WELKOM! Inleiding Astrofysica College 1 7 september Ignas Snellen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "WELKOM! Inleiding Astrofysica College 1 7 september Ignas Snellen"

Transcriptie

1 WELKOM! Inleiding Astrofysica College 1 7 september Ignas Snellen

2 Docent: Ignas Snellen Assistenten: Joris Witstok, Charlotte Brand, Niels Ligterink, Mieke Paalvast Doel, Inleiding Astrofysica: Basis van studie Sterrenkunde, en inleiding voor alle volgende sterrenkunde colleges. 10 Hoorcolleges, en 6 werkcolleges (let op tijden!) Website:

3 Werkcolleges onderverdeling in 4 groepen Registreer jezelf op blackboard (Inleiding Astrofysica 2015). Geen registratie! geen indeling in werkgroep. Opgaves zijn 2 weken van te voren beschikbaar (college +website) Elk bevat 1 inleveropgave: deadline is begin werkcollege Bonusregeling: 0.1 bonuspunt kan per inleveropgave worden verdiend. Bonusregeling geldt alleen voor tentamen, niet hertentamen. Uitwerkingen worden niet elektronisch beschikbaar gesteld.

4 Wat vindt je op de Website: Schema Kopieen van slides hoorcollege Oude tentamens (let op, sommigen van vorige docent) Onderdelen van colleges op youtube Boeken: - The cosmos: astronomy in the new millennium Jay M. Pasachoff & Alex Filippenko

5 Overzicht hoorcolleges: I Geschiedenis van de Sterrenkunde P&F 4 & 5 II Astrofysica, licht en energie P&F 2 III Telescopen & detectoren, en ons zonnestelsel (I) P&F 3 & 6 IV Ons zonnestelsel (II) en extrasolaire planeten P&F 7, 8 & 9 V Onze zon en de sterren P&F 10 & 11 VI het interstellaire medium en stervorming P&F 12 VII Sterevolutie, witte dwergen, pulsars en zwarte gaten P&F 12,13&14 VIII Onze melkweg en andere sterrenstelsels P&F 15 & 16 IX Aktieve melkwegstelsels, quasars en gravitatielenzen P&F 17 X Kosmologie, het heelal als geheel. P&F 18 & 19

6 College hemelmechanika in planetarium in Artis! 21 september, eind van de middag. Inschrijven, volgende college.

7 Wat kunnen we zien aan de hemel?

8 Wat kunnen we zien aan de hemel?

9 Wat kunnen we zien aan de hemel?

10 Prehistorische interesse in de sterrenhemel: Goden-verering en tijdrekening Stonehenge, Engeland

11 Het griekse geocentrische model van Ptolemaeus Geometrisch en harmonieus P&F Hoofdstuk 5.

12 Het griekse geocentrische model van Ptolemaeus Geometrisch en harmonieus

13 De eerste afstanden: Hoe groot is de Aarde? Erathostenes ( BC) People.hsc.edu

14 De eerste afstanden: Hoe ver staat de maan? Aristarchus ( BC)

15 De eerste afstanden: Hoe ver staat de maan? Aristarchus ( BC) Maansverduistering

16 De renaissance: het heliocentrische model Copernicus, Brahe, Galileo, en Kepler Nicolas Copernicus ( )

17 De renaissance: het heliocentrische model Copernicus, Brahe, Galileo, en Kepler Tycho Brahe ( )

18 De renaissance: het heliocentrische model Copernicus, Brahe, Galileo, en Kepler Eerste telescoopwaarnemingen Galileo Galilei ( )

19 De renaissance: het heliocentrische model Copernicus, Brahe, Galileo, en Kepler Eerste telescoopwaarnemingen Galileo Galilei ( )

20 De sterrenhemel en de geschiedenis van de astronomie De renaissance: het heliocentrische model Copernicus, Brahe, Galileo, en Kepler Johannes Kepler ( )

21 De moderne sterrenkunde De wetten van Kepler Eerste wet van Kepler: Planeten bewegen zich in elliptische banen rond de zon, waarbij de zon in een van de brandpunten staat.

22 De moderne sterrenkunde De wetten van Kepler Tweede wet van Kepler (perkenwet): De baansnelheid van een planeet verandert zodanig dat in gelijke tijdsintervallen de oppervlakte, bestreken door de verbindingslijn tussen zon en planeet, gelijk is.

23 De moderne sterrenkunde Newton en zijn zwaartekrachtswet Isaac Newton ( ) F = M * a

24 De moderne sterrenkunde Newton en zijn zwaartekrachtswet Kepler s 3 de wet + Newton Snelheid voor cirkelbaan a v Diepgang: Klassieke Mechanika a

25 De wetten van Newton + Kepler leveren veel oplossingen voor vraagstukken (huiswerkopgave!): 1. De maan draait in 27.3 dagen om de Aarde op een afstand van 384 duizend km. Hoe hoog boven het aardoppervlak draaien geostationaire satellieten? 2. Er wordt een nieuwe planeet in ons zonnestelsel ontdekt, op een afstand van 300 AU (1 AU = aardse eenheid (AE) = afstand aarde-zon). Wat is haar omloopstijd? 3. Een planeet in een ander planetenstelsel draait op een afstand van 2 AU om haar moederster met een omloopstijd van 2 jaar. Wat is de massa van de ster?

26 De Komeet van Halley Edmond Halley ( ) liet zien dat de komeetverschijningen van 1531, 1607 en 1682, van het zelfde object waren door hun banen met de wetten van Newton te berekenen en te vergelijken. Halley voorspelde een volgende verschijning van de komeet in 1758.

27 Samenvatting College 1 Behandelde onderwerpen: Sterrenbeelden; dierenriem; planeten; prehistorische sterrenkunde; geocentrische wereldbeeld; epicykels, retrograde beweging; heliocentrische wereldbeeld; eerste telescoopwaarnemingen; manen van Jupiter; schijngestalten van Venus; wetten van Kepler; zwaartekrachtswet van Newton; de komeet van Halley. Vraagstukken die je nu zou moeten kunnen bespreken: - Wat kan je zo al met het blote oog aan de sterrenhemel zien? - Wat is het verschil tussen het geo- en heliocentrische wereldbeeld? - Wat was het belang van Galilei s waarnemingen aan Jupiter en Venus? - Wat zijn de wetten van Kepler? - Hoe bereken je omloopstijden of afstanden van hemellichamen rond de zon, andere sterren, de Aarde, met behulp van de 3de wet van Kepler? - Wat was het belang van de komeet van Halley? Meer achtergrond P&F Hoofdstukken 4 en 5.

