Methodologie voor de sociale wetenschappen. Voorwoord. Deel 1 Algemeen: basisbegrippen 1. H1 Waarom sociaalwetenschappelijk onderzoek?

Transcriptie

1 Methodologie voor de sociale wetenschappen Voorwoord XI Deel 1 Algemeen: basisbegrippen 1 H1 Waarom sociaalwetenschappelijk onderzoek? Inleiding Enkele voorbeelden De opwarming van de aarde: An Inconvenient Truth versus The Great Global Warming Swindle De War against Crime in New York: werkt het? Botsende beschavingen Polls bij verkiezingen: verteken(en)d? De wetenschapper als bokser? Verband tussen gamen en agressie De wetenschappelijke aanpak Wetenschap: een specifieke benadering Alternatieve bronnen van kennis over de werkelijkheid? Wat te verwachten van methodologie? 29 H2 Bouwstenen en soorten sociaalwetenschappelijk onderzoek Inleiding Bouwstenen van sociaal wetenschappelijk onderzoek Theorie en empirie Inductie en deductie De empirische cyclus van wetenschappelijk onderzoek Evaluatiecriteria voor wetenschappelijke kennis Betrouwbaarheid Geldigheid Vakmanschap als kwaliteit Soorten sociaalwetenschappelijk onderzoek Toepassingsgebied: theoriegericht versus praktijkgericht onderzoek Onderzoeksmethodologie: kwantitatief versus kwalitatief onderzoek 57 V

2 Methodologie voor de sociale wetenschappen H3 Filosofische achtergrond: epistemologische beginselen Inleiding De ontwikkeling van de epistemologie van de wetenschappen Empirische natuurwetenschap: naturalisme en empirisme David Hume s scepticisme Wiener Kreis: logisch-positivisme en verificationisme Karl Popper: principe van falsificatie Thomas Kuhns paradigma s Imre Lakatos: theorie met meerinhoud Wat met de sociale wetenschappen? Onderzoeksobject: naturalisme versus constructivisme Naturalisme binnen de sociale wetenschappen Constructivisme binnen de sociale wetenschappen 81 H4 Ethiek in sociaalwetenschappelijk onderzoek Inleiding Hoe omgaan met deelnemers aan onderzoek? Vermijden schade als basisprincipe Vrijwillige toestemming of informed consent Privacy, vertrouwelijkheid, anonimiteit Professionele standaarden en deontologie? Samenleving en wetenschap? 100 Deel 2 Planning en voorbereiding van empirisch onderzoek 105 H5 Onderzoek ontwerpen: strategie en doelstellingen Inleiding Het onderzoeksplan Probleemformulering of probleemstelling Algemene vraagstelling en onderzoeks doelstelling: fundamenteel versus praktijkgericht? Literatuurstudie: status quaestionis Vraagstelling en onderzoeksvragen Onderzoeksopzet of (onderzoeks)technisch ontwerp Plaats en situatie van waarneming: waar? Tijdstip en periode van waarneming: wanneer en hoe lang? Onderzoekseenheden en kenmerken: wie? Methode van waarneming: hoe? Tijdsplanning en financieel overzicht 128 VI

3 Methodologie voor de sociale wetenschappen H6 Kwantitatieve en kwalitatieve meting Inleiding Meten: enkele basisbegrippen Het meetproces Soorten concepten Meten: kwantitatieve versus kwalitatieve benaderingen Kwantitatief meten Uitgangspunt: klassieke testtheorie Enkele kenmerken van kwantitatieve variabelen Schaaltechnieken Operationaliseren van relaties tussen variabelen Betrouwbaarheid nagaan? Meetgeldigheid nagaan? Kwalitatieve meting Het open karakter van kwalitatieve benaderingen Enkele illustraties van kwalitatieve benaderingen De kwaliteit van kwalitatieve metingen 160 H7 Selectie van onderzoekseenheden: steekproeven Inleiding Onderzoekseenheden, populatie en steekproef Steekproeven: twee logica s van selectie Toevalsteekproeven Stappen bij het trekken van toevalsteekproeven Types toevalsteekproeven Foutenbronnen bij steekproeftrekking Steekproefgrootte Kwantitatieve niet-toevalsteekproeven Theoretische steekproeven De eigenheid van theoretische steekproeftrekking Strategieën in theoretische steekproeftrekking 194 Deel 3 Kwantitatieve methodes 199 H8 Experimentele ontwerpen Inleiding Onderdelen van het klassieke experimentele ontwerp Basisschema van een klassiek experiment Randomiseren en matchen 208 VII

