Dit concert wordt opgenomen door AVROTROS voor uitzending op zondag 16 september om uur via NPO Radio 4, en is live te zien via Mezzo tv.

Transcriptie

1 Koninklijk Concertgebouworkest Thomas Hengelbrock dirigent Evgeny Kissin piano De dresscode is black tie. Dit concert wordt opgenomen door AVROTROS voor uitzending op zondag 16 september om uur via NPO Radio 4, en is live te zien via Mezzo tv. HECTOR BERLIOZ ( ) Le carnaval romain, op. 9 (1844) ouverture caractéristique FRANZ LISZT ( ) Eerste pianoconcert in Es gr.t. ( , revisie 1856) Allegro maestoso. Tempo giusto Quasi adagio Allegretto vivace Allegro animato Allegro marziale animato pauze (± uur) GIOACCHINO ROSSINI ( ) Ouverture Il barbiere di Siviglia (1816) FELIX MENDELSSOHN ( ) Vierde symfonie in A gr.t., op. 90, Italiaanse (1833) Allegro vivace Andante con moto Con moto moderato Saltarello: Presto GIUSEPPE VERDI ( ) Balletmuziek uit Otello (1894) Allegro vivace Canzone Araba Invocazione di Allah Canzone Greca Danza La Muranese Canto Guerriero eerste uitvoering door het Koninklijk Concertgebouworkest einde (± uur)

2 Berlioz: Le carnaval romain Het Koninklijk Concertgebouworkest opent het seizoen 2018/2019 met een feestelijk concert vol onversneden Romantiek en Italiaans temperament. Die horen we natuurlijk terug in de instrumentale delen uit opera s van Rossini en Verdi, en in de Italiaanse symfonie van Mendelssohn. Maar ook in Berlioz Le carnaval romain, de ouverture die zijn opera Benvenuto Cellini overleefde, mede dankzij de onweerstaanbare althobo-solo. In 1855 was het Berlioz, een belangrijke vernieuwer en vertegenwoordiger van de Romantiek, die de première van Liszts Eerste pianoconcert leidde. Berlioz: Le carnaval romain Voor de ouverture werd geestdriftig geapplaudisseerd, maar de rest werd weggefloten met exemplarische precisie en energie. Zo keek Hector Berlioz terug op de première van zijn opera Benvenuto Cellini op 10 september 1838 in de Opéra van Parijs. Hoewel Berlioz in 1831 enkele maanden doorbracht in Italië na het winnen van de Prix de Rome had hij weinig op met Italiaanse muziek. Maar hij liet zich graag inspireren door Italiaanse thema s, getuige zijn symfonieën Romeo et Juliette en Harold en Italie, en de opera Benvenuto Cellini. Na de gemankeerde opvoering daarvan besloot Berlioz materiaal te hergebruiken en dat resulteerde in de ouverture Le carnaval romain. Ze bevat zowel vocale als instrumentale citaten: zo horen we het liefdesduet van Teresa en Cellini uit het eerste bedrijf in de langzame inleiding, en de carnavalsscène in de overrompelende saltarello (een snelle, vrolijke springdans). Vooral deze afsluiting maakt het tot misschien wel Berlioz kleurrijkste orkestwerk. Berlioz dirigeerde de succesvolle ouverture zelf regelmatig en ook in onze tijd is ze geliefd. En de opera? Ondanks de desastreuze ontvangst bleef de componist erin geloven; hijzelf was het die suggereerde het tweede bedrijf te laten inleiden door de ouverture Le carnaval romain. Liszt: Eerste Pianoconcert Franz Liszt had een minder ambivalente houding ten opzichte van Italië dan Berlioz. Niet alleen woonde hij er een tijd, ook liet hij zich inspireren door de Italiaanse cultuur in de meest brede zin. Of dat nu de literatuur was, de beeldende kunst, de Italiaanse opera of een baanbreker als violist en componist Niccolò Paganini voor wie Berlioz zijn Harold en Italie componeerde. Paganini s duivelskunstenaarschap inspireerde Liszt in 1831 om een vergelijkbare virtuoze stijl na te streven. Een jaar eerder noteerde hij de eerste invallen voor wat zijn Eerste pianoconcert in Esgroot zou worden. Het was een lang ontstaansproces, want het werk beleefde pas in 1855 zijn première, en wel onder leiding van Hector Berlioz. Uiteraard met Liszt aan de vleugel. Toch was zelfs dat niet de uiteindelijke versie; in 1856 ondernam Liszt nog een revisie. Niet iedereen was enthousiast: Het triangelconcert, meesmuilde muziekcriticus Eduard Hanslick. Dat de conservatieve Hanslick niet zo warm liep voor de zogenaamde Neudeutsche Schule was niet zo verwonderlijk. Dat hij een koekje van eigen deeg terugkreeg evenmin; het markante openingsmotief van het Eerste pianoconcert werd door Liszts sympathisanten al gauw voorzien van de voor tegenstanders weinig vleiende woorden: Das versteht Ihr alle nicht, ha ha! ( Geen van jullie begrijpt het, ha ha! ) En Liszt zelf? Hoewel de componist volgens sommigen zelf verantwoordelijk was voor de zojuist geciteerde woorden, ging hij liever serieus in op Hanslicks weinig vleiende omschrijving: Wat betreft

