Evaluatie van het project. Milieubewust medicijnen voorschrijven door huisartsen in Meppel
|
|
- Matthias Bosmans
- 4 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Evaluatie van het project Milieubewust medicijnen voorschrijven door huisartsen in Meppel Geschreven door Datum 25 april 2017 Revisidatum versie Definitief documentnaam Afdeling Strategie en Beleid bestemd voor DB d.d. 2 mei 2017 adres 2017 Waterschap Drents Overijsselse Delta
2 Pagina 2 van 11 Inhoud 1. Inleiding Resultaat van het veranderd voorschrijfgedrag Vergelijking diclofenac en naproxen Vrachtlozing op het oppervlaktewater Milieuvriendelijk alternatief Conclusies... 11
3 Pagina 3 van Inleiding Al langer is bekend dat de concentratie diclofenac in het effluent van reguliere rioolwaterzuiveringsinstallaties in Nederland tot een factor 2 à 3 hoger is dan de voorgestelde concept KRW-norm van 0,1 ug/l voor oppervlaktewater. Onderstaande figuur 1 is overgenomen uit de Watson database brochure (STOWA-nummer ). De Watson database bevat informatie over de concentraties microverontreinigingen in het influent en effluent van Nederlandse rioolwaterzuiveringsinstallaties. Figuur 1. Concentratie diclofenac in het effluent in de periode Minimum, gemiddelde en maximum concentratie in μg/l. De rode lijn geeft de concept KRW-norm voor oppervlaktewater weer (0,1 μg/l voor het jaargemiddelde). De getallen boven de balken geven het aantal metingen weer. Diclofenac wordt ook aangetroffen in het oppervlaktewater in Nederland. Eind 2016 verscheen het RIVM briefrapport Geneesmiddelen en Waterkwaliteit. Het RIVM concludeerde dat diclofenac in het oppervlaktewater in Nederland plaatselijk aangetroffen wordt in hogere concentraties dan de concentratiegrens die veilig is voor waterorganismen. Diclofenac staat al een paar jaar bovenaan de lijst van meest gebruikte medicijnen 1. De pijnstiller valt onder de zogenoemde NSAID medicatie (Non Steroidal Anti Inflammatory Drugs). Dit wil zeggen dat diclofenac een pijnstiller is met een ontstekingsremmende werking. Andere bekende NSAID s zijn ibuprofen en naproxen. Concentraties aan medicijnresten in het oppervlaktewater zijn onder andere sterk afhankelijk van de dosering, omzettingsprocessen (in zowel het menselijk lichaam, de rioolwaterzuiveringsinstallatie als in het oppervlaktewater) en de mate van verdunning in het oppervlaktewater. Overal in de keten kunnen maatregelen getroffen worden die bijdragen aan een betere waterkwaliteit. Op de rwzi kan het effluent verdergaand gezuiverd worden. Ook hogerop in de keten kunnen maatregelen getroffen worden die bijdragen aan een betere waterkwaliteit. In Meppel is in samenwerking met de huisartsen en apothekers gekozen voor een gewijzigd voorschrijfbeleid. 1
4 Pagina 4 van 11 Huisartsen en apothekers in Meppel zijn vanaf 1 april 2016 gestart met het terughoudend voorschrijven van diclofenac en vervangen dit waar mogelijk door naproxen. Reden hiervoor was dat van diclofenac bekend is dat het slecht kan worden verwijderd uit de rioolwaterzuiveringsinstallaties en dat de aangetroffen concentraties diclofenac op sommige locaties in het oppervlaktewater in Nederland hoger zijn dan de grens die veilig is voor waterorganismen. Op basis van de beschikbare informatie wordt naproxen beter door de rioolwaterzuiveringsinstallaties verwijderd (zie hoofdstuk 3) en buitenlandse normen indiceren dat de toxiciteit voor naproxen wat lager ligt (zie hoofdstuk 5). Doelstelling van het project was om inzicht te krijgen in de effectiviteit van een gewijzigd voorschrijfgedrag als brongerichte maatregel en het creëren van bewustwording bij zowel voorschrijvers als gebruikers van medicijnen. De door de huisartsen in Meppel voorgeschreven hoeveelheid diclofenac en naproxen wordt door de Meppeler apothekers nauwkeurig bijgehouden (inclusief de vrije verkoop in de apotheek). In deze rapportage wordt de balans opgemaakt van 6 maanden gewijzigd voorschrijfbeleid in Meppel (april 2016 tot en met september 2016). Zowel diclofenac als naproxen zijn vrij verkrijgbaar bij onder andere drogisterijen en worden naast de tabletvorm ook verkocht en toegepast in gel-vorm. Deze rapportage richt zich enkel op door huisartsen voorgeschreven en door apothekers verstrekte hoeveelheid diclofenac en naproxen. In deze rapportage wordt geen rekening gehouden met de bijdrage vanuit andere uitgiftepunten en toedieningsvormen. De bijdrage vanuit deze bronnen is onbekend maar wordt wel significant geacht.
