staat dan ook hoog op de agenda van het dierenasiel. Het asiel werkt sinds hier sinds jaar en dag aan, door voorlichting te geven, een gratis sterilisatieproject op te zetten en scholieren de kans geven stage te komen lopen op het dierenasiel. En gelukkig werpt deze aanpak vruchten af, want veel meer mensen op het eiland zijn zich bewust van het feit dat ze op een verantwoordelijke manier met hun huisdier moeten omgaan. Dit is beter voor de dieren, beter voor de mensen en beter voor Bonaire. wordt het een trouwe vriend die je huis verdedigt en ongenode gasten weert. Leefsituatie Het asiel merkt dat heel veel mensen goed met hun dier omgaan. Ze laten ze los in de tuin lopen, geven ze elke dag eten en drinken en een beschutte plek in de schaduw om te slapen. En ook heel belangrijk is dat mensen hun dieren goed verzorgen, vaccineren (dit is het inenten tegen ziektes), steriliseren en zich bewust zijn van het feit dat je je huisdier simpelweg aandacht moet geven. Op zo n manier Stagiaires Een van de stagiaires van het dierenasiel die zich inzet voor de dieren op het eiland is Riginaldo Gustina (15 jaar). Hij is sinds kort de gelukkige eigenaar van twee pups en is echt een natuurtalent als het gaat om dieren. Hij zorgt ervoor dat zijn dieren iedere dag voldoende te eten krijgen en hij heeft zijn honden onlangs ook gevaccineerd. Overdag hebben Ezra en Lucky een plek in de schaduw en als ik thuis kom van school ga ik met ze spelen of neem ik ze mee naar zee om daar lekker te gaan zwemmen vertelt Riginaldo. Ook stagiaire Paula Petit (17 jaar) is een held in de omgang met dieren. In de toekomst wil ze dierenarts worden en weet als geen ander dat je verantwoordelijk met je huisdier moet omgaan. Ze heeft een hond en een kat en wil heel bewust niet meer dieren. Meer dieren kosten namelijk meer geld en je moet die dieren ook allemaal verzorgen en aandacht geven. Met twee dieren gaat dat goed, maar als je er tien hebt, wordt dat een probleem, aldus Paula. Verwaarlozing Toch ziet het dierenasiel ook nog vaak genoeg situaties waarin het niet zo goed gesteld is met het dier. Er zijn op het eiland nog steeds veel zwerfhonden en straatkatten, dieren die het slachtoffer zijn van dierenmishandeling of verwaarlozing, in de steek worden gelaten en uiteindelijk op straat belanden. Veel van die dieren komen uiteindelijk bij het asiel terecht. Ze worden daar letterlijk gedumpt. Helaas kan het dierenasiel niet voor ieder huisdier een nieuwe eigenaar vinden. Ze zijn vals geworden of ernstig ziek en helaas kan het asiel dan niets anders doen dan deze diertjes in te laten slapen. Voorkomen is beter dan genezen Het zijn dit soort zaken die het dierenasiel wil voorkomen. Het asiel is al een tijd hard aan het werk ervan dierenbezitters te overtuigen dat ze hun dieren moeten vaccineren. Op het eiland zijn er heel veel honden die doodgaan aan het parvovirus. En er is voor het eerst ook hondenziekte geconstateerd op Bonaire, een hele nare ziekte die vroeger niet voorkwam op het eiland. Deze ziekte is met name voor veel oude niet gevaccineerde honden fataal. Ook is het asiel verheugd over het feit dat heel veel diereigenaren gebruik gemaakt hebben van de gratis sterilisatiecampagne van het asiel. Een kleine 600 mensen hebben hun hond of kat laten gratis steriliseren, zodat hun huisdier niet iedere zes maanden een nest met puppies of kittens krijgt. Op deze manier dragen deze dierenbezitters bij aan het voorkomen van een overpopulatie aan zwerfdieren. Minder is beter Het dierenasiel pleit voor minder dieren. Diereigenaren moeten gewoon minder beesten als huisdier nemen. Het is toch veel beter om een er een of twee gezonde,vriendelijke huisdieren te hebben dan dat je een uitgemergelde moederhond thuis hebt die ieder half jaar een nest puppies krijgt en die uiteindelijk over straat gaan zwerven. Aan dergelijke huisdieren heb je zelf helemaal niets, het is bovendien zielig voor het dier en het zorgt voor overlast in de wijk. Minder dieren is veel beter. Beter voor de eigenaar, beter voor het dier en beter voor Bonaire! Marlies Tiepel, dierenasiel Bonaire Manager