WELKOM! Inleiding Astrofysica College 1 12 september

WELKOM! Inleiding Astrofysica College 1 12 september WELKOM! Inleiding Astrofysica College 1 12 september 2016 15.45 17.30 Ignas Snellen Docent: Ignas Snellen Assistenten: Charlotte Brand, Mieke Paalvast, Alex Pietrow, Erik Osinga, Dominique Petit, Jessamy

Nadere informatie

Inleiding Astrofysica

Inleiding Astrofysica Inleiding Astrofysica Hoorcollege I 11 september 2017 Welkom n Doel: het college Inleiding Astrofysica vormt de basis voor de studie sterrenkunde en fungeert als inleiding voor alle andere sterrenkunde

Nadere informatie

Basiscursus Sterrenkunde

Basiscursus Sterrenkunde Basiscursus Sterrenkunde Les 1 Sterrenwacht Tweelingen te Spijkenisse 24 April 2019 Inhoud van de cursus Inleiding Geschiedenis Afstanden in het heelal Het zonnestelsel Onze zon en andere sterren Sterrenstelsels

Nadere informatie

Cursus Inleiding in de Sterrenkunde

Cursus Inleiding in de Sterrenkunde Cursus Inleiding in de Sterrenkunde Sterrenbeelden naamgeving ca. 3000 v Chr. (Kreta) 48 klassieke sterrenbeelden, w.o. Dierenriem nu 88 officieel (door I.A.U.) met blote oog ca. 6000 sterren sternamen:

Nadere informatie

Inleiding Astrofysica College 2 15 september 2014 13.45 15.30. Ignas Snellen

Inleiding Astrofysica College 2 15 september 2014 13.45 15.30. Ignas Snellen Inleiding Astrofysica College 2 15 september 2014 13.45 15.30 Ignas Snellen Samenvatting College 1 Behandelde onderwerpen: Sterrenbeelden; dierenriem; planeten; prehistorische sterrenkunde; geocentrische

Nadere informatie

Sterrenkunde in de prehistorie: Lascaux : COLLEGE II : RECAPITULATIE COLLEGE I. Ontzag voor hemelverschijnselen.

Sterrenkunde in de prehistorie: Lascaux : COLLEGE II : RECAPITULATIE COLLEGE I. Ontzag voor hemelverschijnselen. RECAPITULATIE COLLEGE I Eerste kennismaking - planeten! clusters van sterrenstelsels - leegte, grootte, ruimte-tijd Simpele waarnemingen - sterren, & sterrenbeelden, - Zon, Maan, planeten, kometen - verduisteringen,

Nadere informatie

Inleiding Astrofysica

Inleiding Astrofysica Inleiding Astrofysica Hoorcollege II 20 september 2017 Samenva

Nadere informatie

Prak%sche Sterrenkunde

Prak%sche Sterrenkunde Prak%sche Sterrenkunde Welkom! Docent: Ignas Snellen Assistent: Steven Cuylle, Edwin van der Helm Vandaag: - Wat is prak%sche Sterrenkunde? - Hemelmechanika 1) Beweging van de Aarde om haar as en om de

Nadere informatie

Inleiding Astrofysica

Inleiding Astrofysica Inleiding Astrofysica Hoorcollege II 17 september 2018 Samenvatting hoorcollege I n Praktische aspecten: n aangemeld op Blackboard? n Overzicht van ontwikkelingen in de moderne sterrenkunde en de link

Nadere informatie

PLANETEN- STELSELS. HC-1 Logistiek en warming up

PLANETEN- STELSELS. HC-1 Logistiek en warming up PLANETEN- STELSELS HC-1 Logistiek en warming up 1 EVEN VOORSTELLEN: HET TEAM DOCENT: Prof. H. Linnartz / HL501 hoorcolleges / tentamens ASSISTENTEN: Vincent Kofman / HL502 Steven Bos / HL101 Joey Braspenning

Nadere informatie

Inleiding Astrofysica in 90 vragen en 18 formules Ignas Snellen, Universiteit Leiden, 2014

Inleiding Astrofysica in 90 vragen en 18 formules Ignas Snellen, Universiteit Leiden, 2014 Inleiding Astrofysica in 90 vragen en 18 formules Ignas Snellen, Universiteit Leiden, 2014 Het tentamen van Inleiding Astrofysica zal uit twee delen bestaan. In het eerste deel (30% van de punten) zal

Nadere informatie

Tentamen Inleiding Astrofysica 19 December 2016,

Tentamen Inleiding Astrofysica 19 December 2016, Tentamen Inleiding Astrofysica 19 December 2016, 14.00-17.00 Let op lees onderstaande goed door! *) Dit tentamen omvat 4 opdrachten. De eerste opdracht bestaat uit tien individuele kennisvragen. Deze vragen

Nadere informatie

Samenvatting ANW Hoofdstuk 6: het heelal

Samenvatting ANW Hoofdstuk 6: het heelal Samenvatting ANW Hoofdstuk 6: het heelal Samenvatting door A. 929 woorden 29 juni 2014 0 keer beoordeeld Vak ANW P1 Breedtegraad: s Nachts: hoek van poolster met horizon Overdag: hoogste hoek van de zon

Nadere informatie

T2b L1 De ruimte of het heelal Katern 1

T2b L1 De ruimte of het heelal Katern 1 Het heelal of de kosmos is de ruimte waarin de zon, de maan en de sterren zich bevinden. Het heelal bestaat uit een oneindig aantal hemellichamen waarvan er steeds nieuwe ontdekt worden. De hemellichamen

Nadere informatie

Tweede Bijeenkomst: Zoektocht naar het Verborgen Hemelbeeld. Rond de Waterput donderdag 31 oktober 2013 Allan R. de Monchy

Tweede Bijeenkomst: Zoektocht naar het Verborgen Hemelbeeld. Rond de Waterput donderdag 31 oktober 2013 Allan R. de Monchy Tweede Bijeenkomst: Zoektocht naar het Verborgen Hemelbeeld Rond de Waterput donderdag 31 oktober 2013 Allan R. de Monchy Twee bijeenkomsten: Donderdag 17 oktober 2013: Historische ontwikkelingen van Astrologie.