5 Pagina 5 van Resultaat van het veranderd voorschrijfgedrag Onderstaand overzicht 2 is het totaal van de uitgegeven hoeveelheid diclofenac en naproxen door de huisartsen en apothekers in Meppel in de periode 1 april 2016 tot en met 30 september Deze hoeveelheid is vergeleken met de voorgeschreven hoeveelheid in de periode 1 april tot en met 30 september Periode Diclofenac Naproxen Referentiesituatie 1/4/ /9/2015 3,37 kg 16,7 kg Proefperiode 1/4/ /9/2016 2,05 kg 25,1 kg -1,32 kg = -39% +8,4 kg = +50% Tabel 1: Resultaat veranderd voorschrijfgedrag door huisartsen in Meppel Huisartsen in Meppel hebben in de periode april tot en met september 2016 zo n 39% minder diclofenac voorgeschreven ten opzichte van diezelfde periode in De door huisartsen voorgeschreven hoeveelheid naproxen is in diezelfde periode toegenomen met 50%. Bij het gebruik van zowel diclofenac als naproxen is soms een maagbeschermer nodig. In dit onderzoek is niet meegenomen wat de invloed is van de overstap van diclofenac naar naproxen op de voorgeschreven hoeveelheid maagbeschermers. De werkzame stoffen van veelgebruikte maagbeschermers als omeprazol en pantoprazol worden overigens niet aangemerkt als probleemstoffen voor het oppervlaktewater. De genoemde stoffen worden niet aangetroffen in effluenten van de rwzi s en/of oppervlaktewater in Nederland 3. 2 Mail huisarts Dam d.d. 3 november RIVM rapport Geneesmiddelen en Waterkwaliteit RIVM Briefrapport
6 Pagina 6 van Vergelijking diclofenac en naproxen De vrachtlozing van diclofenac en naproxen per persoon per dag op het oppervlaktewater kan berekend worden door gebruik te maken van: de aanbevolen maximale dagdosering (inname); de excretiefactoren (percentage van een geneesmiddel dat onveranderd wordt uitgescheiden); en de landelijk gemiddelde verwijderingsrendementen van de rioolwaterzuiveringen. Inname Op de website wordt informatie gegeven over de dosering van onder andere diclofenac en naproxen: - naproxen mg, 2 maal per dag; - diclofenac mg, 2 tot 3 maal per dag (of 75 mg 2 maal per dag = 150 mg/pp/dag). In dit onderzoek wordt uitgegaan van de aanbevolen maximale dagdosering. Excretiefactoren De excretiefactor is de fractie van een geneesmiddel welke onveranderd wordt uitgescheiden via feces en urine. In dit onderzoek wordt uitgegaan van de excretiefactoren zoals vermeld in STOWArapportage De gehanteerde excretiefactoren zijn: - naproxen 0,07 - diclofenac 0,16 In deze rapportage wordt geen rekening gehouden met eventuele vorming en invloed van metabolieten die mogelijk schadelijker zijn dan de moederstof. Ook wordt geen rekening gehouden met onderlinge verschillen waarin de beide middelen in de vorm van onveranderde conjugaten worden uitgescheiden. Deze conjugaten kunnen door hydrolyse weer kunnen terugkeren in de vorm van de moederstof. Gemiddelde verwijderingsrendementen van de rioolwaterzuiveringsinstallaties in Nederland Onderstaande verwijderingsrendementen zijn overgenomen uit STOWA-rapportage De verwijderingspercentages zijn berekend door de vrachten in influent en effluent met elkaar te vergelijken. Dit onderzoek heeft plaatsgehad bij 7 communale RWZI s en een AWZI bij een instelling voor verstandelijk gehandicapten. De berekende verwijderingsrendementen zijn: - naproxen 84% - diclofenac 29% Door de landelijke emissieregistratie 6 zijn verwijderingsrendementen bekend van geneesmiddelen in rwzi s in Nederland. Sinds 2012 heeft er jaarlijks voor een aantal stoffen een update plaats gevonden op basis van de informatie in de Watson database (de database met gemeten in- en effluentconcentraties van Nederlandse rwzi s). De in de factsheet gehanteerde verwijderingsrendementen zijn [met jaartal van de laatste update]: - naproxen 93% [2012] - diclofenac 38% [2016] 4 bijlage 7 van STOWA-rapportage (Protocol dataverwerking excretiefactor) 5 Bijlage 7 van STOWA-rapportage ZORG deel C (Verwijderingspercentages RWZI S) 6 Factsheet Effluenten RWZI s, regenwaterriolen, niet aangesloten riolen, overstorten en IBA s
7 Pagina 7 van 11 Het in dit onderzoek gehanteerde gemiddelde verwijderingsrendement van rioolwaterzuiveringsinstallaties betreft het gemiddelde van beide onderzoeken. Dit is uitgewerkt in tabel 2. Verwijderingsrendement o.b.v. STOWA c Verwijderingsrendement o.b.v. Factsheet Effluenten rwzi's Gemiddelde verwijderingsrendement zoals gehanteerd in dit onderzoek Naproxen 84% 93% 89% Diclofenac 29% 38% 34% Tabel 2: Verwijderingsrendement van de rioolwaterzuiveringsinstallaties in Nederland In onderstaande tabel 3 wordt een overzicht gegeven van de inname, excretie en de verwijdering van diclofenac, ibuprofen en naproxen op een gemiddelde rwzi in Nederland. Wat resteert is een berekende vrachtlozing op het oppervlaktewater in mg per persoon bij de aanbevolen maximale dagdosering van de betreffende NSAID. Aanbevolen maximale Excretiefactoren Verwijderings- Vrachtlozing per dagdosering rendement van de persoon per dag in STOWA rwzi (tabel 2) mg op inname per persoon oppervlaktewater per dag in mg Naproxen ,07 89% 7,7 Diclofenac 150 0,16 34% 15,8 Tabel 3: Vrachtlozing naproxen en diclofenac per persoon per dag op oppervlaktewater Uit tabel 3 kan worden opgemaakt dat op basis van de gehanteerde uitgangspunten het gebruik van naproxen leidt tot de laagste vrachtlozing op oppervlaktewater. Een overschakeling van diclofenac naar naproxen leidt in theorie tot een halvering van de vrachtlozing pijnstiller.
8 Pagina 8 van Vrachtlozing op het oppervlaktewater Op basis van de gegevens uit tabel 1 kan worden opgemaakt dat in de periode april t/m september 2015 zo n 3,37 kg diclofenac voorgeschreven is en dat die hoeveelheid in diezelfde periode in 2016 afgenomen is met 39% tot 2,05 kg. Ten opzichte van 2015 is er in 2016 in dezelfde periode van 6 maanden 1,32 kg minder diclofenac voorgeschreven. Ook kan worden opgemaakt dat in de periode april t/m september 2015 zo n 16,7 kg naproxen voorgeschreven is en dat die hoeveelheid in diezelfde periode in 2016 toegenomen is met 50% tot 25,1 kg. Ten opzichte van 2015 is er in 2016 in dezelfde periode van 6 maanden 8,4 kg meer naproxen voorgeschreven. Op basis van de voorgeschreven hoeveelheden (tabel 1), de verwijderingsrendementen (tabel 2) en de excretiefactoren (tabel 3) kan de vrachtlozing op het oppervlaktewater voor en tijdens de proefperiode worden berekend. De resultaten zijn hieronder weergegeven in tabel 4. Alles in kg Diclofenac Naproxen Totaal Uitgegeven hoeveelheid april t/m september ,37 16,74 Na excretie gebruikers 0,54 1,17 Vrachtlozing effluent na rwzi op oppervlaktewater 0,36 0,13 0,49 Uitgegeven hoeveelheid april t/m september ,05 25,08 Na excretie gebruikers 0,33 1,76 Vrachtlozing effluent na rwzi op oppervlaktewater 0,22 0,19 0,41 Verschil (kg) 0,08 Verschil (percentage afgerond) 15 Tabel 4: Vrachtlozing diclofenac en naproxen vanuit de rwzi op oppervlaktewater Uit tabel 4 kan worden opgemaakt dat op basis van de gehanteerde uitgangspunten als vermeld in hoofdstuk 3 er in de periode april tot en met september 2016 (0,22 kg - 0,36 kg) 140 gram minder diclofenac geloosd is vanuit de rwzi op het oppervlaktewater in vergelijking met dezelfde periode in De hoeveelheid naproxen die vanuit de rwzi op het oppervlaktewater is geloosd, is toegenomen met (0,19 kg - 0,13 kg) 60 gram. De totaalvracht (som diclofenac en naproxen) welke vanuit de rwzi op het oppervlaktewater is geloosd in de periode april tot en met september 2015 bedraagt 0,49 kg. In diezelfde periode in 2016 is dit met 15% verminderd tot 0,41 kg.
