Samenvatting door een scholier 4584 woorden 4 juli keer beoordeeld. Hoofdstuk 9 Geheimtaal van het leven

Transcriptie

1 Samenvatting door een scholier 4584 woorden 4 juli keer beoordeeld Vak Methode ANW Solar Hoofdstuk 9 Geheimtaal van het leven 9.1 De jacht op het DNA Vlak na de Tweede Wereldoorlog waren minstens 4 teams op jacht naar het geheim van de erfelijkheid. James Watson en Francis Crick ontdekten de structuur van het DNA. De belevenissen zijn te lezen in De dubbele helix. Waar zit erfelijkheid? Een bouwplan zorgt er bij mensen voor dat de nakomelingen ook mensen zijn. (net zoals bij dieren) Heel lang dacht men dat de eigenschappen van nakomelingen een volledig mengsel waren van de eigenschappen van de ouders. In de vorige eeuw merkte een oplettende onderzoeker, een Oostenrijkse monnik Gregor Mendel, dat dit niet kan kloppen. Als erfelijke eigenschappen volledig zouden versmelten zou een zwart dier en een wit dier grijzige nakomelingen krijgen. Kinderen van dezelfde ouders zijn vaak heel verschillend terwijl ze volgens de mengtheorie allemaal precies op elkaar zouden moeten lijken. Rond 1860 ontdekte Gregor Mendel experimenteel dat je alles of niets erft. Zo n erfelijke eigenschap heet een gen, al die genen vormen samen het bouwplan. Voordat Watson en Crick aan het werk gingen was er al veel bekend over DNA: men wist dat het in de celkern zit, en wat de chemische bouwstenen zijn. Ook had een bioloog in 1910 al het idee gehad dat het iets met de erfelijkheid te maken zou kunnen hebben. Bij het onderzoeken van DNA en erfelijkheid ontstonden twee problemen: Het leven begint met 1 cel en een volwassen lichaam heeft 2000 miljard cellen. En al die cellen hebben door celdeling een exacte kopie van alle genen meegekregen. DNA moet zich dan ook bij elke deling kopiëren, maar hoe? Hoe zijn de erfelijke boodschappen in het DNA opgeslagen? De oplossing bleek te zitten in de typische structuur van het DNA. Hoe zit DNA in elkaar? De Amerikaan James Watson had biochemie gestudeerd en kreeg in 1951 een stageplaats op de universiteit Cambridge waar hij met Crick een duo vormde. Francis Crick had natuurkunde gestudeerd en was door een boek van Erwin Schrödinger, wat is het leven? gefascineerd geraakt door DNA. Het tweetal werd dicht op de hielen gezeten door de Amerikaan Linus Pauling. Pauling was scheikundige en won als enige twee Nobelprijzen. Rosalind Franklin greep net naast een Nobelprijs. Franklin werkte in het laboratorium van het King s College in Londen. Dit was niet makkelijk voor een vrouw. Met haar collega Maurice Wilkins leefde ze in gewapende vrede, de omgang met Watson en Crick verliep stroef. Van de losse chemische bouwstenen, die waren al bekend, moest een DNA-bouwwerk gemaakt worden. Watson en Crick gingen alle mogelijkheden proberen als in een puzzel. Om het model te controleren wilden ze röntgenopnamen Pagina 1 van 9

2 gebruiken waaruit de schaduw van het DNA-molecuul afgeleid kon worden. Maar die opnamen had Franklin en die vond het gepuzzel geen goed idee. Watson en Crick maakten een spiraal met drie om elkaar wentelende ketens. Maar het model klopte chemisch niet, constateerde Rosalind Franklin. Bragg, baas van het Cavendish laboratorium vond dat er nu genoeg tijd en geld aan het DNA-onderzoek was besteed. Watson en Crick mochten niet langer aan het DNA werken. Dat moesten ze aan Rosy overlaten. Een jaar later publiceerde Pauling zijn model in een tijdschrift, dit blijkt precies