Nadere informatie

Gravitatie en kosmologie

Gravitatie en kosmologie Gravitatie en kosmologie FEW cursus Jo van den Brand & Jeroen Meidam Les 1: 3 september 2012 Overzicht Docent informatie Jo van den Brand, Jeroen Meidam Email: jo@nikhef.nl, j.meidam@nikhef.nl 0620 539

Nadere informatie

Galileo Galileï

Galileo Galileï Galileo Galileï 1564-1642 Waarom het conflict rond Galio Galileï geen conflict is tussen geloof en wetenschap of godsdienst en wetenschap! Geen conflict tussen geloof en wetenschap! 1. Galileo beschouwde

Nadere informatie

1. Overzicht Hemelmechanica 2. Elektromagnetische straling 3. Zonnestelsel(s) 4. Sterren: fysische eigenschappen 5. Sterren: struktuur + evolutie 6.

1. Overzicht Hemelmechanica 2. Elektromagnetische straling 3. Zonnestelsel(s) 4. Sterren: fysische eigenschappen 5. Sterren: struktuur + evolutie 6. Inleiding Astrofysica 1. Overzicht Hemelmechanica 2. Elektromagnetische straling 3. Zonnestelsel(s) 4. Sterren: fysische eigenschappen 5. Sterren: struktuur + evolutie 6. Sterren: stervorming, sterdood

Nadere informatie

3,9. Samenvatting door een scholier 738 woorden 25 juni keer beoordeeld

3,9. Samenvatting door een scholier 738 woorden 25 juni keer beoordeeld Samenvatting door een scholier 738 woorden 25 juni 2004 3,9 14 keer beoordeeld Vak ANW 4.1.1 Wegwijs in tijd en ruimte -Vraagstuk: vorm van de aarde. Waarnemen aan de hand v/d schaduw -De zon -> komt op

Nadere informatie

1) Mercurius. 2) Zoek informatie over vallende sterren. Muurkrant opdracht in 2-tallen

1) Mercurius. 2) Zoek informatie over vallende sterren. Muurkrant opdracht in 2-tallen 1) Mercurius 2) Zoek informatie over vallende sterren. 1) De Zon. 1 Wat is de zon voor iets? 2 Hoe komt hij aan zijn naam? 3 Waar staat hij in het zonnestelsel? 4 Wat is de afstand tot de aarde? 5 Wat

Nadere informatie

Presentatie bij de cursusbrochure Sterrenkunde voor Jongeren

Presentatie bij de cursusbrochure Sterrenkunde voor Jongeren JongerenWerkGroep voor Sterrenkunde Presentatie bij de cursusbrochure Sterrenkunde voor Jongeren 1 Inhoud Wat is de JWG Sterren en dwaalsterren Alles draait! De zon en de maan Het zonnestelsel Buiten het

Nadere informatie

PG+ Sterrenkunde. Ellen Schallig. 14 november 2013

PG+ Sterrenkunde. Ellen Schallig. 14 november 2013 PG+ Sterrenkunde Ellen Schallig 14 november 2013 Inhoudsopgave Huishoudelijke mededelingen Recap: Het heelal is groot en leeg De Babyloniërs De Grieken Sprong naar zestiende eeuw Huishoudelijke mededelingen

Nadere informatie

Sterrenstof. OnzeWereld, Ons Heelal

Sterrenstof. OnzeWereld, Ons Heelal Sterrenstof OnzeWereld, Ons Heelal Mesopotamie: bestudering van de bewegingen aan het firmament vooral voor astrologie. Veel van de kennis, ook over bedekkingen (waaronder maans- en zonsverduisteringen)

Nadere informatie

Hertentamen Inleiding Astrofysica 19 December 2015,

Hertentamen Inleiding Astrofysica 19 December 2015, Hertentamen Inleiding Astrofysica 19 December 2015, 14.00-17.00 Let op lees onderstaande goed door! *) Dit tentamen omvat 4 opdrachten. De eerste opdracht bestaat uit tien individuele kennisvragen. Deze

Nadere informatie

7,9. Draait de aarde of draait de hemel? Wat was de hypothese van Copernicus? Samenvatting door een scholier 2085 woorden 6 juni 2002

7,9. Draait de aarde of draait de hemel? Wat was de hypothese van Copernicus? Samenvatting door een scholier 2085 woorden 6 juni 2002 Samenvatting door een scholier 2085 woorden 6 juni 2002 7,9 64 keer beoordeeld Vak Methode ANW Solar 10.1 Alles draait om de aarde.. Draait de aarde of draait de hemel? Elke 24 uur draait de aarde eenmaal

Nadere informatie

Inleiding Astrofysica

Inleiding Astrofysica Inleiding Astrofysica in 110 vragen en 21 formules Henk Hoekstra, Universiteit Leiden, 2018 Het tentamen van het vak Inleiding Astrofysica (IAF) zal uit twee delen bestaan. In het eerste deel (30% van

Nadere informatie

Afstanden in de sterrenkunde

Afstanden in de sterrenkunde Afstanden in de sterrenkunde Inleiding. In de sterrenkunde bestaat een fundamenteel probleem; we kunnen misschien wel heel precies waarnemen waar een object aan de hemel staat, maar hoe kunnen we achterhalen

Nadere informatie

Hoofdstuk 8 Hemelmechanica. Gemaakt als toevoeging op methode Natuurkunde Overal

Hoofdstuk 8 Hemelmechanica. Gemaakt als toevoeging op methode Natuurkunde Overal Hoofdstuk 8 Hemelmechanica Gemaakt als toevoeging op methode Natuurkunde Overal 8.1 Gravitatie Geocentrisch wereldbeeld - Aarde middelpunt van heelal - Sterren bewegen om de aarde Heliocentrisch wereldbeeld

Nadere informatie

15-12-2015 ONS VERANDERENDE WERELDBEELD

15-12-2015 ONS VERANDERENDE WERELDBEELD 15-12-2015 ONS VERANDERENDE WERELDBEELD 1 15-12-2015 ONS VERANDERENDE WERELDBEELD 2 MENSEN WILLEN STRUCTUREN ZIEN 15-12-2015 ONS VERANDERENDE WERELDBEELD 3 DE MENS BEGON TE BESCHRIJVEN WAT HIJ AAN DE HEMEL

Nadere informatie

04 H2 Zes reuzen in 2000 jaar. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.

04 H2 Zes reuzen in 2000 jaar. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Auteur Its Academy Laatst gewijzigd 08 May 2015 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/46110 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van

Nadere informatie

Wat waren de sterren? Gaatjes in het hemelgewelf waardoor het hemelse vuur scheen? Kwade demonen die s nachts naar de mensen keken?

