Datum 5 april 2018 Documentnummer Afzender Miriam Bakker, Richard van Hoorn Telefoonnummer /

Transcriptie

1 d&h 16 april 2018 Memo Documentnummer Afzender Miriam Bakker, Richard van Hoorn Telefoonnummer / Afdeling Planvorming Inleiding Op 18 februari 2015 stemde het Algemeen Bestuur in met een handelingsperspectief waarin Waterschap Vallei en Veluwe op pro actieve wijze invulling geeft aan planvorming en projecten die ingaan op het vraagstuk van aanwezigheid van nieuwe stoffen. Deze nieuwe stoffen (in het Engels wordt de lading beter gedekt met de term emerging substances, stoffen van opkomende aandacht) zijn milieuvreemde stoffen waarvan de milieuschadelijkheid nog niet goed bekend is en waarvoor veelal nog geen normstelling in oppervlaktewater bestaat. Deze goedgekeurde proactieve houding voor de planperiode bestaat uit de volgende bouwstenen: - actief deelnemen aan STOWA projecten en landelijke symposia; - innovatieve voorbeeldprojecten samen met partners op te starten in onze eigen regio; - in kaart te brengen in welke mate nieuwe stoffen aanwezig zijn in ons watersysteem en voor mogelijke probleemlocaties te komen met voorstellen tot gerichte bronaanpak; - verkennen welke eventuele end-of-pipe maatregelen we wellicht moeten gaan treffen; - jaarlijks een reservering van euro op de exploitatie van afdeling planvorming; - jaarlijks informeren van de portefeuillehouder en DB voor verantwoording en eventuele bijsturing. Evaluatie Uitvoeringsprogramma Nieuwe Stoffen De uitwerking voor het Waterschap Vallei en Veluwe is eind 2015 vormgegeven in het uitvoeringsprogramma Nieuwe Stoffen De inzet en focus op projecten voor deze planperiode lag primair op medicijnresten en antibioticaresistentie. Voor microplastics, nanodeeltjes en andere opkomende microverontreinigingen werd vooral meegekeken met de landelijke onderzoeken via ons netwerk en onze contacten bij STOWA.

2 Pagina 2 van 10 In het uitvoeringsprogramma is aangesloten bij de drie sporensystematiek zoals geschetst in de brief van Unie en VEWIN aan het Min. van I&M van 11 november Het ministerie van I&M werd daarin gevraagd de regierol op zich te nemen. In het plan van aanpak werd geschetst dat voor meer inzicht in de problematiek van Nieuwe Stoffen en opkomende microverontreinigingen er drie sporen belangrijk zijn: 1) Onderzoek. Welke kennisvragen zijn er en hoe kan worden geprioriteerd? 2) Bronaanpak. Hoe kan voorkomen worden dat medicijnresten in het water komen? 3) Ketenaanpak. Wat is de herkomst van medicijnresten die toch in het water komen en hoe kunnen ze het beste eruit gehaald worden? De drie sporen zijn voor ons waterschap verbeeld als een puzzel met drie blokken (kennisopbouw, preventief en curatief). In elk deel van de puzzel is actief aan de slag gegaan in de eigen regio en in landelijke projecten. Een uitgebreide evaluatie van het uitvoeringsprogramma wordt via een memo met de portefeuillehouder Waterketen, d&h en AB gecommuniceerd. Figuur 1 Uitvoeringsprogramma Nieuwe Stoffen

3 Pagina 3 van 10 Uitvoeringsprogramma Nieuwe Stoffen Voortbordurend op de bereikte resultaten in de afgelopen 2 jaren willen we hieronder onze inzet voor de komende planperiode 2018 tot 2020 presenteren. Het uitvoeringsprogramma is opgebouwd vanuit dezelfde drie sporen systematiek. Voor de komende planperiode zal er met name een focus liggen op het curatieve spoor. Via deze keuze wil het waterschap aansluiten bij de ontwikkelingen vanuit de landelijke Ketenaanpak medicijnresten uit Water. In de kamerbrief 19 oktober 2017 Ministerie I&M wordt gepleit voor een aanvullende zuiveringsstap op hotspot zuiveringen. Figuur 2 Belangrijkste projecten in Uitvoeringsprogramma Nieuwe Stoffen In de puzzelstukken zijn een aantal onderwerpen / projecten genoemd die hieronder nader toegelicht worden.