hetzelfde te zijn als het geflopte model van Watson en Crick. Door ruzie kreeg Watson de röntgenopname van Franklin. Toen bleek dat het inderdaad om een spiraalstructuur ging. Watson en Crick bouwden een nieuw model met 2 ketens: op 21 februari 1953 past de puzzel helemaal in elkaar. De treden van de touwladder werden door de basen Adonesine, Cytosine, Thymine en Guanine (A, C, T, G) gevormd. A-T en G-C waren even lang: zo klopte het model helemaal. Crick en Watson kregen in 1962 de Nobelprijs en deelden die met Maurice Wilkins. Franklin was 4 jaar eerder overleden aan kanker. Wat kan het DNA-model verklaren? Een dubbele DNA-spiraal lijkt op een rits, de tandjes van de rits zijn de basen. Als een cel zich gaat delen, gaat de rits open. Aan elke keten groeit een nieuwe keten met basen vast en zo kopieert het DNA zich. DNA is de drager van genen. Elk gen is de code voor een eiwit dat noodzakelijk is om die genetische eigenschap tot stand te brengen. Eiwitten, en dan vooral hormonen zijn onmisbaar in de besturing van het lichaam. Elk eiwit is opgebouwd uit meer dan 20 aminozuren. Elk groepje van 3 basen op het DNA vormt de code voor één van de aminozuren die aangekoppeld moet worden. CTC = aminozuur leucine TGT = aminozuur cysteïne TAG = de stopcode Zo krijg je bijvoorbeeld: CTC-TGT-TAG: maak leuceïne vast aan cysteïne en stop dan. In DNA staan alle instructies voor het opbouwen van een volledig mens, dier en alles wat leeft. Net als elke tekst kun je het DNA lezen, kopiëren en herschrijven. 9.2 Weten of niet-weten DNA-onderzoek heeft niet alleen met gezondheid te maken, maar ook met geld en ethiek. Misschien wil jij niet weten wat voor een ziektes je krijgt, maar je verzekeringsmaatschappij en werkgever bijvoorbeeld wel. Wat is DNA-diagnostiek? Hoeveel genen we hebben weten we niet precies. Wetenschappers statten het aantal tussen en Elk gen bevat de DNA-code voor één eiwit en dus voor één erfelijke eigenschap. Soms staat er een fout in: een erfelijke afwijking. Er zijn al duizenden erfelijke afwijkingen bekend en daar zijn ook tests voor. Schrijffouten in het DNA kun je van je ouders erven. Dan heb je een erfelijke ziekte. Maar een verandering, een mutatie, kan ook ontstaan door een toevallige kopiefout of door invloeden van buitenaf (bijvoorbeeld door radioactieve straling of tabaksrook). Mutaties kunnen ook positief zijn: evolutie. Zo is de mens in zijn bestaan ook verbeterd. 5% van de geboren kinderen heeft een aangeboren afwijking. In bijna de helft van de gevallen komt zo n erfelijke afwijking als een donderslag bij heldere hemel. In het begin van de zwangerschap kan uit het DNA worden afgelezen of het kind gehandicapt zal worden. Zo n erfelijkheidsonderzoek kan in een van de zeven Klinisch Genetische Centra (KGC) gedaan worden. Pagina 2 van 9

3 Welke keuzes zijn het gevolg? Het testen op een erfelijke ziekte kan mensen voor vreselijke dilemma s plaatsen, zoals in 1987 voor de ziekte van Huntington. Huntington is een dominant erfelijke ziekte die sluipend tussen je 30ste en 50ste begint en 10 tot 30 jaar later kom je er aan te overlijden. Je gaat onwillekeurige bewegingen maken, stotteren en dementeren. Als de ziekte bekend is in de familie en bijvoorbeeld opa eraan overleden is, moeder wil niet weten of ze het heeft of niet (50% kans). Haar dochter (25% kans) wil dit echter wel weten. Zo heb je een probleem en kom je voor een dilemma te staan. Want als dochter de ziekte heeft, staat het vast dat haar moeder deze ziekte ook heeft. Borsten laten weghalen als preventie 1 op de 12 vrouwen zal ooit borstkanker krijgen. 