Klimaatpsychologie: ons brein haalt vreemde fratsen uit

Transcriptie

1 1 van :15 trouw.nl Klimaatpsychologie: ons brein haalt vreemde fratsen uit Frank Straver 9-12 minuten Zal ik het dak isoleren, zou een warmtepomp thuis handig zijn? Elke dag schiet zo n gedachte bij miljoenen Nederlanders wel door het hoofd, vermoedt klimaatonderhandelaar Diederik Samsom. Bij velen is dat idee in een flits weer weg. Logisch, zei Samsom afgelopen week in een zaaltje tijdens een duurzaamheidscongres in Utrecht. We zijn druk met werken, liefhebben en plezier maken. Lees verder na de advertentie Toch praten bewoners, vroeg of laat, vaak wel door over mogelijke ingrepen in huis. Samsom: Iemand zegt tegen zijn partner: Schat, we gaan ons huis aanpakken, met isolatie. Financieel is het te doen en de energierekening zal flink dalen. Dan volgt de offerte van de bouwvakker: Altijd ietsje meer dan je dacht. De vakantie komt er net aan. De gedachten veranderen van groen in gitzwart. Bouwvakkers in huis, stof op de vloer. En de stampvolle zolder moet eerst worden leeggeruimd, schetst Samsom. De volgende generatie neemt de sociale hordes weg die ons weerhouden van het aanpassen van ons gedrag Diederik Samsom, klimaatonderhandelaar

2 2 van :15 Dan volgt de jammerlijke conclusie: laat maar even zitten. Booking.com gaat nu voor. Dat isoleren komt nog wel. Een doodlopende zijweg, noemt Samsom dat ingeslagen denkspoor. Tandartsafspraak Het brein haalt net zo n frats uit bij het uitstellen van een tandartsafspraak, zegt hoogleraar psychologie Paul van Lange aan de Vrije Universiteit, een specialist in de klimaatpsychologie. Een zeurende kies laten trekken is heilzaam. Maar misschien trekt de pijn nog wel weg, maakt de patiënt zichzelf wijs. Bovendien, de prijzige behandeling schikt nu écht niet. Uitstellen is het logische gevolg, zegt Van Lange. Het snelle eigenbelang lijkt groter dan het belang op langere termijn. Dat de problemen en kosten later nog hoger zijn, verdwijnt in een laatje van de bovenkamer. Volgens Van Lange kan de omvang van het klimaatprobleem extra remmend werken op actie. Mensen zijn vatbaar voor de gedachte: Wat kan ik nou bijdragen? Het idee dat één warmtepomp niets uitmaakt, kan een bewoner ontmoedigen. Onzekerheid maakt mensen afwachtend, zegt ook universitair docent Gerdien de Vries van de TU Delft. Het geldt als een draak (hindernis) in de klimaatpsychologie, zegt ze. Bewoners vrezen dat ze een persoonlijke misser begaan, door zelfstandig aardgasvrij te worden. Mensen zitten met vragen. Kies ik wel de juiste techniek, betaal ik niet te veel? Samenwerken Wat volgens De Vries zorgen kan wegnemen is advies over milieumaatregelen die áltijd zin hebben, zoals isolatie van muren. En: samenwerken. We zijn toch kuddedieren, hè? Iemand die

3 3 van :15 samen met buurtgenoten een warmtepomp bestelt, heeft vertrouwen en zet sneller door. De angst om als enige voorop te lopen valt ook weg, zegt ze. Dat is ook de overtuiging van Annemarie Pronk, die zich als adviseur al jaren specialiseert in klimaatpsychologie. Uit onderzoek blijkt dat burgers hun eigen zorgen om het klimaat structureel hoger inschatten dan die van de buren, zegt zij. Het machteloze gevoel, dat het anderen weinig kan schelen, is meestal onterecht. Hartstikke zonde, zegt Pronk, als mensen piekeren in hun eentje. Praat met elkaar over het klimaat, is haar advies. Dat zou angst en scepsis wegnemen. Als we weten dat de buren ook bezig gaan met duurzaamheid, willen we het na-apen. Zo werkt ons oerbrein. Een duurzame wereld gaat om het belang van kinderen en kleinkinderen. Dat ligt in het verlengde van direct eigenbelang. Paul van Lange, hoogleraar psychologie Ook Samsom bepleit een klimaatgesprek. Gewoon tussen burgers onderling, over wat ze willen en kunnen. Want politiek en bedrijfsleven kunnen het klimaatakkoord wel opstellen, maar zonder medewerking van bewoners en burgers wordt het niks met de uitvoering van de 600 maatregelen. En er is geen technicus die daar wat aan kan veranderen, zegt Samsom. We hebben psychologen nodig, sociale wetenschappers en marketeers. We moeten wegen in onze vreemde hersenen vinden om de juiste knopjes in te drukken die ons tot actie aanzetten. Een gevoelige snaar raken kan helpen om de weerstand te doorbreken, zegt Paul van Lange. Niet door een verhaal over zielige ijsberen ver weg, maar door privé-feiten over het klimaat

