125 jaar Koninklijk Concertgebouworkest

Transcriptie

1

2

3 125 jaar Koninklijk Concertgebouworkest In 2013 viert het Koninklijk Concertgebouworkest 125 jaar uniek samenspel. Dat gebeurt, uiteraard, met muziek. Veel muziek en voor iedereen. Er zijn 71 concerten thuis in het Amsterdamse Concertgebouw waaronder een Verjaardagsconcert en een gezamenlijk feestconcert met het eveneens jubilerende Concertgebouw. Ook spelen we buiten, op de Prinsengracht. Daarnaast doet het orkest in 2013, als eerste orkest ter wereld, binnen een jaar zes werelddelen aan: Europa, Noord- en Zuid-Amerika, Azië, Afrika en Australië. Maar zelfs als we niet in de buurt komen, dan nog kunt u meegenieten: via radio, televisie, webcasts, Facebook en cd s. En ook via RCO Universe, onze in 2013 te realiseren innovatieve online toepassing waarmee u het orkest altijd dichtbij heeft, waar ook ter wereld. Of door te lezen in een van de jubileumpublicaties of Preludium het programmablad van Het Concertgebouw en het Koninklijk Concertgebouworkest. Het overzicht dat u nu in handen hebt, geeft een zo compleet mogelijk overzicht van alle jubileumactiviteiten. Houdt u in de loop van het jubileumjaar voor up-to-date informatie onze website rcoamsterdam.com in de gaten.

4 Magnus Lindberg

5 Wereldpremières Voor ons jubileumjaar wilden we twee bekende componisten, één uit Nederland en één uit het buitenland, een compositieopdracht geven, aldus Joel Ethan Fried, adjunct-directeur artistieke zaken. Toen de directie van Het Concertgebouw dat hoorde, besloot ze: wij geven jullie die werken cadeau. Magnus Lindberg, die het orkest goed kent en waarvan we al verschillende composities speelden, schrijft een nieuw werk voor het Openingsconcert in januari. Trots zijn we dat Louis Andriessen, Nederlands meest bekende componist, ook gehoor gaf aan deze compositieopdracht. Het is al lange tijd geleden dat hij muziek voor zeer groot ensemble schreef. Nu laat hij altijd al geïnteresseerd in oosterse klanken en slagwerkkleuren zich inspireren door onze uitgebreide slagwerkcollectie en dan met name de plaatklokken. Zijn nieuwe werk zal klinken tijdens het officiële Verjaardagsconcert in november. Orkest en gebouw vieren gezamenlijk feest tijdens het Sterrenjubileum in april. Ook daar klinkt een nieuw opdrachtwerk: we vroegen Bob Zimmerman variaties te schrijven op een Nederlands volkslied, Komt vrienden in het ronden. Jubileumprogrammering Door het hele jaar heen klinkt muziek die een belangrijke rol speelde in de historie van het orkest en werk dat net als het orkest zijn wortels heeft in Zo staan Bartóks Tweede vioolconcert, Lutoslawski s Mi-parti en Strauss Ein Heldenleben op het programma, composities die werden opgedragen aan het orkest. Ook Tsjaikovski s Vijfde symfonie, gecomponeerd in 1888, ontbreekt niet. Er klinkt werk van componisten die meer dan eens bij het orkest te gast waren, zoals Bartóks Derde pianoconcert, Mahlers Eerste symfonie voltooid in 1888, Tweede symfonie en Negende symfonie, Rachmaninoffs Rapsodie op een thema van Paganini en Richard Strauss Tod und Verklärung waaraan de componist in 1888 begon. Van Bruckner, een van de specialiteiten van het orkest, staan de Zevende en de Achtste symfonie op de lessenaars. Het jubileumjaar wordt omlijst met twee Kerstmatinees. De passietraditie krijgt een nieuwe impuls met Frank Martins Golgotha in maart. In april, rond het officiële Sterrenjubileum, zijn alle chefs van de laatste vijftig jaar, Bernard Haitink, Mariss Jansons en Riccardo Chailly, te gast. Andere artistieke hoogtepunten zijn de concerten ter ere van het tweehonderdste geboortejaar van Wagner: in april met Mariss Jansons en Wagner-zangers Eva-Maria Westbroek en Burkhard Fritz en in mei de complete concertante uitvoering van Wagners Der fliegende Holländer onder leiding van Andris Nelsons. In mei is er de Beethoven-serie met Iván Fischer, in juni staat Gustavo Dudamel weer voor het orkest. Het Requiem-ritueel wordt in september voortgezet met het Requiem van Verdi die net als Wagner tweehonderd jaar geleden geboren werd met chef-dirigent Mariss Jansons. De maanden februari en november staan in het teken van de wereldtournee.