Wat waren de sterren? Gaatjes in het hemelgewelf waardoor het hemelse vuur scheen? Kwade demonen die s nachts naar de mensen keken? Wereldbeeld, geschiedenis. Stel je voor dat je als oude Griek probeert te begrijpen hoe de wereld er uit ziet. Daarbij moeten dus ook zon, maan, sterren, seizoenen, e.d. verklaard worden. Zou het uitmaken

Nadere informatie

De Fysica van Sterren. Instituut voor Sterrenkunde

De Fysica van Sterren. Instituut voor Sterrenkunde De Fysica van Sterren Overzicht Sterrenkunde en de universaliteit van de natuurwetten Astro-fysica: wat is een ster? De kosmische cyclus van ontstaan en vergaan De vragen over het heelal zijn ook vragen

Nadere informatie

Praktische opdracht ANW Van geocentrisch naar heliocentrisch wereldbeeld

Praktische opdracht ANW Van geocentrisch naar heliocentrisch wereldbeeld Praktische opdracht ANW Van geocentrisch naar heliocentrisch wereldbeeld Praktische-opdracht door een scholier 3921 woorden 9 november 2008 4,8 71 keer beoordeeld Vak ANW Van geocentrisch naar heliocentrisch

Nadere informatie

100 miljard sterrenstelsels... ons zonnestelsel Planeten bij andere sterren. In een spiraal-arm van de Melkweg. De zon is maar een gewone ster...

100 miljard sterrenstelsels... ons zonnestelsel Planeten bij andere sterren. In een spiraal-arm van de Melkweg. De zon is maar een gewone ster... ons zonnestelsel Planeten bij andere sterren Binnenplaneten: relatief klein, rotsachtig hoge dichtheid (Mercurius, Venus, Aarde, Mars) Buitenplaneten: gasreuzen - lage dichtheid (Jupiter, Saturnus, Uranus,

Nadere informatie

PLANETEN- STELSELS. HC-1 Inleiding

PLANETEN- STELSELS. HC-1 Inleiding PLANETEN- STELSELS HC-1 Inleiding 1 EVEN VOORSTELLEN DOCENT: Harold Linnartz / HL501 hoorcolleges / tentamens ASSISTENTEN: Jens Hoeijmakers / O434 Vincent Kofman / HL502 Steven Bos / HL128 practica en

Nadere informatie

PLANETEN- STELSELS. HC-1 Inleiding

PLANETEN- STELSELS. HC-1 Inleiding PLANETEN- STELSELS HC-1 Inleiding 1 EVEN VOORSTELLEN DOCENT: Prof. dr. Harold Linnartz / HL501 7 hoorcolleges / tentamens ASSISTENTEN: Jens Hoeijmakers / O-434 Ricardo Herbonet / HL-506 8 werkcolleges

Nadere informatie

De kosmische afstandsladder

De kosmische afstandsladder De kosmische afstandsladder De kosmische afstandsladder Oorsprong Sterrenkunde Maan B Zon A Aarde C Aristarchos: Bij halve maan is de hoek zon-maanaarde, B, 90 graden. Als exact op hetzelfde moment de

Nadere informatie

Belangrijke ontdekkingen en vergissingen in de geschiedenis van de kosmologie.

Belangrijke ontdekkingen en vergissingen in de geschiedenis van de kosmologie. Belangrijke ontdekkingen en vergissingen in de geschiedenis van de kosmologie. Stelling: In de geschiedenis van de kosmologie zijn vaak uit waarnemingen verkeerde conclusies getrokken. Zo vaak zelfs dat

Nadere informatie

Introductie Team-N. Planeten

Introductie Team-N. Planeten Introductie Team-N Planeten Introductie Het is vierhonderd jaar geleden dat de Italiaan Galileo Galilei voor het eerst een telescoop op de nachthemel richtte. Dat moment zien we nu als het begin van de

Nadere informatie

PLANETENSTELSELS IN ONZE MELKWEG. Opgaven

PLANETENSTELSELS IN ONZE MELKWEG. Opgaven VOLKSSTERRENWACHT BEISBROEK VZW Zeeweg 96, 8200 Brugge - Tel. 050 39 05 66 www.beisbroek.be - E-mail: info@beisbroek.be PLANETENSTELSELS IN ONZE MELKWEG Opgaven Frank Tamsin en Jelle Dhaene De ster HR

Nadere informatie

Samenvatting door D woorden 28 november keer beoordeeld. Aardrijkskunde

Samenvatting door D woorden 28 november keer beoordeeld. Aardrijkskunde Samenvatting door D. 1387 woorden 28 november 2016 0 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Kosmografie Onderzoeken van heelal basis wetenschap = fysica Hoofdstuk 1: Structuur van het heelal 1.1 Samenstelling

Nadere informatie

Wetenschap hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.

Wetenschap hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Auteur VO-content Laatst gewijzigd 15 December 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/61310 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken

Nadere informatie

Antwoorden ANW Blok 4 Heelal

Antwoorden ANW Blok 4 Heelal Antwoorden ANW Blok 4 Heelal Antwoorden door een scholier 2235 woorden 20 maart 2007 5,9 9 keer beoordeeld Vak Methode ANW Scala Hoofdstuk 1 1) Bewegingen in ons zonnestelsel a. Lees de inleiding. Noem

Nadere informatie

De Pluraliteit der Werelden. Ons en andere planetenstelsels. Leuven,, 20 november 2006. Instituut voor Sterrenkunde

De Pluraliteit der Werelden. Ons en andere planetenstelsels. Leuven,, 20 november 2006. Instituut voor Sterrenkunde 1 De Pluraliteit der Werelden Ons en andere planetenstelsels Lessen voor de 21ste Eeuw Leuven,, 20 november 2006 2 Overzicht Het heelal in een notedop De universaliteit van de natuurwetten De verkenning

Nadere informatie

Zonnestelsel en Heelal

Zonnestelsel en Heelal A N W Zonnestelsel en Heelal Orion M.J.W.Beck 2003-2006 Zonnestelsel en Heelal 2003 2006; M.J.W. Beck, Edison College, Apeldoorn Vernieuwde en verbeterde uitgave. Toegevoegd: 80 opgaven, extra afbeeldingen,

Nadere informatie

HOE VIND JE EXOPLANETEN?

