Profielwerkstuk Geschiedenis Evolutie

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Profielwerkstuk Geschiedenis Evolutie"

Transcriptie

1 Profielwerkstuk Geschiedenis Evolutie Profielwerkstuk door een scholier 3285 woorden 6 februari ,8 95 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inleiding In de Bijbel wordt beschreven dat de aarde, mensen, dieren en planten door God zijn gemaakt. Er zijn veel mensen die denken dat het zo is gebeurd. Maar er zijn ook veel mensen die niet in God geloven, maar hoe zouden de mens en dieren dan zijn ontstaan? De evolutietheorie lijkt het antwoord hierop te zijn, maar is de evolutietheorie wel waar? Wij wilden eigenlijk best wel weten hoe het leven nu eigenlijk is ontstaan. Zelf wisten wij nog weinig af van dit onderwerp, dus leek het ons leuk ons er verder in te verdiepen. Onderzoeksvraag Welke invloed heeft de evolutietheorie van Darwin gehad op het leven van de mensen? Deelvragen Wat is evolutie? Hoe is de evolutietheorie van Darwin ontstaan? Hoe zag deze theorie eruit? Hoe was het geologische tijdpad van de ontwikkeling van plant, dier en mens? Zijn er problemen die deze theorie niet sterk onderbouwt? Hoe werd op de theorie van Darwin gereageerd? Wij verwachtten dat Darwin heel veel invloed heeft gehad op de mensen, want er is heel veel over hem bekend. Wij hebben als profielvakken biologie en geschiedenis gekozen. Het gaat over het ontstaan van het leven wat vooral geschiedenis bevat en de evolutie van de organismen waarvoor biologie een geschikt vak is. Onderzoeksmethode Wij hebben eerst films gekeken om meer geïnformeerd te worden over het onderwerp evolutietheorie. Wij wisten namelijk vrij weinig van het onderwerp af. Wij hebben ook informatie gezocht in de boeken. Boeken over Darwin en over de evolutie. Eerst hadden we de onderwerpen evolutie en Australië uiteindelijk hebben Pagina 1 van 8

2 we die ook nog een beetje omgegooid en hebben we er de evolutietheorie en Darwin van gemaakt. Daarna zijn we weer opnieuw informatie gaan zoeken. We waren eerst naar de bibliotheek gegaan en daar boeken gebruikt, maar we konden niet de goede informatie uit de boeken vinden. Wij hebben dan ook heel veel gebruik gemakt van internet. Wat is evolutie? Evolutie is de ontwikkeling van de verschillende soorten organismen, die uit 1 soort zijn voortgekomen. Dat wil dus zeggen dat alle verschillende levensvormen ontwikkeld zijn uit één andere levensvorm. Maar alleen de organismen met de sterkste eigenschappen overleven. Deze organismen planten zich voort zodat er steeds meer levensvormen met deze sterke eigenschap te wereld komen. Eigenschappen zoals bijvoorbeeld kracht en camouflage worden doorgegeven aan de nakomelingen, vele generaties later ontwikkelen zich nieuwe soorten. Deze verschillende soorten hebben hun huidige vorm te danken aan een ontwikkeling uit andere levensvormen. Maar hoe gaat dit nu in zijn werking? Elk organisme bevat DNA, dit bestaat uit een dubbelstrengs keten van 'nucleotide-zuren'. Deze moleculen bij elkaar (genen) dragen de informatie voor een specifieke erfelijke eigenschap in een cel. Bepaalde enzymen kunnen het DNA aflezen en zorgen ervoor dat er nieuwe eiwitten geproduceerd worden, of soms zelfs nieuwe DNA strengen. Als er celdeling plaats vindt kunnen er mutaties optreden in het DNA dat op dat moment gekopieerd is. Dit kan komen door enkele moleculen die zijn weggevallen of verkeerd gelezen zijn. Ook kan de hele DNA streng een stukje zijn opgeschoven ten opzichte van de andere streng. Als er een dergelijke mutatie optreedt, zullen de erfelijke eigenschappen van de nakomeling afwijken van dat van de ouder. Dit kan gunstig zijn voor de nakomeling, maar het kan er ook toe leiden dat het organisme er niet mee kan leven. De meeste mutaties worden meestal door de drager niet eens opgemerkt, omdat de functionaliteit eigenlijk maar weinig verandert. Hierdoor ontstaat er van generatie op generatie, genetische diversiteit. Als deze set genen gunstig is, zal de drager beter kunnen overleven en de meeste nakomelingen produceren. Dankzij geslachtelijke voortplanting worden succesvolle genen ook nog eens gemengd, en zo zullen de beste combinaties overleven. Zo wordt deze set naar een volgende generatie gewerkt. Of deze set genen gunstig voor de drager is, hangt van de leefomstandigheden af. Natuurlijke selectie in een veranderlijke wereld zorgt er dus voor dat soorten zich continue aanpassen aan de nieuwe omstandigheden. Een populaire benaming voor natuurlijke selectie is survival of the fittest, degene met de beste genen zal overleven. Er zijn veel gedachten over hoe de evolutie heeft plaatsgevonden, dit heeft geleid tot diverse evolutietheorieën. De bekendste theorieën zijn: Lamarckisme van Lamarck (voornamelijk een aanpassingstheorie) De mutatietheorie van Hugo de Vries Pagina 2 van 8

3 (die dacht dat uitsluitend mutaties nieuwe soorten zouden doen ontstaan) De achterhaalde theorie over het optreden van soortkruisingen van J.P. Lotsy. Darwinisme van Darwin (het ontstaan van nieuwe soorten in de eerste plaats verklaart uit de natuurlijke selectie) In dit werkstuk zullen we het uitsluitend over de evolutietheorie van Darwin hebben. Hoe is de evolutietheorie van Darwin ontstaan? Op 12 februari 1809 in het Engelse Strewsdury werd Charles Robert Darwin geboren. Wat hij later van beroep zou worden stond eigenlijk al vast, namelijk arts. Zijn vader en grootvader waren het namelijk ook. Darwin vond het helemaal geen leuk beroep, na 2 jaar studie is hij er ook mee gestopt. Het bestuderen van dieren en planten vond hij namelijk ook veel leuker. De studie die Darwin daarna zou doen zou hem tot geestelijk brengen. Hij had dan namelijk veel vrije tijd over en dan kon hij namelijk dingen gaan doen die hij wel leuk vond. Na deze studie moest hij nog een extra studie volgen, anders mocht hij zich niet aansluiten bij de kerk. Als extra studie ging Darwin mee met een professor in de geologie. Toen hij terug kwam van zijn extra studie kreeg hij een brief, het was een uitnodiging om mee te varen met het schip genaamd de Beagle. De tocht ging rond de wereld en hij mocht dan mee om allerlei dieren, planten en fossielen te zoeken. De vondst ging mee terug naar Engeland waar wetenschappers het spul ging onderzoeken. Eén van de belangrijkste bezochte plekken voor de ontdekking van Darwin s theorie zijn de Galapagos Eilanden. De Galapagos Eilanden liggen ongeveer 1000 km ten westen van Ecador. De Galapagos Eilanden bestaan uit een groep vulkanische eilanden. Op de eilanden had Darwin vooral de interesse in de vele soorten vinken die daar leefden. Hij zag dat de vinken veel met elkaar gemeen hadden, maar ook veel verschillen hadden. Ze verschilden vooral qua snavel vorm. Darwin vroeg zich ook af hoe het kon dat er wilde dieren op de eilanden terecht waren gekomen. De dieren kwamen overeen met de dieren op het vaste land, maar waren toch ook weer niet hetzelfde. Darwin had nog een groot raadsel: hoe kon het dat de wilde dieren op elk Galapagos Eiland verschilden qua soort? Darwin vond et erg interessant en bleef nog een tijdje aan boord van het schip. Daarna is de Beagle nog naar Tahiti, Nieuw-Zeeland, Australië en Mauritius gevaren. Hij hoopte nog steeds een antwoord te vinden op de vragen die hij had gekregen sinds zijn bezoek aan de Galapagos Eilanden. Ook heeft hij veel tijd besteed aan de vraag hoe zoveel verschillende dieren zijn ontstaan. Bijna 5 jaar na het vertrek kwam de Beagle weer aan in Engeland. Hij kwam namelijk weer aan op 2 oktober Darwin keerde in 1837 weer terug naar Londen. De mensen hadden al veel over hem gehoord en hij had een goede naam gekregen: een veel belovende jonge natuuronderzoeker. Hij heeft na zijn reis kennisgemaakt met veel bekende wetenschappers. Darwin werd ook gekozen tot lid van de Council of Geological Society. De leden van de Council of Geological Society hadden het idee dat Darwin een goede wetenschapper zou worden. Na de verkiezing begon hij al meteen aan het schrijven van een boek. Een boek over de koraalriffen in de Stille Oceaan. Het jaar 1839 was een zeer belovend jaar voor Darwin. Hij trouwde met zijn nicht Emma Wedwood, hij Pagina 3 van 8