6 Mariss Jansons

7 Concerthoogtepunten in Amsterdam Opmaatconcert dinsdag 25 december uur Kerstmatinee Mariss Jansons, dirigent Ferruccio Furlanetto, bas Mozart Ouverture Le nozze di Figaro Mozart Madamina, il catalogo è questo uit Don Giovanni, KV 527 Mozart Non più andrai, farfallone amoroso uit Le nozze di Figaro, KV 492 Mozart Tutto è disposto en Aprite un po quegl occhi uit Le nozze di Figaro, KV 492 Bruckner Symfonie nr. 7 Eerste Kerstdag en de Kerstmatinee van het Koninklijk Concertgebouworkest zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. De matinees brachten het orkest wereldfaam en werden in de jaren 80 en 90 door heel Europa live op televisie uitgezonden. Als opmaat voor het jubileumjaar brengt Mariss Jansons met Kerst twee tradities samen: nog nooit eerder klonk er Bruckner een specialiteit van het orkest tijdens de Kerstmatinee. Openingsconcert donderdag 17 januari uur Actueel, Avontuurlijk, Aangrijpend David Robertson, dirigent Christine Brewer, sopraan Berg Altenberg-Lieder Wagner Wesendonk-Lieder Lindberg Nieuw werk (opdrachtcompositie, wereldpremière) Stravinsky Le sacre du printemps Bij verjaardagen horen cadeaus. Maar wat geef je aan een orkest? Een compositie natuurlijk. Het Concertgebouw schenkt het orkest nieuw werk van Lindberg. Maar niet alleen orkest en gebouw zijn jarig. In 2013 is het honderd jaar geleden dat Stravinsky s Le sacre du printemps in première ging, en voor een berucht schandaal zorgde. Dit alles leidde tot het thema voor de jubileumeditie van AAA: Schandalig!

8 Het Concertgebouworkest en Willem Mengelberg in 1907

9 Sterrenjubileum woensdag 10 april uur Mariss Jansons, dirigent Thomas Hampson, bariton Janine Jansen, viool Lang Lang, piano Feest-Ensemble Amsterdam, Berlijn, Wenen met leden van het KCO, de Berliner Philharmoniker en de Wiener Philharmoniker Wagner Voorspel Die Meistersinger von Nürnberg Mahler Ging heut morgens übers Feld, Rheinlegendchen, Lob des hohen Verstandes Zimmerman Variaties op Komt vrienden in het ronden (opdrachtwerk, wereldpremière) Prokofjev Allegro ma non troppo uit Pianoconcert nr. 3 Tsjaikovski Elégie uit Serenade voor strijkorkest Saint-Saëns Introduction et Rondo Capriccioso Strauss Suite uit Der Rosenkavalier Op 11 april 1888 werd Het Concertgebouw feestelijk geopend. De belangstelling was zo groot dat de eerste Amsterdamse file van koetsen ontstond. Nu, 125 jaar later, organiseren orkest en gebouw samen een verjaardagsconcert met drie graag geziene gastsolisten. Op het feestprogramma onder meer Mahler en Strauss, maar ook nieuw gecomponeerde variaties van Bob Zimmerman op het Nederlandse volkslied Komt vrienden in het ronden. In het Feest-Ensemble Amsterdam-Berlijn- Wenen slaan musici van de beste drie orkesten in de wereld de handen ineen voor een uitvoering van de Elégie uit de Serenade voor strijkorkest van Tsjaikovski. Solisten en dirigent treden gratis op. De opbrengst van het concert is bestemd voor de educatieve activiteiten van gebouw en orkest. Prinsengrachtconcert vrijdag 24 augustus uur Antonio Pappano, dirigent onder andere Tsjaikovski Ouverture 1812 Nog nooit eerder speelde het Koninklijk Concertgebouworkest het Prinsengrachtconcert, een gratis concert op een drijvend ponton in de Prinsengracht georganiseerd in samenwerking met de AVRO. Ter ere van het 125-jarig bestaan wordt een extra groot podium gebouwd in de gracht voor hotel Pulitzer, zodat het complete orkest, op oorlogssterkte voor Tsjaikovski s Ouverture 1812, erop past. En dat onder leiding van Antonio Pappano, operadirigent bij uitstek. Spektakel verzekerd.