8 Página 9 DIKON NOS TIN MESTER DI TURTUGANAN DI LAMAN nutrimentunan di e webunan di turtuga pa krese i bira mas fuerte. Segun ku e vegetashon di dùin krese i bira mas fuerte i mas salú, e salú kompletu di e bich/dùin su eko sistema ta bira mas mihó. Vegetashon saludabel i sistemanan di rais fuerte ta tene e santu den e dùinnan i protehá e bich kontra eroshon. Segun ku e kantidat di turtuganan baha, ménos webu ta ser poné na e bichnan i esaki ta proveé ménos nutrimentu. Si turtuganan di lèbèlèbè di awa ku ta pika ku ta menasando peskeria, rekreashon i otro aktividatnan marítimo riba oséanonan. Kamanan di lima rachá dor di turtuganan bèrdè di laman ta mas produktivo ku esnan no rachá. Turtuganan Karèt ta kome spònsnan, previniendo ku nan ta sobrepasá koralnan ku ta krese poko poko. Tur dos e aktividatnan aki ta mantené diversidat di espesienan i e balanse natural di e sistemanan di eko. Si turtuganan di laman laman kaba na nada, kaba na nada, e por kousa vegetashon di dùin lo pèrdè un gran fuente di nutrimentu i lo no ta sufisiente saludabel i fuerte pa mantené e dùinnan. Esaki ta pèrmití ku laman lo kita e bichnan for di ei. Turtuganan di laman ta kome lèbèlèbè di awa. Esaki ta evitá e gran kresementu di lèbèlèbè di awa inkluso bahada den tur e espesienan di kua nan sobrebibensia ta dependé di kamanan di yerba i koralnan di ref. Esaki ta nifiká ku hopi espesie marino ku hende ta kultivá, lo bai pèrdí. Turtuganan di laman i hopi espesienan ku ta ser afektá pa medio di nan presensia òf nan ousensia, ta un atrakshon Turtuganan di laman ta demostrá e lès básiko di ekologia ku tur kos tin di haber ku otro. Ta bale la pena salba turtuganan? Den un mundu yen di espesie, ta bale la pena hasi e pregunta aki. Tin motibunan válido di hasi esfuerso pa salba turtuganan di laman peligrá? Sigui lesa i wak kiko bo ta pensa. Turtuganan di laman ta forma parti di dos eko sistema vital, lamannan i sistemanan marino. Si turtuganan di laman kaba, tantu e marino i eko sistemanan di laman lo suak. I si e sistemanan eko aki sigui bira mas suak, esaki lo tin efektonan dañino riba humanidat, pa motibu ku humanidat ta uza e oséano komo un rekurso importante pa kuminda i ta uza bichnan pa diferente sorto di aktividat. Ounke turtuganan di laman a biba i krese bon den e oséanonan di mundu pa mas di 150 mion aña, awor pa gran parti nan ta na peliger di morto debí na kambionan ku humanidat a trese. Si nos modifiká/kambia e oséanonan i bichnan lo sufisiente pa por eliminá turtuganan di laman, e kambionan ei lo pone ku ta bira difísil pa nos sobreviví? I si nos skohe pa hasi lo nesesario pa salba nos turtuganan di laman, nos lo mehorá nos futuro? Bichnan i sistemanan di dùin no ta haña hopi nutrimentu durante aña. Pues masha poko vegetashon ta krese riba e dùinnan. Niun vegetashon ta krese riba e bichnan mes, pasobra santu no ta wanta e nutrimentu dje bon ei. Turtuganan di laman ta uza bichnan i e dùinnan abou pa pone nan webunan. Turtuganan di laman ta pone mas òf ménos 100 webu den un nèshi i ta forma entre 3 pa 7 nèshi durante temporada di pone webu den zomer. No ta tur nèshi lo brui, tampoko kada webu den un nèshi lo brui, i no ta tur beibi turtuga den e nèshi lo logra sali for di e nèshi. Tur nèshi ku no a brui, webunan i beibinan turtuga ku a keda pegá bou di tera, ta hopi bon rekurso di nutrimentu pa e vegetashon den dùin. Asta e kaskanan di webu ku a sobra for di e webunan ku a brui, ta proveé nutrimentu. Matanan di dùin ta uza e importante pa turismo marino, un rekurso mayó di entrada pa hopi pais. Esakinan ta algun di e ròlnan ku nos sa ku turtuganan di laman ta hunga den e salú esensial di sistemanan di eko. Ken sa ki otro ròlnan nos lo deskubrí, segun ku siensia revelá mas tokante turtuganan di laman. Miéntras ku humanidat tin e abilidat pa mete ku e oloshi di bida, nos no tin e abilidat pa sa ki ora ta bon pa pèrdè algun di e partinan ku ta funshoná. Si bo no ta di akuerdo, purba na habri fo i otro un oloshi i djis tira afó un di e pidanan ku no ta mustra dje importante ei. Harma e oloshi atrobe i wak si ainda e ta traha. Artíkulo di Sea Turtle Conservation Bonaire. Fuentenan: Caribbean Conservation Corporation i Todd Steiner, Sea Turtle Restoration Project. Foto credits Tina Lideken