4 werd lid van de Academie van wetenschappen in Groot-Brittannië, genaamd de Royal Society en zijn eerste boek werd gepubliceerd. Zijn boek met het verslag over de reis met de Beagle. 3 jaar later verscheen zijn boek over de koraalriffen. Daarna kwamen er ook nog andere boeken uit. Darwin had een best druk leven maar in 1846 begon hij ook nog aan een studie over zeepokken. Toch bleef Darwin met de vraag: Hoe waren de soorten ontstaan? De enige logische verklaring die hij kon bedenken was dat het ene soort zich veranderde en zo een ander soort werd. Darwin begon in het geheim aan het onderzoek Transmulation of species oftewel de evolutie. Er waren ook nog wel meer onderzoekers geweest die de gedachten hadden dat de dieren zich konden ontwikkelen. Alleen de andere wetenschappers namen de gedachten niet serieus en is de theorie er nooit doorheen gekomen. Darwin had dan wel het idee dat de dieren zich ontwikkelden, maar hij dat alleen nog geen idee hoe dat zou kunnen. Wel wist hij al dat de individuele soorten zich goed konden aanpassen aan hun natuurlijke leefomstandigheden. Allen de grote vraag bleef hoe dat dan t werk ging. Na het lezen van een boek van Thomas Malthus, een geestelijk en politiek econoom, kwam Darwin op het antwoord. Het belangrijkste wat Darwin had geholpen in zijn theorie was: de strijd binnen de soort. Dat verschillende soorten met elkaar strijden om hetzelfde voedsel wisten de wetenschappers al langer. Maar dat binnen een bepaalde soort, strijd werd geleverd om hetzelfde voedsel daar had nog niemand eerder aan gedacht. Darwin ontdekte dat dat het gene was dat leidde tot evolutie. Darwin schreef alleen in zijn geheime aantekeningen dat hij de theorie voor evolutie had ontwikkeld, maar vertelde het aan niemand. De theorie van Darwin en de schepping van God konden in die tijd nog niet samen. Als Darwin namelijk gelijk had klopte het scheppingsverhaal niet en had de bijbel niet gelijk. Darwin kreeg in 1858 een artikel van een jonge Engelse onderzoeker, Alfred Russel Wallace. Het artikel bevatte het zelfde idee over de evolutie als dat Darwin had. Namelijk de evolutie is gebaseerd op natuurlijke selectie. De twee wetenschappers kende elkaar niet, maar kwamen ze kwamen overeen dar Darwin als eerst zijn theorie mocht publiceren, omdat hij er als eerst de theorie had ontdekt. In november 1859 publiceerde Darwin zijn boek over de evolutietheorie: 'On the Origin of Species by Means of Natural Selection'. De eerste oplage van 1250 exemplaren was binnen een dag uitverkocht. Hoe zag deze theorie eruit? De vinken van de Galapagos eilanden vormden het bewijs van Darwin voor de evolutietheorie. Deze vogels waren allemaal verschillend in grootte, pluimage en de vorm van hun snavel. Maar de bouw van deze vogels was hetzelfde, ze zouden volgens Darwin van een zelfde voorouder moeten afstammen. Door middel van natuurlijke selectie zou dit mogelijk kunnen zijn. Omdat al deze vinken zich op verschillende eilanden bevonden, kregen ze allemaal te maken met verschillende leefomstandigheden. Elk eiland had een ander aanbod van voedsel bijvoorbeeld. Na miljoenen jaren zijn deze vinken zich aan gaan passen op deze levensomstandigheden en hebben zich zo tot afzonderlijke soorten ontwikkeld. Een aantal van de beroemde Darwin-vinken Natuurlijke selectie Als er in een gebied een kleine verandering plaats vindt, bijvoorbeeld het klimaat verandert. Pagina 4 van 8

5 Dan zal dit gelijk invloed hebben op de bewoners van dit gebied. De aantallen verschillende soorten zullen zich moeten aanpassen of ze zullen uitsterven. Ook zouden andere soorten naar dit gebied kunnen komen. Dit zou voor de oorspronkelijke bewoners nadelige gevolgen kunnen bevatten. De nieuwe soorten die in het gebied komen, kunnen roofdieren zijn en een andere soort laten uitsterven. Wanneer er nakomelingen volgen van een bepaalde soort kunnen deze afwijkingen hebben. Bijvoorbeeld bij een van de vinken, een langere snavel dan de ouders. Dit kan gunstig zijn voor de vink, als er zich bijvoorbeeld veel bloemen in zijn omgeving bevinden. Door de lange snavel kan de vink diep in de bloemen komen voor voedsel. Natuurlijke selectie houdt alleen maar de gunstige afwijkingen in stand. Elke nieuwe vorm met gunstige afwijkingen zal de plaats innemen van de minder volmaakte voorgaande vorm. Zo worden de voorgaande vormen door de nieuwe verbeterde vorm verdrongen. Dit wordt ook wel struggle for life genoemd. Elk organisme zal gedurende zijn leven veel jongen voortbrengen, niet al deze jongen zullen overleven anders zou de wereld nu al overbevolkt zijn. Er ontstaat een soort strijd om het bestaan. De organismen met de beste kwaliteiten zullen overleven. Seksuele selectie Hierbij gaat het om de kwaliteiten van een andere sekse. De organismen willen een zo goed mogelijke partner om de beste nakomelingen op de wereld te kunnen zetten. Deze vorm van selectie betreft geen strijd tussen andere soorten, maar een strijd tussen de individuen van een sekse. Meestal zullen de sterkste mannetjes de meeste nakomelingen achterlaten. Maar dit is niet altijd het geval. Bepaalde soorten zullen behalve kracht ook andere specialiteiten moeten bezitten. Een hert zal zonder een gewei weinig kans maken bij de vrouwtjes en dus weinig kans op nakomelingen. De nakomelingen zullen dus ook steeds meer moed, kracht en bijvoorbeeld grotere geweien krijgen. De evolutietheorie is een wetenschappelijke verklaring voor de waarneming dat organismen evolueren. De evolutietheorie van Darwin berust op een aantal constateringen (feiten) en conclusies. De feiten: Elk organisme produceert meer nakomelingen dan dat er in leven zullen blijven. Individuen verschillen onderling (variatie), waarvan de meeste eigenschappen erfelijk zijn, en sommige treden op door mutatie De hulpbronnen zoals voedsel en ruimte zijn onvoldoende voor alle nakomelingen De conclusies: Er worden meer organismen voortgebracht dan dat er eigenlijk kunnen overleven. Voordat zij geslachtsrijp zijn, sterven de meeste. En veel die overleven slagen er niet in om zich voort te planten. Individuen zijn continu in strijd met elkaar en daarbij vaak ook nog tegen ongunstige milieuomstandigheden, om te kunnen overleven. Dit wordt The struggle for life genoemd. Pagina 5 van 8

