Deel 1 Concepten en kaders 29

Transcriptie

1 Inhoudsopgave Voorwoord 5 Inleiding 21 Deel 1 Concepten en kaders Wat is praktijkgericht onderzoek? Wat is onderzoek? Onderzoek en professionele praktijk Twee werelden De opkomst van PO Omschrijving van PO PO is een tak van onderzoek Gemeenschappelijke kenmerken Bijzondere kenmerken van PO PO gaat uit van ideeën, uitdagingen, vragen of in de beroepspraktijk gewortelde problemen Initiatief vanuit beroepsbeoefenaren of instanties die nauw gelieerd zijn aan de beroepsuitoefening PO wordt uitgevoerd in samenwerking met beroeps - beoefenaren en andere betrokkenen of belanghebbenden PO is gericht op het generen van bruikbare kennis Status of verschijningsvorm van het kennisproduct Soorten kennis: beschrijvende kennis en handelingskennis Bereik van de kennisproducten Bruikbare kennis Het kennen en handelen in de beroepspraktijk Model professioneel handelen Onderzoek en fasen van professioneel handelen Vernieuwen, verbeteren en veranderen Praktijkgericht onderzoek en wetenschappelijk onderzoek Verschil in doelstelling PO en WO Verschil in vraagstelling tussen PO en WO 50

2 Verschil in kennis en kennisbereik tussen PO en WO Verschil in onderzoekscontext van PO en WO Een overzicht van de verschillen tussen PO en WO Professionals en het gebruik van bestaande kennis Gebruik van WO en PO Praktijktheorie Evidence-based practice Practice-based evidence De beroepspraktijk van de professional als context PO en de onderzoeker De onderzoekende professional Algemene competenties en persoonlijke kwaliteiten Kwaliteit en PO Bruikbaarheid Validiteit Betrouwbaarheid Onderzoeksbenaderingen voor PO Drie klassieke onderzoeksbenaderingen Kwantitatief onderzoek Het kwantitatieve perspectief Theoretische kadering Gesloten en gestructureerde onderzoeksopzet Meten van de werkelijkheid Methoden en technieken van kwantitatief onderzoek Stappen in kwantitatief onderzoek Kwantitatief onderzoek bij Zorgzaam Kwalitatief onderzoek Het insidersperspectief Open en interactief onderzoeksproces Methoden en technieken van kwalitatief onderzoek Stappen in kwalitatief onderzoek Kwalitatief onderzoek bij Zorgzaam Actieonderzoek De subject-subjectrelatie tussen onderzoeker en onderzochten De rol van de onderzoeker Meerdere processen in actieonderzoek 91

3 2.4.4 Methoden en technieken van actieonderzoek Stappen in actieonderzoek Actieonderzoek bij Zorgzaam Narratief onderzoek Verhalen De verteller en de luisteraar Het narratieve interview Narratieve analyse Stappen in narratief onderzoek Narratief onderzoek bij Zorgzaam Gebruik narratief onderzoek Evidence-based onderzoek Hiërarchie in onderzoek Kritische kanttekeningen bij de onderzoekshiërarchie Evidence-based onderzoek in de sociale sector Stappen in EBO Beoordelen van het gevonden materiaal Evidence-based onderzoek bij Zorgzaam Gebruik van evidence-based onderzoek Practice-based onderzoek Ontsluiten van ervaringen en ervaringskennis Methoden en technieken voor practice-based onderzoek Practice-based onderzoek bij Zorgzaam Gebruik van practice-based onderzoek Responsief onderzoek De onderzoeker Het verhaal De dialoog Stappen in responsief onderzoek Responsief onderzoek bij Zorgzaam Gebruik van responsief onderzoek PO in negen stappen PO en de onderzoeksbenaderingen PO doen is maatwerk leveren voor een unieke situatie Het negenstappenplan Geldig voor alle varianten Verschillende activiteiten 130

4 3.3.3 Cyclus soms meerdere malen doorlopen Fasen lopen soms naast en door elkaar Volgorde stappen Iteratieve werkwijze De negen stappen in PO Aanleiding en aanloopfase Verkennen Verdiepen Richting bepalen van het onderzoek Plan van aanpak maken Voorbereiden van de uitvoering Uitvoeren: gegevens verzamelen Betekenis verlenen aan de gegevens Werken met de resultaten Toepassingen van PO Vaak gebruikte toepassingen Behoefteonderzoek Wat behoefteonderzoek wel en niet is Het begrip behoefte Zelf behoefteonderzoek doen Ontwerponderzoek Ontwikkelingsonderzoek nader bekeken Zelf ontwerponderzoek doen Evaluatieonderzoek Essenties van effectevaluatie Evaluatieonderzoek doen Tevredenheidsonderzoek Wat is tevredenheid? Aandachtspunten voor tevredenheidsonderzoek Zelf tevredenheidsonderzoek doen 151 Deel 2 PO doen in negen stappen De aanloopfase van PO Initiatief Actoren in de voorfase en bij de start Steun zoeken en belangen samenbrengen 158