10 Louis Andriessen

11 Verjaardagsconcert zaterdag 3 november uur Mariss Jansons, dirigent Andriessen Nieuw werk (opdrachtcompositie, wereldpremière) Strauss Ein Heldenleben Op 3 november 1888 presenteerde het Concertgebouworkest zich officieel tijdens het openingsconcert van het eerste abonnementsjaar van Het Concertgebouw NV. De recensent in muziekblad Caecilia voorspelde na afloop: Het [...] ledental van het Concertgebouw wacht met zulk een orkest [...] menig oogenblik van groot, van waar kunstgenot. Precies 125 jaar later is er een Verjaardagsconcert met een nieuw werk van Nederlands beroemdste levende componist: Andriessen. Daarnaast klinkt Strauss Ein Heldenleben, in 1898 opgedragen aan het toen tienjarige orkest en de chef-dirigent Willem Mengelberg. Slotconcert dinsdag 25 december uur Kerstmatinee Het jubileum wordt afgesloten zoals het begon, met een Kerstmatinee in stijl. Het programma wordt later bekend gemaakt. Kaartverkoop via rcoamsterdam.com/kaarten. De verkoop voor 3 november en 25 december 2013 start op 1 juni 2013.

12 Vertrek naar de Verenigde Staten in 1961

13 Wereldtournee Als ambassadeur van Amsterdam en Nederland reist het Koninklijk Concertgebouworkest in 2013 de hele wereld over. Binnen één jaar doet het orkest, als eerste symfonieorkest ooit, zes werelddelen aan. In Afrika en Australië was het orkest nog nooit, ook worden plaatsen bezocht waar lang niet is opgetreden, zoals Rusland, Argentinië en Brazilië. In Zuid-Afrika wordt ook een educatief project rond Prokofjevs Peter en de Wolf georganiseerd. Waarom een wereldtournee? Algemeen directeur Jan Raes: Muziek verbroedert en verbindt. Het orkest is een belangrijke culturele ambassadeur en wordt door alle belangrijke concertzalen uitgenodigd. Daar zijn we trots op en dat delen we graag met iedereen. In het orkest, dat bestaat uit 120 musici waarvan ongeveer 70 uit Nederland en 50 uit de rest van de wereld, zijn meer dan 20 nationaliteiten vertegenwoordigd. Het is een afspiegeling van de wereld. De wereldtournee omvat 48 concerten in 30 steden. Op het programma staan composities die een belangrijke rol speelden in de geschiedenis van het orkest en werk dat net als het orkest zijn wortels heeft in Er gaat ook Nederlands repertoire mee: twee ouvertures van Johan Wagenaar, die meer dan eens het orkest dirigeerde. Van Bruckner staat de Zevende symfonie centraal. Daarnaast klinken onder andere Beethovens Derde pianoconcert en Zevende symfonie, Benzecry s Rituales Amerindios, Dvořáks Negende symfonie, Liebersons Neruda Songs, Mozarts Vioolconcert KV 219 en Tsjaikovski s Vijfde symfonie voltooid in ING, KLM en Unilever zijn Global Partners van de wereldtournee. Zij maken deze unieke onderneming mede mogelijk.