6 Natuurlijke selectie: afhankelijk van de omstandigheden zullen sommige variëteiten het makkelijker hebben om te overleven dan andere. Dit kan na vele generaties aanleiding geven tot het ontstaan van nieuwe soorten (evolutie). Hoe was het geologische tijdpad van de ontwikkeling van plant, dier en mens? Na verloop van vele generaties ontwikkelen zich de eenvoudige, eencellige levensvormen meer en meer tot complexe, meercellige organismen. De organismen hebben zich langzamerhand steeds meer aangepast aan de veranderende leefomgeving. Levensvormen van vroeger tot nu kan worden vaak ingedeeld bij een bepaalde tijd, of bij een bepaald punt van het geologisch tijdpad. Het geologisch tijdpad is opgedeeld in 6 tijdvakken, namelijk: het Hadeaans tijdvak, het Archaïcum, het Protozoïsch tijdvak, het Paleozoïcum, het Mesozoïcum, en het Kaenozoïcum Het Hadeaans tijdvak In dit tijdvak zijn er wel bouwstenen voor leven, zoals aminozuur en proteïnen. Maar in dit tijdvak bestaat er nog geen leven zoals wij dat nu kennen. Deze periode is ongeveer 3,8 tot 4,5 miljard jaar geleden. Het Archaïcum In deze periode worden de eerste cellen geformeerd. Er ontstaan eenvoudige bacteriën en planten zoals algen. Zij kunnen zich namelijk voeden met pure energie in de vorm van zonlicht. Ook worden deze bacteriën en planten de bouwstenen voor de ontwikkeling van het leven en de basis van de eerste voedselketens. Het is waarschijnlijk zo dat er in dit tijdvak zo n 70% van de landmassa is ontstaan. Deze periode is ongeveer 3,8 tot 2,5 miljard jaar geleden. Het Protozoïsch tijdvak Dit is de periode tussen 2,5 miljard en 544 miljoen jaar geleden. In dit tijdvak zijn er vier gebeurtenissen geweest, namelijk: - Uit dit tijdvak zijn er veel fossielen gevonden, meestal in de vorm van bacterieel leven en Archaïsche levensvormen. - Ongeveer 1,8 miljard jaar geleden, ontstonden er eukaryotische cellen: dat zijn cellen waarvan de kern genetische informatie bevat. - Uit dit tijdvak was het eerste bewijs van de opbouw van zuurstof in de atmosfeer. Door de zuurstof zijn de vroegere bacteriën uitgestorven, zij konden niet overleven in een atmosfeer met zuurstof. Maar daar tegen over gingen de eukaryotische cellen beter groeien door het zuurstofgehalte. - Aan het eind van dit tijdvak zien we het ontstaan van meercellige levensvormen, zoals andere soorten Pagina 6 van 8

7 algen als te voren en er ontstaan eenvoudige dieren. Het Paleozoïcum Tijdens deze periode groeien vele levensvormen heel snel en veranderen ze van gedaante. Daardoor zou je velen van de levensvormen nu niet meer herkennen. De levensvormen ontwikkelen zich in de oceaan en verplaatsen zich dan naar het vasteland. Ze komen aan op het vasteland in de vorm van amfibisch leven en uiteindelijk ontwikkelen ze zich tot reptielen. Aan het eind van deze periode zijn veel levensvormen uitgestorven die zich eigenlijk goed hadden ontwikkeld. Deze periode is tussen 540 tot 245 miljoen jaar geleden Het Mesozoïcum Deze periode is belangrijk geweest voor de middelgrote dieren. Veel levensvormen zijn ontstaan in deze periode, zoals de beroemde dinosauriërs. Ook zijn en vele nieuwe plantensoorten ontstaan, zoals de eerste conifeerachtigen. Veel van deze levensvormen komen nu niet meer voor, dat komt omdat de levensvormen voor een gedeelte uitgestorven zijn en voor een gedeelte zich hebben ontwikkeld en nu andere levensvormen voorkomen. Deze periode is tussen 245 tot 65 miljoen jaar geleden. Het Kaenozoïcum Deze periode loopt nu nog steeds en is zo n 65 miljoen jaar geleden begonnen. De periode is begonnen met de massale sterfte van alle dinosauriërsoorten die op het land leefden. In deze periode ontstaan er dan wel vele soorten zoogdieren, zoals walvissen, de grote katachtigen en het belangrijkste voor ons is toen ontstaan de mens. Ook ontstaan er veel vogels, insecten en veel nieuwe planten. Het grootste gedeelte van het leven dat wij nu kennen is in deze periode ontstaan. Zijn er problemen die deze theorie niet sterk onderbouwt? In de tijd waarin Darwin leefde was DNA nog niet bekend. Darwin beweerde dat alle organismen afstammen van dezelfde voorouder. Maar als alle soorten werkelijk van elkaar zouden afstammen, waarom zijn er dan geen ontelbare tussenvormen? Doordat we nu gebruik kunnen maken van de moderne genetica blijken er wel grote genetische verschillen te zitten tussen de soorten organismen. Het is volkomen onduidelijk hoe de verschillende diersoorten nu uit elkaar zijn voorgekomen. Er ontbreken een heel aantal noodzakelijke biologische en historische bewijzen. Er zijn wel fossielen en botten gevonden, maar te weinig om te constateren dat er vele miljoenen tussenvormen tussen de huidige diersoorten geleefd hebben. Hoe werd op de theorie van Darwin gereageerd? Pagina 7 van 8

8 Na de publicaties van het artikel was men al voorbereid op het boek van Darwin. Toch waren er veel reacties op het boek. Zoals op elke ontwikkeling in die tijd waren mensen het er mee eens en niet. Voor de gewone mensen in de tijd van Darwin was het moeilijk om de theorie van Darwin te geloven. De mensen gingen er vanuit dat God de wereld geschapen heeft. Gods woord stond ook vastgelegd in de bijbel en wat er in de bijbel was de waar. Als Darwin gelijk had was het verhaal van de scheppingen niet waar. Was het christelijk geloof dan wel waar? Was er überhaupt wel een God? Die vragen vroegen de mensen zich af en ze wisten eigenlijk niet wat ze moesten geloven en accepteren. Darwin s boek over de evolutie werd op verschillende manieren bekeken. In zijn tijd werd elke theorie tegengesproken. Toen men erachter kwam dat de aarde rond was en niet plat werd dat pas na een tijd geaccepteerd. De grootste tegenspraak kwam bij elke ontdekking bij de kerk vandaan. Pas na een paar jaar na het publiceren van Darwin zijn boek werd geaccepteerd dat organismen evalueren. Het begrip natuurlijke selectie door middel van overerving werd pas veel later geaccepteerd. Toen men had ontdekt dat de genetische informatie vastgelegd was in DNA, werd de natuurlijke selectie door overerving geaccepteerd. In deze tijd wordt de theorie van Darwin beter geaccepteerd in tegenstelling tot de tijd waarin Darwin leefde. Nu nog wordt de theorie van Darwin nog steeds verder uitgebeid door wetenschappelijke ontdekkingen. Reflectie Wij hebben grote moeite gehad om te beginnen met het werkstuk. We hadden geen idee waar we moesten beginnen: met welke onderwerpen, welke deelvragen en of we het uiteindelijk wel leuk vonden. Toen we de onderwerpen hadden gekozen die we nu hebben kwam het allemaal een beetje op gang. We vonden het alle twee niet meer zo heel erg om allerlei dingen uit te zoeken en te ordenen wat willen we wel gebruiken en wat niet. Eigenlijk waren we te laat begonnen en als je uitstelt blijf je ook maar uitstellen. Dat is bij ons dus ook gebeurd. We hebben uiteindelijk in de laatste paar weken hard gewerkt om het toch nog af te krijgen. Bronnenlijst Internet Pagina 8 van 8

Lamarck. oudste jaarlagen ongewervelden, pas later gewervelden soorten langzaam veranderen nieuwe ontstaan

Lamarck. oudste jaarlagen ongewervelden, pas later gewervelden soorten langzaam veranderen nieuwe ontstaan Evolutietheorie Creationisme Lamarck Jean-Baptiste de Lamarck (1744-1829) was één van de eersten die een wetenschappelijke hypothese opstelde over biologische evolutie. Zijn opvatting over de overerving

Nadere informatie

De Evolutietheorie Door: Gijs Steur (Jur was ziek) Klas: B2a Docent: ERH Datum: 11 06 2014 1

De Evolutietheorie Door: Gijs Steur (Jur was ziek) Klas: B2a Docent: ERH Datum: 11 06 2014 1 De Evolutietheorie Door: Gijs Steur (Jur was ziek) Klas: B2a Docent: ERH Datum: 11 06 2014 1 Inhoudsopgave Hoofdstuk Blz. 1. Inleiding. 3 2. Uitleg evolutietheorie. 4/5 3. Betoog ontstaan leven op aarde.