4 Pagina 4 van 10 SPOOR KENNISOPBOUW Deelname in onderzoek Verwijderingsrendementen RWZI s - De waterschappen in het stroomgebied Rijn-Oost gaan in dit gezamenlijk project meten naar de huidige verwijderingsprestatie voor geneesmiddelen en andere organische micro s. Waarom zijn er verschillen? Zijn deze te verklaren door sturingsvariabelen? Bestaan er kansen om bestaande zuiveringsprocessen te optimaliseren voor verwijdering van geneesmiddelen? - Binnen ons waterschap zullen de zuiveringen Ede en Nijkerk bemonsterd worden. Onderzoek aanwezigheid specifieke micro s in afvalwater ziekenhuizen - In de zuiveringsheffing van het waterschap wordt niet gekeken naar microverontreinigingen; het is dus onduidelijk wat de bijdrage van ziekenhuizen is aan het probleem medicijnresten in het afvalwater. Dat maakt dat bij de ziekenhuizen intern weinig urgentie wordt gevoeld. Meten en weten kan onze boodschap versterken en de noodzaak duidelijk maken om interventies te nemen; - In ons beheersgebied betreft het 3 ziekenhuizen Meander Medisch Centrum in Amersfoort, Gelre Apeldoorn en Ziekenhuis Gelderse Vallei in Ede. Bij deze ziekenhuizen willen we in 2018 en 2019 gaan meten. Bijdrage aan CECWAY studie WUR - Removal of Contaminants of Emerging Concern from the WAter cycle by biological sand and active carbon filtration processes in waste water and drinking water treatment plants (CECWAY). SPOOR PREVENTIE VERGROTEN BEWUSTWORDING EN BRONAANPAK Bezoeken apothekers en huisartsen - Bewustwording en inzameling bij apothekers en huisartsen vergroten; hiervoor in een projectvorm de boer op gaan. Met onze eigen flyer (afgeleid van de landelijke communicatiecampagne) langs bij apothekers en huisartsen om in gesprek te komen en de boodschap te pushen. Uitvoering eventueel in samenwerking met WDOD. Communicatie richting burgers - In samenwerking met de afdeling communicatie het onderwerp ook bij burgers onder de aandacht brengen. Dit kan bijvoorbeeld door persberichten plaatsen over verschillende onderwerpen waarmee we bezig zijn. Ook kan onze eigen flyer bij verschillende bijeenkomsten en in bijvoorbeeld nieuwsbrieven gebruikt worden.

5 Pagina 5 van 10 Samenwerking Vitens en WSVV: V3 a) Inspiratieproject Proeftuin Ketenaanpak Bennekom Het doel van dit project is om diverse interventies in de keten uit te proberen die binnen de beïnvloedingsmogelijkheden van V3 en de stakeholders liggen, onder het motto bewustwording en ernaar handelen. Daarbij is vooral aandacht voor gedragsverandering door voorlichting. Ondersteund door het adviesbureau P2 zullen hiertoe 2 workshops georganiseerd worden in Het project is een DAWZ impuls pilot project (Delta-aanpak Waterkwaliteit en Zoetwater). b) Factsheets top 10 geneesmiddelen in oppervlaktewater/grondwater Factsheets worden opgeleverd in 2018; er is geen vervolg voorzien voor de periode daarna. Educatie - Onze samenwerking met het Technasium Harderwijk en Deltares loopt in 2018 en 2019 door, onderwerp plastics/ microplastics. SPOOR CURATIEF INNOVATIE WATERZUIVERING Businesscase Pharmafilter Ziekenhuis Gelderse Vallei, Ede - Op 10 april a.s. zal een workshop gehouden worden met de ziekenhuisapotheek en de afdelingen oncologie en radiologie. RHDHV zal de achtergrond presenteren van het onderwerp Medicijnresten in Afvalwater en vervolgens het gesprek faciliteren. RWZI Ede - Deze zuivering is de belangrijkste hotspot vanuit alle maatlatten. Daarnaast beïnvloedt de rwzi Ede het KRW waterlichaam Zijdewetering en erna Valleikanaal en Eem. Belangrijke bronnen zijn Ziekenhuis Gelderse Vallei en de KGBI s (verwerking kalvergier). Binnen de regio werken lokale overheden samen aan duurzame regio Ede in de Food Valley; - Voor een pilot onderzoek 1/3 DWA is Interreg subsidie (onderdeel van project WOW!) toegekend. Het onderzoek betreft de mogelijkheid om cellulose te winnen op de rwzi via fijnzeeftechnologie en dit om te zetten naar aktieve kool door pyrolyse en activatie. Het vermalen van de verkregen kool tot poedervorm, dosering in de AT (PACAS zuivering) en testen effectiviteit t.a.v. verwijdering van medicijnresten valt buiten de projectscope; - Omvang rwzi v.e.; - Vanwege de pyrolyseproef die op de zuivering in de jaren gaat plaatsvinden, wordt full scale implementatie van een aanvullende zuiveringstechniek opgeschoven naar RWZI Epe - Doordat implementatie op de rwzi Ede opgeschoven wordt in verband met de proefperiode fijnzeef-pyrolyse, is besloten om op de rwzi Epe als eerste locatie van onze bestaande zuiveringen een full-scale behandeling te gaan realiseren. RWZI Epe (Nereda) beïnvloedt ons eigen KRW water Grift en staat in de hotspot