9 Página 10 Door Dr. Jessica Eberhard, Cornell University IN GESPREK MET DE PARKIETJES VAN BONAIRE Bonaire staat natuurlijk vooral bekend als een plaats om van de onderwater wereld te genieten, maar ook op het land zijn er veel natuurlijke attracties, zoals bijvoorbeeld de vogels. Een van de inheemse vogelsoorten, de prikichi of parkiet (Aratinga pertinax), was het onderwerp van een veldstudie die wordt verricht door biologen van de Macaulay Library of Natural Sounds (MLNS of Macaulay Bibliotheek van Natuurlijke Geluiden), een onderdeel van de Cornell University Laboratory of Ornithology. Ik ben een postdoctoraal medewerker van Cornell en sta aan het hoofd van het veldwerk van dit project. Dr. Jack Bradbury, directeur van het MLNS, is een van de hoofd-adviseurs van het project. huisvest zijn eigen ondersoort. Op ieder eiland is hun parkiet al vele generaties geïsoleerd van de andere soorten, met als gevolg dat hun pluimage zich anders is gaan ontwikkelen en de vogels ieder zo hun eigen verenpatroon hebben. Ons huidige werk is erop gericht om te onderzoeken of de vocale communicatie zich ook anders is gaan ontwikkelen per eiland. Hopelijk kan dit ons inzicht geven in hoe de vocalisatie wordt gebruikt door de vogels en waarom ze verschillen. We vergelijken de vocalisaties van de parkieten op de verschillende eilanden en willen testen hoe de parkieten reageren op geluidsopnamen van vogels op de andere eilanden en ook van andere locaties op het eiland zelf. Waarom moeten we de vocale communicatie van de parkiet bestuderen? De papegaaienfamilie waaronder parkieten, ara s, kaketoes enz.is een van de weinige vogelsoorten die het vermogen om te vocaliseren (verschillende geluiden voort te brengen) hebben ontwikkeld. De enige andere vogelsoorten die dat kunnen zijn de zangvogels en de kolibries. De meeste studies aangaande aangeleerde vocalisaties hebben zangvogels onderzocht en er is maar weinig bekend over de vocale communicatie tussen papegaaien. Aangezien de ecologie en het sociale gedrag van papegaaien verschillend is van de relatief goed onderzochte zangvogels, is het waarschijnlijk dat ook de vocale communicatie en het leergedrag anders is bij papegaaien. Waarom willen we nu juist de parkiet van Bonaire bestuderen? Eerder maakte ik een reis van twee maanden naar de ABCeilanden en Isla Margarita om geluidsopnamen te maken van de parkiet. Deze trip bood mij ook de gelegenheid om een aantal plekken uit te kiezen voor toekomstig veldwerk. Bonaire kwam naar voren als een ideale locatie vanwege een aantal redenen: het relatief kleine oppervlak (wat het mogelijk maakt om parkieten over het hele eiland goed te volgen), grote gebieden met natuurlijke vegetatie (vooral in WashingtonSlagbaai Nationaal Park), persoonlijke veiligheid door het lage criminaliteitscijfer, en de hartelijke ontvangst en steun die wij kregen van de staf van zowel het park als de DROB, en tenslotte natuurlijk, het grote aantal parkieten dat hier vliegt! Aangezien we meer willen weten over de geografische variaties van de vocalisaties, zowel tussen diverse locaties op het eiland zelf als tussen de diverse eilanden, hebben wij zowel binnen als buiten het park veldwerk verricht. We zijn 3 maanden op het eiland geweest. Ons veldwerk omvatte Waarom moeten we de parkiet (Aratinga pertinax) bestuderen? Deze soort is wijd verspreid, zowel op het ZuidAmerikaanse vasteland als op vijf Caribische eilanden. Ieder van deze eilanden, Aruba, Curaçao, Bonaire, La Tortuga en Margarita, voornamelijk twee activiteiten nl: playback experimenten (het afspelen van vooraf opgenomen vogelgeluiden, zowel van de parkieten van Bonaire als van andere eilanden. Maar ook het maken van opnamen van de reacties daarop) en het volgen van een aantal parkieten met behulp van kleine satelliet zenders. Hoe kan deze informatie nuttig zijn voor de bescherming van papegaaien? Een goed begrip van de ecologische context en de evolutie van vocale communicatie tussen papegaaien is zowel vanuit het academisch oogpunt als vanuit het oogpunt van natuurbehoud belangrijk. Er komt steeds meer bewijs dat papegaaien afhankelijk zijn van cultureel overgedragen kennis van voed- selgebieden en broedgedrag. Het beheer van papegaaienpopulaties en het succes van herplaatsing programma s, kan verbeterd worden door een beter begrip van het sociale gedrag van deze vogels. Veel van de sociale dynamiek van de voedselvergaring en nestgedrag schijnt overgedragen te worden door vocale communicatie, waar onze studie zich dus op concentreert.