4 4 van :15 te benoemen. Een duurzame wereld gaat om het belang van de volgende generaties, kinderen en kleinkinderen. Dat ligt in het verlengde van direct eigenbelang. Wijs ouders op het belang van een schone wereld voor hun kinderen en ze zijn eerder bereid tot het nemen van milieumaatregelen thuis, zegt Van Lange (57), zelf vader van twee kinderen. Ook slechte milieuscores van Nederland vergroten de actiebereidheid, weet hij. Kijk naar het bericht van afgelopen week, van het Planbureau voor de Leefomgeving, dat Nederland het Urgenda-doel niet haalt. Dan gaat het kriebelen bij mensen. Nederlanders willen niet achteraan lopen in Europa. Die competitiedrang kun je ook omdraaien om mensen enthousiast te krijgen, zegt hij. Behalve slechte cijfers kunnen ook positieve berichten motiveren. Een prijs voor de meest duurzame gemeente of voetbalclub vergroot de duurzame dadendrang thuis. Eerlijkheid Om teleurstelling te voorkomen moeten overheid en bedrijven eerlijk zijn, vindt Gerdien de Vries. Zeker omdat de gedoe-factor, waar mensen zich druk om maken als ze milieumaatregelen overwegen, terecht is. Er komt nu eenmaal wat bij kijken als iemand isolatie of een warmtepomp of isolatie wil. Subsidie uitpluizen, offertes opvragen, vrij nemen en opruimen is niet niks, zegt de sociaal wetenschapper. We hebben tenslotte al honderdduizend dingen om elke dag aan te denken. Het zou ideaal zijn als mensen die duurzamer willen worden bij één loket kunnen aankloppen, denkt De Vries. Een website of winkel, van een onafhankelijke partij die hulp en advies biedt. Goede informatie over klimaatproblematiek kan mensen volgens

5 5 van :15 Pronk verlossen uit hun klimaatspagaat wel willen, maar weinig doen. In de klimaatpsychologie bestaat er de school van emoties. Een belangrijke factor daarin is dat mensen weinig actie ondernemen omdat ze de problematiek niet goed overzien. Pronk vergelijkt het met mensen met extreem overgewicht, maar die toch doorgaan met elke dag taart eten. Hun blik is vertroebeld, ze zien de ernst niet. En de anderen doen het toch ook? Zoiets speelt met het klimaat ook. Wat is er mis met een verre vliegvakantie, zolang vriendin X ook nog elke zomer naar Bali vliegt? Een misser in de klimaatpsychologie zou zijn om mensen met doemscenario s om de oren te slaan, zegt Pronk. Dan worden mensen snel allergisch voor de oplossing. Apocalyptische, bestraffende redes kunnen zelfs bijdragen aan klimaatontkenning, blijkt uit de literatuur. Pronk: Bied liever positief handelingsperspectief en burgers doen graag mee. Vliegschaamte Mee eens, zegt Paul van Lange. Het is niet constructief om iedereen die vliegt als milieudelinquent aan te gaan spreken. Er is een belang aan het vliegen, het moet voor werk of tijdwinst. Dus maak de trein nog aantrekkelijker dan vliegen en mensen met vliegschaamte gaan overstag, zegt Van Lange. Niet duurzaam gedrag is niet altijd irrationeel of amoreel. Een bewoner die nog geen warmtepomp neemt omdat hij met zorgen zit over kosten en effecten kun je niet betichten van onwil, aldus Van Lange. Gemeenten komen in 2021 met eigen plannen voor het aardgasvrij maken van huizen. Maar mensen daarbij meekrijgen, is en blijft ingewikkeld.

6 6 van :15 Diederik Samsom ANP Samsom raakt ook doordrongen van de subtiele aanpak die soms nodig is om draagvlak te vinden. Eerder had hij het steeds over de grote verbouwing van Nederland, om het belang van klimaatactie te benadrukken. Nu De Telegraaf en Elsevier campagne voeren tegen onbetaalbare maatregelen die Samsom en Nijpels burgers door de strot zouden willen duwen, spreekt hij liever van een gewone verbouwing. Het verduurzamen van álle zeven miljoen woningen voor 2050 lijkt zo n onhaalbaar grote opdracht. Het betekent echter concreet dat iedere woning de komende dertig jaar één keer verbouwd moet worden. Toch niet bepaald een revolutie, aldus Samsom in de Volkskrant. Toch denkt hij niet dat de volwassenen van nu het klimaatprobleem helemaal zullen oplossen. Dus we moeten garanderen dat de volgende generatie succesvol is. Dat wordt de generatie die de sociale hordes wegneemt die ons weerhouden van het aanpassen van ons gedrag. Klimaatonderwijs is daarvoor nodig, zegt Samsom. Misschien is dat zelfs overbodig: actievoerende jongeren spijbelen juist, omdat ze het klimaatprobleem niet meer uit uit hun hoofd kunnen krijgen.

7 7 van :15 Lees ook: Erg hè, die Noordpool. Wat eten we trouwens? De onheilstijdingen over het klimaat volgen elkaar in rap tempo op. Maar hoeveel impact heeft het? Twee ervaringsdeskundigen aan het woord, vooraf aan het Trouw Duurzame 100-debat over klimaatstrijders. U wilt best duurzamer gaan leven, maar pas wanneer anderen dat ook doen Veel Nederlanders willen wel duurzamer leven, maar doen dat niet. Ze denken dat anderen niet meedoen.