Nadere informatie

Darwin en de evolutieleer

Darwin en de evolutieleer Darwin en de evolutieleer Joost Raeymaekers science4fun - 16 oktober 2009 Wie was Charles Darwin? - Een echte Engelsman uit de vorige eeuw (geboren in 1809) - Wetenschapper - Studeerde biologie, de leer

Nadere informatie

Paleontologie, de studie van fossielen die gebruikt wordt om een beeld te krijgen over de geschiedenis van het leven op aarde.

Paleontologie, de studie van fossielen die gebruikt wordt om een beeld te krijgen over de geschiedenis van het leven op aarde. Paleontologie, de studie van fossielen die gebruikt wordt om een beeld te krijgen over de geschiedenis van het leven op aarde. Fig. 22-3 Verschillende aardlagen, Ontstaan in verschillende tijden Jongere

Nadere informatie

DE APPEL VALT NIET VER VAN DE BOOM

DE APPEL VALT NIET VER VAN DE BOOM BIG BANG EVOLUTIE ERFELIJKHEID DE APPEL VALT NIET VER VAN DE BOOM Erfelijkheid en evolutie DE APPEL VALT NIET VER VAN DE BOOM Doelstellingen Algemeen. Wetenschappelijk onderbouwde argumenten voor biologische

Nadere informatie

Mitose is een ander woord voor gewone celdeling. Door gewone celdeling blijft het aantal chromosomen in lichaamscellen gelijk (46 chromosomen).

Mitose is een ander woord voor gewone celdeling. Door gewone celdeling blijft het aantal chromosomen in lichaamscellen gelijk (46 chromosomen). Samenvatting door M. 1493 woorden 28 februari 2014 5 5 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Genotype en fenotype Veel eigenschappen zijne erfelijk. Je hebt deze eigenschappen geërfd van

Nadere informatie

infprg03dt practicumopdracht 4

infprg03dt practicumopdracht 4 infprg03dt practicumopdracht 4 W. Oele 31 augustus 2008 1 Evolutie Het volgende citaat komt letterlijk van Wikipedia: Met evolutietheorie (soms ook wel evolutieleer genoemd) wordt de wetenschappelijke

Nadere informatie

Evolutie. Basisstof 4 thema 5

Evolutie. Basisstof 4 thema 5 Evolutie Basisstof 4 thema 5 Wat is evolutie? Planten en dieren zijn in de loop van een hele lange tijd stapje voor stapje ontstaan door het proces dat we evolutie noemen. Een zwaar bestaan eerste verschijnsel:

Nadere informatie

Samenvatting Levensbeschouwing LV \'Over wondere feiten\' Hoofdstuk 1

Samenvatting Levensbeschouwing LV \'Over wondere feiten\' Hoofdstuk 1 Samenvatting Levensbeschouwing LV \'Over wondere feiten\' Hoofdstuk 1 Samenvatting door L. 887 woorden 16 juli 2013 7,1 10 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing Samenvatting LV Over wondere feiten Hoofdstuk

Nadere informatie

6,8. Profielwerkstuk door een scholier woorden 1 maart keer beoordeeld. Geschiedenis. Inhoudsopgave

6,8. Profielwerkstuk door een scholier woorden 1 maart keer beoordeeld. Geschiedenis. Inhoudsopgave Profielwerkstuk door een scholier 14053 woorden 1 maart 2004 6,8 100 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inhoudsopgave INHOUDSOPGAVE INLEIDING EVOLUTIE HOE DARWIN IS BEGONNEN HOE DE EVOLUTIETHEORIE ERUIT

Nadere informatie

Evolutie / biodiversiteit

Evolutie / biodiversiteit Evolutie / biodiversiteit Cursus Natuurgids Overzicht van de les: o Evolutietheorie o Bewijzen voor de evolutietheorie o Ontstaan van soorten o Biodiversiteit 2 1 3 Oude opvatting: creationisme alles bestaat

Nadere informatie

Voorbereiding toelatingsexamen arts/tandarts. Biologie: evolutieleer 6/29/2013. dr. Brenda Casteleyn

Voorbereiding toelatingsexamen arts/tandarts. Biologie: evolutieleer 6/29/2013. dr. Brenda Casteleyn Voorbereiding toelatingsexamen arts/tandarts Biologie: evolutieleer 6/29/2013 dr. Brenda Casteleyn Met dank aan: Leen Goyens (http://users.telenet.be/toelating) en studenten van forum http://www.toelatingsexamen-geneeskunde.be

Nadere informatie

Evolutie. Tommie Van Moorsel. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/68381

Evolutie. Tommie Van Moorsel. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/68381 Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Tommie Van Moorsel 05 februari 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/68381 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet.

Nadere informatie

Evolutie: De ontwikkeling van het leven op aarde waarbij soorten ontstaan, veranderen en/of verdwijnen.

Evolutie: De ontwikkeling van het leven op aarde waarbij soorten ontstaan, veranderen en/of verdwijnen. Evolutie: De ontwikkeling van het leven op aarde waarbij soorten ontstaan, veranderen en/of verdwijnen. Evolutietheorie: Vanaf de 18 de eeuw. Het is niet te bewijzen, maar er zijn genoeg argumenten die

Nadere informatie

Werkstuk Nederlands Ontstaan van leven in het heelal en de aarde

Werkstuk Nederlands Ontstaan van leven in het heelal en de aarde Werkstuk Nederlands Ontstaan van leven in het heelal en de aarde Werkstuk door een scholier 2441 woorden 4 april 2008 5,9 74 keer beoordeeld Vak Nederlands Ontstaan van leven in het heelal en de aarde

Nadere informatie

En toen kwam Darwin. On the origin of species. 1. Het ontstaan van het leven. Fossielen. 2. Getuigen van deevolutietheorie

En toen kwam Darwin. On the origin of species. 1. Het ontstaan van het leven. Fossielen. 2. Getuigen van deevolutietheorie On the origin of species En toen kwam Darwin 1. Het ontstaan van het leven 2. Getuigen van deevolutietheorie Verklaring voor het ontstaan van leven komt voor in alle culturen. Creationisme Nemen de bijbel

Nadere informatie

THEMA 5 BOEK 4 ORDENING EN EVOLUTIE. Biologie HAVO Drs. L. Grotenbreg

THEMA 5 BOEK 4 ORDENING EN EVOLUTIE. Biologie HAVO Drs. L. Grotenbreg THEMA 5 BOEK 4 ORDENING EN EVOLUTIE Biologie HAVO Drs. L. Grotenbreg Basisstof 6 EVOLUTIE OVERTUIGINGEN TOT 1859 Ontstaan van het leven op aarde volgens de theorie van de schepping (Creationisme) Ontstaan

Nadere informatie

Dat dit geen eenvoudige kwestie is, bewijzen volgende voorbeelden:

Dat dit geen eenvoudige kwestie is, bewijzen volgende voorbeelden: DEEL 3 : EVOLUTIE VAN SOORTEN Hoofdstuk 1: Het begrip soort 1.1 Biologische soort Een biologische soort is een groep individuen die morfologische sterk op elkaar gelijken en zich onderling kunnen voortplanten

Nadere informatie

1. Fossielen, dood of levend?

1. Fossielen, dood of levend? 1. Fossielen, dood of levend? Op veel plaatsen op aarde kun je fossielen vinden. Deze oeroude overblijfselen van organismen vertellen een deel van het levensverhaal van de aarde. Soms worden er planten

Nadere informatie

2. We nu nog levende katachtige is volgens deze stamboom het meest verwant aan de Poema? A de Cheeta B de Europese lynx C de Huiskat D de Jaguar

2. We nu nog levende katachtige is volgens deze stamboom het meest verwant aan de Poema? A de Cheeta B de Europese lynx C de Huiskat D de Jaguar 14 C datering De techniek van werken met het verval van 14 C is afkomstig uit onderzoek naar de ouderdom van bepaalde fossielen. De halfwaardetijd van 14 C is 5730 jaar. Over dit onderzoek worden twee

Nadere informatie

Antwoorden door een scholier 1825 woorden 28 februari keer beoordeeld

Antwoorden door een scholier 1825 woorden 28 februari keer beoordeeld Antwoorden door een scholier 1825 woorden 28 februari 2005 6 511 keer beoordeeld Vak Biologie Biologie Thema 5 Opdracht 1 1. Het uiterlijk is een fenotype van een organisme. 2. Alle erfelijke informatie

Nadere informatie

6,4. Zie bijlage voor het complete werkstuk inclusief afbeeldingen. Werkstuk door een scholier 4237 woorden 15 november keer beoordeeld

6,4. Zie bijlage voor het complete werkstuk inclusief afbeeldingen. Werkstuk door een scholier 4237 woorden 15 november keer beoordeeld Werkstuk door een scholier 4237 woorden 15 november 2011 6,4 217 keer beoordeeld Vak Biologie Zie bijlage voor het complete werkstuk inclusief afbeeldingen. Inhoudsopgave Blz 1.0 Inleiding 3 2.0 Uitwerking

Nadere informatie

Onze bijzondere planeet De aarde is een bijzondere planeet. Er zijn in het heelal veel meer planeten. Leven op onze planeet is mogelijk door de zon.