14 reisschema

15 reis 1 EuropA en de Verenigde Staten Frankfurt, zondag 27 januari Wenen, maandag 28 januari Wenen, dinsdag 29 januari Brussel, donderdag 31 januari Luxemburg, vrijdag 1 februari Parijs, zaterdag 2 februari Lissabon, maandag 4 februari Madrid, dinsdag 5 februari Madrid, woensdag 6 februari Washington, dinsdag 12 februari New York, woensdag 13 februari New York, donderdag 14 februari reis 2 Afrika Kaapstad, zaterdag 9 maart Durban, zondag 10 maart Durban, maandag 11 maart (educatieproject) Pretoria, dinsdag 12 maart reis 3 Europa Keulen, vrijdag 7 juni Parijs, zaterdag 8 juni reis 4 Zuid-Amerika São Paulo, zondag 23 juni (openluchtconcert) São Paulo, maandag 24 juni São Paulo,dinsdag 25 juni Rio de Janeiro, woensdag 26 juni Buenos Aires, vrijdag 28 juni Buenos Aires, zaterdag 29 juni reis 5 Europa Edinburgh, vrijdag 30 augustus Luxemburg, zaterdag 31 augustus Luzern, zondag 1 september Luzern, dinsdag 3 september Berlijn, woensdag 4 september Grafenegg, donderdag 5 september reis 6 Europa Boekarest, zaterdag 21 september Boekarest, zondag 22 september reis 7 Europa, Azië en Australië Sint-Petersburg, vrijdag 8 november Moskou, zaterdag 9 november Moskou, zondag 10 november China, woensdag 13 november China, donderdag 14 november Tokio, zaterdag 16 november Kawasaki,zondag 17 november Tokio,maandag 18 november Perth, donderdag 21 november Perth, vrijdag 22 november Brisbane, zondag 24 november Brisbane, maandag 25 november Melbourne, dinsdag 26 november Melbourne, woensdag 27 november Sydney, vrijdag 29 november Sydney, zaterdag 30 november Sydney, zondag 1 december

16 Mariss Jansons Uitvoerenden en repertoire

17 reis 1 EuropA en de Verenigde Staten Mariss Jansons, dirigent Leonidas Kavakos, viool Bartók Vioolconcert nr. 2 Bruckner Symfonie nr. 7 Mahler Symfonie nr. 1 Strauss Tod und Verklärung Tsjaikovski Symfonie nr. 5 Wagenaar Ouverture De getemde feeks reis 2 Afrika Charles Dutoit, dirigent Otto Tausk, dirigent (educatieproject) Janine Jansen, viool Beethoven Symfonie nr. 7 Prokofjev Peter en de wolf Tsjaikovski Vioolconcert Wagenaar Ouverture Cyrano de Bergerac reis 3 Europa Gustavo Dudamel, dirigent Christianne Stotijn, sopraan Benzecry Illapa uit Rituales Amerindios Dvorˇák Symfonie nr. 9 Lieberson Neruda Songs reis 4 Zuid-Amerika Mariss Jansons, dirigent Denis Matsuev, piano Enescu Rapsodie nr. 1 Mahler Symfonie nr. 1 Prokofjev Delen uit Romeo en Julia Rachmaninoff Rapsodie op een thema van Paganini Joh. Strauss jr. Perzische mars Strauss Tod und Verklärung Tsjaikovski Symfonie nr. 5 Verdi Ouverture La forza del destino Villa-Lobos Toccata uit Bachianas Brasileiras No. 2 Wagenaar Ouverture De getemde feeks reis 5 Europa Daniele Gatti, dirigent Bartók Pianoconcert nr. 3 Lutoslawski Mi parti Mahler Symfonie nr. 9 Prokofjev Delen uit Romeo en Julia reis 6 Europa Mariss Jansons, dirigent Emanuel Ax, piano Lisa Batiashvili, viool Beethoven Pianoconcert nr. 3 Enescu Rapsodie nr. 1 Prokofjev Delen uit Romeo en Julia Prokofjev Vioolconcert nr. 1 Strauss Ein Heldenleben Stravinsky Suite uit De vuurvogel reis 7 Europa, Azië en Australië Mariss Jansons, dirigent Emanuel Ax, piano Yefim Bronfman, piano Veronika Dzhioeva, sopraan Anna Larsson, alt Latvian Radio Choir Beethoven Pianoconcert nr. 3 Mahler Symfonie nr. 2 Strauss Ein Heldenleben Stravinsky Suite uit De vuurvogel Tsjaikovski Symfonie nr. 5 Wagenaar Ouverture De getemde feeks