10 Página 11 Digicel ta hasié fásil pa bo duna un man na nos medio ambiente E KOMPANIA DI LOGO KÒRÁ TIN Mas i mas e poblashon global ta birando konsiente di nos deber i responsabilidat pa ku preservashon di nos planeta. Aki na Boneiru, sigur no ta un eksepshon. Digicel komo un kompania ku tin oido i kurason pa e preukupashon di su klientenan i e komunidat ku e ta aden, no ta keda afó di e tendensia ambientalista i p esei kier a ilustrá kon su servisionan eksistente ta bai man den man ku e movementu na fabor di Mama Naturalesa. Resientemente i na su lugá, énfasis ta wòrdu pòné riba e diferente elementonan ku ta susha nos isla. Un di esnan ku a bin dilanti ta e karchinan di plèstik pa rekargá saldo di selular. E ta un método ku klientenan ta usa práktikamente tur dia i sea ta pa deskuido òf konsientemente, esakinan ta kaba den mondi i otro lugánan públiko. Esaki ta un método di rekargá saldo ku ta ekstremadamente popular. Pa tal motibu, difísilmente Digicel por eliminá e benta di e karchinan por kompletu. Sinembargo e kompania di HOPI SERVISIO BÈRDÈ telekomunikashon si ta laga e desishon den man di e kliente mes, dor di ofresé alternativanan ku ta pro medio ambiente. Na lugá di kompra di e karchinan di raspa, e kliente di Digicel por hasi uso di otro métodonan pa rekargá manera: Top up na ATM di MCB Bo por registrá bo telefon di Digicel i esun di famia i/òf amigunan na kualkier bankomátiko di MCB i usa mensahe di SMS pa rekargá. Esaki ta un manera fásil i kumbiniente. Bo ta registrá dor di akudí na kualkier MCB Bankomátiko i 1. Skohe Phone Recharge for di e skrin prinsipal di opshon, 2. Skohe SMS Registration, 3. Skohe DIGICEL komo bo telephone service provider, 4. hinka bo number di selular, 5. Skohe si bo kier rekargá otro telefonnan i 6. Bo ta risibí un prueba di registrashon for di e Bankomátiko. Unabes ku e proseso a keda kompletá, bo ta risibí un mensahe di SMS konfirmando bo registrashon. Den e mensahe aki e kliente lo haña e SMS PassCode. E PassCode BO TABATA SA KU STINAPA TIN UN WEBSITE, I ESAKI TA YEN, YEN DI INFORMASHON HOPI INTERESANTE, MANERA REPORTE ANUAL, NOTISIA I KOMUNIKADO DI PRENSA? WIST JE DAT DE WEBSITE VAN STINAPA, BORDEVOL INTRESSANTE INFORMATIE, ZOALS DE JAARVERSLAGEN, NIEUWTJES EN PERSBERICHTEN STAAT? ta nesesario pa manda petishon di rekargá. Top up via SMS Manda un SMS for di un telefon registrá ku e òrdu di rekargá na e number di SMS Manda e siguiente SMS pa òrdu di rekargá na 1111: RC<space>Pass Code<space>Amount Ehèmpel: Pa rekargá Naf. 10,- ku e Pass Code 1234 djis manda e siguiente mensahe pa 1111: RC Top Up via Internet Klientenan di Digicel por rekargá nan telefon òf di otro persona for di e komodidat di nan kas òf ofisina via Internet. Bishitá sea e página di MCB@home òf ATM Top -up Otro servisio pionero di Digicel. Awor abonadonan di Digicel por hinka saldo na nan kuenta for di kualkier bankomátiko di MCB. E ta fásil. Djis hinka bo karchi den e mashin i sigui e instrukshonnan. E krédito lo bai direktamente na bo telefon den sekònde i lo bo risibí un SMS indikando e kantidat ku a wòrdu akreditá. Credit Me/You Manda un petishon for di bo selular prepago pa e kuentanan Prepago i Postpago di amigu i/ òf amiga pa top up credit. Bo por hasi esei te hasta ora bo ta hasiendo roaming. 