5 5.4 De onderzoeker en het onderzoeksteam Stuurgroep en resonansgroep Checklist De verkenningsfase Eerste verkenning Hulpmiddelen Verdere verkenningsactiviteiten Voorlopige beschrijving uitgangssituatie Relatieopbouw van onderzoeker, deelnemers en onderzoeksgroep Checklist De verdiepingsfase Een gezamenlijk beeld en oordeel (situatieanalyse) Mogelijke werkwijzen om te komen tot een gezamenlijk beeld en oordeel De verkenning als startpunt Confrontatie van meerdere perspectieven Hulpmiddelen Reflectie Onderzoek Communicatie Checklist Richting bepalen: doelstelling en vraagstelling van PO Het doel van het onderzoek Het onderzoeksdoel vaststellen Andere doelen De vraagsteling van je onderzoek Vraagstelling vaststellen Criteria voor de keuze van de vraagstelling Vraagstelling en deelvragen Vraagstelling en doelstelling Vraagstelling, doelstelling en literatuur Eisen aan de vraagstelling Checklist 183

6 9. Plan van aanpak maken: het onderzoeksontwerp Ontwerpen van een plan van aanpak Componenten van het onderzoeksontwerp Databronnen Individuele personen Meerdere personen: een groep Mensen in hun natuurlijke situatie Dataverzamelingstechnieken Ondervragen Observeren Bezoeken Inhoudsanalyse en bestuderen Keuze dataverzamelingstechniek Uitgangspunt voor het maken van je plan van aanpak Criteria voor het keuzeproces Maken van het onderzoeksplan in stappen Activiteitenoverzicht en tijdsplanning maken Werkwijze activiteitenplanning maken Onderdelen van het onderzoeksplan Checklist Voorbereiden op de uitvoering Constructie van een dataverzamelingstechniek Stappenplan voor constructie van een dataverzamelingstechniek Voorbereiding op het werken met de onderzoeksinstrumenten Voorbereiden van de onderzoekssubjecten Checklist Uitvoeren van het onderzoek: gegevens verzamelen en andere processen Onderzoeksactiviteiten Aandachtspunten voor de uitvoering Gelijktijdige andere processen Checklist 205

7 12. Betekenis geven aan de verzamelde gegevens: analyseren en concluderen Wat in de gegevens besloten zit: analyseren en interpreteren Het moment van analyse in de onderzoekscyclus Kwantitatieve en kwalitatieve analyse Narratieve analyse Aanwijzingen voor de analyse Werkwijzen voor kwantitatieve, kwalitatieve en narratieve analyse Conclusies trekken Het moment van concluderen Checklist Werken met de onderzoeksresultaten Verspreiden van de onderzoeksresultaten Het schrijven van een onderzoeksrapport Het klassieke onderzoeksrapport Mondelinge presentatie Op basis van de onderzoeksresultaten aanwijzingen voor het handelen geven Aanbevelingen Een adviesnota Implementeren en implementatieplan Aangrijpingspunten voor vernieuwing Checklist 218 Deel 3 Hulpbronnen en hulpmiddelen voor praktijkgericht onderzoek Deskresearch: bestaande gegevens en literatuur Bestaand materiaal en bestaande gegevens Soorten van bestaand materiaal Vindplaatsen of bronnen Ontsluiting van bestaand materiaal Literatuurverkenning en literatuuronderzoek Literatuurverkenning Literatuuronderzoek Voorbereiden van literatuuronderzoek Stappen in literatuuronderzoek Checklist 237

8 15. Internet en sociale media gebruiken voor dataverzameling Vormen van online onderzoek Kwantitatieve online technieken Kwalitatieve online technieken Internet gebruiken voor PO Criteria voor online data verzamelen Stappenplan voor online onderzoek Checklist Bruikbaarheid, validiteit en betrouwbaarheid Bruikbaarheid Validiteit Validiteit in PO Inhoudelijk controleren van de validiteit Betrouwbaarheid Werken aan betrouwbaarheid Checklist Werkvormen voor verkenning en verdieping De (5xW+H)-formule De SMART-methode Mindmapping Voorbeeld Gebruik Werkwijze mindmappen Brainstormen Werkwijze brainstormen Praktische overwegingen Krachtenveldanalyse Voorbeeld resultaat Werkwijze krachtenveldanalyse Selectie en steekproeven Criteria voor selecteren en steekproef Verschillende soorten steekproef Kanssteekproeven De steekproeftrekking 264