HOE VIND JE EXOPLANETEN? LESBRIEF GEEF STERRENKUNDE DE RUIMTE! ZOEKTOCHT EXOPLANETEN Deze NOVAlab-oefening gaat over een van de manieren om planeten buiten ons zonnestelsel op te sporen. De oefening is geschikt voor de bovenbouw

Nadere informatie

ONTDEK HET PLANETARIUM! DE ANTWOORDEN GROEP 3-4

ONTDEK HET PLANETARIUM! DE ANTWOORDEN GROEP 3-4 ONTDEK HET PLANETARIUM! DE ANTWOORDEN GROEP 3-4 OPKAMER (12) Dit onderdeel past bij kerndoel 46. Gebruik deze foto om te bespreken dat de zon een ster is, net als alle andere sterren. De zon is heel dichtbij.

Nadere informatie

HERTENTAMEN PLANETENSTELSELS 13 JULI 2015,

HERTENTAMEN PLANETENSTELSELS 13 JULI 2015, HERTENTAMEN PLANETENSTELSELS 13 JULI 2015, 14.00-17.00 LEES ONDERSTAANDE GOED DOOR: DIT TENTAMEN OMVAT DRIE OPGAVES. OPGAVE 1: 3.5 PUNTEN OPGAVE 2: 2.5 PUNTEN OPGAVE 3: 2.0 PUNTEN HET EINDCIJFER OMVAT

Nadere informatie

De ontraadseling van de hemel

De ontraadseling van de hemel De ontraadseling van de hemel In het poppenstuk kijkt een man door een sterrenkijker en doet ontdekkingen waarvoor hij een beloning krijgt. Maar voordat het zover was moesten er drie dingen gebeuren: een

Nadere informatie

Het hoofdstuk is ontworpen voor een les van ongeveer 40 min.

Het hoofdstuk is ontworpen voor een les van ongeveer 40 min. Docentenhandleiding voor module 3 Lenzen en telescopen Lenzen zijn een basiscomponent voor de optica. Het is echter niet zo gemakkelijk om te begrijpen hoe ze werken! Lenzen kennen een breed toepassingsbereik.

Nadere informatie

De mens verovert de ruimte!

De mens verovert de ruimte! Gerwin De Decker Astronowat? Geschiedenis van de astronomie Heel lang geleden al dachten mensen na over de beweging van de hemellichamen. Ze gebruikten die om wat op aarde gebeurde te verklaren of om voorspellingen

Nadere informatie

Nascholing Sterrenkunde

Nascholing Sterrenkunde College 1 : Gravitatie in het zonnestelsel College 2 : Gravitatie structuur in het heelal College 3 : Astrofysica beginselen College 4 : Astrofysica waarneemtechnieken College 5 : Astro-actuele onderwerpen

Nadere informatie

Tentamen Inleiding Astrofysica 16 December 2015,

Tentamen Inleiding Astrofysica 16 December 2015, Tentamen Inleiding Astrofysica 16 December 2015, 14.00-17.00 Let op lees onderstaande goed door! *) Dit tentamen omat 4 opdrachten. De eerste opdracht bestaat uit tien indiiduele kennisragen. Deze ragen

Nadere informatie

Inleiding Astrofysica

Inleiding Astrofysica Inleiding Astrofysica in 122 vragen en 23 formules Henk Hoekstra, Universiteit Leiden, 2017 Het tentamen van het vak Inleiding Astrofysica (IAF) zal uit twee delen bestaan. In het eerste deel (30% van

Nadere informatie

Afstandsmetingen in het heelal

Afstandsmetingen in het heelal Afstandsmetingen in het heelal Afstandsladder Structuur van het heelal Volkssterrenwacht Amsterdam 18 maart 2014 Arnold Kip Programma - Geschiedenis - Afstandsmetingen - Pauze - Structuur van het heelal

Nadere informatie

De komeet Hale-Bobb.

De komeet Hale-Bobb. De komeet Hale-Bobb. Iedereen, ja zelfs de meest verstokte anti-sterrenfiguur sprak er enthousiast over. Ook nu, evenals in oude tijden de kometen, zorgde Hale-Bobb nu voor opwinding zoals de keer dat

Nadere informatie

Geschiedenis van de Sterrenkunde

Geschiedenis van de Sterrenkunde Geschiedenis van de Sterrenkunde Frank Verbunt Departement Sterrenkunde Nijmegen / IMAPP Nijmegen 6 februari 2013 Frank Verbunt (Sterrenkunde Nijmegen) Geschiedenis van de Sterrenkunde Nijmegen, 6 februari

Nadere informatie

Prof.dr. A. Achterberg, IMAPP

Prof.dr. A. Achterberg, IMAPP Prof.dr. A. Achterberg, IMAPP Hoorcollege: Woensdag 10:45-12:30 in HG00.308 Data: 13 april t/m 15 juni; niet op 27 april & 4 mei Werkcollege: Vrijdag, 15:45-17:30, in HG 03.053 Data: t/m 17 juni; niet

Nadere informatie

STERREN KIJKEN STICHTING KENNISNET / CMO INTRODUCTIE - II

STERREN KIJKEN STICHTING KENNISNET / CMO INTRODUCTIE - II februari of maart Inleiding Al vóór het begin van de geschreven geschiedenis volgden mensen de zon, de maan, de planeten en andere hemellichamen in hun bewegingen aan de hemel. Dat deden ze ook nadat het

Nadere informatie

HC-7i Exo-planeten. Wat houdt ons tegen om te geloven dat, net als onze zon, elke ster omringd is door planeten? Chr.