9 Pagina 9 van 11 Gemakshalve wordt verondersteld dat alle voorgeschreven medicatie ingenomen en uitgescheiden wordt binnen het zuiveringsgebied van de rwzi Meppel. In de praktijk zal er uitwisseling plaatsvinden met mensen van buiten naar binnen en van binnen naar buiten de zuiveringskring. Aangezien er gewerkt wordt met landelijk gemiddelde zuiveringsrendementen is dit niet van invloed op de resultaten (een deel van het rendement wordt op andere rwzi s behaald). Het project Milieubewust medicijnen voorschrijven in Meppel heeft in theorie geleid tot een 15% lagere vrachtbelasting van het oppervlaktewater (som van de vracht diclofenac en naproxen welke door huisartsen voorgeschreven wordt en via het effluent van de rwzi op het oppervlaktewater wordt geloosd). Dit betekent dat er in 2016 ten opzichte van 2015 gedurende de periode april tot en met september vanuit de rwzi Meppel in theorie: o 140 gram minder diclofenac geloosd is op het oppervlaktewater (gelijk aan de hoeveelheid werkzame stof van diclofenac tabletten à 50 mg); en o 60 gram meer naproxen geloosd is op het oppervlaktewater (gelijk aan de hoeveelheid werkzame stof van 120 naproxen tabletten à 500 mg).
10 Pagina 10 van Milieuvriendelijk alternatief RIVM Briefrapport gaat onder andere in op de vraag wat de veilige concentratie is voor zowel diclofenac, ibuprofen en naproxen. Een overzicht van de veilige concentraties zoals vermeld in het briefrapport is weergegeven in onderstaande tabel 5. Veilige concentratie Onderbouwing (ug/l) Diclofenac 0,1 Conceptnorm Kaderrichtlijn Water Naproxen 1,7 Ibuprofen 0,01 Conceptnorm Europese Commissie en een normvoorstel van de UmweltBundesAmt uit Duitsland Tabel 5: Veilige concentratiegrenzen zoals vermeld in RIVM Briefrapport Uit tabel 5 kan worden opgemaakt dat naproxen ten opzichte van zowel diclofenac als ibuprofen een hogere concentratiegrens heeft die veilig is voor waterorganismen. Naproxen kent - ten opzichte van diclofenac - een 17 keer hogere veilige concentratiegrens. In het RIVM briefrapport wordt ook ingegaan op de totstandkoming van milieunormen voor diclofenac, ibuprofen en naproxen. Op bladzijde 62 van het RIVM briefrapport wordt hierover het volgende gezegd. Echter, een belangrijk verschil tussen de milieunormen voor diclofenac en naproxen/ibuprofen is dat voor de diclofenac-norm histopathologische effecten op kieuwen en lever van vissen in de norm zijn betrokken en voor ibuprofen de norm is gebaseerd op een studie met embryos. Deze studies zijn niet voor alle drie de stoffen uitgevoerd. De vertrouwelijke studie met vis voor naproxen ( waarop de norm is gebaseerd, is een 'early life stage' toxiciteitstest, waarin geen histopathologische eindpunten onderzocht worden. Hoewel de milieunorm voor ibuprofen lager is dan die voor diclofenac en die weer lager is dan die van naproxen, moet de kanttekening gemaakt worden dat het meest gevoelige eindpunt voor deze stoffen dus op niet op dezelfde wijze is onderzocht voor naproxen. Bovendien staat de validiteit van de meest kritische studies voor diclofenac en ibuprofen momenteel ter discussie. Dit zou weer tot een verhoging van de veilige concentraties van deze stoffen kunnen leiden. Op basis van bovenstaande gegevens kan momenteel niet geconcludeerd worden welke van de drie NSAIDs (diclofenac, ibuprofen, naproxen) het minst schadelijk is voor het milieu. Op basis van de bevindingen van het RIVM kan momenteel niet geconcludeerd worden welke van de drie pijnstillers (diclofenac, ibuprofen en naproxen) het minst schadelijk is voor het milieu. Dit heeft in hoofdzaak te maken met het feit dat de nu bekende milieunormen voor deze stoffen gebaseerd zijn op verschillende studies wat onderling vergelijken lastig maakt. 7 RIVM Briefrapport Milieuafwegingen in de geneesmiddelvoorziening, d.d. 14 maart 2017
11 Pagina 11 van Conclusies Voor dit onderzoek is gebruik gemaakt van standaard excretiefactoren (uitscheiding door patiënt) en standaard verwijderingsrendementen op RWZI s. De betrouwbaarheid van deze factoren kent zijn beperkingen zodat enigszins voorzichtig met onderstaande conclusies dient te worden omgegaan. Het verwijderingsrendement kan bijvoorbeeld per individuele RWZI behoorlijk verschillen. En de excretiefactoren houden geen rekening met de uitscheiding van onveranderde conjugaten terwijl deze door hydrolyse kunnen terugkeren in de vorm van de moederstof. De bereidheid onder huisartsen en apothekers om een bijdrage te leveren aan het verminderen van medicijnresten in het oppervlaktewater is groot gebleken, net als de effectiviteit van een gewijzigd voorschrijfbeleid. Huisartsen in Meppel hebben in de periode april tot en met september 2016 zo n 39% minder diclofenac voorgeschreven ten opzichte van diezelfde periode in Daarmee is de vracht aan diclofenac vanuit dit emissiespoor op de rioolwaterzuiveringsinstallatie en het oppervlaktewater fors afgenomen. De door huisartsen voorgeschreven hoeveelheid naproxen is in diezelfde periode toegenomen met 50%. Het project Milieubewust medicijnen voorschrijven in Meppel heeft in theorie geleid tot een 15% lagere vrachtbelasting van het oppervlaktewater (som van de vracht diclofenac en naproxen welke door huisartsen voorgeschreven wordt en via het effluent van de rwzi op het oppervlaktewater wordt geloosd). Dit betekent dat er in 2016 ten opzichte van 2015 gedurende de periode april tot en met september vanuit de rwzi Meppel in theorie: o 140 gram minder diclofenac geloosd is op het oppervlaktewater (gelijk aan de hoeveelheid werkzame stof van diclofenac tabletten à 50 mg); en o 60 gram meer naproxen geloosd is op het oppervlaktewater (gelijk aan de hoeveelheid werkzame stof van 120 naproxen tabletten à 500 mg) Op basis van het recent verschenen RIVM briefrapport kan momenteel, vanwege de verschillen in de afleiding van de milieunormen voor diclofenac, ibuprofen en naproxen, niet geconcludeerd worden welke van de drie NSAIDs (diclofenac, ibuprofen, naproxen) het minst schadelijk is voor het milieu.