5 % daarvan is een erfelijke vorm. Als je het gen voor borstkanker hebt, is er 80% kans dat je ook daadwerkelijk borstkanker krijgt. Met een test kan je kijken of je dat gen hebt. Maar wat dan: moet je je borsten preventief laten weghalen? Bij 20% zal dat dan wel overbodig geweest zijn. Wat zijn de maatschappelijke gevolgen? Dokters zijn wettelijk verplicht om te vertellen wat je mankeert, het recht om te weten. Ook heb je het recht om het niet te weten. Dit kun je dus zelf beslissen. Verzekeraars willen zo veel mogelijk verdienen en zo min mogelijk risico lopen om verlies te maken. Iedereen betaald een premie, maar als je een dure of chronische ziekte hebt, kost dat de verzekeraar meer dan dat het verdient. Als zo n ziekte bekend zou zijn, zou geen enkele verzekeraar die persoon meer willen verzekeren. Ook werkgevers hebben geen belangstelling voor zieke werknemers, daar moeten ze namelijk wel het loon van doorbetalen. Om de mensen te beschermen is er sinds 1998 in Nederland een Keuringswet van kracht, die erfelijkheidsonderzoeken aan erfelijkheidsdeskundigen overlaat. Werkgevers en verzekeraars mogen geen erfelijkheidsonderzoek eisen. Ook mogen ze geen inzicht krijgen in de resultaten van een reeds gedaan erfelijkheidsonderzoek. 9.3 Genetische manipulatie DNA is een stuk tekst met de basen C, A, T en G als chemisch alfabet. Deze tekst kun je ook veranderen. Dan manipuleer je de genen. Van genetisch gemanipuleerde schimmels, bacteriën en dieren kan men, dankzij de biotechnologie, producten zoals insuline en antibiotica maken. Niet alleen voor productie van stoffen kan je genen manipuleren, ook de erfelijke eigenschappen van de mens kan je veranderen Wat is genetische manipulatie? Voorbeelden waar gebruik gemaakt wordt van micro-organismen: - gist; voor brood - gist; om alcohol te maken - schimmel; om van melk schimmelkaas te maken - Lactobacillus bulgaricus; om van melk Bulgaarse yoghurt te maken - en vele andere kunstmatig gemaakte producten zoals: citroenzuur, kleurstoffen, azijn, inkt, vitamine D en penicilline. Louis Pasteur ontdekte dat micro-organismen verantwoordelijk zijn voor het gisten van brood, wijn en bier. In het DNA van alle levende wezens kom je dezelfde chemisch letters C, A, T en G tegen. De genen van mens, dier, Pagina 3 van 9

4 plant of bacterie gebruiken ook dezelfde taal. Een stukje DNA dat bij de mens het eiwit insuline produceert, kan bij een bacterie, schimmel of dier ook menselijke insuline produceren. In 1978 maakte de E.Coli-bacterie voor het eerst een menselijk product: het hormoon somatostaine. De wetenschap is steeds handiger geworden in het combineren van nuttige genen van het ene levend wezen met genen van een andere soort. Vandaar de naam: DNA-recombinant techniek. Wat kun je ermee doen? Het Bintje, de wereldberoemde Hollandse aardappel, is het product van arenlang geduldig aardappelrassen kruisen. Vele rassen worden gekruist om nieuwe producten te maken, ook met bijvoorbeeld een hogere opbrengst (granen), ongediertebestendig (tomaten) en grotere bloemen met fellere kleuren en geuren. Bij kruisen moet je binnen de soort blijven. En door op slechts één eigenschap te selecteren, selecteer je andere goede eigenschappen uit. Genetische manipulatie is de oplossing: je kan de goede eigenschappen alsnog inbouwen, waardoor je geen last hebt van positieve