1. Marka *127* + 11-number di telefon selular di esun pa haña saldo* + kantidat sigui pa #. Por ehèmpel: (*127* *10#) 2. Warda e mensahe di konfirmashon ku bo petishon a wòrdu mandá. 3. Esun ku ta risibí lo haña un mensahe bisando e number di telefon i e kantidat ku a pidi p e. 4. Esun ku ta risibí por usa Credit U pa honra e petishon dor di marka *128* *10#. 5. Si e petishon ta honrá, lo risibí un mensahe di konfirmashon ku e kantidat risibí i e balansa aktual. Solamente klientenan prepago di Digicel ku balansa di Naf òf ménos por manda un petishon di Credit Me. No tin kargo adishonal pa usa e servisio di Credit Me. E ta grátis. Tambe por transferí krédito for di bo mesun kuenta di Postpago òf Prepago pa e kuenta Prepago di amigu i/òf famia usando bo selular. 1. Marka *128*599 number di telefon selular di esun pa haña saldo* e kantidat ku bo kier duna, # i primi send. Por ehèmpel: *128* *10# (pa manda Naf. 10 na ) Den un stap fásil, krédito ta wòrdu mandá direktamente for di bo Digicel pa kualkier amigu òf amiga su telefon prepago di Digicel. Top U Up Esaki ta un método inovativo di top up sea bo mesun òf otro abonado su kuenta prepago. Abonadonan postpago di Digicel por top up kualkier kuenta prepago di Digicel. Pero, lo no por usa e método aki pa top up nan mesun kuenta di Digicel postpago òf di otro E korant aki a bira posibel danki na: Deze krant werd mede mogelijk gemaakt door: STINAPA Bonaire WWF NL Carib Inn MCB hende. 1. Marka *125*599 i e number di kuenta ku bo kier top up, # i primi send. 2. Esun ku ta manda, lo risibí e siguiente mensahe: From a blank screen please enter *125*voucher number#send to add credit to 599xxxxxxx or *125*2# to cancel, please respond within 2 minutes. 3. Marka *125*voucher number, # i primi send. 4. Abo i e persona ku bo ta top up lo risibí notifikashon ku e krédito a wòrdu poné riba e kuenta. Di e manera aki Digicel ta mustra kon fásil ta pa bo sigui disfrutá di e servisio selular di Digicel i na mesun momentu sinti ku bo ta hasiendo bo parti den kuida nos planeta. Purba awe mes un di e servisionan menshoná. Pa kualkier informashon adishonal, aserká e representante ofisial di Digicel mas serka di bo. Gouvernement Bonaire Digicel Selibon Telbo NV RBTT Bank TCB Administratiekantoor Brandaris B.V. Redactie: Elsmarie Beukenboom & Karen van Dijk Vormgeving: Bonaire Communication Services N.V. Drukwerk: DeStad Drukkerij, Curaçao Distributie: Post NV Redakshon: Elsmarie Beukenboom i Karen van Dijk Kompaginashon: Bonaire Communication Services N.V. Imprenta: DeStad Drukkerij, Curaçao Agensia distribuidor: Post NV STINAPA Bonaire, telefoon: , fax: , info@stinapa.org, website: adres: Barcadera z/n, Bonaire

11 Página 12 KUEMENTU TRADISHONAL DI KARKO NO TA KOMPLETAMENTE PROHIBI Den e konsepto di dekretonan di ehekushon di e Ordenansa insular di maneho di naturalesa tin detayada-mente poné kon na Boneiru nos kier manehá nos naturalesa. Algun sorto di animal i mata lo ta kompletamente protehá. Esaki ta nifiká ku respektivamente no tin mag di kue, mata, molestiá, kap òf snui nan. Pa algun otro sorto tin eksigensianan ménos estrikto. Bou di sierto kondishonnan, lo por kapturá i mata nan. Esaki ta konta por ehèmpel pa karkó i kref. Tambe pa pal i mangel i wayaká e eksigensianan ta ménos estrikto ku pa por ehèmpel kabana (sabalpalm) òf