HC-7i Exo-planeten. Wat houdt ons tegen om te geloven dat, net als onze zon, elke ster omringd is door planeten? Chr. HC-7i Exo-planeten Wat houdt ons tegen om te geloven dat, net als onze zon, elke ster omringd is door planeten? Chr. Huygens, 1698 CE 1 NU EEN MAKKIE, MAAR OOIT BIJZONDER LASTIG Realiseer je wat je waarneemtechnisch

Nadere informatie

Sterrenstelsels. prof.dr. Paul Groot Afdeling Sterrenkunde, IMAPP Radboud Universiteit Nijmegen

Sterrenstelsels. prof.dr. Paul Groot Afdeling Sterrenkunde, IMAPP Radboud Universiteit Nijmegen Sterrenstelsels prof.dr. Paul Groot Afdeling Sterrenkunde, IMAPP Radboud Universiteit Nijmegen Sterrenstelsels Uur 1: Ons Melkwegstelsel Uur 2: Andere sterrenstelsels De Melkweg Galileo: Melkweg bestaat

Nadere informatie

Samenvatting ANW, PTA 2.

Samenvatting ANW, PTA 2. Samenvatting ANW, PTA 2. Zonnestelsel en heelal Hoofdstuk 47. Sterrenbeelden die wij kennen zijn afkomstig van gebieden rond de middellandse zee en de namen zijn afkomstig uit de Griekse mythologie. De

Nadere informatie

4 Het heelal 6. De zon. De aarde. Jupiter. De maan. Ons zonnestelsel. Mars. Mercurius Venus

4 Het heelal 6. De zon. De aarde. Jupiter. De maan. Ons zonnestelsel. Mars. Mercurius Venus Inhoud 4 Het heelal 6 De zon 10 8 De aarde De maan Jupiter 18 12 Ons zonnestelsel 14 15 16 Mars Mercurius Venus 22 Saturnus Verre planeten 24 Satellieten van het zonnestelsel 20 26 Planetoïden 27 Kometen

Nadere informatie

De wereld en het heelal

De wereld en het heelal Inhoud Het heelal... 2 De wereld en het heelal... 3 Het oude wereldbeeld, het geocentrisch wereldbeeld... 3 Het nieuwe wereldbeeld, het heliocentrisch wereldbeeld... 4 Het huidige wereldbeeld... 5 Jaargetijden...

Nadere informatie

Leerkrachten handleiding werkboekje sterrenwacht Halley

Leerkrachten handleiding werkboekje sterrenwacht Halley Leerkrachten handleiding werkboekje sterrenwacht Halley Doel Kinderen van groep 7 bereiden zich voor op een bezoek aan sterrenwacht Halley in Heesch. Resultaat De voorkennis van de leerlingen is geactiveerd.

Nadere informatie

Wat weten we van ASTRONOMIE? Dr. Jonathan F. Henry

Wat weten we van ASTRONOMIE? Dr. Jonathan F. Henry Wat weten we van ASTRONOMIE? Dr. Jonathan F. Henry Wat weten we van ASTRONOMIE? Wetenschappelijk jeugdboek 1 Geactualiseerde eerste druk: 2008 Vertaling: stichting De Oude Wereld www.oude-wereld.nl Distributie:

Nadere informatie

Belangrijke ontdekkingen en vergissingen in de geschiedenis van de kosmologie.

Belangrijke ontdekkingen en vergissingen in de geschiedenis van de kosmologie. Belangrijke ontdekkingen en vergissingen in de geschiedenis van de kosmologie. Stelling: In de geschiedenis van de kosmologie zijn vaak uit waarnemingen verkeerde conclusies getrokken. Zo vaak zelfs dat

Nadere informatie

Praktische Sterrenkunde

Praktische Sterrenkunde Praktische Sterrenkunde Vandaag 1. Verkenning van de sterrenhemel 21 september 2015 Korte introductie Praktische Sterrenkunde Verkenning van de sterrenhemel Coördinaten t.o.v. de waarnemer: azimuth en

Nadere informatie

Van Aristoteles via Copernicus en Galileï naar Newton

Van Aristoteles via Copernicus en Galileï naar Newton Mechanisering van het wereldbeeld De mechanisering, die het wereldbeeld bij den overgang van antieke naar klassieke natuurwetenschap heeft ondergaan, heeft bestaan in de invoering van een natuurbeschrijving

Nadere informatie

1\ VOORGESCHIEDENIS. Stonehenge.

1\ VOORGESCHIEDENIS. Stonehenge. TSO3-1_GRAVITATIE_EN_STERRENKUNDE PAGINA 1 VAN 24 GRAVITATIE EN STERRENKUNDE 1\ VOORGESCHIEDENIS In het begin was er... alleszins geen wetenschap. Oude culturen hielden zich nochtans wel degelijk bezig

Nadere informatie

Samenvatting ANW Artikel 9 en Artikel 43 t/m Artikel 56

Samenvatting ANW Artikel 9 en Artikel 43 t/m Artikel 56 Samenvatting ANW Artikel 9 en Artikel 43 t/m Artikel 56 Samenvatting door een scholier 2694 woorden 5 juli 2004 4,9 43 keer beoordeeld Vak ANW A9 Hemelbewegingen: uurwerk of glazen bol? Ruimtetijd Het

Nadere informatie

De ruimte. Thema. Inhoud

De ruimte. Thema. Inhoud Thema De ruimte Inhoud 1. Het heelal 2. Het ontstaan van het heelal en het zonnestelsel 3. Sterren en sterrenstelsels 4. De zon 5. De planeten van ons zonnestelsel 6. De stand van de aarde de maan de zon

Nadere informatie

Opdracht ANW Leerdoelen h10 en h11

Opdracht ANW Leerdoelen h10 en h11 Opdracht ANW Leerdoelen h10 en h11 Opdracht door V. 2378 woorden 29 juni 2011 3,5 2 keer beoordeeld Vak Methode ANW Scala Leerdoelen 10 1. Kunt uitleggen hoe wetenschappers bewezen dat de aarde rond was

Nadere informatie

Gasplaneten, ijsdwergen en vuile sneeuwballen. Cursus inleiding sterrenkunde

Gasplaneten, ijsdwergen en vuile sneeuwballen. Cursus inleiding sterrenkunde Gasplaneten, ijsdwergen en vuile sneeuwballen Cursus inleiding sterrenkunde Lesrooster gewijzigd Onderwerpen van vanavond Ontdekkingen in ons zonnestelsel Telescoop Ruimtevaart Pluto Gasreuzen & ringen