eigenschappen die wegvallen. Onkruidverdelgers maken niet alleen onkruid dood, beschadigen ook de tomaten, aardappelen, sojabonen enzovoorts zelf. De Amerikaanse chemiereus Monsato heeft een oplossing bedacht: Roundup Ready (glyfosaat). Tegelijkertijd levert het ook genetisch gemanipuleerde sojabonen die resistent zijn tegen Roundup Ready. Dit is goedkoper en de planten ondervinden geen schade. Milieuorganisaties zijn ertegen: Als het in de natuur komt wordt onkruid snel uitgeroeid en sterft het begin van de voedselketen. Genetisch gemanipuleerde/gemodificeerde soja moet op het etiket van het product worden vermeld. In 1982 creëert men het eerste transgene dier: een muis die door een gen met veel meer groeihormonen 2x zo zwaar wordt als een normale muis. In 1990 wordt het stierkalf Herman geboren. Na de bevruchting van de eicel in een reageerbuis was het gen voor het menselijke eiwit lactoferrine toegevoegd. Zijn transgene dochters produceerden in 1996 melk met lactoferrine, en natuurlijk antibioticum. De wetenschap was te ver gegaan, vond men: Alle nakomelingen van Herman worden afgemaakt en hij wordt gecastreerd. Hoe ver mag je gaan? Gentherapie: vervanging van ziek gen voor gezond gen. Nadeel: moet in miljarden cellen worden ingebracht. David (bubble boy), overleed in 1985 aan ADA-deficiëntie: tekort aan eiwit waardoor je afweersysteem geen enkele ziekteverwekker onschadelijk kan maken. In 1990 paste men gentherapie toe op een soortgelijk geval. Het werkte minimaal. Een poging om het gen waardoor iemand taaislijmziekte krijgt, te vervangen door een gezond gen is mislukt. Er zitten ook bezwaren aan genetische manipulatie en daarom pleitte in juli 1974 de microbioloog Paul Berg voor een bezinningsperiode van een jaar. Bezwaren: als een genetisch gemanipuleerde plant, die resistent is tegen insecten, in de wilde natuur zich verspreidt, kan dat een grote verandering teweeg brengen: hele voedselketens kunnen uitsterven. Ook weet men nog steeds niet hoe veilig gemodificeerde planten zijn. Sommige mensen vinden het een overschrijding van de natuurlijke grenzen. 9.4 Een nieuwe eeuw Er is al veel bekend over genen en genetische manipulatie, maar de biotechnologie staat nog maar in zijn kinderschoenen. Het is meer theorie dan werkelijkheid, maar dat zal in de toekomst veranderen. Pagina 4 van 9

5 Waarom wil de wetenschap alle genen kennen? In de jaren 80 bedacht men een plan om het menselijke DNA uit te schrijven. Een reusachtig onderzoek waar duizend wetenschappers uit 30 landen zich verenigden in de Human Genome Organisation (HUGO). Welke genen liggen er op de 23 paar menselijke chromosomen en waar precies? Wat doen die genen en welke fouten zijn verantwoordelijk voor erfelijke ziektes? Al die vragen wil HUGO beantwoorden. Het plan is in 3 delen opgesplitst: 1. genetic mapping: het in kaart brengen van genen op de 23 chromosomenparen 2. physical mapping: om de basen een markering aanbrengen. 