Onze bijzondere planeet De aarde is een bijzondere planeet. Er zijn in het heelal veel meer planeten. Leven op onze planeet is mogelijk door de zon. Project Dieren C- verrijking week 1 Info plus Algemeen Tijdbalk Het is heel moeilijk om je voor te stellen hoe lang geleden de aarde is ontstaan. Hoe lang duurde het voordat het eerste leven ontstond?

Nadere informatie

Werkstuk Biologie Evolutie theorie

Werkstuk Biologie Evolutie theorie Werkstuk Biologie Evolutie theorie Werkstuk door een scholier 2115 woorden 26 februari 2004 4,9 64 keer beoordeeld Vak Biologie Inleiding In onze huidige samenleving zijn er verscheidene theorieën aan

Nadere informatie

2 Voortplanten met organen Bouw en werking van geslachtsorganen Werking van geslachtshormonen Afsluiting 31

2 Voortplanten met organen Bouw en werking van geslachtsorganen Werking van geslachtshormonen Afsluiting 31 Inhoud Voorwoord 5 Inleiding 6 1 Voortplanten van genen 9 1.1 Genetica 9 1.2 Kruisingen 13 1.3 Crossing-over en mutatie 16 1.4 Erfelijkheid en praktijk 17 1.5 Inteelt en inteeltdepressie 21 1.6 Afsluiting

Nadere informatie

Samenvatting Biologie Thema 5 Erfelijkheid en Evolutie

Samenvatting Biologie Thema 5 Erfelijkheid en Evolutie Samenvatting Biologie Erfelijkheid en Evolutie Samenvatting door een scholier 1888 woorden 16 juni 2016 6,5 5 keer beoordeeld Vak Biologie Basisstof 1 De zichtbare eigenschappen (het uiterlijk) van een

Nadere informatie

Spreekbeurt ANW Evolutie van de mens

Spreekbeurt ANW Evolutie van de mens Spreekbeurt ANW Evolutie van de mens Spreekbeurt door een scholier 2265 woorden 7 januari 2009 6,4 87 keer beoordeeld Vak ANW Evolutie van de mens. - Scheppingsverhaal. - Charles Darwin» evolutieleer.

Nadere informatie

De evolu(etheorie binnen de 21 e eeuwse biologie Leerhuis: Genesis of evolu0onaire schepping? Avond 1 Donderdag 17 december 2015

De evolu(etheorie binnen de 21 e eeuwse biologie Leerhuis: Genesis of evolu0onaire schepping? Avond 1 Donderdag 17 december 2015 De evolu(etheorie binnen de 21 e eeuwse biologie Leerhuis: Genesis of evolu0onaire schepping? Avond 1 Donderdag 17 december 2015 Ordening 1. Persoonlijk. Van gereformeerde school naar de RUG 2. Geschiedenis

Nadere informatie

TIJDLIJN. Een reis door de geschiedenis

TIJDLIJN. Een reis door de geschiedenis De OERKNAL! Wetenschappers denken dat zo n 13,7 miljard aardse jaren geleden alles in het heelal samengeperst was tot een gloeiend heet punt. Tijdens een enorme oerexplosie ontstonden uit dat punt materie

Nadere informatie

Samenvatting Biologie Thema 1 inleiding in de

Samenvatting Biologie Thema 1 inleiding in de Samenvatting Biologie Thema 1 inleiding in de biologie Samenvatting door E. 1726 woorden 5 november 2013 7,7 20 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Biologie hoofdstuk 1, wat is biologie?

Nadere informatie

Voorbeelden organel: celkern, vacuole, mitochondriën en endoplasmatisch rediculum.

Voorbeelden organel: celkern, vacuole, mitochondriën en endoplasmatisch rediculum. Samenvatting door S. 1531 woorden 1 mei 2015 6.3 25 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Paragraaf 1. De levende natuur wordt ingedeeld in 3 domeinen: Bacteriën Archea Eukaryoten Bacteriën

Nadere informatie

Evolutie - natuurlijke selectie

Evolutie - natuurlijke selectie Auteurs Laatst gewijzigd Licentie Webadres Jirin van Leeuwen ; 26 May 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/77573 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.

Nadere informatie

Leerlingenhandleiding

Leerlingenhandleiding Leerlingenhandleiding Zelfstandige module De tumor als evolutieproces De tumor als evolutieproces Kanker wordt veroorzaakt door mutaties in bepaalde genen. Om alle eigenschappen te ontwikkelen die een

Nadere informatie

Evolutie, wat is dat nu feitelijk?!

Evolutie, wat is dat nu feitelijk?! Evolutie, wat is dat nu feitelijk?! Heb je je wel eens afgevraagd waarom er zo veel verschillende soorten vlinders, vogels of vissen zijn? Waarom is er niet gewoon één soort van die dieren? Er is toch

Nadere informatie

Evolutie vmbo-kgt12. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/62462

Evolutie vmbo-kgt12. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/62462 Auteur VO-content Laatst gewijzigd 15 juli 2016 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres https://maken.wikiwijs.nl/62462 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.

Nadere informatie

5,9. Werkstuk door een scholier 3962 woorden 31 mei keer beoordeeld. Voorwoord

5,9. Werkstuk door een scholier 3962 woorden 31 mei keer beoordeeld. Voorwoord Werkstuk door een scholier 3962 woorden 31 mei 2005 5,9 29 keer beoordeeld Vak ANW Voorwoord Mijn eerste onderzoeksverslag bleek geen eenvoudige opgave. De keuze van mijn onderwerp Hoe heeft het leven

Nadere informatie

Opdracht 3.2. Darwins evolutieleer

Opdracht 3.2. Darwins evolutieleer INORMATIE STAPPENPLAN e leert... e oefent... over het leven en de persoon van Charles Darwin over de evolutieleer van Charles Darwin informatie opzoeken. Informatiebronnen Deze opdracht is geïnspireerd

Nadere informatie

1: Wat is biologie? 2: Organisatieniveaus van de biologie

1: Wat is biologie? 2: Organisatieniveaus van de biologie 1: Wat is biologie? - Een organisme (o.a. dieren, planten en mensen) vertoont levensverschijnselen, zoals voortplanting en stofwisseling: alle chemische reacties in een organisme. - Organismen kunnen ook

Nadere informatie

1. Fossielen, dood of levend?

1. Fossielen, dood of levend? 1. Fossielen, dood of levend? Op veel plaatsen op aarde kun je fossielen vinden. Deze oeroude overblijfselen van organismen vertellen een deel van het levensverhaal van de aarde. Soms worden er planten

Nadere informatie

Evolutie hv12. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.

Evolutie hv12. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Auteur VO-content Laatst gewijzigd 15 July 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/62537 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.

Nadere informatie

GENETICA EN EVOLUTIE. Pearson Basisboek biologie VWO Hoofdstuk 3 Linda Grotenbreg (MSc.)