hoba. Akibou lo duna mas splikashon di e tiponan pa kua eksigensianan ménos estrikto ta konta i tambe medidanan di maneho. Na Boneiru a kue karkó di mas. Kier men ku ta kue mas Fotocredits Marian Walthie karkó ku ta bin aserka. E balansa a bai pèrdí. Pa hasi algu na esaki ta protehá nos karkó. Por kue karkó solamente ku pèrmit di Kolegio Ehekutivo. Aktualmente ningun persona tin un pèrmit asina. Esaki pa motibu ku e karkó tin mester di un periodo di sosiegu pa e por rekuperá. Un karkó, despues di 4 pa 5 aña ta adulto i por sòru pa reprodukshon. Awor, si nos laga e karkónan algun aña na pas, nan kantidat lo por oumentá atrobe di tal forma, ku lo por bolbe rebibá e tradishon di kuementu di karkó. Pero nos mester sòru si pa keda mantené e balansa. Pues e kantidat di pèrmitnan pa kue karkó lo ta limitá i lo mester hasi palabrashonnan tokante e kantidat di karkó ku por kue. Pues awor aki tin un prohibishon bèrdat pa kuementu di karkó, pero e no ta un prohibishon apsoluto. Bou di sierto kondishonnan lo por ta bien posibel ku den futuro lo por bolbe kue karkó. Un areglo asina nos ta yama un medida di kontròl i e ta ankrá den e dekreto di ehekushon di parke marino di e ordenansa insular di maneho di naturalesa nobo. Tin mas di e medidanan di kontròl asina. Tambe nos ta kue kref di mas. Pa e motibu aki lo bin ku un prohibishon pa kue kref na kosta pabou di Boneiru i rondó di Klein Bonaire den e periodo di 1 di sèptèmber te ku 30 di aprel. Esaki ta e periodo durante kua krefnan ta brui. Krefnan ku wòrdu kohé pafó di e periodo aki no mag di tin webu i nan largura di kabes i e kurpa huntu mester ta mas largu ku 12 sèntimeter. E medida di kontròl aki ta poné den e konsepto di e dekreto di ehekushon di parke marino. Pa algun sorto di palu/mata i e bushi/milon di seru tambe tin un medida di kòntròl na vigor. E ta enserá ku por kita òf snui e tipo di matanan aki solamente ku pèrmit di Kolegio Ehekutivo. Esaki ta konta pa tur pal i mangel i loke nan ta yama pokhout (wayaká i wayaká shimaron). Pa pal i mangel esaki no ta nada nobo, komo ku tin un medida asina ya pa 17 aña kaba na vigor a base di e Ordenansa di Medioambiente Marino. E stipulashon aki ta konta awor tambe pa pokhout, komo ku pokhout ta riba e lista kòrá di World Conservation Union (IUCN). Esaki ta nifiká ku mester protehá internashonalmente e espesie aki. Pero na Boneiru ta haña un di e dos sortonan di pokhout, esta wayaká, hopi kaminda. Ménos komun ta wayaká shimaron. No ta nesesario pa protehá wayaká totalmente i e no faktibel tampoko. Si tin pokhout ta krese riba un tereno pa kua a otorgá un pèrmit di konstrukshon, por kap e palu aki sin ku mester di un pèrmit. Por kita bushinan tambe ku ta krese riba un tereno manera ariba menshoná sin pèrmit. Pa kapmentu di palu i di kadushi en general tin mester di un pèrmit di kap, si e palunan tin un sirkunferensha di mas ku 75 cm. E medida aki ta di importansha pa stòp eroshon i pa mantené nos isla mas bèrdè posibel. Asina tambe ta protehá palunan bieu i monumental. Departemento di Naturalesa i Medioambiente, DROB BO TABATA SA KU STINAPA TIN UN HOTLINE, NA UNDA BO POR DUNA TEPNAN DI PRAKTIKANAN ILEGAL? E NUMBER TA Fotocredits Hanny Kalk WIST JE DAT STINAPA EEN HOTLINE HEEFT WAAROP JE MELDING KAN MAKEN VAN ILLEGALE PRAKTIJKEN? HET NUMMER IS 9292.