3. sequenzen: het bepalen van de juiste basenvolgorde van het menselijke DNA. Ook het erfelijke materiaal van andere organismen worden in kaart gebracht Het Human Genome Project begon op 15 oktober 1990 en is naar verwachting in 2005 voltooid. Als het Human Genome Project klaar is zal dat grote gevolgen hebben: Het belang zal niet meer bij de genezing, maar bij voorkoming van ziekten liggen. Als je weet welke ziekte je waarschijnlijk zal krijgen, kun je je leefwijze aan die ziekte aanpassen. Zo kun je verschijnselen of kwalen uitstellen of verminderen. Tussen 1992 en 1998 kon men geen octrooi aanvragen op eiwitten, dieren of delen van mensen. Dat kan nu wel. De biotechnologie is blij, aangezien ze hun investeringen met een octrooi dan terug kunnen verdienen. De milieuorganisaties zijn het hier helemaal niet mee eens, zij spreken dan ook van biopiraterij. Zijn we meer dan DNA alleen? Word je als crimineel geboren of komt dat (ook/alleen) door de omstandigheden? De meeste onderzoekers zijn van mening dat het met aanleg én omstandigheden te maken heeft. Tweelingen hebben dezelfde genetische aanleg. Alle verschillen bij eeneiige zijn toe te schrijven aan de omstandigheden/omgeving. Er zijn verschillende onderzoeken met eeneiige tweelingen: o.a. Minnesota Twin Studies: de genen bepalen 70% van het IQ. Naar aanleiding van andere onderzoeken zal het mogelijk zijn om kansberekeningen te maken voor bijvoorbeeld ziekten of andere eigenschappen. Mag alles wat kan? Het schaap Dolly werd in 1996 geboren en was een kloon van haar moeder, ze had nog 3 andere moeders en geen vader. Onderzoekers van het Roslin Instituut in Schotland hadden het DNA van een uiercel van een volwassen schaap in een leeggemaakte eicel van een tweede schaap ingebracht. Ze plaatsten het embryo eerst in een afgebonden eileider van een derde schaap en na enkele dagen in de baarmoeder van een vierde schaap. Het fokken van dieren kan hierdoor versneld worden. Zo kunnen ook bijna uitgestorven dieren in aantal groeien. Op proefdieren met menselijke ziekten kan je geneesmiddelen testen en varkens kunnen met menselijke organen als donor dienen. Wat met Dolly kan, kan ook met mensen, zo beweerde men. 13 Europese landen verboden klonen van mensen bij de wet. In Amerika wilde men dit in 1998 voor vijf jaar verbieden. De discussie laaide opnieuw hoog op toen professor Jonathan Slack enkele maanden na Dolly een koploze kikker had weten te maken. Onmiddellijk opperde een onderzoeker de mogelijkheid van hoofdloze mensen als organenbank voor orgaantransplantatie. Hier waren veel mensen het niet mee eens. Als men mensen kan klonen en genetisch kan manipuleren, zou je een lijstje met eigenschappen voor die persoon kunnen verwerkelijken. Bruine ogen, licht getinte huid blond haar, slank figuur, sterk afweersysteem en geen erfelijke afwijkingen. Veel mensen zijn hier bang voor, want mag dit wel? Pagina 5 van 9

6 Hoofdstuk 10 Wentelend wereldbeeld 10.1 Alles draait om de aarde De aarde lijkt stil te staan en zon, maan en sterren lijken er omheen te draaien, maar de aarde beweegt. Hoe weten we dat eigenlijk? Halverwege de 16e eeuw beweerde Copernicus dat niet de aarde, maar de zon het middelpunt van het heelal was. Zijn hypothese luidde de geboorte in van het moderne beeld van aarde en heelal. Draait de aarde of draait de hemel? Men weet dat de aarde ronddraait en de hemel stilstaat. Zon, maan, planeten en sterren komen in het oosten op en gaan in het westen onder. Het is dan ook niet zo verwonderlijk dat tot de tijd van Copernicus bijna iedereen er zeker van was dat de aarde stilstond en de hemel eromheen draaide. In het oude wereld beeld bestond de rondwentelende hemel uit acht doorzichtige bollen (= sferen ): één voor de maan, één voor de zon, één voor elke planeet en één voor de sterren. Dit model wordt geocentrisch (de aarde (geo) in het midden (centrisch)) genoemd. Aristoteles, de meest gezaghebbende geleerde van de oudheid, had ook al gezegd dat de aarde wel in