3 de triangel ontken ik niet dat die aanleiding kan geven tot ergernis, vooral als hij te luid wordt aangeslagen en niet precies. Rossini: Ouverture 'Il barbiere di Siviglia' Zoals gezegd, Liszt winkelde graag in de Italiaanse operaliteratuur en hij parafraseerde populaire aria s. Zo bestaat er een Largo al factotum van zijn hand: de wereldberoemde aria waarmee Figaro zichzelf presenteert in de opera Il barbiere di Siviglia. Gioacchino Rossini baseerde zich voor zijn Barbier op het eerste toneelstuk uit de trilogie van de Franse schrijver Pierre-Augustin Caron de Beaumarchais dat in 1775 in première was gegaan. De muziek ontstond binnen een maand. Als opening stond Rossini aanvankelijk iets Spaans-georiënteerds voor ogen, maar uit tijdnood nam hij zijn toevlucht tot een ouverture die hij al een paar jaar eerder geschreven had voor de opera Aureliano in Palmira. Mendelssohn: 'Italiaanse' symfonie In 1836 maakte Rossini een tournee naar België en het Rijnland. Het was daar dat hij de 27-jarige Felix Mendelssohn ontmoette. Rossini was onder de indruk van Mendelssohns muziek en behandelde hem als gelijke, ook al was de jonge componist ietwat schuchter tegenover zijn gelauwerde oudere collega. Mendelssohn zelf was een paar jaar eerder in Italië geweest waar hij Berlioz had ontmoet en toonde zich enthousiast over het land. Na schetsen voor de Schotse symfonie schreef hij in maart 1831 aan zijn familie: Wie kan het me kwalijk nemen dat ik me niet meer kan verplaatsen in de Schotse sferen van nevel? Ik heb de symfonie daarom voorlopig maar even aan de kant moeten schuiven. Hij begon voortvarend aan een Italiaanse symfonie: Het wordt het leukste stuk dat ik tot nog toe geschreven heb, met name het laatste deel. Toch voltooide de componist zijn Italiaanse evenmin op stel en sprong. Pas toen hij in november 1832 opdracht uit Londen kreeg voor een symfonie zette hij zich aan de voltooiing ervan. Opvallend in dit werk is dat het weliswaar buitenmuzikale elementen verklankt, maar niet echt schilderend is. Met recht hebben commentatoren gewezen op het zonnige en zuidelijke temperament van het eerste deel, terwijl de saltarello waarmee de symfonie wordt besloten regelrecht verwijst naar de dansen die de 23-jarige componist hoorde in Rome en Napels. Op 13 maart 1833 bracht hij de laatste veranderingen aan en twee maanden later dirigeerde hij de première in de Hanover Square Rooms. De symfonie werd opgetogen ontvangen, maar de componist zelf had zijn twijfels en reviseerde het werk ingrijpend. Al die veranderingen ten spijt bleef Mendelssohn tot aan zijn dood tweeslachtige gevoelens houden over zijn Vierde symfonie; ze werd dan ook pas na zijn dood gepubliceerd. Niet ten onrechte zijn verbanden gezien tussen Mendelssohns Italiaanse symfonie en Berlioz Italiaanse werken. Zo kennen zowel de ouverture Le carnaval romain als Mendelssohns Vierde symfonie een saltarello en vertoont het Napolitaanse processielied dat ten grondslag ligt aan Mendelssohns tweede deel gelijkenis met de Pelgrimsmars uit Harold en Italie.