GENETICA EN EVOLUTIE. Pearson Basisboek biologie VWO Hoofdstuk 3 Linda Grotenbreg (MSc.) GENETICA EN EVOLUTIE Pearson Basisboek biologie VWO Hoofdstuk 3 Linda Grotenbreg (MSc.) Evolutie GENETICA EN EVOLUTIE Overtuigingen over het onstaan van het leven tot 1859 Ontstaan van het leven op aarde

Nadere informatie

Inhoud. Voorwoord 5. Inleiding 6

Inhoud. Voorwoord 5. Inleiding 6 Inhoud Voorwoord 5 Inleiding 6 1 Erfelijkheidsleer 9 1.1 Erfelijke verandering 9 1.2 Ontdekking van de erfelijkheidsleer (genetica) 12 1.3 De chromosomen 13 1.4 Kwalitatieve eigenschappen 17 1.5 De monogene

Nadere informatie

De Evolutietheorie. Gemaakt door : Thomas Pereira Datum : 26-3-2010 School : Het Baken Klas : 7a

De Evolutietheorie. Gemaakt door : Thomas Pereira Datum : 26-3-2010 School : Het Baken Klas : 7a De Evolutietheorie Gemaakt door : Thomas Pereira Datum : 26-3-2010 School : Het Baken Klas : 7a 1 Inhoudsopgave 2. Inleiding... 3 3. Wat is Evolutie en wie is Darwin?... 4 3.1 Wat is Evolutie?... 4 3.2

Nadere informatie

3 Rundveefokkerij Melkproductiecontrole Selectie Fokwaardeschatting Inseminatieplannnen 69 3.

3 Rundveefokkerij Melkproductiecontrole Selectie Fokwaardeschatting Inseminatieplannnen 69 3. Inhoud Voorwoord 5 Inleiding 6 1 Veiligheidsvoorschriften 9 1.1 Genen en hun vererving 9 1.2 Genotype en fenotype 14 1.3 Erfelijke gebreken 18 1.4 Genfrequenties 25 1.5 Afsluiting 27 2 Fokmethoden 28 2.1

Nadere informatie

<A> Thymine is een pyrimidinebase en vormt 3 waterstofbruggen met adenine. <B> Adenine is een purinebase en vormt 2 waterstofbruggen met thymine.

<A> Thymine is een pyrimidinebase en vormt 3 waterstofbruggen met adenine. <B> Adenine is een purinebase en vormt 2 waterstofbruggen met thymine. Biologie Vraag 1 Welke uitspraak is correct? Thymine is een pyrimidinebase en vormt 3 waterstofbruggen met adenine. Adenine is een purinebase en vormt 2 waterstofbruggen met thymine. Cytosine

Nadere informatie

<A> Adenine is een purinebase en vormt 2 waterstofbruggen met thymine. <B> Guanine is een pyrimidinebase en vormt 2 waterstofbruggen met cytosine.

<A> Adenine is een purinebase en vormt 2 waterstofbruggen met thymine. <B> Guanine is een pyrimidinebase en vormt 2 waterstofbruggen met cytosine. Biologie Vraag 1 Welke uitspraak is correct? Adenine is een purinebase en vormt 2 waterstofbruggen met thymine. Guanine is een pyrimidinebase en vormt 2 waterstofbruggen met cytosine. Thymine

Nadere informatie

Bijlage VMBO-GL en TL

Bijlage VMBO-GL en TL Bijlage VMBO-GL en TL 2015 tijdvak 1 biologie CSE GL en TL Deze bijlage bevat informatie. GT-0191-a-15-1-b Grote namen in de biologie Lees eerst informatie 1 tot en met 7 en beantwoord dan vraag 40 tot

Nadere informatie

Thema 5 Evolutie Basisstof 2 Evolutie van de mens

Thema 5 Evolutie Basisstof 2 Evolutie van de mens Een populatie met een grote genetische diversiteit heeft een grote overlevingskans. De kans is groot dat enkele individuen de genen bezitten om een onbekende ziekteverwekker af te weren of om zich goed

Nadere informatie

Groei en leven: Charles Darwin en de evolutietheorie

Groei en leven: Charles Darwin en de evolutietheorie Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Femke Pieko 24 May 2015 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/49666 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.

Nadere informatie

Evolutie en creationisme

Evolutie en creationisme Auteurs Melissa van Zon - Cunningham ; Saro Lozano Parra Laatst gewijzigd 25 mei 2016 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres https://maken.wikiwijs.nl/76826 Dit lesmateriaal is gemaakt

Nadere informatie

Samenvatting ANW Hoofdstuk 1 t/m 3

Samenvatting ANW Hoofdstuk 1 t/m 3 Samenvatting ANW Hoofdstuk 1 t/m 3 Samenvatting door S. 1665 woorden 6 november 2014 10 1 keer beoordeeld Vak Methode ANW Scala Hoofdstuk 1: Kenmerken van het leven Ontwikkeling van het denken over het

Nadere informatie

Werkstuk Levensbeschouwing Scheppingsverhaal v.s Darwin

Werkstuk Levensbeschouwing Scheppingsverhaal v.s Darwin Werkstuk Levensbeschouwing Scheppingsverhaal v.s Darwin Werkstuk door een scholier 2719 woorden 9 maart 2006 5,1 63 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing Waarom dit onderwerp? Ik heb dit onderwerp gekozen

Nadere informatie

Wakker Worden Kinderlezing: Komen er nog diersoorten bij? Verslag lezing zondag 22 mei 2016

Wakker Worden Kinderlezing: Komen er nog diersoorten bij? Verslag lezing zondag 22 mei 2016 Wakker Worden Kinderlezing: Komen er nog diersoorten bij? Verslag lezing zondag 22 mei 2016 Honden, eenden, paarden, vlinders, giraffen en inktvissen: op aarde lopen, vliegen en zwemmen ontelbaar veel

Nadere informatie

Dialogen voor conceptcartoons. Verband genotype/fenotype, dominant/recessief

Dialogen voor conceptcartoons. Verband genotype/fenotype, dominant/recessief Dialogen voor conceptcartoons Verband genotype/fenotype, dominant/recessief 1 Is dit ons kind? (Zie conceptcartoon Horst Wolter op deze site.) Leermoeilijkheid (misconcept): Uiterlijke eigenschappen weerspiegelen

Nadere informatie

Samenvatting Biologie Thema 2

Samenvatting Biologie Thema 2 Samenvatting Biologie Thema 2 Samenvatting door een scholier 1384 woorden 17 maart 2014 6,3 9 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Er zijn verschillende indelingscriteria deze hebben

Nadere informatie

Neanderthaler Genoom PROBUS 25 november 2015. Presentatie van Allan R. de Monchy

Neanderthaler Genoom PROBUS 25 november 2015. Presentatie van Allan R. de Monchy Neanderthaler Genoom PROBUS 25 november 2015 Presentatie van Allan R. de Monchy Onze Erfelijkheid; Genetische en cel kennis opfrissen. Als we in de eerste plaats kijken naar de mens dan bestaan wij uit

Nadere informatie

Geschiedenis van de aarde

Geschiedenis van de aarde Geschiedenis van de aarde Vragen bij de oefen- en zelftoetsmodule behorende bij hoofdstuk 25 van 'Biology', Campbell, 8e druk en de colleges 'Dynamische aarde'. november 2009 Inleiding Je moet weten: hoe

Nadere informatie

het machtigste leven op aarde erfelijkheid & ordening

het machtigste leven op aarde erfelijkheid & ordening antwoorden en uitleg bij Micropia-onderwijsmateriaal Havo/VWO 3-4 het machtigste leven op aarde erfelijkheid & ordening In dit document vindt u de vragen uit het Micropia-onderwijsmateriaal voor Havo/VWO

Nadere informatie

Biologie ( havo vwo )

Biologie ( havo vwo ) Tussendoelen Biologie ( havo vwo ) Biologie havo/vwo = Basis Biologische eenheid Levenskenmerk Uitleggen hoe bouw en werking van onderdelen van een organisme bijdragen aan de functies voeding, verdediging

Nadere informatie

Door recombinatie ontstaat een grote vescheidenheid in genotypen binnen een soort. (genetische

Door recombinatie ontstaat een grote vescheidenheid in genotypen binnen een soort. (genetische Chromosomen bestaan voor een groot deel uit DNA DNA bevat de erfelijke informatie van een organisme. Een gen(ook wel erffactor) is een stukje DNA dat de informatie bevat voor een erfelijke eigenschap(bvb

Nadere informatie

Project Darwin en Geloof

Project Darwin en Geloof Project Darwin en Geloof Startopdracht A. Zie werkblad B. Ik vind de evolutietheorie wel te combineren met het geloof in God of Allah, maar niet met letterlijk alles wat in de theorieën staat. Eerder dat