het midden moest staan. Ook de bijbel zei dit. In het oude wereldbeeld vormde de sfeer van de maan de grens tussen het aardse en het hemelse. Op aarde en in de atmosfeer (het ondermaanse ) was het leven tijdelijk, hier viel alles recht naar beneden. Voorbij de maansfeer (het bovenmaanse ) was alles eeuwig, de normale beweging hier was een eeuwige cirkelgang. Er waren enkelingen geweest die dachten dat de aarde om haar eigen as draaide. De meeste geleerden, zoals Ptolemaeus, vonden dat een bespottelijk idee. Wat was de hypothese van Copernicus? In 1543 verscheen een boek van de Poolse geestelijke Nicolaus Copernicus. Daarin opperde hij het idee dat alles werd veroorzaakt door de bewegingen van de aarde zelf. Alleen de maan draaide om de aarde. Niet de aarde maar de zon stond in het midden in het heelal. Copernicus vond zijn heliocentrisch model (de zon (helos) in het midden (centrisch)) een beter middel om de banen van maan en planeten te beschrijven. Copernicus stierf ook in Copernicus werd geïnspireerd door de Griekse filosoof Plato. Volgens Plato moesten alle bewegingen van hemellichamen beschreven worden als samengestelde cirkelbewegingen. Een aantal andere geleerden uit de oudheid hadden ook geopperd dat niet de aarde, maar de zon in het centrum stond. Het woord planeet komt uit het Grieks en betekent dwalende. Copernicus verklaarde het dwalen door aan te nemen dat alle planeten, inclusief de aarde, om de zon draaiden. Op hun dwaaltocht door de sterren maken de planeten af en toe een vreemde lusbeweging. In het oude wereldbeeld had men hiervoor geen verklaring. Copernicus had echter wél een echt verklaring. Het was een gevolg van de plaats van de aarde en haar beweging om de zon. In zo n lusbeweging haalt de aarde een planeet in. Daardoor lijkt die planeet ten opzichte van de sterren tijdelijk een teruggaande beweging te maken. Werd Copernicus geloofd? Copernicus boek baarde weinig opzoen omdat een hard bewijs voor de juistheid van zijn model ontbrak. Het grootste tegenargument van het model van Copernicus was de parallax. Parallax is het verschijnsel dat als jij je verplaats, de onderlinge afstand van bijvoorbeeld twee bomen lijkt te veranderen en toch beweegt zij! Pagina 6 van 9

7 In de 17e eeuw werd de kiem gelegd voor het moderne beeld van een onvoorstelbaar groot heelal met duizenden miljarden sterren. Hoe overwon het nieuwe wereldbeeld? In de 16e eeuw liet de Deense edelman Tycho Brahe een observatorium bouwen. Hiermee kon hij de nauwkeurigheid van zijn waarnemingen verhogen. Met behulp van de waarnemingen van Brahe slaagde de Duitse wiskundige Johannes Kepler erin, de banen die de planeten om de zon volgden, te berekenen. Dit waren ellipsbanen, dicht bij de zon bewogen ze sneller, ver van de zon langzamer. Galileo Galilei ontdekte, naast bergen op de maan en vlekken op de zon, 4 manen bij de planeet Jupiter. Hierin zag Galilei een sterk argument tegen het geocentrische model. Galilei was er de man niet naar om zijn ontdekkingen en conclusies voor zich te houden. Dat bracht hem in conflict met de rooms-katholieke kerk. In 1616 werd het boek van Copernicus al verboden door de rooms-katholieke kerk en in 1633 ontstond een proces tegen Galilei voor het publiceren van zijn beroemdste boek, de Dialoog. Aan de Britse wiskundige Isaac Newton komt de eer toe van de ontdekking dat dezelfde kracht die ervoor zorgt dat op aarde alles naar beneden valt, ook de bewegingen van manen, planeten en kometen