4 Verdi: Balletmuziek uit 'Otello' Het was niet alleen eenrichtingsverkeer wat de klok sloeg: Italiaanse componisten lieten zich ook inspireren door noorderlingen. Giuseppe Verdi koesterde een grote belangstelling voor Shakespeare: na zijn opera Macbeth uit 1847 baseerde hij zich laat in zijn leven nog tweemaal op de grote Brit, met respectievelijk de opera s Otello en Falstaff. Het zijn beide monumenten waarin Verdi bewijst hoezeer hij openstond voor vernieuwing. Doorgecomponeerd als ze zijn, breken ze met de traditionele Italiaanse nummeropera. Een jaar nadat de bijna tachtigjarige de première van Falstaff had beleefd, voegde hij voor de Parijse opvoering een ballabile in, een ballet zoals dwingend voorgeschreven in de Franse grand opéra. Het zes minuten durende stuk klinkt in de derde akte bij de aankomst van de Venetiaanse ambassadeurs. Het bestaat uit een Arabisch lied gevolgd door een aanroeping van Allah, een dans uit Griekenland, een lied uit Murano en tot slot een krijgslied. Deze laatste operacompositie van Verdi wordt vaker afzonderlijk uitgevoerd en komt zo beter tot zijn recht; Verdi zelf vond het ballet in de opera een monstrum dat de dramatische actie onderbrak. Thomas Hengelbrock, dirigent Thomas Hengelbrock is de oprichter van het succesvolle Balthasar-Neumann-Chor en -Ensemble en chef associé van het Orchestre de Paris. Van 2011 tot 2018 was hij chef-dirigent van het NDR Elbphilharmonie Orchester. Zijn repertoire reikt van de zeventiende eeuw tot nu. Als assistent van Antal Doráti, Witold Lutosławski en Mauricio Kagel zou hij al vroeg een grote affiniteit met hedendaagse muziek ontwikkelen. Een belangrijke stimulans voor zijn rol binnen de historisch geïnformeerde uitvoeringspraktijk was Nikolaus Harnoncourts Concentus Musicus Wien, waar hij violist was. Later speelde Hengelbrock zelf een grote rol in de verspreiding van het gebruik van historische instrumenten in het Duitse concertleven. In deze context richtte in 1991 hij het Balthasar-Neumann- Chor op en in 1995 het Balthasar-Neumann-Ensemble. Reeds in zijn tijd aan het roer van de Deutsche Kammerphilharmonie Bremen ( ), het Feldkirch Festival ( ) en de Volksoper Wien ( ) implementeerde Thomas Hengelbrock programma s waarmee hij vastgeroeste interpretatieve normen bekritiseerde. In 2016 ontving Thomas Hengelbrock de Herbert von Karajan Musikpreis. In januari 2017 opende hij met het NDR Elbphilharmonie Orchester de gloednieuwe Elbphilharmonie van Hamburg. Thomas Hengelbrock is een graag geziene gastdirigent bij orkesten en operahuizen over de hele wereld. In 2011 maakte hij zijn debuut op de Bayreuther Festspiele met Wagners Tannhäuser. Zijn debuut bij het Koninklijk Concertgebouworkest was in 2014 met werken van Haydn en Schumann. Op 14 september 2017 opende hij het seizoen 2017/2018 met Dvořáks Achtste symfonie en werken van Mozart tijdens RCO Opening Night. Evgeny Kissin, piano Evgeny Kissin, geboren in Moskou in 1971, begon met pianospelen toen hij nog maar twee jaar was. Op zesjarige leeftijd ging hij naar de Gnessin Muziekschool, waar hij les kreeg van Anna Pavlovna Kantor, die zijn enige lerares bleef.