Nadere informatie

Werkstuk Biologie Kleurenblind

Werkstuk Biologie Kleurenblind Werkstuk Biologie Kleurenblind Werkstuk door een scholier 1252 woorden 12 februari 2006 6,9 103 keer beoordeeld Vak Biologie INHOUDSOPGAVE - voorwoord - test - het oog - daltonisme - erfelijk - het eiland

Nadere informatie

Erfelijkheid en ordening. havo/vwo 3-4

Erfelijkheid en ordening. havo/vwo 3-4 Erfelijkheid en ordening havo/vwo 3-4 Microben waren er al vroeg bij. Ze waren de eerste en, bijna vier miljard jaar lang, de enige bewoners op aarde. Uit de eencellige micro-organismen evolueerden op

Nadere informatie

Afsluitende les. Leerlingenhandleiding. DNA-onderzoek en gentherapie

Afsluitende les. Leerlingenhandleiding. DNA-onderzoek en gentherapie Afsluitende les Leerlingenhandleiding DNA-onderzoek en gentherapie Inleiding In de afsluitende les DNA-onderzoek en gentherapie zul je aan de hand van een aantal vragen een persoonlijke en kritische blik

Nadere informatie

WEST-VLAAMSE ARCHEOKRANT

WEST-VLAAMSE ARCHEOKRANT V.O.B.o.W. nr. 77 februari 2013 België-Belgique P.B. 8800 Roeselare 1 BC 6675 P 409155 WEST-VLAAMSE ARCHEOKRANT West-Vlaamse Archeokrant: Driemaandelijks tijdschrift, jaargang 21, afgiftekantoor Roeselare,

Nadere informatie

Praktische opdracht Biologie Evolutie en ordening PO

Praktische opdracht Biologie Evolutie en ordening PO Praktische opdracht Biologie Evolutie en ordening PO Praktische-opdracht door Bieb 1397 woorden 18 mei 2017 6,2 4 keer beoordeeld Vak Biologie Nieuwe olifantensoort ontdekt in Afrika 1a: Wat zijn de wetenschappelijke

Nadere informatie

discussiëren. Begrippen van hoofdstuk 1 die je moet kennen Schepping Evolutie Spontane waarneming Mythe Moraal TeNaCH Bijbel Koran

discussiëren. Begrippen van hoofdstuk 1 die je moet kennen Schepping Evolutie Spontane waarneming Mythe Moraal TeNaCH Bijbel Koran Kunnen scheppingsmythen vandaag nog iets voor ons betekenen? Sommige mensen zijn het hier mee eens, want ze leren ons lessen zoals in de schepping. Ook vinden ze dat er in scheppingsmythen een duidelijke

Nadere informatie

4,4. Praktische-opdracht door een scholier 2016 woorden 4 november keer beoordeeld

4,4. Praktische-opdracht door een scholier 2016 woorden 4 november keer beoordeeld Praktische-opdracht door een scholier 2016 woorden 4 november 2005 4,4 5 keer beoordeeld Vak ANW Voorwoord Het leven, wat heeft er allemaal met het leven te maken. Het leven is erg ingewikkeld, een goede

Nadere informatie

Werkstuk Aardrijkskunde Nieuw-Zeeland

Werkstuk Aardrijkskunde Nieuw-Zeeland Werkstuk Aardrijkskunde Nieuw-Zeeland Werkstuk door een scholier 1094 woorden 13 februari 2006 4,9 106 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Nieuw Zeeland Inhoudsopgave Inleiding Nieuw Zeeland Algemene dingen

Nadere informatie

Voortplanting en celdeling

Voortplanting en celdeling Voortplanting en celdeling Inleiding Kenmerkend voor de levende natuur is het streven om de soort in stand te houden. Voor de groene plant als groep komt daar nog bij het vastleggen en beschikbaar maken

Nadere informatie

Woord vooraf Schepping Inleidende vragen Genesis Wereldbeelden Na Darwin...31

Woord vooraf Schepping Inleidende vragen Genesis Wereldbeelden Na Darwin...31 Inhoud Woord vooraf... 7 Schepping... 11 1. Inleidende vragen...13 2. Genesis...17 3. Wereldbeelden... 23 4. Na Darwin...31 Wetenschap...39 5. Nieuwsgierigheid........................................ 41

Nadere informatie

Biologie (jaartal onbekend)

Biologie (jaartal onbekend) Biologie (jaartal onbekend) 1) Bijgevoegde fotografische afbeelding geeft de elektronenmicroscopische opname van een organel (P) van een cel. Wat is de belangrijkste functie van dit organel? A. Het transporteren

Nadere informatie

Samenvatting Biologie Hoofdstuk 7 en 8

Samenvatting Biologie Hoofdstuk 7 en 8 Samenvatting Biologie Hoofdstuk 7 en 8 7.1 Verschillen tussen mensen Fenotype = de uiterlijke eigenschappen die te maken hebben met het functioneren van je lichaam. Genotype = alle inwendige en uitwendige

Nadere informatie

In de voetsporen van de poolvos. een lessenserie over natuurlijke selectie, Caspar Geraedts (1999)

In de voetsporen van de poolvos. een lessenserie over natuurlijke selectie, Caspar Geraedts (1999) In de voetsporen van de poolvos een lessenserie over natuurlijke selectie, Caspar Geraedts (1999) 1. Erfelijkheid en evolutie Sinds een aantal decennia zijn wetenschappers er van overtuigd dat al het leven

Nadere informatie

Info plus Algemeen. Project Dieren F- verrijking week 1

Info plus Algemeen. Project Dieren F- verrijking week 1 Project Dieren F- verrijking week 1 Info plus Algemeen Tijdbalk Het is heel moeilijk om je voor te stellen hoe lang geleden de aarde is ontstaan. Hoe lang duurde het voordat het eerste leven ontstond?

Nadere informatie

Praktische opdracht Biologie Siamese Tweelingen

Praktische opdracht Biologie Siamese Tweelingen Praktische opdracht Biologie Siamese Tweelingen Praktische-opdracht door een scholier 1672 woorden 19 september 2003 7,2 111 keer beoordeeld Vak Biologie Inhoudsopgave Voorwoord Hoofdstuk 1: Hoe ontstaan

Nadere informatie

Module Basisgenetica. -voetafdruk van dit drukwerk is berekend met ClimateCalc en gecompenseerd bij: treesforall.nl. De CO 2

Module Basisgenetica. -voetafdruk van dit drukwerk is berekend met ClimateCalc en gecompenseerd bij: treesforall.nl. De CO 2 Module Basisgenetica De CO 2 -voetafdruk van dit drukwerk is berekend met ClimateCalc en gecompenseerd bij: treesforall.nl www.climatecalc.eu Cert. no. CC-000057/NL Colofon Auteurs Body Bosgra Hans Hilverda

Nadere informatie

6,4. Samenvatting door E woorden 6 december keer beoordeeld. Biologie voor jou

6,4. Samenvatting door E woorden 6 december keer beoordeeld. Biologie voor jou Samenvatting door E. 1393 woorden 6 december 2016 6,4 18 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Thema 4: Erfelijkheid 5-HTTPLR gen heeft invloed op de hoeveelheid geluk die je ervaart.

Nadere informatie

Evolutie. schepping. belangrijk! Wat geloof jij?

Evolutie. schepping. belangrijk! Wat geloof jij? Evolutie schepping belangrijk! Van levensbelang van levensbelang Wat geloof jij? 1 1. Onze gedachten bepalen wat we zien. Zal een kleuter van vier jaar een boek zonder plaatjes mooi vinden? Nee, uiteraard

Nadere informatie

4 A A N P A S S E N D O E T O V E R L E V E N

4 A A N P A S S E N D O E T O V E R L E V E N AANPASSEN DOET OVERLEVEN 1 I n l e i d i n g Afbeelding 4-1 Hierboven zie je een aantal soorten organismen. Hoe zijn ze ontstaan? Blijven deze soorten altijd hetzelfde? In dit hoofdstuk krijg je hierop

Nadere informatie

Evolutie vmbo-kgt34. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.

Evolutie vmbo-kgt34. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Auteur VO-content Laatst gewijzigd 23 December 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/63374 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken

Nadere informatie

INHOUD Inleiding Onze gedachten bepalen wat we zien!... pag. 2 Wie God?... pag. 3 Er zijn soorten wetenschap... pag. 4 Wat gaat vanzelf?... pag.