in ons zonnestelsel veroorzaakt. Newton ontdekte ook dat er tussen alle lichamen sprake is van een aantrekkende kracht. Dit alles is zwaartekracht. Wat voor gevolgen had dit? Newton toonde aan dat zowel de verschijnselen op aarde als tussen de zon en de planeten geregeerd werden door dezelfde natuurwet. Daarmee doorbrak hij de scheiding tussen het ondermaanse en het bovenmaanse. Door het werk van Kepler, Galilei, Newton en nog andere wetenschappers uit de 17e eeuw ontstond zo het nieuwe wereldbeeld. In dit nieuwe wereldbeeld kreeg God een andere plaats. Hij werd nu alleen gezien als architect. Hoe ziet het hedendaagse wereldbeeld eruit? Om de grootte van sterrenstelsel aan te geven gebruiken sterrenkundige lichtjaren. Deze eeuw hebben sterrenkundige gemeten dat de doorsnee van de Melkweg maar liefst lichtjaar (12 miljard km) groot is, en dat ons zonnestelsel zich op ongeveer lichtjaar van het centrum van de Melkweg bevindt. Toch is ook de Melkweg maar een klein onderdeel van het heelal. Ons melkwegstelsel behoort tot een sterrencluster van 30 tot 40 stelsels Van scheppingsverhaal Tot het midden van de 19e eeuw gold het christelijke scheppingsverhaal als allereerste begin. Bij sommige natuuronderzoekers kwam echter de twijfel op. De bekendste is Charles Darwin. Zijn evolutietheorie zou een nieuw wereldbeeld creëren. Hoe is de wereld ontstaan? Men geloofde het verhaal uit de bijbel; Genesis, uit het Oude Testament. In de westerse wereld zijn de verhalen uit het Oude Testament lange tijd als letterlijke waarheid geïnterpreteerd. Waardoor ontstond er twijfel aan het scheppingsverhaal? Fossielen brachten de eerste twijfels. Er werden namelijk fossielen gevonden van dieren die men nog nooit in levende lijve had gezien. De Fransman George Cuvier heeft fossielen onderzocht. Hij formuleerde eerst de hypothese dat het fossielen waren van soorten die zich in de loop der tijd ontwikkeld hadden tot nu levende vormen. Hier voegde hij Pagina 7 van 9

8 later aan toe dat soorten ook uitgestorven konden zijn. Wat ontdekte Darwin? Na zijn theologiestudie kreeg de Engelsman Charles Robert Darwin op 23-jarige leeftijd een aanbod om als natuuronderzoeker twee jaar met de Beagle mee te gaan. De reis duurde echter vijf in plaats van twee jaar. Darwin verzamelde aan land zoveel mogelijk exotische dieren en planten om ze te sturen naar onderzoekers en musea in Engeland. Langzamerhand begon Darwin zich af te vragen of alle wezens die wij nu kennen wel door God geschapen waren. In september 1835 kwam de Beagle op de Galapagos Eilanden aan. Darwins naam is verbonden met deze archipel, omdat hij hier op een volkomen onverwachte manier een samenhangend beeld kreeg van de evolutie van het leven. Het viel Darwin vooral op dat soorten per eiland verschilden. De vinken toonden bijvoorbeeld een grote variatie, in de vorm van de snavel. Deze bleek in relatie te staan met het soort voedsel dat ze aten. Voor Darwin werd alles steeds duidelijker. Hij formuleerde de hypothese dat alle levensvormen op aarde via een geleidelijke ontwikkeling afstammen van één gemeenschappelijk oervorm. Het zou nog bijna 25 jaar duren voordat Darwin zijn theorie over evolutie via natuurlijke selectie publiceerde tot evolutietheorie Tijdens zijn reis met de Beagle had Darwin bijzondere waarnemingen gedaan. Ze brachten hem op het idee dat soorten uit andere soorten kunnen ontstaan. Darwin werkte met veel zorg een evolutietheorie uit op basis van natuurlijke