6 Pagina 6 van 10 maatlat concentratie bij lozingspunt. In de toekomst wordt er waarschijnlijk extra afvalwater ontvangen vanaf Apeldoorn om de NEREDA techniek beter te belasten. De zuivering Epe heeft een beperktere omvang dan rwzi Ede waardoor de kosten en risico s geringer zijn; - In 2017 is onderzoek naar de invloed van effluent rwzi Epe op de Grift uitgevoerd met behulp van toxische druk (passive sampling monitoring en bioassays) in een groter samenwerkingsverband met andere waterschappen Rijn- Oost. Rapportage verwacht voorjaar 2018; - Voor (mede)financiering van het project zal in 2018 subsidie Min I&W, demo s Nieuwe Stoffen aangevraagd worden. Systeemkeuze via samenwerkingsverband Taskforce geneesmiddelen, Uitvoering Waterfabriek. - Omvang rwzi v.e.; - Planvorming in 2018/2019, realisatie in 2020/2021. RWZI Bennekom - Bennekom is in de landelijke hotspot analyse in de hoogste klasse ingedeeld voor de maatlat concentratie bij lozingspunt. Het effluent doorstroomt natuurgebied Binnenveld en stadsgracht Wageningen. Het betreft een kleine installatie met een aanvullend zandfilter voor P-verwijdering. We werken samen met de WUR in een promotie onderzoek (nov 2017 nov 2021) naar de ontwikkeling van een zuiverend moeras, in combinatie met een andere techniek. Een gedeelte van het onderzoek zal op de pilotlocatie rwzi Bennekom uitgevoerd worden; - Gezien de gunstige ligging nabij Wageningen willen we deze locatie ook de jaren na afronding van het beschreven promotie onderzoek voor andere onderzoeksprojecten beschikbaar houden. Dit betekent dat full-scale implementatie van een aanvullende zuiveringstechniek op deze rwzi hiermee naar 2024 of later verschuift. Waterfabriek Wilp - In de Waterfabriek Wilp willen we de rwzi van de toekomst realiseren, dat wil zeggen: geen vernietiging van grondstoffen meer en verwijdering van geneesmiddelen. Daarbij wordt gedacht aan vergaande technieken zoals membraanfiltratie; - Omvang circa v.e.; - Planvorming in 2018/2019, realisatie in 2020; - Dit project is bestuurlijk vastgelegd en er is budget opgenomen in de meerjarenbegroting (ca 9 mln ); - Voor (mede)financiering van het project zal in 2018 subsidie Min I&W, demo s Nieuwe Stoffen aangevraagd worden. Nieuwe Sanitatie De Glind - In De Glind willen we op kleine schaal een KAS zuivering (Organica concept) gaan toepassen. Hierbij wordt met planten en (synthetische) wortels gezuiverd. Vanwege de wortels ontstaat een soort slib op drager systeem, waardoor ook bacteriën zich kunnen handhaven, die geneesmiddelen verwijderen. Eind 2017 is