4 Methodologie voor de sociale wetenschappen Effect van de stimulus Voormeting Bedreigingen van de interne geldigheid Buitenexperimentele gebeurtenissen Maturatie of spontane veranderingen Testeffect Instrumentatie Statistische regressie Selectie Uitval Verwachtingen van de onderzoeker Bedreigingen van de externe geldigheid Populatiegeldigheid Naturalistische geldigheid Alternatieven op de klassieke experimentele ontwerpen Quasi-experimentele ontwerpen Pre-experimentele ontwerpen Ethische bekommernissen 233 H9 Surveyonderzoek Inleiding Stappenplan en foutenbronnen Over vragen en antwoorden Het ontwerp van vragenlijsten Een model van het vraag-antwoord proces Responsfouten en -stijlen Aanbevelingen voor het opstellen van vragenlijsten De keuze voor een surveymodus Face-to-face surveys Postenquêtes en websurveys Mixed-mode surveys 264 H10 Niet-reactief onderzoek en secundaire data-analyse Inleiding Soorten niet-reactieve gegevens Fysieke sporen Tekst: inhoudsanalyse Administratieve data en officiële statistieken Big Data Secundaire analyse van onderzoeksdata Voor- en nadelen van niet-reactieve en secundaire data 285 VIII

5 Methodologie voor de sociale wetenschappen Deel 4 Kwalitatieve methodes 287 H11 Veldonderzoek en participerende observatie Inleiding Types veldonderzoek De rol van de onderzoeker: participeren versus observeren De mate van openheid: verborgen versus open onderzoek Het gehanteerde paradigma: coöperatief versus investigatief onderzoek Het verloop van veldonderzoek Planning van veldwerk Toegang verkrijgen tot het veld Verblijf in het veld Uittrede uit het veld Veldwerknotities Voor- en nadelen van veldonderzoek 311 H12 Diepte-interviews en focusgroepen Inleiding Epistemologische achtergrond van diepte-interviews Nadruk op begrijpen en interpretatie Nadruk op theorievorming en -ontwikkeling De interviewsituatie Structuur van een interview Soorten vragen? Mogelijke valstrikken Focusgroepen Wat zijn focusgroepen? Samenstelling van een focusgroep Van gesproken woord naar geschreven tekst Analyseren en interpreteren Condenseren van betekenis Categoriseren van betekenis Narratieve analyse Diepere interpretatie Ad hoc interpretatie Kwaliteit? 339 IX

6 Methodologie voor de sociale wetenschappen H13 Historisch-vergelijkend onderzoek Inleiding De oorsprong van vergelijkende methodes: John Stuart Mill De methode van overeenkomst De methode van verschil De gecombineerde methode van overeenkomst en verschil De methode van gelijktijdige variatie Specifieke kenmerken van historisch-vergelijkend onderzoek De aard van het empirische materiaal Het reconstrueren van historische feiten Streven naar oorzakelijke verbanden Verbinden van micro- en macroniveau Gebruik van contextueel materiaal bij vergelijkingen Problemen bij historisch-vergelijkend onderzoek Veronderstelling van equivalentie Galtons probleem Vertekening door eenhedenselectie 365 Trefwoordenlijst 369 Bibliografie 381 X