Nadere informatie

Blik op oneindig Sorry voor de gaten, daar horen plaatjes te zitten. Met google kun je deze makkelijk aanvullen. 3.1

Blik op oneindig Sorry voor de gaten, daar horen plaatjes te zitten. Met google kun je deze makkelijk aanvullen. 3.1 Samenvatting door een scholier 2291 woorden 19 januari 2010 4,6 42 keer beoordeeld Vak Methode ANW Solar Blik op oneindig Sorry voor de gaten, daar horen plaatjes te zitten. Met google kun je deze makkelijk

Nadere informatie

Samenvatting ANW Heelal

Samenvatting ANW Heelal Samenvatting ANW Heelal Samenvatting door een scholier 4080 woorden 14 oktober 2004 6,1 22 keer beoordeeld Vak ANW 7.1 Dagen, maanden, jaren De eerste kalenders waren gebaseerd op de regelmaat in de bewegingen

Nadere informatie

12/2/16. Inleiding Astrofysica College november Ignas Snellen. Kosmologie. Studie van de globale structuur van het heelal

12/2/16. Inleiding Astrofysica College november Ignas Snellen. Kosmologie. Studie van de globale structuur van het heelal Inleiding Astrofysica College 10 28 november 2016 15.45 17.30 Ignas Snellen Kosmologie Studie van de globale structuur van het heelal 1 12/2/16 Afstanden tot sterrenstelsels Sommige sterren kunnen als

Nadere informatie

Overzicht. Vandaag: Frank Verbunt Het heelal Nijmegen 2014

Overzicht. Vandaag: Frank Verbunt Het heelal Nijmegen 2014 Vandaag: Frank Verbunt Het heelal Nijmegen 2014 Korte Geschiedenis Inhoud van het heelal: film Powers of Ten Het zonnestelsel Boek: hoofdstuk1, 2.1 Overzicht 12 feb: Inleiding, Zonnestelsel 19 feb: Meten

Nadere informatie

Inleiding Astrofysica Tentamen 2009/2010: antwoorden

Inleiding Astrofysica Tentamen 2009/2010: antwoorden Inleiding Astrofysica Tentamen 2009/200: antwoorden December 2, 2009. Begrippen, vergelijkingen, astronomische getallen a. Zie Kutner 0.3 b. Zie Kutner 23.5 c. Zie Kutner 4.2.6 d. Zie Kutner 6.5 e. Zie

Nadere informatie

5,6. Samenvatting door een scholier 2590 woorden 29 maart keer beoordeeld

5,6. Samenvatting door een scholier 2590 woorden 29 maart keer beoordeeld Samenvatting door een scholier 2590 woorden 29 maart 2006 5,6 5 keer beoordeeld Vak Methode ANW Solar Paragraaf 1.3 Navigatie: - Plaatsbepaling: Navigeren is je plaats bepalen op aarde. Dit is van groot

Nadere informatie

TE TAME I LEIDI G ASTROFYSICA WOE SDAG 12 DECEMBER 2012,

TE TAME I LEIDI G ASTROFYSICA WOE SDAG 12 DECEMBER 2012, TE TAME I LEIDI G ASTROFYSICA WOE SDAG 12 DECEMBER 2012, 14.00-17.00 LEES O DERSTAA DE GOED DOOR: DIT TE TAME OMVAT VIER OPGAVES OPGAVE 1: 3.0 PU TE OPGAVE 2: 2.5 PU TE OPGAVE 3: 2.0 PU TE OPGAVE 4: 2.5

Nadere informatie

Sterrenkunde. Materialen Karton Meetlat Passer Touw Potlood Schaar Lange stok

Sterrenkunde. Materialen Karton Meetlat Passer Touw Potlood Schaar Lange stok Pruiken en revoluties Groep 7 Handleiding voor de leerkracht Deze handleiding en de opdrachten zijn bedoeld als aanvulling op de geschiedenislessen over Pruiken en revoluties. De lesonderdelen beschreven

Nadere informatie

Als je met je gezicht naar het zuiden gericht staat lijkt de hemel van links naar rechts te draaien, dit noemt men de dagelijkse beweging.

Als je met je gezicht naar het zuiden gericht staat lijkt de hemel van links naar rechts te draaien, dit noemt men de dagelijkse beweging. Samenvatting door een scholier 2951 woorden 14 november 2004 6,4 36 keer beoordeeld Vak Methode ANW ViaDELTA ALGEMENE NATUURWETENSCHAPPEN HOOFDSTUK 1 1.1 Vroeger dacht men dat de aarde het middelpunt van

Nadere informatie

RIETVELD-LYCEUM. les 3. dd. 20 NOVEMBER 2012 HET ZONNESTELSEL NU. de compononenten. V.s.w. Corona Borealis, Zevenaar

RIETVELD-LYCEUM. les 3. dd. 20 NOVEMBER 2012 HET ZONNESTELSEL NU. de compononenten. V.s.w. Corona Borealis, Zevenaar RIETVELD-LYCEUM les 3. dd. 20 NOVEMBER 2012 HET ZONNESTELSEL NU de compononenten V.s.w. Corona Borealis, Zevenaar de Zon KERNFUSIE: waterstof >> helium. t.g.v. de ZWAARTEKRACHT >> temperatuur inwendig

Nadere informatie

Inleiding. Ik heb hiervoor gekozen omdat ik het heel interessant vind en ik had een onderwerp nodig.