18

19 RCO Universe, voor jonge luisteraars en toekomstige generaties In 2013 lanceert het Koninklijk Concertgebouworkest RCO Universe: een nieuwe, innovatieve online toepassing. Dit universum zal bestaan uit een unieke verzameling concertregistraties van het orkest. Vanaf de lancering zal beeld en geluid van een selectie van concerten kort na uitvoering beschikbaar komen. Opnames worden verrijkt met een schat aan extra informatie: terwijl u kijkt en luistert, kunt u door de partituur bladeren en heeft u de mogelijkheid om interviews, documentaires en achtergrondinformatie te raadplegen. Zo hebt u het orkest altijd bij de hand, waar en wanneer u maar wilt. Met RCO Universe biedt het orkest huidige en toekomstige generaties muziekliefhebbers een eigentijdse toegang tot het orkest. Kennis en informatie over muziek worden op elk gewenst moment en overal ter wereld toegankelijk. Daarbij richt het orkest zich door de keuze van het medium een app in het bijzonder op jonge luisteraars, die het op deze manier wil enthousiasmeren voor klassieke muziek en hierdoor verder aan zich hoopt te binden.

20 Voorbereidingen voor een tournee naar Interlaken, juli 1946

21 Koninklijk Concertgebouworkest Het Koninklijk Concertgebouworkest behoort tot de absolute wereldtop. In 2008 werd het door het gerenommeerde muziektijdschrift Gramophone uitgeroepen tot the World s Greatest Orchestra. De veelgeroemde klank is uit duizenden herkenbaar en wordt mede bepaald door de bijzondere akoestiek van Het Concertgebouw. Belangrijk is ook de invloed van de chef-dirigenten, waarvan er in 125 jaar slechts zes geweest zijn, en natuurlijk die van de musici. Het KCO heeft er 120, afkomstig uit meer dan 20 landen. Ondanks de omvang musiceert het als een kamerorkest. Dat vraagt een grote individuele kwaliteit en groot vertrouwen in elkaar. Musici delen de ambitie om telkens de hoogste kwaliteit te leveren en willen meer bereiken dan perfect gespeelde noten. Zo wordt geprobeerd het onhoorbare te laten horen, het onvoelbare te laten voelen en het onraakbare te raken. Dan ontstaat er magie en wordt een concert een ervaring om nooit te vergeten. Het Orkest van het Concertgebouw werd opgericht in 1888 als onderdeel van Het Concertgebouw NV. In 1951 gingen de twee organisaties formeel uit elkaar en ging het orkest verder als Concertgebouworkest. Sinds het honderdjarig jubileum in 1988 mag het orkest zich koninklijk noemen. Jaarlijks geeft het orkest zo n negentig concerten in Het Concertgebouw en veertig op de belangrijkste podia over de hele wereld. Er zijn residenties in Parijs (Salle Pleyel), Brussel (Bozar) en Londen (Barbican Centre). In landen waar het KCO regelmatig optreedt spannen muziekliefhebbers zich in om het orkest te ondersteunen. Zo zorgen Vriendenkringen in de Verenigde Staten, Zwitserland, Engeland, België en Frankrijk niet alleen voor een materiële bijdrage, maar vervullen ze ook een ambassadeursrol voor het orkest. Het orkest bereikt jaarlijks ongeveer concertbezoekers, is regelmatig op radio en tv te beluisteren bij mediapartner AVRO en heeft een steeds verder groeiend aantal Facebookfans. Er zijn ruim elfhonderd plaat-, cd- en dvd-opnamen, waarvan er veel internationaal zijn onderscheiden. Sinds 2004 heeft het orkest een eigen label: RCO Live. Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Máxima is beschermvrouwe van het orkest.