7 Pagina 7 van 10 een deskstudie uitgezet voor een aanvullende nazuivering voor verwijdering van o.a. geneesmiddelen; - Omvang zuivering circa v.e.; - Planvorming in 2018/2019, realisatie in 2020; - De stichtingskosten De Glind kassenzuivering incl. nazuivering via helofytenfilter zijn geraamd op circa 5,2 mln Euro. Vanuit de afdeling Planvorming wordt thans de mogelijkheid voor financiering door uitvoeringsvorm consortium met partners verkend. RWZI Nijkerk - Dit zal naar verwachting het derde project op grote schaal zijn vanwege beïnvloeding van het KRW water Arkervaart; dat is een M type dus lange beïnvloedingstijd op de ecologie; - Omvang circa v.e.; - Planvorming 2021/2022, realisatie 2023; - Bestuurlijke vastlegging en financiering moet nog gepland worden. In onderstaande tabel is het voorgestelde tijdpad voor deze onderzoeksprojecten en fullscale realisatieprojecten Nieuwe Stoffen samengevat. Tabel 1. Implementatie aanvullende zuiveringen Nieuwe Stoffen RWZI Tijdpad onderzoek Bennekom onderzoek helofytenfilter (met UV/H2O2 of UV/TiO2 ) Ede onderzoek zeefgoed/ pyrolyse/opwerking Biochar tot AK Tijdpad full-scale realisatie aanvullende zuivering Wilp 2020 De Glind 2020 Epe 2021 Ede 2022 Nijkerk 2023 Bennekom 2024 of later als deze locatie voor samenwerkingsprojecten WUR nog gewenst is Het betreft hier een aanvullende zuiveringstechniek, waarmee op de Nederlandse rwzi s nog beperkte (onderzoeks)ervaring aanwezig is. Aangezien het hier grote investeringen betreft kan overwogen worden het geschetste tijdpad voor de implementatie ruimer te kiezen. Bij het implementatietraject is verder de monitoring op verwijderingsrendementen en de effecten in het achterliggende watersysteem een belangrijk aspect. Een bepaalde monitoringsperiode na aanpassing van een zuivering zou ook een motivatie kunnen zijn om de aanpak van een volgende zuivering verder naar de toekomst te schuiven.

8 Pagina 8 van 10 Financieringsmogelijkheden voor deze aanvullende zuiveringsstappen op de rwzi s. In maart 2018 heeft de minister van I&W, samen met haar collega van LNV, een brief aan de Tweede Kamer gestuurd over de besteding van de 275 mln uit het regeerakkoord voor natuur en waterkwaliteit (IenM/BSK-2018/41968). Voor microplastics, medicijnresten en (overige) hormoonverstorende stoffen is 70 mln beschikbaar, waarvan 60 mln is toegedeeld aan de ketenaanpak Medicijnresten uit Water. Dit bedrag komt bij de 30 mln die het vorig kabinet al had vrijgemaakt voor demonstratie-installaties (demo s) voor een extra zuiveringsstap voor de verwijdering van microverontreinigingen op rioolwaterzuiveringen (rwzi s). Van de beschikbare 90 mln is nu 65 mln gereserveerd voor stimulering van vergaande zuivering op rwzi s en 25 mln voor maatregelen voorin de keten en de ketenaanpak zelf. Middels een hebben we in december 2017 het Ministerie van I&W en de VVzB informeel geïnformeerd over onze intenties om al in 2018 en 2019 te starten met de voorbereidingen voor full-scale implementatie van verregaande zuivering op rwzi Ede en het onderzoek naar de werking van een zuiverend moeras op rwzi Bennekom (in samenwerking met WUR). De Taskforce geneesmiddelen (samengesteld uit waterschappen, UvW, Rijkswaterstaat, Min I&W en Vewin) heeft opdracht gegeven voor het uitwerken van een plan van aanpak voor Uitvoering Waterfabriek. Naar analogie van de Energiefabriek gaan voorlopers op het gebied van het leveren van schoon water (en daarmee verwijdering nutriënten, geneesmiddelen en andere micro s) met elkaar aan de slag om in een korte tijd (~3mnd doorlooptijd) te komen tot een ontwerp voor een zelf ingebrachte zuiveringscase. De deelnemende waterschappen, indien gewenst ondersteund door een gekozen adviesbureau zullen ervaringen / stand der technieken delen en zo samen komen tot een ontwerp (businesscase rwzi s). Met dit ontwerp wordt gevoel ontwikkeld voor de impact en de kosten; het ontwerp kan worden voorgelegd aan het eigen bestuur. Daarnaast voldoet het ontwerp aan criteria subsidieverstrekker Min I&W. Het is vervolgens de bedoeling om aan het eind van 2018 de uitgewerkte businesscases gezamenlijk bij het Min I&W in te dienen voor toekenning van de subsidiegelden. Voorgesteld wordt om deel te nemen in deze landelijke samenwerking met de zuivering Epe. Het project Wilp zal ook voor deze subsidie van het Min I&W aangemeld worden, maar niet via dit samenwerkingsverband. De financiële bijdrage aan de demo s is opgebouwd uit een vast bedrag per demo voor begeleidend (voor)onderzoek (100 k ) en monitoring van de effectiviteit (150 k ), en een variabel bedrag per demo op basis van een tegemoetkoming ( 0,07) per m 3 inkomend vergaand te zuiveren afvalwater van de betreffende rwzi voor een periode van 3 jaren. De maximaal financiële bijdrage per demo is vastgesteld op 1,5 mln.