5 Als twaalfjarige vestigde hij met de uitvoering van Chopins pianoconcerten met het Moskous Philharmonisch Orkest onder Dmitri Kitaenko de internationale aandacht op zich. De opname daarvan werd zo populair, dat al gauw een reeks andere lp s en cd s volgde. Sinds zijn eerste optreden buiten Rusland in 1985 werkt Evgeny Kissin met befaamde orkesten en dirigenten samen, speelt hij in s werelds bekendste concertzalen en wordt hij gelauwerd om zijn muzikale verdiensten. Hij won onder meer een Edison Klassiek, diverse Grammy Awards, een Diapason d Or en de Grand Prix de la Nouvelle Academie du Disque. Na een opnamepauze sinds 2010 teken de de inmiddels als legendarisch beschouwde pianist recent een contract met Deutsche Grammophon. Evgeny Kissin debuteerde op 20 april 1988 bij het Koninklijk Concertgebouworkest in Chopins Tweede pianoconcert onder leiding van Christoph von Dohnányi. Na zijn laatste gastoptreden met het orkest in Amsterdam en op tournee in december 1994 waarbij hij volgens de Volkskrant de pianotoetsen liet ronddansen als elastieke ballen in de handen van een jongleur keert Evgeny Kissin dit seizoen eindelijk terug. Evgeny Kissin, piano Evgeny Kissin, geboren in Moskou in 1971, begon met pianospelen toen hij nog maar twee jaar was. Op zesjarige leeftijd ging hij naar de Gnessin Muziekschool, waar hij les kreeg van Anna Pavlovna Kantor, die zijn enige lerares bleef. Als twaalfjarige vestigde hij met de uitvoering van Chopins pianoconcerten met het Moskous Philharmonisch Orkest onder Dmitri Kitaenko de internationale aandacht op zich. De opname daarvan werd zo populair, dat al gauw een reeks andere lp s en cd s volgde. Sinds zijn eerste optreden buiten Rusland in 1985 werkt Evgeny Kissin met befaamde orkesten en dirigenten samen, speelt hij in s werelds bekendste concertzalen en wordt hij gelauwerd om zijn muzikale verdiensten. Hij won onder meer een Edison Klassiek, diverse Grammy Awards, een Diapason d Or en de Grand Prix de la Nouvelle Academie du Disque. Na een opnamepauze sinds 2010 teken de de inmiddels als legendarisch beschouwde pianist recent een contract met Deutsche Grammophon. Evgeny Kissin debuteerde op 20 april 1988 bij het Koninklijk Concertgebouworkest in Chopins Tweede pianoconcert onder leiding van Christoph von Dohnányi. Na zijn laatste gastoptreden met het orkest in Amsterdam en op tournee in december 1994 waarbij hij volgens de Volkskrant de pianotoetsen liet ronddansen als elastieke ballen in de handen van een jongleur keert Evgeny Kissin dit seizoen eindelijk terug. Koninklijk Concertgebouworkest Het Koninklijk Concertgebouworkest behoort tot de absolute wereldtop. Sinds de oprichting in 1888 werkt het orkest met de meest vooraanstaande dirigenten en solisten. Componisten als Richard Strauss, Gustav Mahler en Igor Stravinsky dirigeerden meer dan eens het orkest. Nog steeds werkt het orkest graag samen met hedendaagse componisten, zoals in de vernieuwende serie Horizon, waarin nieuwe en twintigste-eeuwse muziek geprogrammeerd wordt rond een telkens wisselend thema in samenwerking met diverse culturele partners. Het orkest heeft een zeer eigen, herkenbare klank, waarbij de bijzondere akoestiek van Het Concertgebouw een rol speelt. Bepalend is ook de invloed van de orkestmusici en de tot nu toe

6 slechts zeven chef-dirigenten. Willem Kes introduceerde een divers repertoire met veel hedendaagse werken. Willem Mengelberg legde de grondslag voor de grote Mahler-traditie. Eduard van Beinum bracht Bruckner en Franse muziek onder de aandacht. Bernard Haitink verfijnde de orkestklank en maakte internationaal naam met de in vele landen op tv uitgezonden Kerstmatinees. Riccardo Chailly gaf een grote impuls aan de interpretatie van hedendaagse muziek en opera. Mariss Jansons schonk veel aandacht aan de grote componisten van de twintigste eeuw. Daniele Gatti is chef-dirigent sinds september Hij verrijkt de symfonische traditie van het orkest met onder meer Frans repertoire en de Tweede Weense School en schept ruimte voor hedendaagse muziek. Sinds het honderdjarig jubileum in 1988 mag het orkest zich Koninklijk noemen. Hare Majesteit Koningin Máxima is beschermvrouwe. Jaarlijks worden ongeveer concertbezoekers bereikt met zo n 90 concerten in Amsterdam en 40 op de belangrijkste podia over de hele wereld. In Brussel (BOZAR) is het orkest in residence. Het orkest wordt ondersteund door een groeiende groep Global Friends uit diverse landen. Sinds 2004 heeft het Concertgebouworkest een eigen label: RCO Live. De Academie van het Koninklijk Concertgebouworkest leidt jonge, talentvolle musici op in het orkestspel. In 2013 ondernam het Koninklijk Concertgebouworkest een uitgebreide wereldtournee ter gelegenheid van zijn 125 jarig jubileum. Tussen 2016 en 2018 treedt het orkest op in alle 28 lidstaten van de Europese Unie onder de noemer RCO meets Europe, waarbij in ieder land één werk samen met een jeugdorkest uit het desbetreffende land wordt uitgevoerd (Side by Side).