INHOUD Inleiding Onze gedachten bepalen wat we zien!... pag. 2 Wie God?... pag. 3 Er zijn soorten wetenschap... pag. 4 Wat gaat vanzelf?... pag. INHOUD Inleiding 1. Onze gedachten bepalen wat we zien!... pag. 2 2. Wie is God?... pag. 3 3. Er zijn soorten wetenschap... pag. 4 4. Wat gaat vanzelf?... pag. 6 5. Een paar feiten a.fossielen.. pag. 7

Nadere informatie

Er groeit iets in Meise!

Er groeit iets in Meise! Gidsprocedures Atelier Evolution Overzicht van de onderdelen Inleiding: Hoe werkt evolutie? Locatie : Van Heurck-auditorium Duur : 20 minuten Alle leerlingen samen Deel I: Evolutie in actie: Radiatie en

Nadere informatie

Opstel door B woorden 6 maart keer beoordeeld. Inleiding. Wat is biotechnologie?

Opstel door B woorden 6 maart keer beoordeeld. Inleiding. Wat is biotechnologie? Opstel door B. 1149 woorden 6 maart 2013 8 2 keer beoordeeld Vak Methode ANW ANW Actief Inleiding Wat is biotechnologie? Het begrip biotechnologie omvat alle methodes waarbij organismen gebruikt worden

Nadere informatie

11. o - 8 ... ... ... ... f e. d i. Apenrots Leeuwenterras Kleine-Zoogdierenhuis Uilenruïne Californische zeeleeuwen Insectarium

11. o - 8 ... ... ... ... f e. d i. Apenrots Leeuwenterras Kleine-Zoogdierenhuis Uilenruïne Californische zeeleeuwen Insectarium o - 8 11. We hadden al gezien dat sommige dieren toevallig bepaalde voordelige eigenschappen hebben. Je kunt je voorstellen dat zo n dier-met-voordeel meer nakomelingen krijgt dan andere dieren. En die

Nadere informatie

Naam Klas Datum. Klaar met schieten? Sneller dan je buurman/-vrouw? Noteer hier je resultaten. Je bent gestart met 50 Dots van elke kleur.

Naam Klas Datum. Klaar met schieten? Sneller dan je buurman/-vrouw? Noteer hier je resultaten. Je bent gestart met 50 Dots van elke kleur. Naam Klas Datum DotWorld level 1 Klaar met schieten? Sneller dan je buurman/-vrouw? Noteer hier je resultaten. Je bent gestart met 50 Dots van elke kleur. aantal overlevende Dots van kleur 1: kleur 1 =

Nadere informatie

Secularisering en verzuiling. p

Secularisering en verzuiling. p Secularisering en verzuiling p. 108-117 Wereldjongerendagen Krakau, Polen, 2016. Speelt de Kerk een belangrijke rol in jouw leven? Instap/Actualiteit paus krijgt lachers op zijn hand in Philadelphia pausbezoek

Nadere informatie

Docentenhandleiding. Afsluitende module. De tumor als evolutieproces

Docentenhandleiding. Afsluitende module. De tumor als evolutieproces Docentenhandleiding Afsluitende module De tumor als evolutieproces Ontwikkeld door het Cancer Genomics Centre in samenwerking met het Freudenthal Instituut voor Didactiek van Wiskunde en Natuurwetenschappen

Nadere informatie

Programma. Weten en Geloven. grote getallen. Weten en Geloven. 20.00 Opening Een goed idee. 20.05 Inleiding over Big Bang, evolutie, ID

Programma. Weten en Geloven. grote getallen. Weten en Geloven. 20.00 Opening Een goed idee. 20.05 Inleiding over Big Bang, evolutie, ID Weten en Geloven Programma 20.00 Opening Een goed idee 20.05 Inleiding over Big Bang, evolutie, ID Schepping, Evolutie en Intelligent Design 20.30 Vragen 20.45 Koffie 21.00 Schepping en ID in de Bijbel

Nadere informatie

Genesis 1:1-2:4 - Geloof en wetenschap

Genesis 1:1-2:4 - Geloof en wetenschap Genesis 1:1-2:4 - Geloof en wetenschap Geloven: is dat niet ouderwets? Heeft de wetenschap geloof niet gewoon ingehaald? De wetenschap heeft toch aangetoond dat de bijbel niet klopt? Of ligt het toch een

Nadere informatie

Van Nico van Hove en Niek Spronsen. Begeleider: Dhr. Van Piekeren

Van Nico van Hove en Niek Spronsen. Begeleider: Dhr. Van Piekeren Van Nico van Hove en Niek Spronsen. Begeleider: Dhr. Van Piekeren Inhoudsopgave: Uitleg begrippen Inleiding Plan van aanpak Werkwijze Het onderzoek De resultaten Conclusie/discussie Uitleg begrippen, termen

Nadere informatie

Katholieke Universiteit Leuven, 2009! Samenstelling: Bert De Groef! Lay-out: Sylvia Grommen & Bert De Groef! Met de financiële steun van! vzw!

Katholieke Universiteit Leuven, 2009! Samenstelling: Bert De Groef! Lay-out: Sylvia Grommen & Bert De Groef! Met de financiële steun van! vzw! Katholieke Universiteit Leuven, 2009! Samenstelling: Bert De Groef! Lay-out: Sylvia Grommen & Bert De Groef! Met de financiële steun van! vzw! ➎ ➓ ➎ ➏ ➏ ➑ Benedenverdieping! ➒ ➍ ➐ ➊ ➏ ➋ ➌ Bovenverdieping!

Nadere informatie

HAPTE CHAP SAMENVATTING

HAPTE CHAP SAMENVATTING HAPTE CHAP Wanneer voortplanting tussen individuen van verschillende soorten, maar ook van verschillende populaties wordt voorkómen, noemen we dit reproductieve isolatie. Reproductieve isolatie speelt

Nadere informatie

In het begin. Schepping versus Evolutie voor groep 7. Inhoud. 1. Wat is waar? 2. Het verschil tussen een feit en een gedachte

In het begin. Schepping versus Evolutie voor groep 7. Inhoud. 1. Wat is waar? 2. Het verschil tussen een feit en een gedachte In het begin Schepping versus Evolutie voor groep 7 Inhoud 1. Wat is waar? 2. Het verschil tussen een feit en een gedachte 3. Wat gebeurde er in het verleden? 4. Waar komt het leven vandaan? 5. Hoe oud?

Nadere informatie

Bijlage VMBO-GL en TL

Bijlage VMBO-GL en TL Bijlage VMBO-GL en TL 2015 tijdvak 1 biologie CSE GL en TL Deze bijlage bevat informatie. GT-0191-a-15-1-b Grote namen in de biologie Lees eerst informatie 1 tot en met 7 en beantwoord dan vraag 40 tot

Nadere informatie

Module: Verwant of niet verwant - v456. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/74460

Module: Verwant of niet verwant - v456. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/74460 Auteur VO-content Laatst gewijzigd 11 juli 2017 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres https://maken.wikiwijs.nl/74460 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs

Nadere informatie

Wat is biodiversiteit? Hoeveel biodiversiteit is er (wereldwijd en

Wat is biodiversiteit? Hoeveel biodiversiteit is er (wereldwijd en Biodiversiteit Cursus Natuur-in-zicht 1 Inhoud Wat is biodiversiteit? Hoeveel biodiversiteit is er (wereldwijd en bij ons)? Waar komt die biodiversiteit vandaan? Waarom is biodiversiteit belangrijk? Hoe

Nadere informatie

Eindexamen biologie pilot havo I

Eindexamen biologie pilot havo I Beoordelingsmodel Vraag Antwoord Scores Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag worden 2 scorepunten toegekend. Bromelia s 1 A 2 C 3 B 4 maximumscore 2 Osmose is diffusie van water door/via een semipermeabele

Nadere informatie

Genesis 1:1-2:4 Geloof en wetenschap

Genesis 1:1-2:4 Geloof en wetenschap Genesis 1:1-2:4 Geloof en wetenschap Geloven: is dat niet ouderwets? Heeft de wetenschap geloof niet gewoon ingehaald? De wetenschap heeft toch aangetoond dat de bijbel niet klopt? Of ligt het toch een

Nadere informatie