Microverontreinigingen in RWA. Jeroen Langeveld
Microverontreinigingen in RWA Jeroen Langeveld Ketenaanpak medicijnresten Is ketenaanpak genoeg? Effluent niet enige lozingsroute Ibuprofen Is ketenaanpak genoeg? Effluent niet enige lozingsroute Carbamazepine
Nadere informatiePijnstilling. Poli Chirurgie Spoedeisende Hulp
00 Pijnstilling Poli Chirurgie Spoedeisende Hulp Uw behandelend arts heeft u pijnstilling voorgeschreven. Deze folder is bedoeld voor volwassenen en geeft uitleg over: welke pijnstillers voor u geschikt
Nadere informatieVerwijdering van geneesmiddelen door RWZI s in de provincie Utrecht
Verwijdering van geneesmiddelen door RWZI s in de provincie Utrecht Marc Vissers (Sweco), Janco van Gelderen (provincie Utrecht) De Utrechtse waterkwaliteitsbeheerders hebben de influentconcentraties,
Nadere informatieSpoedeisende Hulp. Patiënteninformatie. Gebruik van pijnstillers. Slingeland Ziekenhuis
Spoedeisende Hulp Gebruik van pijnstillers i Patiënteninformatie Slingeland Ziekenhuis Algemeen U heeft een bezoek gebracht aan de Spoedeisende Hulp. Na uw behandeling kunt u nog pijn hebben. Pijn is erg
Nadere informatieExtra zuiveren? Strategie Vechtstromen. René Nij Bijvank 22 maart 2018
Extra zuiveren? Strategie Vechtstromen René Nij Bijvank 22 maart 2018 Concentratie bij lozingspunt Vechtstromen staat er gekleurd op. Eerst: inzoomen Verspreiding per RWZI Voorbeeld: Enschede Voorbeeld:
Nadere informatieZuivering van stedelijk afvalwater: zware metalen,
Indicator 22 juni 2011 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De afgelopen dertig jaar is voor
Nadere informatieBelasting van het oppervlaktewater vanuit riolering en rioolwaterzuivering,
Belasting van het oppervlaktewater vanuit riolering en rioolwaterzuivering, 1990-2016 Indicator 1 oktober 2018 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met
Nadere informatieHotspotanalyse; de bijsluiter
Hotspotanalyse; de bijsluiter INFORMATIE VOOR GEBRUIKERS Bert Palsma 19-01-2018 STOWA Gevallen van Hotspot gemeld Hotspot is niet gevaarlijk voor de volksgezondheid. Symptoom; verlies van focus en doelgerichtheid.
Nadere informatieKenmerk 1204148-003-ZWS-0014. Doorkiesnummer +31 (0)6 10 39 95 34. Oplegnotitie 2: herberekening PAK effluenten EmissieRegistratie
Memo Aan Rob Berbee Datum Van Nanette van Duijnhoven Kenmerk Doorkiesnummer +31 (0)6 10 39 95 34 Aantal pagina's 10 E-mail nanette.vanduijnhoven @deltares.nl Onderwerp PAK effluenten EmissieRegistratie
Nadere informatieUpdate factsheet Effluenten RWZI s, regenwaterriolen, niet aangesloten riolen, overstorten en IBA s
Update factsheet Effluenten RWZI s, regenwaterriolen, niet aangesloten riolen, overstorten en IBA s Dr.ir. Jeroen Langeveld/ir. Erik Liefting Aanleiding Steeds meer metingen beschikbaar van vooral regenwateruitlaten
Nadere informatieSamenwerking voor een betere waterkwaliteit
Dossier Medicijnresten uit water Ontwikkeling Toelating Fabrikage Distributie/ Opslag Voorschrijven Afleveren Gebruik Afval Zuivering Riool Zuivering Drinkwater wijze van toediening, dosering Overstort
Nadere informatieWat zit er in ons afvalwater? WATSON. geeft het antwoord!
Wat zit er in ons afvalwater? WATSON geeft het antwoord! Wat zit er in ons afvalwater? WATSON geeft het antwoord! Inhoudsopgave. Inleiding 4. Weten begint met meten 5. Wat is de Watson database? 5. De
Nadere informatieVerslagen van de vier workshops tijdens het Emissiesymposium 2 februari 2010
Verslagen van de vier workshops tijdens het Emissiesymposium 2 februari 2010 Pagina 1 Stoffen en bronnen; welke stoffen zijn relevant om in de EmissieRegistratie opgenomen te worden. Pagina 2 Omgaan met
Nadere informatieGeneesmiddelen in het Utrechtse milieu. Janco van Gelderen (Provincie Utrecht) Marc Vissers (SWECO)
Geneesmiddelen in het Utrechtse milieu Janco van Gelderen (Provincie Utrecht) Marc Vissers (SWECO) Welkom & Wie zit er in de zaal? Wie zijn wij: Janco van Gelderen, projectleider provincie Utrecht Marc
Nadere informatieLozingen vanuit tandartspraktijken
Emissieschattingen Diffuse bronnen EmissieRegistratie Lozingen vanuit tandartspraktijken Versie mei 2016 De gepresenteerde methode voor emissieberekening van de genoemde emissieoorzaken in deze factsheet
Nadere informatieECOLOGISCHE EFFECTMETINGEN IN OPPERVLAKTEWATER
ECOLOGISCHE EFFECTMETINGEN IN OPPERVLAKTEWATER Medicijnenresten uit Drents water 22 maart 2018 Arjan Verhoeff Beleidsadviseur waterkwaliteit Waterschap Drents Overijsselse Delta Wat komt aan bod? 1. Wat
Nadere informatieGeneesmiddelen. Kwantificering emissies naar water. Bijeenkomst 25 november 2013, Erembodegem. Barry Pieters
Geneesmiddelen Kwantificering emissies naar water Bijeenkomst 25 november 2013, Erembodegem Grontmij: Lideke Vergouwen Barry Pieters Inhoud Vergelijking Nederland en Vlaanderen Vergelijking Vlaamse meetgegevens
Nadere informatiePijnstilling na bezoek Spoedeisende Hulp
SPOEDEISENDE HULP Pijnstilling na bezoek Spoedeisende Hulp ADVIES Pijnstilling na bezoek Spoedeisende Hulp U bent op de Spoedeisende Hulp geweest en hebt een recept voor pijnstillers gekregen. In deze
Nadere informatiePIJNMEDICATIE THUIS NA EEN ORTHOPEDISCHE OPERATIE
PIJNMEDICATIE THUIS NA EEN ORTHOPEDISCHE OPERATIE 557 Inleiding In deze folder informeren wij u over het gebruik van pijnmedicatie thuis. U vindt informatie over: de pijnscore pijnmedicatie die u heeft
Nadere informatieToelichting Resultaatbeloning doelmatig voorschrijven van geneesmiddelen 2015
Toelichting Resultaatbeloning doelmatig voorschrijven van geneesmiddelen 2015 De toelichting Resultaatbeloning doelmatig voorschrijven van geneesmiddelen 2015 is een aanvulling op bijlage 6 Resultaatbeloning
Nadere informatieNSAID s = Non Steroidal Anti Inflammatory Drugs: Diclofenac Indometacine Meloxicam Piroxicam Ibuprofen Naproxen Fenylbutazon Celecoxib Etoricoxib
Ontstekingsremmende pijnstillers NSAID s = Non Steroidal Anti Inflammatory Drugs: Diclofenac Indometacine Meloxicam Piroxicam Ibuprofen Naproxen Fenylbutazon Celecoxib Etoricoxib Inhoud Hoe werkt NSAID?