selectie. Hij deed er heel lang over omdat hij rekening hield met de felle weerstand die het boek zou oproepen. Het evolutie-idee paste namelijk niet in het wereldbeeld van de 19e eeuw. Wat is natuurlijke selectie? Darwin ging in 1838 op het platteland wonen. Ook daar hield hij zich bezig met het kweken van planten en dieren. Hij werd een toegewijd lid van twee verenigen van duivenhouders. Daar viel het hem op dat het aantal kweekvormen zeer groot was. Darwin was ervan overtuigd dat al deze rassen afstamden van slechts één soort: de rotsduif die in het wild in Engeland voorkomt. Uit nakomelingen van de duiven waren de exemplaren gekozen met de sterkst ontwikkelde favoriete eigenschap. Zo zijn tenslotte verschillende rassen ontstaan. Wel bleken alle rassen nog steeds tot één soort te behoren, want ze konden onderling gekruist worden en leverden vruchtbare nakomelingen. Darwin vroeg zich af hoe deze selectie in de natuur in zijn werk ging. Een van de punten was struggle for life: de strijd om voedsel en dus een strijd om het bestaan. Darwin zag in dat wanneer er meer nakomelingen zijn dan er gevoed kunnen worden, de best aangepaste varianten, the fittest, betere overlevingskansen hebben. Missing links: Eén van de grootste bezwaren tegen Darwins theorie vormt het feit dat er weinig fossielen zijn gevonden van missing links: dieren die de overgang vormen tussen de belangrijkste groepen van de gewervelde dieren. Tot Darwins grote vreugde werd in 1861 een Archeopteryx-fossiel gevonden dat zowel reptielen- als vogelkenmerken heeft. Nog steeds wordt er gezocht naar zulke missing links. Toeval of plan? Hoewel Darwin al in 1838 op de evolutietheorie kwam, duurde het tot 1858 dat hij zijn boek On the Origin of Species: by Means of Natural Selection publiceerde. Hij verwachtte namelijk grote weerstand van de kerk, omdat dit tegenstrijdig was tegen het scheppingverhaal. Darwins evolutietheorie wordt na ruim een eeuw nog aangevallen. Veel mensen storen zich aan de toevalsfactor. Mutaties ontstaan bij toeval. Het resultaat van natuurlijke selectie is niet toevallig ontstaan. De best aangepaste individuen krijgen de meeste nakomelingen. Hun genen zullen in de volgende generatie groter in aantal zijn. Het aandeel van de genen van de slechtst aangepaste individuen zal steeds kleiner worden. De soort zal geleidelijk veranderen. Pagina 8 van 9

9 Welke invloed had de evolutietheorie? Overal in Europa werd de evolutietheorie goed ontvangen. Zo verwerkte de Britse filosoof Spencer de ideeën van Darwin in een 10-delige serie waar hij 35 jaar over deed. Spencer keerde zich tegen het socialisme, want dit zou een verlammende bureaucratie met zich meebrengen. Er moest een Automatische zelfregulering zijn van vraag en aanbod. Deze gedachtegang werd toegepast op de maatschappij: het sociaal-darwinisme was geboren. Vooral in Amerika kwam dit tot ontwikkeling. De ongelijke capaciteiten van de mens rechtvaardigen het recht van de sterkste en daarmee het verschil in privébezit. De Amerikaanse ideologie van gelijkheid en natuurlijke rechten moest volgens de sociaal-darwinisten vervangen worden door realistischere ideeën. Hier kwam een felle kritiek op. Het sociaal-darwinisme herleefde in een iets andere vorm in de eugenetica-beweging: rassenverbetering door het geboortecijfer van de ongeschikten te beperken en de productiviteit van de geschikten te bevorderen. Dit was precies hetzelfde als in de Tweede Wereldoorlog. Pagina 9 van 9