9 Pagina 9 van 10 Aan de demo projecten zijn vooralsnog de volgende voorwaarden gesteld: - de vergaande zuiveringstap blijft voor een periode van tenminste 10 jaren in bedrijf; - als prestatievereiste geldt dat een reductie van tenminste 70% aan microverontreinigingen wordt gerealiseerd, berekend als een reductie in concentraties van enkele gidsstoffen in het effluent van de vergaande zuiveringstechniek t.o.v. het rwzi-influent; - daarnaast zal de techniek moeten resulteren in een substantiële reductie (halvering) van de negatieve biologische effecten op het watermilieu, bepaald met de SIMONI-methode in het rwzi/demo-effluent respectievelijk voor en na de bouw van de vergaande zuiveringsstap. De wijze en frequentie van deze monitoring naar de effectiviteit van de vergaande zuiveringsstap wordt nog nader uitgewerkt; - de bevindingen over de zuiveringsefficiëntie, beheer/onderhoud en kosten zullen jaarlijks worden gerapporteerd en komen beschikbaar voor de Nederlandse zuiveringspraktijk van de waterschappen. Planvorming begroting projecten Nieuwe Stoffen In de exploitatiebegroting is voor de afdeling Planvorming in 2018 een onderzoeksbudget van beschikbaar voor onderzoek Nieuwe Stoffen. Dit bedrag is gebaseerd op het in 2015 geformuleerde handelsperspectief. Eind 2017 is naar aanleiding van de initiatieven vanuit de landelijke politiek door het bestuur waterschap Vallei en Veluwe gevraagd om versneld inzetten op onderzoeks- en realisatieprojecten en op actieve communicatie met betrekking tot het onderwerp Nieuwe Stoffen. Deze vraag is uitgewerkt in de hierboven genoemde projecten. De consequenties voor de exploitatiebegroting Planvorming zijn in tabel 2 samengevat. Tabel 2. Kostenraming exploitatie Planvorming Projecten uitvoeringsprogramma Nieuwe Stoffen SPOOR kennisopbouw Onderzoek rendementen RWZI s Onderzoek specifieke micro s in afvalwater 3 ziekenhuizen Bijdrage aan CECWAY studie WUR Onderzoek effectmetingen effluent (PM) (?PM) SPOOR preventie Bezoeken apothekers en huisartsen Communicatie richting burgers Inspiratieproject Proeftuin Ketenaanpak Bennekom SPOOR curatief innovatie waterzuivering Businesscase Pharmafilter Ziekenhuis Gelderse Vallei, Ede PhD project WUR wetland rwzi Bennekom Pilot wetland, UV/H2O2/TiO2 rwzi Bennekom Deelname in PhD project bio-ozon-bio WUR/RHDHV (PM) Uitwerken bussinesscase Epe voor subsidie aanvraag Min I&W Busisnesscase rwzi Ede totaal Tekort op Explotatie Planvorming vanwege niet voorzien bij exploitatiebegroting Planvorming sept 2017

10 Pagina 10 van 10 Om de projecten te kunnen uitvoeren zal gekeken worden naar de mogelijkheden om via verschuiving binnen de exploitatiebegrotingen het tekort zoveel als mogelijk te dekken, met verantwoording in BURAP september Voor de jaren 2019 en volgend zal samenhangend met het geschetste tijdpad voor de realisatie van aanvullende zuiveringen een aanvulling op het onderzoeksbudget Planvorming nodig zijn. Voorgesteld wordt voor de periode jaarlijks een budget van maximaal te reserveren voor het uitvoeringsprogramma Nieuwe Stoffen.