Inleiding. Ik heb hiervoor gekozen omdat ik het heel interessant vind en ik had een onderwerp nodig. Het heelal Inleiding Ik heb hiervoor gekozen omdat ik het heel interessant vind en ik had een onderwerp nodig. Hoofdstukken Hoofdstuk 1 Het Heelal. blz. 3 Hoofdstuk 2 Het Zonnestelsel. blz. 4 Hoofdstuk

Nadere informatie

11/15/16. Inleiding Astrofysica College 8 14 november Ignas Snellen. De melkweg

11/15/16. Inleiding Astrofysica College 8 14 november Ignas Snellen. De melkweg Inleiding Astrofysica College 8 14 november 2016 15.45 17.30 Ignas Snellen De melkweg 1 De melkweg Anaxagoras (384-322 BC) en Democritus (500-428 BC): Melkweg bestaat uit verwegstaande sterren Galilei

Nadere informatie

Eerste Bijeenkomst: Zoektocht naar het Verborgen Hemelbeeld. Rond de Waterput donderdag 17 oktober 2013 Allan R. de Monchy

Eerste Bijeenkomst: Zoektocht naar het Verborgen Hemelbeeld. Rond de Waterput donderdag 17 oktober 2013 Allan R. de Monchy Eerste Bijeenkomst: Zoektocht naar het Verborgen Hemelbeeld Rond de Waterput donderdag 17 oktober 2013 Allan R. de Monchy Twee bijeenkomsten: Donderdag 17 october 2013: Historische ontwikkelingen van Astrologie.

Nadere informatie

Higgs-deeltje. Peter Renaud Heideheeren. Inhoud

Higgs-deeltje. Peter Renaud Heideheeren. Inhoud Higgs-deeltje Peter Renaud Heideheeren Inhoud 1. Onze fysische werkelijkheid 2. Newton Einstein - Bohr 3. Kwantumveldentheorie 4. Higgs-deeltjes en Higgs-veld 3 oktober 2012 Heideheeren 2 1 Plato De dingen

Nadere informatie

Sterren kijken achter de dijken. Vier eeuwen sterrenkunde in Nederland

Sterren kijken achter de dijken. Vier eeuwen sterrenkunde in Nederland Sterren kijken achter de dijken Vier eeuwen sterrenkunde in Nederland Korte voorgeschiedenis tot 1600 Oudste wetenschap (Babyloniers 2000 v.chr.) Praktische betekenis Tijdrekening en kalender, landbouw

Nadere informatie

Opdracht 1: Introductie Python

Opdracht 1: Introductie Python PLANETENSTELSELS - WERKCOLLEGE 1 EN 2 Opdracht 1: Introductie Python Tijdens dit werkcollege en tijdens je verdere studie zul je vaak gebruik willen maken van natuurkundige constanten en veel voorkomende

Nadere informatie

Ontdek de planeten van ons zonnestelsel. In 90 minuten door het helal. Tijdens een wandeling tussen Ehrenfriedensdorf en Drebach

Ontdek de planeten van ons zonnestelsel. In 90 minuten door het helal. Tijdens een wandeling tussen Ehrenfriedensdorf en Drebach Ontdek de planeten van ons zonnestelsel In 90 minuten door het helal Tijdens een wandeling tussen Ehrenfriedensdorf en Drebach Zonnestelsel Sonnensystem Het zonnestelsel bestaat uit de Zon en de hemellichamen

Nadere informatie

Keuzeopdracht natuurkunde voor 5/6vwo

Keuzeopdracht natuurkunde voor 5/6vwo Exoplaneten Keuzeopdracht natuurkunde voor 5/6vwo Een verdiepende keuzeopdracht over het waarnemen van exoplaneten Voorkennis: gravitatiekracht, cirkelbanen, spectra (afhankelijk van keuze) Inleiding Al

Nadere informatie

Antwoorden ANW H4; doelstellingen

Antwoorden ANW H4; doelstellingen Antwoorden ANW H4; doelstellingen Antwoorden door een scholier 3636 woorden 17 februari 2002 4,2 33 keer beoordeeld Vak Methode ANW Scala Hoofdstuk 4.1: Hoe is het heelal gebouwd? Gedachten streepjes:

Nadere informatie

Big Bang ontstaan van het heelal

Big Bang ontstaan van het heelal Big Bang ontstaan van het heelal Alfred Driessen Amsterdam A.Driessen@utwente.nl 910-heelal.ppt slide 1 datum: 2 oktober 2009 A. Driessen@utwente.nl ESO's Very Large Telescope (VLT) 910-heelal.ppt slide

Nadere informatie

CIRKELBEWEGING & GRAVITATIE VWO

CIRKELBEWEGING & GRAVITATIE VWO CIRKELBEWEGING & GRAVITATIE VWO Foton is een opgavenverzameling voor het nieuwe eindexamenprogramma natuurkunde. Foton is gratis te downloaden via natuurkundeuitgelegd.nl/foton Uitwerkingen van alle opgaven

Nadere informatie

Practicum World Wide Telescope

Practicum World Wide Telescope Practicum World Wide Telescope Onderzoeksvraag Hoe kan ik het programma World Wide Telescope inzetten om meer inzicht te krijgen in deelvragen van de sterrenkunde. Inleiding World Wide Telescope is het

Nadere informatie

Inleiding Astrofysica College 4 17 oktober

Inleiding Astrofysica College 4 17 oktober Inleiding Astrofysica College 4 17 oktober 2016 15.45 17.30 Ignas Snellen Ons Zonnestelsel Mercurius De rotsachtige planeten Iets groter dan onze Maan, hoge dichtheid! grote ijzerkern Elliptische baan!

Nadere informatie

1 Hoe bewezen wetenschappers dat de aarde rond was?

1 Hoe bewezen wetenschappers dat de aarde rond was? Samenvatting door een scholier 3363 woorden 13 januari 2008 6,5 16 keer beoordeeld Vak Methode ANW Scala 1 Hoe bewezen wetenschappers dat de aarde rond was? Eratosthenes was de directeur van de bibliotheek

Nadere informatie

ONTDEK HET PLANETARIUM! DE ANTWOORDEN GROEP 5-6

ONTDEK HET PLANETARIUM! DE ANTWOORDEN GROEP 5-6 ONTDEK HET PLANETARIUM! DE ANTWOORDEN GROEP 5-6 OPKAMER (12) Dit onderdeel past bij kerndoel 46, 52, 53 en 56. Het bed hier is heel kort. Eise zelf was 1 meter 74. Hoe moest hij dan slapen? Mensen sliepen

Nadere informatie

Wiskunde, sterrenkunde en ruimtevaart: een hemels trio

Wiskunde, sterrenkunde en ruimtevaart: een hemels trio Wiskunde, sterrenkunde en ruimtevaart: een hemels trio Arthur Schoeters Ondervoorzitter VVWL Space Teacher ESS Nationale Wiskunde Dagen 5 & 6 februari 2010 Het jaar 2009 was uitgeroepen tot het Internationaal

Nadere informatie