22

23 Jubileumserie en acties Uit de hoogtepunten van het programma in 2013 wordt een Jubileumserie samengesteld. Deze serie is vanaf eind augustus 2012 te bestellen. Hiermee verzekert u zich in ieder geval van een plek bij het Openingsconcert op 17 januari en het Verjaardagsconcert op 3 november. In onze jubileumnieuwsbrief wordt u op de hoogte gehouden van speciale jubileumacties. Zo is er de drie-generatieactie: kom met drie generaties naar het Koninklijk Concertgebouworkest. Wanneer u samen precies 125 jaar bent ontvangt u een jubileumgeschenk. De jongste bezoeker ontvangt van ons altijd iets extra s. Kijk voor actuele informatie op rcoamsterdam.com/125.

24

25 Jubileumpublicaties TERUGBLIK OP 125 jaar Concertgebouw en Koninklijk Concertgebouworkest Mensen staan centraal in de gezamenlijke jubileumuitgave van gebouw en orkest: orkestleden, dirigenten, solisten, staf en publiek. Door hun ogen wordt geschetst waar zaal en hoofdbespeler nu staan en hoe ze daar gekomen zijn. In thematische hoofdstukken komen belangrijke ontwikkelingen aan bod op het gebied van bedrijfsvoering, artistiek beleid, repertoire en concertbeleving. Het boek is geschreven door ervaren auteurs van binnen en buiten de muziekwereld onder redactie van een team uit gebouw en orkest en musicoloog en publicist Michel Khalifa. Verschijnt in december 2012 bij Uitgeverij Balans Royal Concertgebouw Orchestra amsterdam Een beeld zegt meer dan duizend woorden. In Royal Concertgebouw Orchestra Amsterdam wordt de roemrijke historie van het orkest in beeld gebracht met foto s uit het archief en nieuw materiaal van hedendaagse fotografen. Blader door dit fotoboek en zie hoe het orkest door de tijd heen verandert. Verschijnt in december 2012 Klinkende geschiedenis Veelgeroemd: de Anthology of the Royal Concertgebouw Orchestra. Ter ere van het jubileum verschijnen nu alle zeven de delen bij elkaar in één luxe box. De kans om de complete klinkende geschiedenis van het orkest te ervaren in uw eigen huiskamer. De eerste vier losse delen zijn inmiddels uitverkocht. Verschijnt in de zomer van 2013 op RCO Live Digitaal concertarchief Op 3 november 2013, exact 125 jaar na het eerste officiële concert, lanceert het Koninklijk Concertgebouworkest een online database met de vrijwel volledige concertgegevens uit de orkesthistorie. Wat werd er gespeeld tijdens het eerste concert? Hadden de chef-dirigenten voorkeur voor een bepaalde componist? In het digitale concertarchief kunt u het allemaal nazoeken. Momenteel wordt gewerkt aan het achterhalen van de vele details en het zo inzichtelijk mogelijk realiseren van dit project. Grote dank gaat uit naar de heer Nico Steffen, die in de loop der jaren het grootste privéarchief over de historie van het orkest en zijn chef-dirigenten bijeen heeft gebracht en het redactieteam daarmee bijstaat. Verschijnt op 3 november 2013

26 Koninklijk Concertgebouworkest Jacob Obrechtstraat kj Amsterdam Postbus lp Amsterdam volg ons ook op Losse kaarten Concertgebouwlijn dagelijks van tot uur 1,- per gesprek De concerten in Amsterdam vinden plaats in de Grote Zaal van Het Concertgebouw Concertgebouwplein 2-6 Amsterdam Programmawijzigingen voorbehouden samenstelling Koninklijk Concertgebouworkest grafisch ontwerp Atelier René Knip en Rens Martens lithografie en druk Calff & Meischke De foto s in deze brochure zijn onder andere van: Marco Borggreve, Simon van Boxtel, Hanya Chlala, Frances Capatella, KLM/MAI, Ronald Knapp

27

28