Nadere informatiePijnstilling na bezoek Spoedeisende Hulp
SPOEDEISENDE HULP Pijnstilling na bezoek ADVIES Pijnstilling na bezoek U bent op de geweest en hebt een recept voor pijnstillers gekregen. In deze folder leggen we uit hoe belangrijk het is dat u pijnstillers
Nadere informatieEffluenten RWZI s (gemeten stoffen)
Industriële en communale bronnen Emissieregistratie Effluenten RWZI s (gemeten stoffen) Versie mei 2015 RIJKSWATERSTAAT Water, Verkeer en Leefomgeving (WVL) in samenwerking met CENTRAAL BUREAU VOOR DE
Nadere informatieVerbetering schatting effluentvrachten
Verbetering schatting effluentvrachten Dick Bakker, Nanette van Duijnhoven (Deltares) Rob Berbee (RWS WD) Barry Pieters, Mattijs Hehenkamp (Grontmij) 1 Introductie Voor V&W voert Deltares onderzoeksprogramma
Nadere informatiePijnmedicatie bij dagopname
Pijnmedicatie bij dagopname Beste patiënt Tijdens uw verblijf in ons dagziekenhuis chirurgie hebben we u uitleg gegeven over uw pijnbehandeling bij uw vertrek uit ons ziekenhuis. In deze brochure kunt
Nadere informatieGeneesmiddelen in de afvalwaterketen
Geneesmiddelen in de afvalwaterketen Barry Pieters Grontmij B.V., Team Ecologie, Amsterdam Barry.Pieters@grontmij.nl 1 Geneesmiddelen in milieu: veel aandacht 2 Geneesmiddelen in Nederland Grote diversiteit:
Nadere informatieBrug tussen chemische en biologische beoordeling waterkwaliteit
Brug tussen chemische en biologische beoordeling waterkwaliteit Bioassays meten de risico s van stoffen voor het ecosysteem in oppervlaktewater 1 Brug tussen chemische en biologische beoordeling waterkwaliteit
Nadere informatiePijnstilling. Na uw bezoek aan de spoedeisende hulp
Pijnstilling Na uw bezoek aan de spoedeisende hulp Uw pijnmedicatie adviesschema: o Paracetamol o. x per dag o Diclofenac o Ibuprofen o Naproxen o Tramadol o. x per dag o OxyContin o OxyNorm o Omeprazol
Nadere informatieMedicijnresten in water: geslachtsverandering bij vissen, maar heeft het ook invloed op de mens? Geneesmiddelen en ecologie
Disclosure belangen spreker Medicijnresten in water: geslachtsverandering bij vissen, maar heeft het ook invloed op de mens? (potentiële) belangenverstrengeling Geen Caroline Moermond, RIVM Met dank aan
Nadere informatieNSAID s. Reumatologie. alle aandacht
NSAID s Reumatologie alle aandacht NSAID s (Non-Steroidal Anti-inflammatory Drugs) Uw reumatoloog heeft u een NSAID (Non-Steroidal Antiinflammatory Drugs; oftewel een ontstekingsremmende pijnstiller) voorgeschreven
Nadere informatieVerminderde nierfunctie en medicijnen
Verminderde nierfunctie en medicijnen VERMINDERDE NIERFUNCTIE WAT KUNT U ZELF DOEN WAT KAN UW APOTHEKER VOOR U DOEN ADVIES IN EEN PERSOONLIJK GESPREK VRAAG OVER UW MEDICIJNEN? WWW.APOTHEEK.NL VERMINDERDE
Nadere informatieSamenvatting, conclusies en aanbevelingen
Samenvatting, conclusies en aanbevelingen De laatste jaren worden in toenemende mate geneesmiddelen voor mens en dier a aangetroffen in het milieu. Van enkele van die middelen is bekend dat ze bij vissen,
Nadere informatieAntwoord. van Gedeputeerde Staten op vragen van A.H.K. van Viegen (PVDD) (d.d. 15 juli 2013) Nummer Onderwerp Gebruik glyfosaat
van Gedeputeerde Staten op vragen van A.H.K. van Viegen (PVDD) (d.d. 15 juli 2013) Nummer 2836 Onderwerp Gebruik glyfosaat Aan de leden van Provinciale Staten Toelichting vragensteller Uit een recent onderzoek
Nadere informatieForum relinen 2014. "Renoveren als instrument voor verbeteren doelmatigheid" Huidige situatie. Opbouw. Visitatiecommissie.
Forum Relinen & Rioolbeheer 2014 Datum: 20 november 2014 in Hotel Vianen Organisatie: Stichting Kenniscentrum Rioolrenovaties "Renoveren als instrument voor verbeteren doelmatigheid" Wat is doelmatigheid?
Nadere informatieBiotransformatie en toxiciteit van
Biotransformatie en toxiciteit van paracetamol 062 1 Biotransformatie en toxiciteit van paracetamol Inleiding Paracetamol is het farmacologisch actieve bestanddeel van een groot aantal vrij en op recept
Nadere informatieWat er niet in komt, hoeft er ook niet uit! V 3
Wat er niet in komt, hoeft er ook niet uit! V 3 Inhoud presentatie Waar gaat t om? Landelijke ketenaanpak Regionale aanpak Wat doet WSVV al? Wat staat er op stapel in 2017 en verder? Waterketen Watersysteem
Nadere informatieReumatologie. Patiënteninformatie. NSAID's. Ontstekingsremmende pijnstillers. Slingeland Ziekenhuis
Reumatologie NSAID's i Patiënteninformatie Ontstekingsremmende pijnstillers Slingeland Ziekenhuis Algemeen NSAID's (Niet Steroïde Anti Inflammatoire Drug) zijn ontstekingsremmende pijnstillers. Deze medicijnen
Nadere informatiePREDNISON BIJ REUMATISCHE AANDOENINGEN
PREDNISON BIJ REUMATISCHE AANDOENINGEN 1137 Inleiding Uw reumatoloog heeft u Prednison voorgeschreven voor de behandeling van uw reumatische aandoening. Om dit medicijn goed te kunnen gebruiken, is het
Nadere informatieDe voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG. Datum 25 juni 2013 Betreft Geneesmiddelen in drinkwater en milieu
> Retouradres Postbus 20901 2500 EX Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Plesmanweg 1-6 2597 JG Den Haag Postbus 20901 2500 EX Den Haag T 070-456
Nadere informatie1-STEP filter rwzi Horstermeer
1-STEP filter rwzi Horstermeer Eén jaar ervaring Manon Bechger Waternet 21 November 2013 Openingssymposium 1-STEP Een nieuwe generatie effluent Inhoud Aanleiding bouw 1-STEP op Horstermeer Wat is 1-STEP?