9 18.4 Gerichte steekproeven Vormen van gerichte steekproeven Gelegenheidssteekproeven Omvang van de steekproef Welke steekproef gebruiken? Checklist Analyseren van gegevens Analyse van kwantitatieve gegevens Handmatig verwerken met turflijsten Geautomatiseerd verwerken Analyseren Analyse van kwalitatieve gegevens Stappen in kwalitatieve gegevensanalyse Werkwijzen voor kwalitatieve analyse Samenvatten als analysetechniek Specifieke gerichte analyse Open coderen of coderen met een startlijst Narratieve analyse Praktische aanwijzingen voor een narratieve analyse Checklist Onderzoeksethiek Wat is ethiek? PO en ethiek Ethische onderzoeksprincipes Ethische commissies en gedragscodes Gedragscode praktijkgericht onderzoek voor het hbo Checklist 294 Deel 4 Databronnen en dataverzamelings technieken De vragenlijst Gebruik van de vragenlijst Werkwijze bij het maken van een vragenlijst Het opstellen van de vragen Soorten vragen Gevoeligheid van vragen Vraagtypen en vraagvormen 302

10 21.4 Criteria voor formulering van vragen en volgorde van de vragen Vraagformulering Vraagvolgorde (routing) Veel gemaakte fouten De afname van de vragenlijst Voorbereiding van de afname Werkwijze bij de mondelinge afname Checklist Observeren Wat is observeren? Gebruik van observeren Observeren en observatiefouten Interpretaties Observatiefouten Manieren van observeren Participerende observatie Gebruiksmogelijkheden Eisen Werkwijze participerende observatie De verschillende rollen bij participerende observatie Openlijk of verhuld Persoon en onderzoeker Groepslid en buitenstaander Participant en observant De keuze van rollen Vastleggen, verwerken en analyseren van observaties Vastleggen Rubriceren Verwerken en analyseren Checklist Het interview Wat is een interview? Gebruik van het interview Drie soorten interviews Kiezen van soort interview Gestructureerde interviews 328

11 Het ongestructureerde of open interview Geformaliseerde interviews en informele gesprekken Het open interview Open interview in drievoud De opbouw van een interview Het open interview als gespreksproces Voorbereiding Houding van de interviewer Vragen stellen Gesprekstechnieken Checklist Bezoeken Gebruik van bezoeken in PO Bezoeken afleggen Voorbereiden Het bezoek Checklist Groepsgesprekken: discussie en dialoog Wat is een groepsgesprek? Groepseffecten Gebruik van het groepsinterview Soorten groepsinterview Het gewone of klassieke groepsinterview Het informele groepsgesprek De groepsdiscussie De groepsdialoog De focusgroep De groepsdiscussie Gebruik groepsdiscussie Werkwijze groepsdiscussie De dialoog als dataverzamelingstechniek Gebruik van de dialoog Werkwijze in het voeren van de dialoog Vier technieken van de dialoog Aanwijzingen en hulpmiddelen voor de dialoog Checklist 353

12 26. De focusgroep Wat is een focusgroep? Gebruik van de focusgroep Groepssamenstelling Voorbereiding van de uitvoering Werkwijze Verwerking en analyse van de focusgroepgegevens Checklist De Delphitechniek Wat is de Delphitechniek? Gebruik Werkwijze Selectie van de deelnemers Varianten Checklist De werkconferentie Wat is een werkconferentie? Voorbereiden van een werkconferentie Een werkconferentie begeleiden De opzet uitvoeren en bijsturen Het begeleiden van groepsdynamische processen De bijdrage aan de conferentie Het zorgen voor het vastleggen van de resultaten Checklist Verhalen als bron van gegevens Verhalen Verzamelen van verhalen Mensen vragen om een verhaal te schrijven Mensen verhalen laten vertellen: interviewen Verwerken en analyseren Checklist 376

13 30. Intervisie als kennisbron Intervisie in het kort Werkstructuur Gebruik van intervisie als kennisbron Een bestaande intervisiepraktijk ontsluiten Een nieuwe intervisiepraktijk inrichten Checklist Casussen als kennisbron voor PO Casus en casusbespreking Gebruik van casuïstiek als kennisbron Bestaande casuïstiekbesprekingen onderzoeken Zelf een casus maken en bespreken Checklist N=1-onderzoek of single-casestudy Terminologie N=1-studie Data verzamelen in kwantitatief N=1-onderzoek Gebruik in PO De kwalitatieve gevalstudie Data verzamelen in de gevalstudie Gebruik in PO Checklist 391 Verantwoording 392 Geraadpleegde en aanbevolen literatuur 396 Over de auteur 402 Register 403