Nadere informatieGeneesmiddelen en waterkwaliteit. Caroline Moermond Els Smit Robin van Leerdam Monique van der Aa Mark Montforts
Geneesmiddelen en waterkwaliteit Caroline Moermond Els Smit Robin van Leerdam Monique van der Aa Mark Montforts Geneesmiddelen zijn waardevol voor de volksgezondheid maar de resten van geneesmiddelen kunnen
Nadere informatieRWS-2017/328 M. Inhoudsopgave. 1. Aanhef 2. Besluit 3. Voorschrift 4. Overwegingen 5. Ondertekening 6. Mededelingen. 1. Aanhef
Onderwerp Maatwerkvoorschrift op grond van artikel 3.5e van het Activiteitenbesluit milieubeheer voor RWZI Piershil, voor het lozen van fosfor op het Spui. Zaaknummer RWSZ2016-00018059 Inhoudsopgave 1.
Nadere informatieFiguur 1 Zuiveringsinstallatie
Richtlijn 91/271/EEG: Situatierapport ex artikel 16 Nederland, situatie op 31 december 1998 Inzameling, transport en behandeling van afvalwater in Nederland Bij allerlei activiteiten in huis en bedrijf
Nadere informatieDe lotgevallen van medicatie in het menselijk lichaam.
De lotgevallen van medicatie in het menselijk lichaam. Waarom medicijnen gebruiken? Iemand heeft een aandoening en de oorzaak van die aandoening kan met geneesmiddelen worden behandeld causale behandeling.
Nadere informatieOnderzoek O3GAC. Symposium medicijnresten in afvalwater. Manon Bechger Waternet 19 januari 2018
Onderzoek O3GAC Symposium medicijnresten in afvalwater Manon Bechger Waternet 19 januari 2018 Inhoud O3GAC Aanleiding O3GAC onderzoek Het O3-STEP filter Waarom een O3-STEP filter? Inhoud project O3GAC
Nadere informatieResultaten van de analyses van medicijnen in afvalwater
Resultaten van de analyses van medicijnen in afvalwater Jurgen Meirlaen, Afdeling rapportering water Studiedag geneesmiddelen in water 25 november 2013 VMM, Aalst Overzicht Inleiding Opzet van het onderzoek
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2017 2018 27 625 Waterbeleid Nr. 408 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN INFRASTRUCTUUR EN MILIEU Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal
Nadere informatieWat is methotrexaat? Hoe werkt MTX? Hoe goed werkt MTX?
Methotrexaat Uw dermatoloog heeft met u gesproken over methotrexaat. Methotrexaat wordt ook wel MTX genoemd. In deze folder vindt u informatie over dit geneesmiddel. Hebt u na het lezen van de folder nog
Nadere informatieVraagstelling Vraag van Steven Marijnissen aan Jaap Oosthoek is of de lozing van het effluent op het KRW waterlichaam Mark en Vliet toelaatbaar is.
Zaaknr. : 11.ZK56591 Kenmerk : 12IT002508 Barcode : *12IT002508* memo Van : Jaap Oosthoek Via : Hermen Keizer Aan : Steven Marijnissen Onderwerp : Toelaatbaarheid tijdelijke lozing effluent Nieuwveer op
Nadere informatieDe voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG. Datum 19 oktober 2017 Betreft Ketenaanpak medicijnresten uit water
> Retouradres Postbus 20901 2500 EX Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Rijnstraat 8 2515 XP Den Haag Postbus 20901 2500 EX Den Haag T 070-456 0000
Nadere informatieRapport. Cardiovasculair risicomanagement. Simvastatine: keuze en dosering 2009-2010
Rapport Cardiovasculair risicomanagement Simvastatine: keuze en dosering 2009-2010 Colofon Auteur Daniëlla Theunissen, apotheker Met medewerking van Marianne Nijpels, apotheker Illustratie Len Munnik september
Nadere informatieMETHOTREXAAT BIJ REUMATISCHE AANDOENINGEN FRANCISCUS GASTHUIS
METHOTREXAAT BIJ REUMATISCHE AANDOENINGEN FRANCISCUS GASTHUIS Inleiding Deze folder is bestemd voor patiënten (en hun naasten) die door de behandelend arts methotrexaat voorgeschreven hebben gekregen.
Nadere informatieNAPROXEN 500 MG TEVA zetpillen. MODULE I : ALGEMENE GEGEVENS Datum : 28 november : Bijsluiter Bladzijde : 1
1.3.1 : Bijsluiter Bladzijde : 1 Samenstelling BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR GEBRUIKERS Naproxen 500 mg Teva, à 500 mg naproxen. Werking Naproxen heeft een ontstekingsremmende, pijnstillende en koortsverlagende
Nadere informatieReumatologie. Behandeling met methotrexaat
Reumatologie Behandeling met methotrexaat BEHANDELING Behandeling met methotrexaat (Emthexate, Ledertrexate ) Uw reumatoloog heeft u methotrexaat voorgeschreven voor de behandeling van uw reumatische aandoening.
Nadere informatieSamenvatting. A. van Leeuwenhoeklaan MA Bilthoven Postbus BA Bilthoven KvK Utrecht T
A. van Leeuwenhoeklaan 9 3721 MA Bilthoven Postbus 1 3720 BA Bilthoven www.rivm.nl KvK Utrecht 30276683 T 030 274 91 11 F 030 274 29 71 info@rivm.nl Samenvatting Dit document geeft een toelichting op de
Nadere informatieMDL. Prednis(ol)on. bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa
MDL Prednis(ol)on bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Inhoudsopgave Algemeen 4 Werking 4 Gebruik 5 Bijwerkingen 5 Stoppen met Predni(so)lon 7 Interactie met andere geneesmiddelen 8 Vaccinaties
Nadere informatieMedicijnen in de waterketen
Vlaanderen is milieu Medicijnen in de waterketen Resultaten verkennend onderzoek in de periode 2014-2016 VLAAMSE MILIEUMAATSCHAPPIJ www.vmm.be DOCUMENTBESCHRIJVING Titel Medicijnen in de waterketen. Resultaten
Nadere informatieEuropean Pollutant Release and Transfer Register (E-PRTR) Gevolgen van deze nieuwe EU wetgeving. Nanette van Duijnhoven en Sacha de Rijk
European Pollutant Release and Transfer Register (E-PRTR) Gevolgen van deze nieuwe EU wetgeving Nanette van Duijnhoven en Sacha de Rijk E-PRTR Verordening Per 1 januari 2007 in werking 65 bedrijfsactiviteiten
Nadere informatieGreen Pharmacy en beter afbreekbare medicijnen wat is er mogelijk?
Green Pharmacy en beter afbreekbare medicijnen wat is er mogelijk? Caroline Moermond, Bastiaan Venhuis (RIVM) In discussies over medicijnresten en water wordt de ontwikkeling van biologisch afbreekbare
Nadere informatiePrednis(ol)on. Bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa
Prednis(ol)on Bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Uw behandelend arts en/of verpleegkundige heeft met u gesproken over het gebruik van Prednis(ol)on. In deze folder krijgt u informatie over de
Nadere informatieRichtlijn Multidisciplinaire richtlijn Borstvoeding
Richtlijn Multidisciplinaire richtlijn Borstvoeding Onderbouwing Conclusies Vaak is het door keuze van het juiste geneesmiddel mogelijk om borstvoeding veilig te handhaven 11. Niveau 4 Toelichting Indien
Nadere informatieFTO Oldenzaal
FTO Oldenzaal 11-06-2015 Inhoud Inleiding Ontwikkeling zorgbekostiging Speerpunten marktpartijen MFB Medisch Farmaceutische Beslisregels Kwaliteitsindicatoren Transparantie / meetbare zorg Gevolgen voor
Nadere informatieInhoud. A. van Leeuwenhoeklaan MA Bilthoven Postbus BA Bilthoven KvK Utrecht T
A. van Leeuwenhoeklaan 9 3721 MA Bilthoven Postbus 1 3720 BA Bilthoven www.rivm.nl KvK Utrecht 30276683 T 030 274 91 11 F 030 274 29 71 info@rivm.nl Datum 3 maart 2019 Behandeld door Els Smit (RIVM-VSP)
Nadere informatiePijnbestrijding bij kanker
INTERNE GENEESKUNDE Pijnbestrijding bij kanker met paracetamol en/of NSAID s BEHANDELING Pijnbestrijding bij kanker U wordt in het St. Antonius Ziekenhuis behandeld voor kanker. Ten gevolge van de kanker
Nadere informatieRapport. Interpretatie metingen influent en effluent RWZI s. Meetronde geneesmiddelen RWZI s en regionaal water provincie Utrecht 2017.
Rapport Projectnummer: 6500978000 Referentienummer: Referentienummer Datum: 7-05-08 Interpretatie metingen influent en effluent RWZI s Meetronde geneesmiddelen RWZI s en regionaal water provincie Utrecht
Nadere informatieKRW-verkenner in gebruik
KRW-verkenner in gebruik 4 praktijkvoorbeelden Johan Bode Gis-analist /medewerker onderzoek Waterschap Peel en Maasvallei Inhoud Wat is de KRW-verkenner? Inhoud KRW-verkenner Gebiedsdatabase Kennisdatabase
Nadere informatieREUMATOLOGIE. NSAID s BEHANDELING
REUMATOLOGIE NSAID s BEHANDELING NSAID s Uw reumatoloog heeft u een NSAID (Niet-Steroïde Anti- Inflammatoire Drug, oftewel een ontstekingsremmende pijnstiller) voorgeschreven voor de behandeling van uw
Nadere informatieBIJSLUITER. DICLOFENAC NATRIUM 3% gel
BIJSLUITER DICLOFENAC NATRIUM 3% gel Lees de hele bijsluiter goed vóórdat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u. - Bewaar deze bijsluiter. Misschien heeft u hem
Nadere informatiePijnmedicatie na een dagbehandeling
Pijnmedicatie na een dagbehandeling Anesthesie alle aandacht Pijnmedicatie na een dagbehandeling U bent opgenomen geweest voor een operatieve ingreep in dagbehandeling. Met betrekking tot de pijnbehandeling
Nadere informatiePATIËNTEN INFORMATIE. Methotrexaat. (ledertrexate)/ MTX
PATIËNTEN INFORMATIE Methotrexaat (ledertrexate)/ MTX 2 PATIËNTENINFORMATIE Uw reumatoloog heeft u methotrexaat voorgeschreven voor de behandeling van uw reumatische aandoening. Om dit medicijn goed te
Nadere informatieSarcoïdose. & medicijnen
Sarcoïdose & medicijnen Voor sarcoïdose bestaat geen specifiek geneesmiddel. Meestal gaat sarcoïdose binnen enkele jaren vanzelf over en naast regelmatige medische controles is vaak geen behandeling nodig.
Nadere informatieToelichting Resultaatbeloning doelmatig voorschrijven van geneesmiddelen 2016
Toelichting Resultaatbeloning doelmatig voorschrijven van geneesmiddelen 2016 De toelichting Resultaatbeloning doelmatig voorschrijven van geneesmiddelen 2016 is een aanvulling op bijlage 6 Resultaatbeloning
Nadere informatiePrednis(ol)on. bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa. Informatiefolder. N-ICC folder PRED uitgave november 2014
Prednis(ol)on bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Informatiefolder N-ICC folder PRED uitgave november 2014 Deze folder is tot stand gekomen door samenwerkende IBD verpleegkundigen en MDL artsen
Nadere informatie32627 (Glas)tuinbouw. 27858 Gewasbeschermingsbeleid. Nr. 19 Brief van de staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu
32627 (Glas)tuinbouw 27858 Gewasbeschermingsbeleid Nr. 19 Brief van de staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag, 23 juni 2015 Mede
Nadere informatiePijnmedicatie na een dagbehandeling
Pijnmedicatie na een dagbehandeling Anesthesie alle aandacht Pijnmedicatie na een dagbehandeling U bent opgenomen geweest voor een operatieve ingreep in dagbehandeling. Met betrekking tot de medicatie
Nadere informatiePrednis(ol)on bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa
Prednis(ol)on bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Ziekenhuis Gelderse Vallei Uw behandelend arts en/of verpleegkundige heeft met u gesproken over het gebruik van Prednis(ol)on. In deze folder krijgt
Nadere informatieFarmacokinetiek en dynamiek
Farmacokinetiek en dynamiek Het toepassen van informatie uit het farmacotherapeutisch kompas Douwe van der Meer Ziekenhuisapotheker 20-03-2018 Wie schrijf het Kompas? VWS ZI Verzekeraars Wat is de bron?
Nadere informatiePrednisolon en Prednison
Reumatologie Prednisolon en Prednison i Patiënteninformatie Slingeland Ziekenhuis Algemeen Uw reumatoloog heeft u het gebruik van Prednisolon/Prednison voorgesteld. De werking van Prednison is gelijk aan
Nadere informatiePijnbehandeling na ontslag
Infobrochure Pijnbehandeling na ontslag mensen zorgen voor mensen Geachte heer, mevrouw, Vandaag onderging u een ingreep in het daghospitaal. Pijn is onvermijdelijk na een ingreep, maar ons team van artsen
Nadere informatieMethotrexaat bij reumatische aandoeningen. Maatschap Interne Geneeskunde IJsselland Ziekenhuis
Methotrexaat bij reumatische aandoeningen Maatschap Interne Geneeskunde IJsselland Ziekenhuis Inleiding U heeft van uw behandelend arts het medicijn methotrexaat voorgeschreven gekregen. Om dit medicijn
Nadere informatieMethotrexaat bij psoriasis
Patiënteninformatie Methotrexaat bij psoriasis 1234567890-terTER_ Inhoudsopgave Pagina Wat is methotrexaat? 4 Hoe werkt MTX? 4 Hoe goed werkt MTX? 5 Wanneer schrijft uw behandelaar MTX voor? 5 Wanneer
Nadere informatie200906_oefen.pdf. Tentamen 25 juni 2009, vragen
200906_oefen.pdf Tentamen 25 juni 2009, vragen Universiteit Utrecht Farmacie Geneesmiddel en patient Naam: Collegekaartnummer: OPGAVEN TENTAMEN BLOK FA-201 GENEESMIDDEL EN PATIENT 25 juni 2009 9.00 12.00
Nadere informatieIn deze folder staat beschreven welke medicatie u mag gebruiken en wanneer u deze medicatie mag innemen.
Patiëntenvoorlichting Anesthesie Pijnmedicatie na een dagbehandeling U bent opgenomen geweest voor een operatieve ingreep in dagbehandeling. Met betrekking tot de pijnbehandeling na de operatieve ingreep
Nadere informatieAlternatieve geneeswijzen. Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies. Jouw gezondheid is onze zorg
Alternatieve geneeswijzen Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies Jouw gezondheid is onze zorg Inhoud Alternatieve geneeskunde 3 Homeopathie 5 Fytotherapie 9 Orthomoleculaire geneeskunde
Nadere informatieMaagbescherming bij salicylaat-/coxibgebruik 108
Maagbescherming bij salicylaat-/coxibgebruik 108 Deze Medisch Farmaceutische Beslisregel (MFB) is ontwikkeld door de KNMP en Health Base, in samenwerking met de Expertgroep MFB. Datum 04-03-2014 Doel Verlagen
Nadere informatieRisedroninezuur. Actonel Combinatietabletten: Actokit, RiseCaD
Risedroninezuur Actonel Combinatietabletten: Actokit, RiseCaD Inhoud Hoe werkt risedroninezuur? 3 Voor welke aandoeningen wordt risedroninezuur gebruikt? 3 Hoe moet ik het gebruiken? 3 Hoe moet ik het
Nadere informatieBIJSLUITER. FUROSEMIDE 2 mg/ml drank
BIJSLUITER FUROSEMIDE 2 mg/ml drank Dit geneesmiddel is specifiek voor kinderen jonger dan 12 jaar ontwikkeld en daar is de tekst van de bijsluiter op aangepast. Lees de hele bijsluiter goed vóórdat u
Nadere informatiePatiënteninformatie. Methotrexaat Voorgeschreven door de reumatoloog
Patiënteninformatie Methotrexaat Voorgeschreven door de reumatoloog 2 Inhoud Inleiding... 4 Werking van MTX... 4 Het gebruik van MTX... 5 Tabletten... 5 Injecties... 5 Bijwerkingen... 5 Controle... 6 Wat
Nadere informatieFumaraten bij psoriasis
Fumaraten bij psoriasis Inleiding In overleg met uw behandelend dermatoloog heeft u besloten Fumaraten te gaan gebruiken voor de behandeling van psoriasis. Uit onderzoek is gebleken dat Fumaraten voor
Nadere informatieZorg door alternatieve geneeswijzen
Zorg door alternatieve geneeswijzen Alternatieve geneeswijzen Inhoud Alternatieve geneeskunde 3 Homeopathie 6 Fytotherapie 8 Orthomoleculaire geneeskunde 10 Advies 11 Alternatieve geneeswijzen is een verzamelnaam
Nadere informatieBIJSLUITER. SPIRONOLACTON 12,5 mg tablet
BIJSLUITER SPIRONOLACTON 12,5 mg tablet Lees de hele bijsluiter goed voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u. - Bewaar deze bijsluiter. Misschien heeft
Nadere informatieGezondheid & Voeding
Hoe is de kwaliteit van het drinkwater in Nederland? Drinken van voldoende water is belangrijk voor je gezondheid. Nou hoor je altijd om je heen dat Nederland het schoonste drinkwater van de wereld heeft,
Nadere informatieKerntaak/plandoel: Kerntaak 1 Duurzame ruimtelijke ontwikkeling & waterbeheer/plandoel 4 Schoon en voldoende water en veilig tegen overstroming
STATENBRIEF Onderwerp: Resultaten monitoring grondwaterkwaliteit 2015 Portefeuillehouder: Josan Meijers Kerntaak/plandoel: Kerntaak 1 Duurzame ruimtelijke ontwikkeling & waterbeheer/plandoel 4 Schoon en
Nadere informatieVOORSTEL. Documentnummer Programma Waterketen Projectnummer. Afdeling Planvorming Bijlage(n) 1 Onderwerp Beleidskader nieuwe stoffen
Aan algemeen bestuur 18 februari 2015 VOORSTEL Datum 6 januari 2015 Portefeuillehouder B.J. van Vreeswijk Documentnummer 661410 Programma Waterketen Projectnummer Afdeling Planvorming Bijlage(n) 1 1. Voorstel
Nadere informatieDatum 1 juli 2014 Onderwerp Beantwoording Kamervragen over het onderzoek naar het verband tussen medicijngebruik en agressie
1 > Retouradres Postbus 20301 2500 EH Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Turfmarkt 147 2511 DP Den Haag Postbus 20301 2500 EH Den Haag www.rijksoverheid.nl/venj
Nadere informatieSt. Antonius Ziekenhuis
REUMATOLOGIE Behandeling met methotrexaat BEHANDELING Behandeling met methotrexaat Uw reumatoloog heeft u methotrexaat voorgeschreven voor de behandeling van uw reumatische aandoening. Om dit medicijn
Nadere informatieBeleidslijn toezicht en handhaving. Wassen van machines op agrarische bedrijven
Beleidslijn toezicht en handhaving Wassen van machines op agrarische bedrijven Samenwerking Noordoostelijke waterschappen Eenheid Techniek en Diensten Team agrarisch VTH Roel Koekoek Henk Langeler Renske
Nadere informatiePrednison voor de behandeling van de ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa
Patiënteninformatie Prednison voor de behandeling van de ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa rkz.nl Uw MDL-arts (maag-,darm-,leverarts) heeft u Prednison voorgeschreven voor de behandeling van de ziekte
Nadere informatie